Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [POGŁOWNIK]

Następne hasło: POGŁOWSZCZYZNA »

POGŁOWNY (11) ai

Pierwsze o jasne; -głó- (4), -gło- (3); -gło- Mącz; -głó- : -gło- SarnStat (4:2).

Fleksja

sg
m	N	pogłówny	n	N	pogłówné
	G	pogłówn(e)go		G	pogłównégo
	A	pogłówny		A	pogłówné

pl
N	subst	pogłówné
G		pogłównych

sg m [N pogłówny]. ◊ G pogłówn(e)go (1). ◊ A pogłówny (1). ◊ n N pogłówné (2); -é (1), -(e) (1). ◊ G pogłównégo (2); -égo (1), -(e)go (1). ◊ A pogłówné (3); -é (2), -(e) (1). ◊ pl N subst pogłówné (1). ◊ G pogłównych (1).

Sł stp: pogłówne, Cn: pogłówne s.v. pogłowie, Linde XVIII w.: pogłowne; poza tym bez cytatu: pogłowny.

Znaczenia

1. Płacony od głowy, tj. od osoby (10)
- a. W funkcji rzeczownika: »pogłowne« = danina na rzecz panującego, płacona od głowy, tj. od osoby (7)
2. Główniejszy, znaczniejszy (1)

1. Płacony od głowy, tj. od osoby (10):

Wyrażenia: »pogłowny czynsz, pobor« [szyk 1:1] (1:1): á ná głowną obronę od Turkow máią pobor pogłowny ſkłádáć według ſzácunkow dobr ludu poſpolitego BielKron 222v; Macedonibus trecenti nummi in capita statutum est praecium, Pogłownego czińſzu ną káżdego Mácedończiká z oſobna trzi ſtá pieniędzy włożono. Mącz 412b; [Pogłowny pobór, łanowe, czopowe, konstytucyje etc. AktaSejmikPozn 1590 113].

»kontrybucyja pogłowna« (1): á temi pieniądzmi nábytemi/ tákże y drugiemi / z Contribuciy pogłownych/ Poborowych/ y wſzelákich ná tymże Seymie vchwalonych/ do ręku náſzych oddánemi/ ták ſzáfowáć y one obracáć będę SarnStat 444.

Szereg: »pogłowny, poborowy« (1): SarnStat 444 cf »kontrybucja pogłowna«.

a. W funkcji rzeczownika: »pogłowne« = danina na rzecz panującego, płacona od głowy, tj. od osoby; aes capitarium, capitalis census, capitarium, capitatio, epicephalium, exactio capitum, tributorum collatio in capita, tributum in singula capita imperatum Cn (7): Pogłówné tych poſzlednich wieków wſpomináią zá Zygmuntá SarnStat 348; Podobnégo coś było vczyniono Roku 1590. przy wypráwie przećiw Turkowi ná Pogłowné, że było obrano Prowizory woyny Tureckiéy. SarnStat 355, 348 [2 r.]; [UniwPobor 1589 8; Pobór 11].

[pogłowne czyje [= przez kogo płacone]: Tákże Pogłowne Zydowſkie z Korony/ ktorego iednák nie ma wyćięgáć Podſkárbi náſz wyżſzey dwudzieſtu tyśięcy złotych/ ieſliby ie chćieli Zydowie ſummą odłożyć/ ktorzy iuż od wſzelákich Poborowych podátkow wolni być máią UniwPobor 1593 Av.]

Zwrot: »pogłowne oddawać (a. [dać])« (1): Do tegoż ſkárbu Rzeczypoſp: niechayby Zydowie po wſzytkiey Koronie będący/ pewną ſummę ábo pogłowne znośne/ iedno żeby też ſłuſzne/ ná káżdy rok y ná pewny czás oddawáli. VotSzl D2v; [Pobór 3].

Wyrażenia: [»od pogłownego wolny«: A ieſliby ná woynę iácháli/ od pogłownego wolni będą Pobór 1590 14.]

»wyb(ie)ranie (a. odbieranie) pogłownego« (2): SarnStat 344; Drugi raz [niechby się zjeżdżali szafarze skarbów] ná dzień pierwſzy Mieśiącá Kwietniá/ dla odbieránia pogłownego od Zydow/ tákże y dla innych popłátkow od kupcow/ Ormian etc. VotSzl Ev; [Pobór 21].

2. Główniejszy, znaczniejszy (1): A Gdańſczánié/ Elbiążánié/ y inné portowé y pográniczné pogłówné miáſtá/ ná to pilné oko mieć máią/ żeby monety poſtronnéy nieważnéy do Korony nie wpuſczáli SarnStat 410.

Cf POGŁOWIE