Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PŁUŻNIK]

Następne hasło: PŁUŻYCA »

PŁUŻNY (8) ai

Fleksja

sg
m	N	płużny	f	N		n	N	płużn(e)
	G			G	płużn(e)j		G	płużn(e)go
	A	płużny		A			A	płużn(e)

pl
G		płużnych
A	m pers	płużn(e)
A	subst	płużn(e)

sg m N płużny (2). ◊ A płużny (1). ◊ [f G płużn(e)j.] ◊ n N płużn(e) (1). ◊ [G płużn(e)go. ◊ A płużn(e).] ◊ pl [G płużnych.] ◊ A m pers płużn(e) (1). subst płużn(e) (3).

Sł stp: płużny, płużni, Cn brak, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „pług” (8)

Przymiotnik od „pług” (8):

a. Będący częścią pługa, związany z pługiem (7): Rulla, Płużne żelázne naczinie/ do ochędożenia kroyu oraczóm należące. Mącz 360a; [Aratorius, zum ackern gehδrig. płużny/ rolny. Volck 42].

Wyrażenia: »kroj płużny« = lemiesz; dens aratri Mącz (3): Rallum, instrumentum quo vomeres radendo purgantur, Naczynie/ króy płużny oskrobuyące/ cziśćiące. Mącz 345b, 81d, 507c.

[»płużna łopata« = lemiesz: płużnych łopat 43 InwMieszcz 1574 nr 192.]

»żelaza płużne« = lemiesz (3): Item zeznał yſch lyebyedzye Zwynar zelyaza pluſzne pokradl, kthore [...] za 9 groſchi przedal LibMal 1551/161, 1551/161; BielKron 131v; [A na zamek sochaczewski [rudnik] płaci wedle staradawnego obyczaja i prawa, chocia robi abo nie robi, żelaz płużnych 98 LustrRaw 1564 45, 1570 173; InwMieszcz 1575 nr 200; InwSzlachKal 1540 nr 52; LustrWpol I 197.]

b. Posługujący się pługiem, używający pługa (1): maſz pod ſwą ręką Bogomodlne Zaki/ Groſzogonne Mieſzcżány/ y płużne Wieśniaki. RybWit A3.

c. [Stanowiący daninę zwaną „płużne”:

Zestawienie: »zboże, pszenica płużna(-e)« [szyk zmienny]: Summa pszenice płużnej od sołtysów Wielkiej Żuławy, a od gburów Małej Żuławy miary gdańskiej ćw. 170 1/2 LustrMalb I 75; Zboża płużnego od pługów 30 dają żyta ćw. 30, pszenice ćw. 30 LustrMalb II 99, II 5, 7, 8; ŹródłaEkMalb II 31.

α. W funkcji rzeczownika: »płużne« = danina płacona od tzw. pługa gruntu; flukorn: Ma włók in summa 63. [...] To jest sołtyskich 3, z których powinien służbę i płużnego z każdej włóki po ćwiertni LustrMalb I 34; Płużnego napisano w rewizyjej, iżby płacić mieli żyta ćw. 7, pszenice tyleż [...] sołtys z gburami pod przysięgą powiedzieli, iż tego nigdy nie dawali ani słychali, jeśli by to płużne kiedy dawano. LustrMalb II 21, I 8, 9, 12, 34, 40, II 23; Flukornu to jest płużne do skarbu: żyta ćw. 2, pszenice ćw. 2. ŹródłaEkMalb II 4, 4.]

Synonim: c.α. flukorn.

Cf PŁUGOWY, PŁUŻYCZNY