[zaloguj się]
[pdf]

POBORCA (182) sb m

Oba o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N poborca poborce, poborcy, poborcowie
G poborce poborców, poborzec
D poborcy poborcóm, poborcåm
A poborcę poborce
I poborcą poborcami
L poborcy poborcach, poborc(o)ch
V poborca poborcy

sg N poborca (62). ◊ G poborce (19). ◊ D poborcy (3). ◊ A poborcę (7). ◊ I poborcą (6). ◊ L poborcy (1). ◊ V poborca (1). ◊ pl N poborce (26), poborcy (5), poborcowie (5); -e : -y : -owie UstPraw (2:1), SarnStat (11:4:5). ◊ G poborców (18), [poborzec]; -ów (9), -ow (1) SarnStat (9:1), -(o)w (8). ◊ D poborcóm (7), poborcåm (1) BudBib; ~ -óm (4), -om (1) SarnStat (4:1), -(o)m (2). ◊ A poborce (13). ◊ I poborcami (1). ◊ L poborcach (5), poborc(o)ch (1) Diar. ◊ V poborcy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Urzędnik ściągający podatki, czynsze i daniny oraz wszelkie opłaty na rzecz państwa lub władcy (w kontekstach biblijnych często z zabarwieniem pejoratywnym, stąd znaczenia przenośne); exactor Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, JanStat, Cn; quaestor Murm, BartBydg, Mącz, Modrz, Calep; publicanus BartBydg, Mącz; conductor rerum publicarum a. vectigalium, exactor publicorum vectigalium BartBydg; princeps tributi PolAnt; decumanus, manceps, rex aerarii Mącz; dispensator Vulg; argyrologus Calep; collector, exactor publicus JanStat; antigrapharius, antigrapheus, centualis (minister), coactor a. receptor aerarius a. canonarius a. fiscarius a. indictionalis a. oblationalis, custos, decaprotus, fiscalium praestationum a. publicorum tributorum exactor, scriba tributarius Cn (182): Questor eyn rentmeiſter Poborcá Murm 175; Mymer1 35; BartBydg 53; RejRozpr C4v marg; KromRozm III M6; Poborce aby w powieciech byli obierani i przeto proszą, aby KJM raczył sejmiki powiatowe złożyć dla obierania poborcow Diar 80, 80 [3 r.], 81, 82 [2 r.], 83, 90, 91; Leop Iob 39/7; Ieſliby poborcá cło álbo targowe wybierał nád wolnoſć ludzi ſlácheckich álbo duchownych/ tákowego Poborcę ma Pan iego ſtáwić v ſądu UstPraw E2, E2 [4 r.], Gv, G2 [4 r.]; KIedy Kártágińſką włość Rzymiánie poſiedli/ Poborce potym do nich z regeſtry przybiegli RejZwierz 39v, 30, 101, 101v, bb2; BibRadz 1.Mach 1/30; BielKron 193; Mącz 6a, 272a; RejZwierc 39 [7 r.], 234 [2 r.], Bbb; BudBib 1.Mach 1/30; Ci ktorziby te pieniądze wybieráli/ á do ſkárbu do onych trzech ſtárſzych donośili/ mogliby Poborcámi być zwáni ModrzBaz 123v, 124v, 125 [2 r.]; SkarŻyw 597; StryjKron 737; Wieźieſzli co do tárgu/ podwyżſzono Korcá/ Gdzie ſie kolwiek obroćiſz zá tobą Poborcá. BielRozm 10, 10 marg; GórnRozm G3v; Exactor – Długi odbieraiaci, poborca. Calep 388b, 884a, b; POBORCOWIE téż przed Woiewodą odpowiádáią SarnStat 243; Pánowie Poborcy gdzie liczbę czynić máią z Poborów. SarnStat 346; A z Czopowégo/ po wyſzćiu Roku/ od poczęćia Czopowégo/ kwity Poborcóm od Pánów Prowizorów y Podſkárbich/ Koronnégo/ y Wielkiégo X. Litewſkiégo z odebránych poborów/ dawáné bydź máią. SarnStat 346; Przyśięgá pánów Poborców, y ich Succollectorów. SarnStat 346, 273, 332, 342 [2 r.], 343 [4 r.], 343 żp, 344 [6 r.] (47); GrabPospR M2.

poborca czego (2): SZáfárze y Poborce wſzyſtkich in genere Poborów przeſzłych w Koronie/ [...] liczbę vczynić powinni przed Podſkárbiámi náſzémi SarnStat 355, 414.

poborca nad kim (3): BibRadz Ex 1/11; gdy go [Salomon Hieroboama] był vrzędnikiem przełożył nád budowánim/ y poborcą nád wſzytkim narodem Iozefowym. BielKron 78v, 74v.

poborca czyj [= ściągający podatki na rzecz kogo] [w tym: pron poss (11), ai poss (4), G sb i pron (2)] (17): BierRozm 20; KromRozm III M5v; UstPraw E2 [2 r.]; OrzRozm N2v; wypowiedział [król] zwierzchność Papieſką we wſzem ſwoim kroleſtwie/ pod gárdłem y trybut wſzythek (to ieſt dochod) ktory tám poborcá Papieſki záwżdy wybierał/ zápowiedział dáwáć BielKron 212; Y oddano mándaty krolewſkie poborcam Krolewſkim [regalibus dispensatoribus] y ſtároſtam dolney Syryey y Fenicyey BudBib 3. Esdr 8/67; tedy tákowi kmiećie nam téż ku płáceniu tákowychże groſzów Práſkich zá podatki náſzé przez Poborce náſzé będą przyćiśnieni. SarnStat 350, 351, 352, 407 [2 r.], 888, 893, 929, 963. Cf Zestawienie.

W połączeniu z imieniem (i nazwiskiem) [imię + poborca (2), poborca + imię (1)] (3): Poſłał Roboám po trybut do Izráelitow poborcę Adurá BielKron 82v, 406v. Cf Zestawienie.

W połączeniach szeregowych (11): Publicanus, d⟨icitur⟩ conductor vectigalium vel rerum publicarum, vel exactor publicorum vectigalium, etc., poborcza, celnyk, zly czlovyek, yawnogrzesnyk BartBydg 126; UstPraw Gv; Mącz 79b, 206a; A ieſliby który Podſkárbi/ Poborcá/ Száfarz/ ábo Stároſtá/ ábo potomkowie zmárłych nie ſtánął ná czás czyniénia liczbie náznáczony/ tákowégo Inſtigator náſz pozwáć ma ná Trybunał Lubelſki SarnStat 416, 414, 415, 416 [2 r.], 417; O mytnicy/ poborcy/ lichwiarze/ łákomcy/ náśláduyćie tego Zácheuſzá. SkarKaz 457b.

W charakterystycznych połączeniach: poborca bierze, liczbę czyni (2), odpowiada (2), rezyduje, uciśnie, wybiera (4); poborca bliższy, chytry, dobry, krolewski (krola) (2), niedbały (2), obierany, papieski, przysięgły, rzymski; poborce(-ow) bezpieczeństwo, liczba (2), obieranie (3), pilność, przysięga (2), sumnienie (2); poborcy da(wa)ć (dawany) (3), naznaczony, płacić; poborcę obrać, posłać (4); o poborce się zgodzić.

Wyrażenia: »poborca duchowny« = exactor spiritualis JanStat (2): Sálária kázdégo Woiewództwá náznáczoné ſą Poborcóm/ ták Duchownym iáko y świetckim/ w Vniwerſale Poborowym anni 1527. SarnStat 347, 222.

»poborca powiatowy« (1): do ktorychby [starszych w skarbie] cyrográfy weſpołek z pieniądzmi wybránemi Poborce powiátowi [a municipalibus quaestoribus] odnośić mieli ModrzBaz 125.

»poborca świetcki« (2): KTórą przyśięgę Poborcá świetcki [secularis exactor ... spiritualis JanStat 330] przed Stároſtą onégo mieyſcá vczyni/ y iego Sukkollektor: á Duchowny przed iáwnym Piſárzem/ y przed świádkámi wiáry godnémi SarnStat 222, 347.

Zestawienie: »Poborca Litewski, [Wielkiego Księstwa Litewskiego]« [w połączeniu z imieniem] (1): A ći byli dáni do więzyenia ná Trocki zamek/ ktorzy Micháłá Glińſkiego ſtronę trzymáli/ tho ieſth Gaſztolt Poborcá Litewſki/ Koniuſzy brát iego/ y źięć Glińſkiego/ y drudzy ktorzy mu thego pomagáli BielKron 407; [á z tych przednieyſzy Gaſtold Poborcá wielkiego Xieſtwá Litewſkiego StryjKron 719].
Szeregi: »celnik, (i) poborca« (2): Ty Celniki y Poborce lud poſpolithy miał zá przeklęthe dla ich drapieſtwá. BibRadz II 4c marg; Mącz 329b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»poborca i mytnik« (1): O poborcách y mytnikách. SkarKaz 457b marg. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»(ani) podskarbi, (ani, vel) poborca« [szyk 2:1] (3): BartBydg 128; Odpowiedźiałem ia iemu ná to/ żem ia nie ieſt áni Podſkárbim/ áni Poborcą żadnym Krolá ſwego OrzRozm N2v; Mącz 336b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»poborca albo (a, i) starosta; starosta z poborcą« = dispensator et subregulus Vulg (3;2): RejZwierc B3v, 234; BudBib 3.Esdr 8/67; tedy iuż Poborcá/ álbo Stároſtá/ ieſliby negligentes byli [...] pánóm Prowizoróm/ y Podſkárbióm/ Koronnému/ y wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/ o to pozywáiącym ná expensa prawné połowicę [...] przepadnie SarnStat 345, 345. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]

»szacownik albo poborca« (1): Reges aerarii, Szácownicy álbo poborce ćy którzy ſzácunki vſtáwiáyą y odbieráyą. Mącz 349c.

»poborca i (a(l)bo) szafarz« [szyk 5:5] (10): Calep 94b; Szos z Poborem naſzym Królewſkim/ [...] nam y ſkárbowi náſzému Koronnému/ álbo Poborcom y Száfárzom ná Séymiéch vchwalonym płáćićby mieli. SarnStat 963, 6, 355 [3 r.], 355 żp, 414, 416, 417; [tedy [...] waruiemy w województwach wielgopolskich, iż do liczby poborzec i szafarzów dygnitarze zjeżdżać się na czas w uniwersale naznaczony, sztery niedziele po św. Michale, nie mają, aż we sztery niedziele po św. Marcinie AktaSejmikPozn 1589/89]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

Przen (17):
a) Człowiek zły, okrutnik, ciemiężyciel, zdzierca, oszukujący (2): Bowyem ſam Bog roſproſſył tych poborcow kośći/ Y poháńbił ye márnye zá ich wſſetecżnośći LubPs N5v; Leop Zach 10/4.
b) Szatan (15):

poborca czyj [= na czyich usługach] (3): Abowiem iárzmo brzemieniá iego/ y rozgę rámieniá iego/ y berło poborce iego/ tyś ieſt zwyćiężył Leop Is 9/4 [przekład tego samego tekstu (2)]; RejPos 15 [2 r.].

poborca czyj [= z kogo pobierający] (2): á poborcá ten okrutny twoy nie zámieſzkał cie nápiſáć w márne reyeſtrá ſwoie RejPos 19, 17.

W połączeniach szeregowych (2): A iżby poráźił nád námi thego ſrogyego krolá y poborcę náſzego á kſiążę ſwiátá tego RejPos 17, 19.

Wyrażenia: »okrutny poborca« [szyk 4:2] (6): A tu ſie vcż nędzny cżłowiecże/ iáko maſz vydź onego okrutnego poborce cżártá ſproſnego/ á onego okrutnego Ceſárzá ſwiátá tego RejPos 19, 15v, 17, 19 [2 r.], 310.

»poborca świata tego (a. onego)« (5): Cżárt poborcá tego ſwiátá. RejPos 18v marg, 19 [3 r.], 310.

Szeregi: »poborca, (to jest) czart« [szyk 3:1] (4): Sceptrum poborce/ tho ieſt cżártá/ złamano. RejPos 15v marg, 17, 18v marg, 19.

»krol a poborca« [szyk 2:1] (3): Iż ná ten cżás miał Pan złomić/ ſkáźić/ á zniſzcżyć ſceptrum á kroleſtwo onego ſrogiego krolá/ á onego okrutnego poborce RejPos 15v, 19 [2 r.]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

a. Kwestor w starożytnym Rzymie (1): [á potym po piąćiu lećiech iáchałem z nimże pod Tárent/ iuż będąc Poborcą CiceroBBud 5.]
Szereg: »poborca albo podskarbi« (1): Byli [u Rzymian] Queſtores dwá/ to ieſt/ poborce álbo podſkárbi. BielKron 119v.

Synonim: a. podskarbi.

Cf POBIERCA

AKtt, RS