[zaloguj się]
[pdf]

POTRZĄSAĆ (41) vb impf

potrząsać (40), potrzęsać (1) RejFig.

o oraz a jasne.

Fleksja
inf potrząsać
indicativus
praes
sg pl
1 potrząsåm
2 potrząsåsz
3 potrząså potrząsają
praet
sg pl
3 m potrząsåł m pers potrząsali
f potrząsała m an
fut
sg
2 m będziesz potrząsåł
imperativus
sg pl
2 potrząsåj potrząsåjcie

inf potrząsać (2). ◊ praes 1 sg potrząsåm (3). ◊ 2 sg potrząsåsz (1). ◊ 3 sg potrząså (14). ◊ 3 pl potrząsają (4). ◊ praet 3 sg m potrząsåł (3). [f potrząsała.] ◊ 3 pl m pers potrząsali (1). ◊ fut 2 sg m będziesz potrząsåł (1). ◊ imp 2 sg potrząsåj (2). ◊ 2 pl potrząsåjcie (1). ◊ part praes act potrząsając (9).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Poruszać gwałtownie; concutere, crispare, quatere Cn [w tym: czym (23)] (30): RejRozpr B; Owóżći Máćiek pełnym potrząſáiąc worem PudłFr 7; Vibro – Podnoſzę, potrząſsam, wkoło obracam. Calep 1120b; KlonWor 48.

potrząsać czego [= czym] (5): Pocżął cżapki potrząſáć/ ſukniey popráwowáć/ A iáko go przywitáć k niemu ſie gotowáć. RejWiz 146v, 4v, 13; RejZwierz 124; Bo iuż on ryczerſki cżłowiek nie pociąga wędzonki/ nie potrząſa prożnego bokłagá/ nie wala ſie iáko pies po thrawie/ nie gryzie mu iuż hámáſz grzbietu RejZwierc 176v.

W charakterystycznych połączeniach: potrząsać bokłaga (2), czapki (2), kołnierza (2); potrząsać kobiałką, wor(ki)em (2).

Zwroty: »bronią, mieczmi potrząsać« = grozić (1:1): Już w rozmierzonym placu przeciw sobie stoją, Gniewając sie i bronią potrząsając swoją. KochMon 31; WerGośc 269.

»potrząsać rogami« = grozić (o zwierzętach) (2): Báran chodząc przed owcámi/ Potrząſał cżęſto rogámi: Iż bárzo cżoło twárde miał/ Wſzytki ine ſwaki zbijał. BierEz R4; RejZwierc 178.

»sobie potrząsać« (1): (marg) Krol pychy (–) Sceptrum dzyerży rogáte/ by rogáty kijec/ Ktorym ſobie potrząſa zuchwáły opilec. RejWiz 166v.

Przen (11): (nagł) Do przyiáćielá fárbowánego. (–) [...] Tobie bráćie nád tym workiem [aluzja do tytułu] być pewnym przystáwem [tj. dozorcą]/ Będźieſz nim potrząſał/ właſnym y dźiedźicżnym práwem. KlonWor *v.
Zwrot: »porożem (a. rogiem) potrząsać« [w tym: na kogo (1)] = grozić; iactare, ostentare Cn [szyk zmienny] (8): Kayćie ſye grzéchów (vpominam) kayćie/ Ani porożem názbyt potrząſayćie: Bóg niech ma pokoy/ áni mówćie hárdźie Iemu ku wzgárdźie. KochPs 111; Tego mąż wielki á Hetman koronny/ Z woyſkiem ſwym cżeka/ tám gdźie nań ogromny Niemiec potrząſa porożem GrochKal 22; Ten Moſkiewſkiégo pychę chcąc kiedy vſkrómić/I róg/ którym ták hárdźie potrząſał/ przyłómić/ Podał nam Królá z Węgier dźiélnégo STEPHANA KochJez A3v.

~ W porównaniach (5): RejZwierz 50; záwżdy lżey pátrzy oko Páńſkie ná ty ktorzy ſie mieſzáią miedzy wiernemi Páńſkiemi/ niżli ná ty ktorzy ſtroną w vporze ſwoim chodzą iáko zubrowie potrąſáiąc [!] rogámi ſwemi. RejAp 30; RejPos 223, 228, [290]. ~

a) Chełpić się (2): zowią go Doktorem Hiperbolicum, tákowego vcżyćielá/ ktory vmie z komorá wielbłądá vcżynić/ któoy tyſiącámi potrząſa/ á ledwie pięć ná licżbie ReszPrz 64; Wiele rzeczy tákowych [w mowach] ieſt/ którémi iáwnie potrząſáią OrzJan 89; [Iużći tez vcżćiwa ſthárość ieſt nie w śiwośći áni w długośći lat/ Cżym drudzy potrząſáią tylko/ należąca/ ále w mądrośći á w niepokałániu ſie żadną zmázą. GilPos 310v].
a. O włosach na głowie lub podbródku (4): Virziſs Cżarcże yż odemnie Tak ſię twa czupryna zemnie Co yą tu hardze potrzaſſaż RejKup bb8v; A przecżże zá ſwiętego też Kozłá nie macie. Bo ten ktemu [księdzu] podobien/ poſtáwą vrodą/ Y vmie też náſz kozieł ták potrzęſáć brodą. RejFig Dd2; GosłCast 9; KlonWor 28.
b. Sprawdzać poruszając [czego = czym] (1): (marg) Zły nigdy nie beſpyecżen. (–) Ale zły iż ná ſię wie záwżdy co ſproſnego/ Máca ſkobli potrząſa wrzeciądzá ſłábego. RejWiz 4v.
c. [O dreszczach w chorobie [kim]: Potrząſáłá nim febra/ choćiaż dość gęſtego Liſá ná ſobie dźwigał ŁaszczPogrom 10.]
2. Posypywać, oprószać; substernere Mącz; consternere Calep; circumspergere, concutere, inspergere, praespargere Cn [w tym: czym (7)] (9): Substerno, Podścielam/ potrząſam. Mącz 415a; A przetoż ieſli mieſzkánie ieſt ná gorącym mieyſcu/ maſz ſobie czynić chłod rzeczámi chłodzącemi/ Wirzbiną/ grzybienim/ Rożą potrząſáiąc/ octem dom pokrapiáiąc. SienLek 2v; Calep 249a; GostGosp 96.

potrząsać [kogo], co (1): RejPs 216v cf W porównaniu. Cf [Zwrot].

W porównaniu (1): [Pan] ſpuſſcza deſſcz ná ziemię twoię á czáſu ſwego ią ſniegiem iáko wełną potrząſa RejPs 216v.

[Zwrot: »popiołem [kogo] potrząsać«: Iáko też gárdzić nie mamy/ Gdy w ſtępną [lege: w wstępną] ſrzodę Kápłani. Popiołem nas potrząſáią/ A ſmierć nam przypomináią. KorczRozm A2v].
Przen (4):

potrząsać co (2): A tak márne roſkoſzy ſwiátá omylnego/ [...] bárzo mu więc ſzkodzą. Bo chociay ty potráwy cukrem potrząſáią/ Ale przedſię w pośrzodku wierz mi gorzkość máią. RejWiz 48v; NiemObr 67.

W porównaniu (1): Tym [prawdą świętą] wſzytkie rozmowy y piſánia moie/ iáko ſolą mądrośći Bożey potrząſáiąc vincat veritas. NiemObr 61.

Zwrot: »z wirzchu potrząsać« (2): A s cnoty do tych potraw przyſmáki dzyáłáli/ A roſtropnym bacżeniem zwirzchu potrząſáli. RejWiz 16v; (did) Mierność do Obżárſtwá. (–) [...] Ná pięć misći [lege: mis ci] wrzody dáią/ Fráncą z wirzchu potrząſáią. RejZwierc 231v.
3. Przetrząsać, przeszukiwać [czego] (2): Xiąże węzelkow potrząſą [!] y kładzie na Wage. czo Klaſtor ffundował. RejKup Bb.
Zwrot: »workow potrząsać« = szukać pieniędzy (1): Ociec workow potrząſa przebiera bochnáry/ Bo podobno płátnieyſze tám będą táláry. RejWiz 90.

Synonimy: 1. poruszać; 2. posypować.

Formacje współrdzenne cf TRZĄŚĆ.

Cf POTRZĄSAJĄCY, [POTRZĄSANIE]

MC