[zaloguj się]
[pdf]

KOŁACZ (72) sb m

-ł- (58), -l- (14).

o jasne, a pochylone (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N kołåcz kołåcze
G kołåcza kołåcz(o)w, kołåczy
A kołåcz kołåcze
I kołåcz(e)m kołåczmi
L kołåczu kołåczach

sg N kołåcz (16). ◊ G kołåcza (6). ◊ A kołåcz (17). ◊ I kołåcz(e)m (1). ◊ L kołåczu (1). ◊ pl N kołåcze (7). ◊ G kołåcz(o)w (6) FalZioł, KrowObr (5), kołåczy (4) LibMal (2), LudWieś, Mącz. ◊ A kołåcze (11). ◊ I kołåczmi (1). ◊ L kołåczach (2); -ach (1) WerGośc, -åch (1) KrowObr.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Placek z białej mąki najczęściej okrągłego kształtu, podawany przy uroczystych posiłkach; torta Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Cn; striblita Murm, BartBydg, Cn; placenta Mącz, Calag, Cn; farreum, libum, sphaerca, spira Mącz, Cn; farreatio, maza, mustaces, popanum Mącz; sphaerita, sphaerites, strues Cn (71): MetrKor 57/115, 115v, 59/272v [2 r.]; A gdy przy obiedzie śiedział/ Ezopowi kołacż podał BierEz C3, C3 [4 r.], C3v [2 r.], C4 [2 r.], D2v [2 r.], D3, Ov; Murm 158; Mymer1 41v; BartBydg 151, 161; Y kołaczáć nie oſwięcą Aż daſz łopátkę ćielęcą RejRozpr E2v; LibMal 1544/89v, 92 [3 r.], 1554/192; LudWieś A3 [2 r.]; SeklKat V2v; BielKom D6; Ieſliże tho nie ſlodka nie zdradliwa y nie pochlebna mowá? ludziom proſtym powiedáć/ iż [...] ktorzy tych Kołatzow vkuſzą/ ćieleſne y duſzne zdrowie bierzą? KrowObr 99, 97v [3 r.], Ssv; RejFig Ee2v; RejZwierz 120v; BielKron 70; Farreatio, [...] Kołacz ná ofiare v pogáńſtwá w dźień weſela dawány. Mącz 118a; Libum, Kuch álbo kołacz z ſzczyrey mąki miodu a z oliwy który ſtárzy dawáli ná ofiárę. Mącz 192b; Maza, Migdałowy chleb álbo kołacz. Mącz 212a, 69d, 118a, 238d, 246d, 302a, 312b, 460a; Calag 319a.

W połączeniach szeregowych (16): FalZioł V 94v; [jesteście] páſterze y Biſkupi/ Báránkow martwych/ Kołatzow/ Mięſá/ Swini/ Iáiec/ Serow/ Máſlá/ Soli/ chlebá/ Iábłek/ Winá y innych rzetzy ktore do brzuchá idą. KrowObr 98v, 80v, 97, 98, 98v, 99 (11); Mącz 408a, b; CzechEp 362; Małdrzyki przypiekáne/ plácki ochędożne/ oſuſzki/ kołacże/ to wſzyſtko oſobnie ma vmieć. GostGosp 130.

W porównaniach (2): Wziąwſzy kámień ſzyroki/ by kołacż ná piecu RejFig Ee2v; Alic twarz twoiá będźie/ iák kołacz owśiány PaxLiz D3.

W charakterystycznych połączeniach: kołacz czarować (2), (o)święcić (3), (po)da(wa)ć (4), skrajać, śniadać, ukuszać, żegnać (2); kołacza ułamować; sztuka kołacza.

Przysłowie: Bez prace/ nie będą kołacże. BierEz 02.
Wyrażęnia: »kołacz miodowy« (1): Libum ‒ Kołacz miodowi. Calep 600b.

»kołacz owsiany« (1): PaxLiz D3 cf W porównaniach.

»kołacz przasny« (1): ieden kołacż z koſſá przáſny [tortam ... absque fermento] [...] wźiąwſſy/ poda w ręce Názáreuſſá Leop Num 6/19.

2. n-loc Miejscowość: »Kołacze« (1): ktory [Hański] máiąc nie naygorſzą cżęść oycżyzny pozoſtáłą po śmierći rodźicow ſwoich/ iáko w Hańſku/ w Swiercżowie/ w Swiercżowſkiey woley/ yw Kołacżách/ sſtał ſię był ták wielkim márnotrawcą/ że oná wſzyſtká máiętność iego/ bárzo w krotkim eżáśie zginęłá WerGośc 225.

Synonimy: 1. krepel, kuch, placek.

AŻ