[zaloguj się]
[pdf]

PŁONKA (20) sb f

płonka (19), płońka (1); płonka : płońka Mącz (2:1).

-ó- (2), -o- (1) Mącz (2:1); a jasne.

Fleksja
sg pl
N płónka płónki
G płónki płónek
A płónkę płónki

sg N płónka (9). ◊ [G płónki. ◊ A płónkę.] ◊ pl N płónki (3). ◊ G płónek (3). ◊ A płónki (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. Dzika, nie szczepiona roślina (12): Pátrz iż z grobow nie wyraſta/ ni máćicá winna/ Ni z buynego bluſzcżu powoy/ ni drzewiná inna. Tylko ćierpkie tarnie á głog/ á nieſzcżęſne płonki KlonŻal C4; [Chceſzli tedy płonkę vkroćić/ á w domowe drzewo obroćić przeſádzenim: maſz látorośl teyże płonki wſzcżepić w iey pniak Cresc 1571 66 (Linde), 66, 122].

[W przeciwstawieniu: »płonka ... drzewo domowe«: ácżkolwiek ich [drzew] mnożenie z náśienia nie ták bywa doſtátecżne [...]/ y owſzem z náśienia poſpolićie płonká śię rodźi á nie drzewo domowe. Cresc 1571 114 (Linde).]

W porównaniach (4): RejWiz 194v; Leop 2.Par 1/15; Bogacż by płonká co ſtoi przy drodze/ Wſzyſcy ią ſkubą y kozá ią głodzę. RejZwierc 227, 105v.

Zwroty: »płonkę szczepić; płonek naszczepić« [szyk zmienny] (2;1): Bo chłopu daſz groſz ieſli máło maſz ludzi do roboty iżći płonek przynieſie/ daſz drugi groſz iżći ich náſzcżepi RejZwierc 107v; w Ieśieni płonki ſádźić: ná Wioſnę ſzcżepić GostGosp 64, 164.
Wyrażenia: »płonka figowa« = sycomorus Vulg (2): Y vczynił Krol Sálomon táką hoyność ſrebrá y złotá w Ieruzálem/ żego było iáko kámienia/ á drzewá Cedrowego iáko płonek Fygowych/ ktore roſtą po polu w wielkiey obfitości. Leop 2.Par 1/15, Is 9/10.

[»płonka leśna«: Ach nieſtety/ wſzyſcy nieſtoim zá płonkę leśną HistOtton 48.]

Szereg: »płonka albo drzewina« (1): Ná miedzy/ płonki álbo iáką drzewinę/ bądź y wierzbinę ma ſtáwić GostGosp 30.
Przen (2):

płonka czego (1): A(no) ią náſádzilem ćię [mówi Bóg do Izraela]/ (iáko) wino wyborne/ ktorego wſzytko naſienie (ieſt) prawdziwe/ a iáko żeś mi ſię odmieniłá wpłonki winá obcego [in sarmenta vitis alienae]? BudBib Ier 2/21.

Wyrażenie: »głucha płonka« (1): Rozumieyże o ſobie [...] Abyś záwżdy ſwoy ſtan wiodł w zacney pocżćiwośći. By s ciebie głucha płonká nie roſłá przy drodze RejWiz 194v.
2. Nisko rosnąca roślina, krzew; frutex Mącz, Cn (1): Frutex, Płonka Mącz 138b.
3. Sadzonka; viviradix Mącz, Cn; clava, malleolus, perna stolonum, planta, plantarium, praesegmen, semen, stirps, surculus, talea, taleola, virga malleolaris Cn (2): Viviradix, Szczep/ to yeſt/ wſzeláka płónká którą s korzenim weſpołek ſádzą/ á którey korzeń zoſtáye ácz płóńká vſicha. Mącz 500c.
4. Zarośla; arbustum BartBydg (1): Arbustum, plonka. BartBydg 13.
5. Owoc dzikiego drzewa (3): eż [lege: też] gruſzki/ á zwłaſzcża płonki ſuche vwarzone w wodzie/ á pothym iedzone y polewka z nich pita/ mocznie ſtanowi biegunkę krwawą. FalZioł V 86, V 18b.
Przysłowie: Dobra iabłoń płonek nievrodzi KlerPow 10.
6. Owoc jeżyny (1): Arbutum, eyn hagenapfel Plonká Murm 110.

Synonimy: 1., 3. latorośl, krzew, planta, szczep.

Cf [PŁONA], [PŁONIE]

MN