Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PODPIERAĆ

Następne hasło: PODPIERAJĄC »

PODPIERAĆ SIĘ (47) vb impf

podpierać się (40), podpirać się (7), [podepierać się]; podpirać się RejZwierz (2), RejAp, RejPos (2); podpierać się : podpirać się RejZwierc (1:2).

sie (32), się (15).

o oraz a jasne; -pié- (1) OpecŻyw, -pie- Mącz (7); podepierać się z tekstu nie oznaczającego pochyleń.

Fleksja

indicativus
inf	podpiérać się
praes
	sg	pl
1	podpiéråm się	podpiéråmy się
2	podpiéråsz się
3	podpiérå się	podpiérają się

praet
	sg		pl
2	m		m pers	-ście się podpiérali
3	m	podpiéråł się	m pers	podpiérali się

fut
	sg		pl
1	m		m pers	będziem się podpiérać, podpirać się będziemy
3	m	będzie się podpiéråł	m pers

imperativus
	sg
2	podpiéråj się

conditionalis
	sg
3	m	by się podpiéråł
3	f	by się podpiérała

inf podpiérać się (9). ◊ praes 1 sg podpiéråm się (4). ◊ 2 sg podpiéråsz się (1). ◊ 3 sg podpiérå się (7). ◊ 1 pl podpiéråmy się (1). ◊ 3 pl podpiérają się (3). ◊ praet 3 sg m podpiéråł się (4). ◊ 2 pl m pers -ście się podpiérali (1). ◊ 3 pl m pers podpiérali się (1). ◊ fut 3 sg m będzie się podpiéråł (1). ◊ 1 pl m pers będziem się podpiérać (1) Mącz, podpirać się będziemy (1) RejPos. ◊ imp 2 sg podpiéråj się (1). ◊ con 3 sg m by się podpiéråł (2). f by się podpiérała (4). ◊ part praes act podpiérając się (5), podpiérajęcy się (1) BielŻyw.

Sł stp: podpierać się, podpirać się, Cn notuje, Linde także XVII w. (z Cn) s.v. podeprzeć.

Znaczenia

1. Opierać się, wspierać się (21)
- a. Używając kija itp. dla pomagania sobie w chodzeniu (16)
  - Przen (4)
- b. Wspierać się na kimś a. czymś swoim ciężarem; być opartym (3)
2. Znajdować wsparcie, szukać pomocy (14)
- a. W dziedzinie zdrowotnej, fizycznej i politycznej (4)
  - α. Zaspokajać głód, utrzymywać się przy życiu (1)
- b. W dziedzinie duchowej i umysłowej (10)
3. Mieć na swe poparcie, powoływać się na kogoś a. na coś dla uzasadnienia swoich sądów (7)
4. W funkcji biernej: być uzasadnianym (2)
*** Bez wystarczającego kontekstu (3)

1. Opierać się, wspierać się; inniti Vulg, Calag, Cn; niti Calag, Cn; incumbere Vulg, Cn; subniti Mącz, Cn; obniti Calag; adniti, fulcire se, insistere Cn (21): Sich anhalten. Wspieráć się. Podpieráć śię. Niti re. Obniti. Inniti rei. Calag 438a.

a. Używając kija itp. dla pomagania sobie w chodzeniu (16): [Diogenes] palczat lepak noſił dla podpierania ciała, z ktorim zawſze chodził podpieraięci ſie BielŻyw 70; Mącz 248b.

podpi(e)rać się czym (11): RejZwierz 113; Gralla, Pálcat álbo drążek którym ſie ydąc podpieráyą/ też o którym przes płoty álbo rowy skaczą. Mącz 148b, 248a; Páchoł Kuffel piaſtuie/ miecżem ſie podpiera BielSat C4; boby theż tho iednák nadobnie iego miłośći przyſtało/ podpiráiąc ſie owym drugim dziátkiem z głogu álbo s przmielu wyſtrugánym. RejZwierc 164v; BielRozm 22. Cf Zwrot.

Zwrot: »laską, kijem, kosturem się podpierać« [szyk zmienny] (3:1:1): OpecŻyw 90; chadzał ſtáruſzek miły/ do oney Bożey męki zgárbiony/ podpieráiąc ſye koſturem OrzRozm M4; BielKron 318; BudBib I 409b marg; An den Stab ſich halten. Kijem śie podpieráć. Niti baculo. Calag 15a; [A wierzę że gdy owo ſtáry ſię podpiera Laſką/ w ſwoiey ſtárośći: to ſobie rozbiera. ProtKonterfet B (Linde)].

Przen [kim, czym] (4): Podpierayże ſie mocnym drzewem ſthałośći ſwoiey/ á noś Kriſtuſá nie tylko ná rámionach ſwoich/ ále vſtháwicżnie y w ſerczu ſwoim. RejZwierc 177; Miłoſierdzie y prawdá ſtrzegą krolá/ a miłoſierdziem podpiera ſię [fulcit misericordia solium suum] ſtolicá iego. BudBib Prov 20/28; [WerReguła 156].

W porównaniu (1): á iego kiy dawa odpowiedz iemu (marg) To ieſt/ Prorok fáłſzywy kthorym ſię podpiera lud iáko ſlepy laſką ſwoią. (–) BibRadz Os 4/13.

Zwroty: »podpierać się laską« (1): BibRadz Os 4/13 cf W poównaniu.

»podpierać się trzciną« = ufać złudnej nadziei (1): O Ezechia/ [...] w co ty dufáſz [...]/ ieſli w krolá Egipſkiego/ podpieraſz ſie trzćiną/ ieſli w ſwego Bogá/ cżemuż drugich Zydow z ręku moich nie wybáwi? BielKron 89v.

b. Wspierać się na kimś a. czymś swoim ciężarem; być opartym (3): Y widział drábinę od ziemie áſz do niebá/ [...] á v wierzchu iey podpierał ſię Pan Bog BielKron 347.

podpierać się czego (1): Będzie ſie podpierał domu ſwego/ á nie oſtoi ſie Leop Iob 8/15.

podpierać się na kim (1): A ono Kxiążę ná ktorym ſie Krol zwykł podpieráć/ poſtánowił był Krol w bronie Leop 4.Reg 7/17.

2. Znajdować wsparcie, szukać pomocy; niti Mącz, Modrz; inniti PolAnt; conniti Mącz; suffulci Modrz (14):

a. W dziedzinie zdrowotnej, fizycznej i politycznej (4):

podpierać się czym (3): Lecż ponieważ Krolewſka władza ma śię podpieráć wiela ludźi oſobliwą cnotą y mądrośćią/ przeto zdáłá śię być słuſzna rzecż/ áby ią ieden ná ſobie niosł/ ktoryby wſzytkiemi rządźił. ModrzBaz 24v, 138. Cf podpierać się czym w czym.

podpierać się czym w czym (1): ktory [...] nauki tey vwiárowánia y zádawánia ran [...] kazał naucżáć: iżeby ryczerz nietylko wśiłach y w śmiałośći tym ſię tylko pierwey podpierał/ ale iżeby też w nauce [...] biegłym á mocznym był. KwiatKsiąż Ov.

α. Zaspokajać głód, utrzymywać się przy życiu (1): Vitam tolerare, Zywić ſie/ podpieráć ſie yáko táko. Mącz 457a.

b. W dziedzinie duchowej i umysłowej [kim, czym] (10): Zależy na młodziencza wſzelkiego, aby ſie ſtarſzych zawſze wſtydał, á wybierał ſobie znich czoby byli nalepſzego [...] żywotha ktorychby ſie radą y też ważnoſcią nauki podpierał BielŻywGlab nlb 14; RejPs 126; LubPs aa2 marg; RejZwierz 113; Iześćie ſię brzydźili ſłowem tym/ á vfáliſćie w łupieſthwie y w niepráwośći/ á tymeſćie ſię podpieráli [innixi estis super eo]. BibRadz Is 30/12; Conniti virtute, Cnotą ſie cieſzić/ Podpieráć. Mącz 248a; Spe qua iubes nitemur. Tą nádzieyą [...] będziem ſie podpieráć. Mącz 407d; RejPos 53, 148v; RejZwierc 150v; [Miey dobrv nadzeie w Ymyenyv panſkym et innitatur super {Dominum} suum/ a podepyeray ſze panem bogym ſwym TomZbrudzPeryk Is 50/10].

3. Mieć na swe poparcie, powoływać się na kogoś a. na coś dla uzasadnienia swoich sądów; inniti PolAnt; niti Modrz (7):

podpierać się o co (1): Bo piſmo S. o ktore ſię my podpieramy/ kthore tych trzech licżąc á nie mieſzaiąc/ nigdy trzemi Bogámi nie zowie/ Ale Iednego Bogá/ Iednego Syná Bożego/ y Iednego Duchá S. GrzegRóżn C4v.

podpi(e)rać się kim, czym (6): Iż [...] Prorocy prorokowáli zá pieniądze/ podpieráiąc ſię Pánem/ mowili? KrowObr 194; BibRadz Is 48/2, I 386a marg; Abowiem nie plotkámi ſie tu podpira Ian ſwięty. RejAp BB6; Powodowá ſtroná áby ſie ſámą prawdą podpieráłá/ vcżćiwa rzecż ieſt ModrzBaz 95. Cf podpierać się czym w czym.

podpierać się czym w czym (1): Zadną ſię rzecżą w doſtawániu doſtoieńſtw podpieráć niechćiał/ iedno tylko ſámą cnotą ábo męſtwem. ModrzBaz 43.

4. W funkcji biernej: być uzasadnianym [kim, czym] (2): wſzákże áby wiárá moiá nie podpieráłá ſie/ rozumem y wywody ludzkimi: dla tego też chcę rád ſłyſzeć o tym świádectwa z ſłowá Boże^go CzechRozm 4v; Y tego też zámilcżę/ że ſię Theofiláktowi w tym krzywdá dźieie/ gdy ſię nim táki wykład (w ſkraynym náznácżeniu) podpiera CzechEp 152.

*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Nitor, Pokuſzam ſie/ Spuſzczam ſie/ ważę ſie/ Też podpieram ſie. Mącz 248a, 248b; Innitor, Inhaereo, incumbo, insisto, inclino – Podpierąm ſie. Calep 538b.

Formacje współrdzenne cf 1. PRZEĆ.

Cf PODPIERAJĄCY SIĘ, PODPIERANIE, PODPIERANIE SIĘ