[zaloguj się]
[pdf]

PLACEK (71) sb m

a jasne; e prawdopodobnie jasne (tak w -ek).

Fleksja
sg pl
N placek placki
G plack(o)w
A placek placki
L placku plackoch

sg N placek (26). ◊ A placek (19). ◊ L placku (1). ◊ pl N placki (4). ◊ G plack(o)w (5). ◊ A placki (16). ◊ [L plackoch.]

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) - XVIII w.

1. Dem. od „plac” ‘miejsca’ (2): Spaciolum diminutivum a spacio, Chwilká/ plácek. Mącz 404c; Theatridium, forma Graeca a theatro, Plácek/ yátká. Mącz 454b.
2. Rodzaj płaskiego, okrągłego ciasta upieczonego (przeważnie z białej mąki) z dodatkiem różnych składników; placenta, Murm, Mymer1, BartBydg, Vulg, PolAnt, Calag, Calep, Cn; mustaceus, tortula Mącz, Cn; laganum Vulg, PolAnt; collyrida Vulg, Cn; arocrea, tortella BartBydg; cinericius panis, copta, festus, torta Mącz; panis (parvus) PolAnt; farrerum, focarius panis Calep; cocetum, collyris, crepis, itrion, lucunculus, lucuns, mustaceum, scitum paniflicium, subucula, sumenalia, tortula Cn (68): Murm 158; Mymer1 41; BartBydg 14b, 116b; [Marchołt] zyadł plácek á onim krowincem gárniec przykrił. March2 Dv, Dv; anna od Reſchcziny dala zyelya, do thego kapluna, a zophia od jaroſcha dwa płaczki kupila LibMal 1544/92v; A wźiąwſzy Thámár plácki ktore nágotowáłá/ przynioſłá ie thám Amnonowi brátu ſwemu. BibRadz 2.Reg 13/10; BielKron 96; Mustaceus, Nieyákie kołacze/ plácki moſzczem rosczinione. Mącz 238d; Spherica, Nieyákie pączki kołacze plácki álbo oſuſzki okrągłemi gáłuſzkámi z ciáſtá nátikáne. Mącz 408a, 64d, 283a, 404a, 460a [2 r.]; [i rzekł Elijasz] wſzákże mnie vcżyń zonąd plácek máły pierwey/ y wynieś mi BudBib 3.Reg 17/13; Calag 319a; Calep 408a, 426a, 810a; [Volck Qqq4v].

placek z czego (10): MiechGlab 22; BibRadz Num 11/8; Placenta, Kołacz/ Plácek z mąki/ z miodu s ſerem álbo s ſmiotáną vcziniony. Mącz 302a, 273b; Máku náwierćiawſzy roſtwarzáiąc miodem práżnym/ vdźiáłay plácek s niego/ á vpiekſzy day go ieść temu co ma czerwonkę. SienLek 102v. Cf Zwrot.

placek z czym (5): March2 Dv; Mącz 212a, 214b, 302a; [Kozacy] noſzą z ſobą w worecżkách mięſo drobne ſiekáne gdzie przyiedzie ie/ tákież plácek s Cukrem álbo Etmek z ſobą nośi BielSpr 53.

W połączeniu z przymiotnikiem określającym podstawowy składnik placka (5): BibRadz Ez 4/12; A gdy z łáźnie wynidźie day mu plácek iáieczny ieść SienLek 91; Lecż plácek ięcżmienny ieść będzieſz/ ktory w gnoiu łáyná cżłowiecżego vpiecżeſz BudBib Ez 4/12; Calep 402a, 578b.

W połączeniu szeregowym (1): Małdrzyki przypiekáne/ plácki ochędożne/ oſuſzki/ kołacże/ to wſzyſtko oſobnie [pani] ma vmieć. GostGosp 130.

W charakterystycznych połączeniach: placek bobowy, jajeczny, jęczmienny (2), twarogowy; placek z fig, z jagieł, z mąki (pszenicznej) (2), z miodu; placek z cukrem, z miodem; placek gałuszkami natykany, moszczem rozczyniony; placek mały (2), okrągły (2); placek zjeść, nadziałać plackow, nagotować.

Zwrot: »placek (u)piec, (u)pieczony« [w tym: z czego (5)] [szyk zmienny] (7:2): March2 Dv; BielKron 84, 96, 446, 453; pieczony placek z mąki pſzeniczney znáśienim bábczánym/ day choremy [!] ieść SienLek 102; Iáko [Helizeusz] oney niewieſcie Sáreptáńſkiey ktora mu plácek vpiekłá/ [...] pudło z mąką y onę bánię oleiu vbogáćił RejZwierc 125; CzechEp 109; Calep 195b.
Szeregi: »chleb albo placek« (2): nádzyáłay chlebá albo pláckow według licżby dni/ w których leżeć będzyeſz na boku two390. BielKron 96, 96.

»placek, (albo) podpłomyk« [szyk 1:1] (2): nalazł Heliaſz plácek albo podpłomyk v głowy ſwoiey gdzye leżał y wodę BielKron 85; Mącz 53d.

a. Ciasto przeznaczone na ofiarę sakralną (20):
α. W religii żydowskiej (12): A wźąwſſy [!] z koſſá w ktorym były chleby przáſne/ ktory był przed Pánem/ chlebá przáſnego y plácek pokropiony oleiem/ y drugi ćienki plácek/ położył ná tłuſtośćiách y piecu práwym Leop Lev 8/26, Num 6/19, Ier 44/19; Oddaćie ku podnoſzeniu plácek z pierwſzych ćiaſt wáſzych/ ták iáko oddawaćie ofiárę z pierwſzego wymłocku. BibRadz Num 15/20; BudBib Lev 7/12.

placek z czego (1): ieſli przynieſieſz dar obiáty piecżony wpiecu/ (tedy ma być) plácek zbiałey mąki/ przaſny/ oliwą rozmieſzány/ álbo krepie przáſne oliwą przypráwione. BudBib Lev 2/4.

W charakterystycznych połączeniach: placek cienki (2), pomazany olejem (2), oliwą rozmieszany (3), z białej mąki.

Wyrażenie: »placek przaśny, niekwaszony« = laganum azymum a. absque fermento Vulg; laganum infermentatum, placenta infermentata PolAnt (4:1): áby offiárował [...] koſz z chlebem przáſnym pokropionym oleiem/ y placki przáſne pomázáne oleiem Leop Num 6/15, Lev 2/4; Y poruczył ie [Lewity] ſynom Aaronowym ná poſługowánie Domu Páńſkiego/ [...]. Przytym około chlebá pokłádnego/ około mąki ná ofiáre [!]/ y około pláckownie kwáſzonych rzeczy ſmáżonych y wſzelkiey miáry. BibRadz 1.Par 23/29; BudBib Lev 2/4, 7/12.
Szeregi: »chleb, (i) placki« = panis et laganum Vulg (2): Spoſob offiárowánia/ Chlebowey offiáry tho ieſt mąki białey oleiem pokropioney/ Kádzidłá/ Chlebá Pláckow/ y Pierwoćin/ bez kwásu y miodu. Leop Lev 2 arg, Lev 2/4.

»placek albo (i) krepel« = placenta et laganum PolAnt (2): tedy będzie ofiárowáć ná ofiárę dziękowną plácki przáſne oliwą rozmieſzone/ y krepie przáſne oliwą mázáne BudBib Lev 7/12, Lev 2/4.

β. W religiach pogańskich; popanum Mącz, Calep, Cn; mola Mącz (8): Popanum, Kołacz/ ſzeroki pláczek ná ofiſárę dawány v ſtárych. Mącz 312b, 229b; żony ich zſypuią mąkę pſzeniczną/ y hreczyſną/ z ktorey náczynią pláckow/ Potym Wurſchaitos ich Pop [...] położy rękę ná Kozłá álbo ná Byká/ y prośi wſzytkich Bogow káżdego z oſobná/ [...] áby raczyli od nich miłośćiwie przyiąć obchod y ofiárę onego Swiętá StryjKron 161, 161; Calep 821b.
Wyrażenia: »pieczenie placków; placek niepieczony« (1;1): żony ich dźieże mieſzáią ku pieczeniu pláckow [ad faciendam (marg) ut faciam (–) placentas] Krolowey niebieſkiey/ áby czynili mokre ofiary Bogom cudzym BibRadz Ier 7/18; [przy składaniu ofiary] chłopi ſiedzą około ogniá/ przed ktorych niewiáſty przynioſą plácki niepieczone/ á oni viąwſzy káżdy po plácku rzuca ieden drugiemu w ręce przez płomień StryjKron 161.

»placek pszeniczny« (1): Ráno záś idą przes Wieś ná roſtanie drog nioſąc plácek pſzeniczny/ y co ſie zoſtáło z oney kołáciey/ y kłádą ty w iedno mieyſce/ [...] á ſpráwiwſzy to poruczáią ſie Bogom StryjKron 161.

γ. [W polemice religijnej: ironicznie o hostii: odrzućiwſſy ty wáſſe wymyſlne á ſprzećiwne báłwochwálſtwá/ niepokątnego áni zátáionego (ták iáko wy to mieć chcećie) w wáſſych pláckoch/ páná moiego Iezuſá Chriſtuſá ſyná Bogá żywego y Mariey dźiewice/ prawdźiwego Bogá [...] ále ſiedzącego ná práwicy Bogá oycá ſwego/ [...] tzćię/ chwalę/ ważę/ y wiernie vżywam WergerRej Hv.]
3. Okrągły kawałek jakiejś masy (1): Moretum – Placek, z mleka, ſera a zzioł vczinioni. Calep [647]a.

Synonimy: 2. kołacz, krepel.

LW