Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POSYPKA

Następne hasło: POSYPOWAĆ SIĘ »

POSYPOWAĆ (73) vb impf

Oba o oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	posypować
praes
	sg	pl
1	posypuję
2		posypujecie
3	posypuje	posypują

praet
	pl
3	m pers	posypowali

imperativus
	sg
2	posypuj

conditionalis
	pl
3	m pers	by posypowali

inf posypować (10). ◊ praes 1 sg posypuję (2). ◊ 3 sg posypuje (3). ◊ 2 pl posypujecie (1). ◊ 3 pl posypują (3). ◊ praet 3 pl m pers posypowali (1). ◊ imp 2 sg posypuj (47). ◊ con 3 pl m pers by posypowali (1). ◊ part praes act posypując (5).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. (z Cn).

Znaczenia

Rozrzucać coś na czymś, pokrywać powierzchnię czegoś czymś sypkim, miałkim (73)
- a. [Sypiąc dać (o karmieniu ptactwa)]

Rozrzucać coś na czymś, pokrywać powierzchnię czegoś czymś sypkim, miałkim; suffriare, supercernere Calep; conspergere, obsipare, offundere, perspergere, respergere, spargere Cn (73): Weźmi kadzidła/ máſtyki/ [...] prochu s korzenia ślazowego ieden łoth/ zmieſzay przeſyey a poſypuy. SienLek 146; Suffrio – poſypuię. Calep 1027b.

posypować co [= co się sypie] (12): FalZioł IV 6a; Gryźienie w żywoćie przeſtawa gdy kto kmin przypiekány żuiąc połyka [...]: może go też kto chce z chlebem ieść/ álbo tárty poſypuiąc ná grzankę SienLek 99, 66, 69, 70, 75v, 127v, 158v, 165v. Cf »proch posypować«.

posypować kogo (1), co (45) [= na co się sypie]: Ty [ryby] lepiey piecz/ ſmażyć w oliwie, w oleiu/ albo też y w maſle/ może ie pierwey poſypować mąką pſzenną FalZioł IV 46b, IV 46b, V 40; powyada ze ym dawala yakyegoſz zyelya aby poſſipowali the ku kthorem chucz myali LibMal 1552/172; A ieſli bes they przyczyny powieki świerzbią/ zetrzy miałko rdzę z żelázá/ poſypuyże ie/ á Rumnu warzonego przyłoż ná oczy. SienLek 68v, 81, 126v, 158v, 165v, 166 [3 r.]. Cf Zwroty.

posypować na co (16): Ma mocz [arszenik] włoſy z ciała wymiatować/ á nawięcey z wapnem niegaſzonem zmieſzane, á na ciało ſkąd by kolwiek chciał włoſy ſpędzić poſypuy FalZioł III 40d; Spal ie [glisty] w nowym garnczu na proch/ [...] posypuy tym na ranę FalZioł V 115, IV 6a, V 63, 102v [2 r.], 115; NAśienie ſzáłwiey polney vtárte ná bielmo poſypuy. SienLek 69; weźmi kminu tárthégo trzećią część/ y tylo pieprzu tartégo/ to weſpół zmieſzawſzy/ ná złé ſadzele poſypuy. SienLek 127v, 66, 69v, 75v, 99, 158v, 165v. Cf »na wierzch posypować«.

posypować czym (46): Gdyby ſie kto oparzył á bębele ſie zdziałały [...]/ ſetrży tę ſkorę na proch á zmieſzaj z białem kadzidłem á tym poſypuy. FalZioł I 116a, IV 3a, 46b, V 115; Weźmi miodu á gliſt źiemnych/ ſpal ié w nowym gárncu/ á vtłukſzy tym rány poſypuy. SienLek 146v; Náwarz iáiec twárdo/ [...] zdrob że ié drobno/ á vſuſz co nalepiéy/ potym ieſzcze mieléy vtrzy á tym poſypuy. SienLek 181v, 81, 126v, 147v, 158v, 165v (11); Calep 1031a. Cf posypować czym gdzie; Zwroty.

posypować po czym (1): Tedy wezmi hałunu palonego á poſypuy po ranie FalZioł V 99v.

posypować czym gdzie (1): á prochem s tegoż źiela nátłukſzy poſypuy pod plaſtr/ á będźieć ſye bárzo dobrze goić. SienLek 162.

W charakterystycznych połączeniach: posypować [co = na co] bielmo (6), bolączkę, ciało, grzanki, jelito, język, kościoł, krosty, morfeą, mięso [jakie] (3), parchy, podniebienie, powieki, ranę (3), świerzb, włosienice, wrzod; posypować nasienie; posypować na bielmo (6), na ciało, na grzankę (3), na jady, na oczy, na płatek, na ranę(-y) (7), na sadzele; posypować podplastr; posypować dragantem, lekarstwy, mąką, ziemią; posypować po ranie.

Zwroty: »posypować głowę prochem« [w religii żydowskiej obrzęd pokuty, żalu lub żałoby] [szyk zmienny] (2): A Iozue rozdzieráiąc ſzáty ſwe/ padł ná twarz przed ſkrzynią Bożą z inemi ſtárſzemi: y poſypowali [!] głowy ſwe prochem, y modlił ſię Iozue mówiąc: Pánie/ [...] oto nas iuſz zgłádzą z ziemie SkarŻyw 502, 52.

»popiołem posypować [co]« (2): wſzedwſzy do kośćioła [poświęcając go]/ popiołem ná krzyſz kośćioł posypuiećie KrowObr 100v; Tráfiło ſię teſz to gábánie Eufrázyey: oná pokuty ſobie przycżyniłá: kámienie w łoſzko kłádąc/ y włośienice popiołem poſypuiąc SkarŻyw 225.

»prochem, popiołem [w tym: co (18), na co (3)], proch(y) posypować [w tym: na co (2), czemu [= koniowi] (1)]« [w celach leczniczych] [szyk zmienny] (25:5:3): Tenże proch gdy nim poſypuie kto ſwierzb/ tedy ſuſzy. FalZioł IV 31a; vcżyń plaſtr z bałkiem [!] iaiowym á przyłóż na ranę/ albo chczeſzli tak prochem poſypować: możeſz. FalZioł V 102v, I 10a, 38b, 70b, III 3d, 37c (17); tho wſzyſtko miáłko vtłukſzy/ zámocz w wodkę rożáną/ á poſtaẃ ná ſłońcu áż wyſchnie ná miednicy/ [...] potym on proch zebrawſzy ná biełmo poſypuy. SienLek 69v; Czerwony fuchy świerzb/ [...] pomázuy go piánámi końſkimi/ tedy go zbędźieſz: a ieſlić ſye śliwi/ popiołem go s kopytá końſkiego poſypuy SienLek 134; Albo iaſtkolę tha ſpal ná proch/ á onym popiołem ná ránę poſypuy. SienLek 152v; tymże mu [koniowi] prochem [...] poſypuy/ áż mu ſye zgoi. SienLek 167v, 118v, 121, 127v, 128 [2 r.], 130v (14).

»na wierzch [czego] posypować« (1): A potym na wierzch oney fiſtuły poſipuy tim prochem/ y ta^m wdziurę wpuſzcżay tego prochu ieſt rzetz pomoczna. FalZioł I 10a.

Szereg: »mazać albo posypować« (1): Mięſem baraniem ſpalonym dobrze ieſt mazać albo poſipować morpheą y parchy FalZioł IV 3a.

a. [Sypiąc dać (o karmieniu ptactwa) [czego]: Obycżáiem ptaſznicżym/ ktorzy gdy chcą pobić ptaki/ tedy ich ſobie ná oſobne mieyſce odwabia/ y żyru poſypuie/ [...] dopiro ich ma iuż powoli iáko chce. GilPos 95v.]

Synonim: potrząsać.

Formacje współrdzenne cf SUĆ.

Cf [POSYPOWAN]