Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [POSTNIK]

Następne hasło: POSTOJENIE »

POSTNY (10) ai

postny (9), [posny], [postni], postny a. postni (1).

o jasne.

[comp postni(e)jszy.]

Fleksja

sg
m	N	postniejszy	f	N
	G	postn(e)go		G	postni(e)j
	A	postny		A

pl
G		postnych
A	subst	postne
I	m	postnymi
I	f	postnymi

sg m [N postniejszy.] ◊ G postn(e)go (1). ◊ A postny (2). ◊ [f G postni(e)j.] ◊ pl G postnych (3). ◊ A subst postne (3); -é (1), -(e) (2). ◊ I [m postnymi.] f postnymi (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) – XIX w.

Znaczenia

Przymiotnik od „post” (10)
- 1. Od znacz. ‘ograniczanie się w spożyciu pokarmów’ (2)
  - a. [Od znacz, ‘nakazane przez religię okresowe ograniczanie się w spożywaniu pokarmów’; w funkcji rzeczownika. poszczący, przestrzegający postów]
- 2. Od znacz. ‘nakazany przez religię okres postu’, w tym też: ‘wielki post’ (8)
  - a. W którym obowiązuje post (5)
  - b. Odbywający się, mający miejsce w czasie postu (1)
  - c. Wykonywany w czasie postu (2)

Przymiotnik od „post” (10):

1. Od znacz. ‘ograniczanie się w spożyciu pokarmów’ (2):

Wyrażenie: »potrawa postna [= bez tłuszczu i mięsa]« = asper victus, cena sine sanguine a. terrestris, prandium abstemium Cn [szyk zmienny] (2): MurzNT 38v; Przychodźi też [choroba głowy] z grubych wilkośći/ ktore ſą od ryb/ od grzybow/ od gruce/ y od innych potraw poſtnych/ dla ktorych ná Wioſnę ludźie niemocni bywáią. SienLek 15v; [StatNorb 18].

a. [Od znacz, ‘nakazane przez religię okresowe ograniczanie się w spożywaniu pokarmów’; w funkcji rzeczownika. poszczący, przestrzegający postów: Bo człowiek im ieſt poſtnieyſſy Tym Bogu ſłużyć ſprawnieyſſy. KorczRozm Bv, B.]

2. Od znacz. ‘nakazany przez religię okres postu’, w tym też: ‘wielki post’; esurialis, ieiunio aptus a. consecratus a. conveniens Cn (8):

a. W którym obowiązuje post (5):

W połączeniu szeregowym (1): niechái wié/ żeć by ten przykład niebył napiſán/ żebych abo cztérdźieśći dni wrzeczy iako pán Chriſtus pośćili abo niektóré dni mięśné niektóré poſtné/ rybné/ i mléczné poſtanowili MurzNT 13v.

Wyrażenia: »czasu(-ow) postnego(-ych)« (2): wſzakoż iż ono [krowi olej] z mleka pochodzi, á mleko z mięſa przeto też więcey tucży ciało y ſiły więcey przydawa niż inſze oleie dla te^go obycżay koſcioła rzymſkiego zakazuie iego pożywania cżaſow poſtnych. GlabGad K; BielKron 394.

»dzień postny« [szyk zmienny] (3): FalZioł II 18c; MurzNT 13v; Rzekł mu ieſzcże Ieremiaſz/ iam ieſt w więzyeniu/ ále ty idź á cżytay coś piſał wſzemu ludu/ gdy ſie zeydą w dzyeń poſtny. BielKron 94v; [Od wielkiey noczy aſz do ſſwiątego krzyza podnieſienia maią dwakrocz ſioſtry iadacz. Oprócz dnyow zakazanich krzyżowich. poſnich ſuchich dny. ij vigilj swiątego ducha. StatNorb 11, 19].

b. Odbywający się, mający miejsce w czasie postu (1): Item zeznał dobrowolnye yſch Budą kramna Iaduigi Cerwowey theſz na Rynku wyarmark poſthny theraſz bąda dwye lyeczye wyerzschem wilupill wnoczi LibMal 1551/159.

[Zestawienie: »[która] niedziela postna«: Dan wilnye 〚wthorek〛 wthorey nyedzely poſthnyey Reminiſcere 1536 Albracht gaſtold voyevoda y kanczlerz ListyPol 1536/101.]

c. Wykonywany w czasie postu (2): w Niedzielę Qwietną [mówicie]: Bądz vbłagan Boże poſtnymi offiárámi náſzymi. KrowObr 168v; Muśi podobno complety ſwe poſtne niedbále odpráwowáć CzechEp 59.

Cf ŚRZODOPOSTNY, WIELGOPOSTNY

JDok