Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [POKUPA]

Następne hasło: POKUPIENIE »

POKUPIĆ (17) vb pf

o jasne.

Fleksja

inf	pokupić

praet
	sg		pl
3	m	pokupił, pokupieł	m pers	pokupili
3	f	pokupiła	m an

plusq
	sg
3	m	był pokupił

conditionalis
	sg		pl
2	m	by pokupił	m pers
3	m	by pokupił	m pers	by pokupili

impersonalis
praet		pokupi(o)no
participia
part praet act		pokupiwszy

[inf pokupić.] ◊ fut 2 sg pokupisz (1). ◊ 3 sg pokupi (3). ◊ praet 3 sg m pokupił (3), [pokupieł]. f pokupiła (1). ◊ 3 pl m pers pokupili (1). ◊ [plusq 3 sg m był pokupił.] ◊ con 2 sg m by pokupił (1). ◊ 3 sg m by pokupił (1). ◊ [3 pl m pers by pokupili.] ◊ impers praet pokupi(o)no (2). ◊ part praet act pokupiwszy (4).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Kupić, nabyć (często wiele rzeczy) (8)
- a. [Wykupić, spłacić]
2. Zjednać sobie kogoś pieniędzmi, przekupić (1)
3. Zyskać coś, doznać jakiejś korzyści, osiągnąć (2)
4. praw. Zapłacić karę pieniężną za popełnione przestępstwo (5)
5. Zostać ukaranym (1)
6. [Popełnić coś, dopuścić się czegoś]

1. Kupić, nabyć (często wiele rzeczy) [kogo (1), co (7)] (8): Iuż ná to żadnego inſzego lekárſtwá nie máſz by pokupił wſzytki ziołá RejZwierc 79v; Aby żaden niemogł vżywáć żadnych potrzeb cudzoźiemſkich/ áżby pierwey potrzeby do poſpolitego ruſzenia potrzebne pokupił GrabPospR K3; Wſzák oni bráćia Iozefá ſzukáią/ A do gumien ſię do AEgiptſkich máią/ A wory wźiąwſzy pokupili żyto KlonFlis D3v; [yzem ya [...] wypusczilem Kozakow wassey Yasnosczi z turkiey ziemie sto i dwadziesczia, pokupiwssi y kawtany CorfusDocum 1563 nr 119; Ociec pana z Dambrowice [...] pokupił kilka ogrodów miesckich LustrSand 246; LustrMaz I 47; ŚmiglLichwa 73; AktaSejmikPozn 1600/223].

pokupić do czego (1): [papież Anastazjusz IV] kielichy/ ornaty/ y ine rzecży pokupił do kościołow. BielKron 181.

pokupić od kogo (1): LibMal 1554/186; [Mieszczanie kazimierscy [...] podali regestr przed rewizorami domów poczet, które ślachta od sąsiad ich pokupiła LustrKrak I 22; LustrLub 64].

[pokupić u kogo: KsięgaSądIwk 1594 nr 209; Dwaj Włosiska jakieś dwie moskiewcze dziewczęta pokupili u Kozaków PiotrDzien 317. Cf »drogo pokupić«.]

[pokupić za co: że mają w mieście czynsz domowy na ratusz, ale z tych tylko domów, które Rzeczpospolita pokupiła za grosz pospolity na ratusz LustrLub 5.]

pokupić gdzie (2): ktorego woyſká [tureckiego] było trzydźieśći tyſiąc/ miedzy kthorymi było Krześćijan trzy tyſiące co nalepſzych mężow/ ktore ieſzcże máłymi dźiatkámi pokupiono w kroleſtwie Pop Ianá BielKron 458. Cf »pokupić sobie«.

Zwroty: [»[u kogo] drogo pokupić«: Abowiemem zgarbarzmi smową vczinil abi ſkori od niego thim drozey pokupili ZapWpolActAdv 1550 205/155v.]

»pokupić sobie« [czym gdzie] (1): pokvpyl sobye moym skarbem domj kamyenne welwowye LibLeg 10/123.

[»towary pokupić«: bo ieſli mnieyſzą cenę ſtánowią dla tego áby przywieźione towáry mieſzczánie pokupiwſzy/ zbogáćić ſię mogli: byłoby to przećiwko ſpráwiedliwośći. ŚmiglLichwa 73.]

Szereg: »opatrzyć i pokupić« (1): Do Piwnicze winney. Wsitky naczinia. i inſze potrzebne rzeczi. [...] s Skarbu Litewſkiego opatrzono i pokupiono WyprKr 118.

a. [Wykupić, spłacić [u kogo]: Ma ta wieś włók wszytkich 40, między któremi włók wójtowskich 3, a włók 9, których jeszcze kmiecie u p. starosty nie pokupili. LustrMaz II 163.]

2. Zjednać sobie kogoś pieniędzmi, przekupić [kogo] (1): To ſię oni z tym wſzytkiem do ſądu wloką/ pokupiwſzy świadki/ ták iż nie tęn wygra kto ma ſpráwiedliwą/ ále tęn kto ma więcey pieniędzy świádkom ná zapłátę GórnRozm G3v.

3. Zyskać coś, doznać jakiejś korzyści, osiągnąć [co] (2):

Zwrot: »nic nie pokupić« [w tym: czym (1)] (2): Pátrzże gdy nędznik przydzye do ſpolnego ſądu/ A gdzyeſz końcá docżeka iuż ſwoiego błędu. Ná pirwſzy rok da ſie zdáć á nic nie pokupi RejWiz 123v; APpellatio ieſt rzecz lżeyſza, y nic Sędźia tym niepokupi SarnStat 1298; [LorichKosz 163].

4. praw. Zapłacić karę pieniężną za popełnione przestępstwo (5):

Zwroty: [»[komu] emendę [= odszkodowanie] pokupić«: A ieſliby go [ławnika] złáiał/ iuż po wyrzeczeniu Decretu/ ná ktoryby y drudzy ławnicy zezwolili/ tedy wſzytkim ławnikom emendy pokupi LorichKosz 207.]

»pokupić winę« [w tym: czym (= jaką sumą) (2), komu (2)] [szyk zmienny] (5): Swięto pietrze v iednego A kolendá v drugiego Trzeći też pokupił winę Nie rychło zwiozł dzieſięćinę RejRozpr B2; Kto położy komu pozew ná pozew/ y obá będą o iednę rzecz: táki powod pokupiwſzy winy trzemá grzywnomá ſtronie/ [...] ma iednego pozwu odſtąpić. UstPraw H4, F, H; SarnStat 1160.

5. Zostać ukaranym (1):

Zwroty: [»gardło pokupić« = zostać skazanym na karę śmierci: Ponieważ więzień, wedle srogości prawa pytany, nie zna się ku żadnemu uczynkowi, jedno ku trzem snopom żyta, przeto ani kaźni, ani gardła nie pokupieł. OrtyleSądWpol 1545 nr 87.]

»[kaźń], winę pokupić« = ponieść karę (1): Sąśiádá zábić á Tátárzyná iednákowa śmierć/ ále nie iednákowa rzecz ieſt: zábijeſzli ſąśiádá/ winę pokupiſz zábijeſzli Tátárzyná/ chwałę mieć będźieſz OrzRozm L; [OrtyleSądWpol 1545 nr 87; Bo v nich [u heretyków] może każdy w święto co inſzégo by nagorſze^go/ krom roboty vczynić a winy niepokupi MurzNT 111v].

6. [Popełnić coś, dopuścić się czegoś [co]: bowiem gdy kto iuż ſpuśći ſie ná indulty/ ná odpuſty/ á kupi ie ſobie/ ázaſz nie rozgrzeſzáią iáwnych grzeſznikow/ y tego coby Oycá/ Mátkę/ brátá/ Mnichá/ zábił/ [...] Swiętokrayſthwo pokupił/ y co iedno może być miánowánego nagorſzego/ [...] tho wſzytko odpuſzcżą/ rozgrzeſzą GilPos 21.]

Synonimy: 1. nabyć; a. splacić; 3. osięgnąć, zyskać; 6. dopuścić się, popełnić.

Formacje współrdzenne cf 1. KUPIĆ.

Cf POKUPIENIE

LWil