[zaloguj się]
[pdf]

POCISK (39) sb m

o jasne.

Fleksja
sg pl
N pociski
G pocisku
D pociskowi
A pocisk pociski
I pociskiem pociski, pociskami
L pociskach
inne pl N a. I - pociski

sg G pocisku (1). ◊ D pociskowi (1). ◊ A pocisk (1). ◊ I pociskiem (6); -em (3), -(e)m (3). ◊ pl N pociski (2). ◊ A pociski (5). ◊ I pociski (19), pociskami StryjKron (2). ◊ N a. I pociski (1). ◊ L pociskach (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Rzut, ciśnięcie; coniectus, iactus, ictus, missus Cn (7): Pilum Szcefelin [!] álbo Rohátiná Rzimskiego żołnierſtwá których poćiskiem przećiw nieprziyacielowi vżiwáli. Mącz 299d; BielSpr 4; Kto poćiſkiem z przyczyny dánéy bydlę obráźi, pułtory grzywny płáći. SarnStat 675; [Tám też pieſzy lud/ zániechawſzy ſtrzał/ y drugiey wſzelákiey broni/ ktorey poćiſkiem vżywáią/ miecżmi tylko á koncerzmi [...] Turki bili BarlBaz 460].
Zwrot: »pocisk(i) czynić (a. [uczynić])« (3): miedzy kthoremi też byli lekko zbroyni ludzie ſtrzelcy/ y ći co z rąk poćiſki cżynili rohátynámi y kulámi álbo kámieńmi iáko v Rzymian Vellites, Ferentarii, Pelte, Marciobarbuli BielSpr 29, 2, 11; [ále ćię vpewniam/ iż zá ten poćiſk ktoryś nieſłuſznie ku mnie vcżynił/ końcem drzewá mego żywot twoy wezmę HistOtton 78].
Szereg: »uderzenie albo pocisk« (1): Gdźieby bydlę iákié vderzeniém, álbo poćiſkiem zá czyim dániém przyczyny w grzbiet było obráżoné, ma dáć pułtory grzywny. SarnStat 675.
2. To, czym się rzuca, ciska; broń drzewcowa a. kamienie; iaculum Modrz, Cn; cateia, falarica, gesum, glans plumbea, hasta, lapis, libramentum plumbi, missile, pilum, pondus iaculabile, rumex, soliferreum, sparum, sparus, spiculum, telum (iaculabile) tragula Cn (32): Máią drudzy Rohátyny/ y Ruſznice/ kámieńmi z gor ćiſkáiąc/ wiele Ludźi zbiją poćiſki. BielSpr 66, 4v, 14v, 17v, 21v, 25, 41.

W połączeniach szeregowych (10): ná tym wiele należy/ [...] iáko też nieprżyiaćielá pożyć ſtrzelbą/ poćiſki/ záſadką BielSpr 7; á pośilecżne vffy niechay trapią nieprzyiaćielá po ſtronách álbo s przodku s ſtrzelbą/ s poćiſki/ drzewcy/ iáko nalepiey mogą BielSpr 15v, 2v, 4, 14, 20v, 41; ModrzBaz 110v; kámieniámi z proc poćiſkámi/ y słowy vſzczypliwymi [...] obiedwie Woyſká do bitwy pobudźili. StryjKron 175, 390.

Zwroty: »pociski (1) ciskać; wycisnąć pocisk« (1;1): Tákowe też ćwicżenie mieli ſtrzelcy/ kthorzy z łukow drzewiánych wielkich ſtrzeláli/ álbo z ręku poćiſki kulámi ołownymi ćiſkáli do palá BielSpr 4; ći wſzyſcy z ręku dáleko rohátynami ćiſkáli potkawſzy ſie z nieprzyiaćielem/ wyćiſnąwſzy poćiſk/ rękomá cżynili przyſkocżywſzy z nieprzyiaćielem. BielSpr 29.

»pociski puszczać« (1): iż im [znajdującym się na wozach] nic nie mogli iezdni ani pieſzy ſzkodźić w potkániu/ á oni ſzkodźili ſtrzelbą y poćiſki z wozá puſzcżáiąc BielSpr 62.

Wyrażenie: »pociskiem przebit, przekłot« (1:1): ieſliby ſię bydlę gory dothknęło/ będzie vkámionowano/ ábo poćiſkiem przebito [lapidabitur], BibRadz Hebr 12/20; BielKron 32.
Szeregi: »miecz, pocisk« (1): byli drudzy Mężowie we zbroiách pieſzo z miecżmi s poćiſki rozmáitemi BielSpr 14. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»proce i pociski« (1): Rozdźielenie VI. O Procách y o Poćiſkách. BielSpr 4v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»strzała albo pocisk« (1): Sámi mężowie zbroią á łupem żywą/ [...] ná táką ſie cżerſtwość wydawáią/ áby ſie ſtrzale álbo poćiſkowi vmknął. BielKron 280v.

»strzelba i (albo) pociski« [szyk 6:1] (7): thedy ty maſz ſkrzydło ſwoie lewe álbo rog odłożyć opodal/ od nieprzyiaćielſkiego práwego/ ták iákoby ſtrzelbá iáka álbo poćiſki nie dochodźiły BielSpr 20v; Tymże porządkiem ſtali lekko zbroyni zá nimi w pośrzodku/ kthore zwáli Velites, s ſtrzelbą rozmáitą y s poćiſki/ ktorych też ná ten cżás vżywáli BielSpr 30, 17v [2 r.], 18, 62 [2 r.]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

Przen (1): Vmiękcżyły ſie ſą rozmowy iego nad oley/ á oni [nieprzyjaciele] ſą pociſki. TarDuch A5v.

Synonimy: 1. cisk, ciśnienie, rzucenie.

MMk, SBu