Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZRUSZYĆ

Następne hasło: ROZRYSOWAĆ »

ROZRUSZYĆ SIĘ (4) vb pf

się (3), sie (1).

o jasne.

Fleksja

inf	rozruszyć się

praet
	sg
3	m	rozruszył się
3	n	rozruszyło się

conditionalis
	sg
3	m	by się rozruszył

inf rozruszyć się (1). ◊ [fut 3 sg rozruszy się. ◊ 3 pl rozruszą się.] ◊ praet 3 sg m rozruszył się (1). n rozruszyło się (1). ◊ con 3 sg m by się rozruszył (1).

Sł stp s.v. rozruszyć, Cn brak, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów) s.v. rozruszyć.

Znaczenia

1. [Poruszyć się, wprawić się w ruch]
2. Ulec naruszeniu, przestać istnieć lub normalnie działać (3)
- a. [Rozpaść się, rozsypać się na kawałki]
- b. O wzroku: popsuć się (1)
3. W funkcji strony biernej: Zostać naruszonym a. odrzuconym (1)

1. [Poruszyć się, wprawić się w ruch: w tym ieśli wewnętrzu wrzód iáki smrodliwy, álbo robaki ná serce vderzą, omdleć záraz muśi. [...] plugástwá wszytki zewsząd sye rozruszą, y do pierśi [...] syę stoczywszy, ieśli vsty wylećieć nie mogą, gniją OczkoPrzymiot 144.]

2. Ulec naruszeniu, przestać istnieć lub normalnie działać; destrui, irritum esse, solvi PolAnt (3): byłoby też żeby ſię y maieſtat rozruſzył tey [tj. bogini Diany]/ ktorą wſzytka Azya y wſzytek świát czći. BudNT Act 19/27.

Fraza: »przymierze rozruszy się« = pactum irritum est PolAnt (1): BudBib Zach 11/11; [[prorok Jeremiasz mówi:] Ieſli rozruſzycie przymierze moie ze dniem/ y przymierze moie z nocą [...]: tedyć też y przymierze moie rozruſzy ſie z Dawidem ſługą moim GrzegŻarnPos 1582 674v (Linde s.v. rozruszyć)].

a. [Rozpaść się, rozsypać się na kawałki: BudBib 2.Petr 3/10; Prziydźie dźień Páńſki iáko złodźiey/ ktorego niebioſá z ſzumem przeminą/ żywioły też roſpalone rozruſzą ſię (marg) 2.Petri 3. (–) GrzegŻarnPos 1597 452 (Linde s.v. rozruszyć).]

b. O wzroku: popsuć się (1): Rozruſſył ſie Pánye wzrok moy vſtáły me ocży/ Cżekáyąc zbáwyenya ſwego za ſie s kąd przytocży LubPs bb5.

3. W funkcji strony biernej: Zostać naruszonym a. odrzuconym (1): Odpowiedział im Ieſus. Nie ieſt(li) nápiſano wzakonie wáſzem. Ia rzekłem/ Bogowie ieſteśćie? Iesli ony názwał Bogámi/ ku ktorym mowá Boża byłá/ a niemoże ſię rozruſzyć (piſmo) [non potest solvi scriptura]. [...] wy mowićie że bluźniſz/ iż rzekłem ſyn Boży ieſtem. BudNT Ioann 10/35.

Formacje współrdzenne cf RUSZAĆ.

ZCh, SBu