[zaloguj się]
[pdf]

1. PODSKARBI (308) sb m

o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N podskarbi podskarbiowie, podskarbi
G podskarbiégo podskarbiów, podskarbich
D podskarbiému podskarbióm
A podskarbiégo podskarbie, podskarbi(o)w
I podskarbim podskarbiami, podskarbiemi
L podskarbim, podskarbi(e)m podskarbi(e)ch
V podskarbi

sg N podskarbi (126). ◊ G podskarbiégo (87); -égo (35), -ego (24) SarnStat (35:24), -(e)go (28). ◊ D podskarbiému (19); -ému SarnStat (10), -emu (1) JanNKar, -(e)mu (8). ◊ A podskarbiégo (19); -égo (10), -(e)go (9). ◊ I podskarbim (15). ◊ L podskarbim (4), [podskarbi(e)m]. ◊ V podskarbi (2). ◊ pl N podskarbiowie (5) OrzRozm, Mącz, SarnStat (3), podskarbi (2) BielKron, Calep. ◊ G podskarbiów (10), podskarbich (6); -ów BibRadz, BudNT; -ów : -ich SarnStat (8:6); ~ -ów (7), -ow (1) SarnStat (7:1), -(o)w (2). ◊ D podskarbióm (4). ◊ A podskarbie (2) OrzRozm, SarnStat, podskarbi(o)w (1) PaprUp. ◊ I podskarbiami (4), podskarbiemi (1) SarnStat (4:1). ◊ L podskarbi(e)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

Ten, kto zajmuje się sprawami finansowymi, skarbnik; thesaurarius BartBydg, Mącz, PolAnt, JanStat, JanPrzyw, Cn; quaestor BartBydg, Mącz, Modrz, Calep, Cn; praefectus aerarii(-o) Modrz, Calep, Cn; dispensator Vulg, Cn; tribunus aerarii Mącz, Cn; arcarius Calep, Cn; actor summarum, aerarius (scriba), a rationibus, calculator, comes largitionum a. thesaurorum, custos a. praefectus pecuniae, discussor, erogator, fiscarius, largitionalis, logotheta (saerarii), optio, procurator fisci, proquaestor, quaestor aerarius, rationalis, rationarius, rationum praefectus, rex aerarii, sac(c)ellarius, saccularius, sacellius, thesaurarius pecuniae Cn (308): Thesaurarius (tesaurarius), podskarby BartBydg 157; Mącz 454d; Calep 88b.
Przen (5): Ieſt tu Zdrádá mytnikiem/ podſkárbim Wſzetecżność/ A iuż ſobie kupiły ten vrząd ná wiecżność. RejWiz 23; RejZwierc 145.

podskarbi czego (1): ZOłądek/ ieſtći Podſkárbi wſzytkiego zdrowia SienLek 3.

Przysłowie: ábowiem pan Bog v hoinych panow (iáko powiedáią) podſkárbim ieſt. GórnDworz Ii2v.
a) Człowiek bogaty [w nawiązaniu do przysłowia] (1): Gdybyś ty w ſerce weźrzał cżłeku obfitemu/ Dziwnie ſie tám by w kotle muśi mieſzáć záwżdy [...]. Ale gdyby pomiernie then podſkárbi Boży/ Vżywał ſwoich ſtanow/ śiłá ten rozmnoży RejWiz 71v.
a. Prywatny lub jakiejś instytucji (10): LibMal 1554/192; TEŻ vſtáwiamy Práwá Vrzędników Zupnych. Naprzód Podżupkowi niech będźie dawano pułgrzywny ná tydźień: [...] Podſkárbiému/ który ſkrzyneczkę nośi/ dwá groſzá SarnStat 377; [HerburtStat 106; PAmiąthkę vcżćiwą z dawná dziſieyſzego dniá obchodzą wierni Krześćiánie Wáwrzyńcá ſwiętego Męcżenniká Bożego/ ktory był [...] wiernym Dyakonem/ to ieſt Podſkárbim w Koſciele Krześćiáńſkim GilPos 280; (nagł) O Podſkárbim. (–) TEn będźie miał klucz ieden do ſkrzynki tey/ gdźie ſą chowáne pieniądze Bráctwá. BzowRóż 125].

podskarbi czego (1): Ieſt też [przysiężnik młodszy] iákoby podſkárbi Sądowych dochodow/ ktorymi ſye Przyſyężnicy ná káżde Suchedni dźielą GroicPorz d3.

podskarbi czyj [w tym: pron poss (2), ai poss (1), G sb (1)] (4): Item suknyą Bląkithna Auguſtinowy Biſkupyego podskarbyego sluzebnykovy wyeſzyeny vkradl LibMal 1548/139, 1554/192; Ma tedy Kośćioł nádánia ſwe/ ma też y podſkárbie ſwe OrzRozm Hv, Hv.

W połączeniu z imieniem lub nazwiskiem [podskarbi + imię (1), nazwisko + podskarbi (1)] (2): LibMal 1554/192; ále iednák miał Pan Kryſtus Podſkárbiego Iudaſzá OrzRozm Hv.

W połączeniach szeregowych (2): Márſzałek rządny/ Piſarz/ Podſkárbi/ Ekonom/ Kuchmiſtrz/ Koniuſzy/ Podkomorzy/ cżynią nietylko dwor Páńſki/ ále też y Száfárze y Vrzędniki rządne/ życżliwe. GostGosp 2, 154.

b. W Polsce: wysoki urzędnik zarządzający skarbem królewskim i państwowym, czuwający nad dochodami i wydatkami państwa; vicethesaurarius JanStat, JanPrzyw, Cn (268): LibLeg 10/114v, 115, 115v, 11/43; RejWiz 12; BielKron 303v; RejZwierc B3v, 187v, 234 [2 r.]; StryjWjaz B3; o pożytkách tákiego ſkárbu/ o mieyſcu/ y o podſkárbiech/ ábo ſzáfárzách tego ſkárbu. ModrzBaz 119, 22; Wegrzin nad zwitzai wiele Wegrow prziſobie chowal [...]/ naddwoch podſkarbiow w Polſtze y trzeciego w wielkiem Xieſtwie Litewſkiem/ mial tzwartego wegrzina Wieſijelina PaprUp K2v; ActReg 4, 6, 9 [2 r.], 11, 15 (17); Do tych przećię przyłożyć mogę [...] Królá náſzégo Stephaná/ o którégo łáſce y intentiiéy miedzy inſzémi y W. M. móy M. Pánie Podſkárbi wiedźiałeś dobrze JanNKar Bv; będźiem poſyłáć przy Podſkárbim Kommiſſarze co dwie lećie SarnStat 339; Podſkárbi ieſt ſprawcą monety. SarnStat 340; któré quity liquidowáć ſie máią rácią Podſkárbich SarnStat 415; Przed temiż Podſkárbiámi y Deputaty/ liczbá ma bydź czynioná zá przyśięgą SarnStat 417; Będą tedy mieli ći pánowie Prowizorowie deputowáni z pány Podſkárbiemi oboiemi [...] ná té wysſzéy pomienioné ſummy czynić wſzelákié contrákty SarnStat 441; A dla lepſzégo y porządnieyſzégo tego wſzyſtkiégo obmyślawánia/ máią [...] mieſzkáć ći pánowie Prowizorowie y Podſkárbowie przy oſobie náſzéy SarnStat 443, *5, 44 [2 r.], 45, 275 [2 r.], 287 (112).

podskarbi czyj [króla; w tym: pron poss (6), G sb (3)] (9): Tez przyſziegam yz zadnich pienyądzy yego K.m: bez voliey oſobnego roſzkazanya. a porvczenya. yego k. m. albo pana podſkarbyego yego. m: [...] widawacz nykomv nyemam. MetrKor 46/65v; WyprKr 2; OrzRozm N2v; ActReg 154; áby káżdy [Starosta] [...] powinien był Podſkárbióm náſzym y Prowizoróm przeopiſánym/ [...] álbo retentá wyćiągnioné oddáć/ álbo de ſuo zápłáćić. SarnStat 355, 355, 414, 415 [2 r.].

W połączeniu z imieniem i (lub) nazwiskiem [nazwisko + podskarbi (41), podskarbi + nazwisko (3)] (44): MrowPieś kt; WyprKr 1v, 2; Iuż poważna y głádka mowá Páná Wálentego Dębieńſkiego Podſkárbiego/ á práwie Neſtorá Polſkiego: [...] I zali iáko dzwonek w Rádźie Krolewſkiey dźiś niebrzmi? OrzRozm Q3v; Tryumfy z rádośćią w Krákowie ſpráwiano rozmáite/ á nawięcey pan Podſkárbi Szydłowiecki chodząc około rynku Krákowſkiego/ pieniądze miotał miedzy poſpolſtwo. BielKron 422v, 407, 413, 415 marg, 435v, Mmmmv; SienLekAndr a2; KwiatOpis A2; Náruſzowic Podſkárbi s pocżtem ſwym ozdobnie [...] Iechał StryjWjaz B3; StryjKron 782; KochFragJan 3; JanNKar A2; Téż vſtáwiamy: iż Dymitr Podſkárbi wſzyſtki kwity Pánów y Szláchty/ którégobykolwiek ſtanu byli/ w pieniądzách ma odpráwowáć SarnStat 377, 330, 360, 370, 371, 379 (28).

W połączeniach szeregowych (1): OrzQuin K; ActReg 46; Inſtigator z porády Márſzałká, Kánclérzá, y Podſkárbiégo poczynáć ma. SarnStat 143, 416 [3 r.], 1117.

W charakterystycznych połączeniach: pan podskarbi (71); podskarbiego rząd (21), urząd (10).

Zestawienia: »podskarbi koronny« = thesaurarius regni JanStat, JanPrzyw (63): RejZwierz 61v, bb3; W then cżás Iákub Szydłowiecki vmárł Podſkárbi koronny y Káſztelan Sędomierſki. BielKron 407, 408; Tribuni aerarii, Nawyſzſzy podskárbi/ v nás może być zwan podskárbi koronny. Mącz 463d; SienLekAndr a2; KochFragJan 3; JanNKar A2; SarnStat 20 [2 r.], 38, 78, 330, 334 (55); [(nagł) O Podſkárbiem Koronnym y Nadwornym (–). [...] wwiedźiono ieſt ſłuſznie y potrzebnie: áby záwżdy był Podſkárbi Koronny y Podſkárbi Nadworny [...] vſtáwiono ieſt: iż Podſkárbi Koronny iáko Korony y Skárby kroleſtwá [...] chowa [...] A ná Dworze Nadworny Podſkárbi/ iáko ſkárbow Dworſkich Sekretarz/ niech będźie cżłowiek dobry/ ſkromny/ y rozumny HerburtStat 189 (Linde)]. Cf »wielki podskarbi koronny«.

»Krolestwa (naszego) Polskiego (a. naszego) podskarbi« = regni (nostri) Poloniae (vice)thesaurarius JanStat, JanPrzyw [szyk 8:3] (11): My tedy [...] Piotr z Kurowa [kasztelan] Sądecki: Hyncá z Rogowá Roſperſki/ y Króleſtwá Polſkiégo Podſkárbi [...] we wſzyſtkich Punktćiéch/ Artykułách y klauzułách będźiemy ich pilnowáć SarnStat 380; Dźiáło ſie przy [...] Pietrze z Kurozwęków Sędomiérſkim [wojewodzie] y Podſkárbim Króleſtwá náſzégo SarnStat 939, 383, 895, 900, 905, 915 (11).

»podskarbi (na)dworny« = vicethesaurarius curiae JanStat [szyk 9:3] (12): Iego M. Pan Staniſlaw Wloſek. Staroſta Zizmorſki, Podſkarbi Dworni Iego K. Mczi w Kſieſtwie Litewſkiem etc. WyprKr 2; StryjKron 782; Perswadował Krolowi [...] oPodskarbiego Nadwornego zego nie przypuszcza doniczego. ActReg 9; JanNKar A2; SarnStat 334, 335 [4 r.], 356, 414, 1214; [HerburtStat 189 (Linde)].

»podskarbi polski« [szyk 1:1] (2): ná kóniec/ áni ty o Woiewodo/ Káſztellanie/ Márſzáłku/ Cánclérzu/ Podſkárbi Polſki/ zowćie ſye áni ſye miánuyćie imiónmi temi: bo té Tytuły/ PALatinus, Caſtellanus, Marſſałcus, Cancellarius, Theſaurarius, Capitaneus, od Antykryſtá Rzymſkiégo/ przez Królá Polſkiégo z Rzymu maćie. OrzQuin K; SarnStat 1202.

»wielki podskarbi koronny« (1): w czym ſie vpewniamy, że W. M: nietylko zrównaſz z przodki ſwoimi, ále y wiele ich zámierzyſz. Czego ia [...] winſzuię: y ná znák tego, to Ius Fiſcale iáko Wielkiému Podſkárbiému Koronnému dedikuię y ofiáruię. SarnStat 330.

»podskarbi Wielkiego Księstwa Litewskiego, litewski, w Księstwie Litewskim« (10:4:1): WyprKr 2; Poſłał tedy Zygmunth Krol poſły ſwoie ſnimi do Moſkwy/ Piotrá Kiſzkę Połockiego Woiewodę/ á Boguſzá Ruśiná Podſkárbiego Litewſkiego BielKron 435v; StryjKron 782; Ktore [dobra] P. Podskarbi WXL oswobodzać będziepowinien. ActReg 45, 154; SarnStat 38, 344, 345 [2 r.], 346, 414 (10).

»podskarbi ziem pruskich (ziemi pruskiej)« (7): Pyesń Nowo vczynioná/ Ná weſele Wielmożnego Páná/ á páná Yaná Koſtki z Stymbárku. Podſkárbiego źiem Pruſkich. MrowPieś kt; WyprKr 1v; KwiatOpis A2; SarnStat 1016, 1043, 1065, 1194.

»podskarbi ziemski« (3): Iednák ten ſzáfunek/ gdy będźie Polſki Podſkárbi odpráwował/ z porozumieniém Podſkárbiégo źiemſkiégo Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo [...] bydź ma SarnStat 1202, 444, 1202.

Szereg: »ani podskarbi, ani poborca« (1): Odpowiedźiałem ia iemu ná to/ żem ia nie ieſt áni Podſkárbim/ áni Poborcą żadnym Krolá ſwego OrzRozm N2v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]
c. W innych państwach i epokach (22): BibRadz 4.Reg 10/22, 1.Esdr 7/21; BielKron 255v; Quaestorium officium, Podskárbſtwo/ poborcſtwo/ vrząd á doſtoyność podskárbiego. Mącz 336b, 336b [2 r.], 374b; BudBib Is 22/15; AErarios praefectos [...] vocare possumus, quos Generales financiarum dicunt: qui etiam Quaestores vocari possunt – Podskarbij. Calep 36b.

podskarbi czyj [w tym: G sb i pron (4), pron poss (1)] (5): KromRozm II g4v; A ſam Cyrus krol wynioſl nacżynie ſwięte Páńſſkie/ kthore [...] oddał Mithrydatowi/ ktory był podſkárbim iego [qui erat super thesauros ipsius]. Leop 3.Esdr 2/11; Filip Simona Cżárnoxiężniká/ y podſkárbiego Krolowey Murzyńſkiey ku wierze náwroćił. Leop Act 8 arg; BielKron 84v; BudBib 3.Esdr 4/47.

W połączeniu z imieniem (i nazwiskiem) [imię + podskarbi (2), podskarbi + imię (1)] (3): Abdiás podſkárbi krolá Acháb/ nie przyzwalał krolowi ná zły vcżynek BielKron 84v; Od podſkárbiego Olexego Turzá/ [przyszło] pieſzych dwie śćie BielKron 307, 305v.

W połączeniu szeregowym (1): Tám krol Dáryuſz powſtawſzy/ pocałował go/ y nápiſał mu liſty do wſzytkich ſwych podſkárbiow/ do ſtároſt/ pánow/ y vrzędnikow BudBib 3.Esdr 4/47.

W charakterystycznych połączeniach: dostojność podskarbiego (2), urząd (2).

Wyrażenie: »skarbom podskarbi« (1): (did) Krol porucża Iozephowi wſzytki ſprawy ſwoie. (–) Gdyż cie widzę w młodoſci na wſzem tak bacznego Iuż cie cżynię ſwem skarbom na wſzem podskarbiego RejJóz L.
Zestawienia: »miejski podskarbi« = kwestor municypalny (1): Quaestores urbani, Mieyſcy podskárbigwie [!] Mącz 336b.

»nawyszszy podskarbi« (1): Tribuni aerarii, Nawyſzſzy podskárbi Mącz 463d.

»podskarbi wielki« (1): Pánowie byli Węgierſkiey źiemie [...] Steffan Broderyk Kánclerz Koronny. Olexi Turzo podſkárbi wielki. BielKron 305v.

Szereg: »poborca, (albo, vel) podskarbi« [szyk 2:1] (3): BartBydg 128; Byli Queſtores dwá/ to ieſt/ poborce álbo podſkárbi. BielKron 119v; Mącz 336b.

Synonim: kustosz; c. poborca.

Cf PODSKARBEK, [PODSKARBIC], PODSKARBIE

KW, MM