POWAŻYĆ (37) vb pf
o prawdopodobnie jasne (tak w po-); a pochylone.
Fleksja
praet |
|
sg |
pl |
1 |
m |
-m powåżył |
m pers |
|
3 |
m |
powåżył |
m pers |
powåżyli |
n |
|
subst |
powåżyły |
inf poważyć (12). ◊ fut 2 sg powåżysz (2). ◊ 3 sg powåży (4). ◊ 1 pl powåżymy (1). ◊ 2 pl powåżycie (2). ◊ praet 1 sg m -m powåżył (1). ◊ 3 sg m powåżył (2). ◊ 3 pl m pers powåżyli (6). subst powåżyły (1). ◊ imp 2 sg powåż (1). ◊ part praet act powåżywszy (5).
Sł stp, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.
1.
Uznać coś za ważne, ocenić wysoko, przypisać czemuś duże znaczenie; przedłożyć nad coś [kogo, co] (30):
W przeciwstawieniu: »pogardzić ... poważyć« (1): Toż ia o niey [ojczyźnie] cále rozumiem że y mną ſynem ſwym niepogárdźi/ ále mię y nágiego ná wſzem cnotliwego do ſiebie przyimie/ [...] á powazy [!] godność moię będźieli iáka CzahTr A2v.
Zwroty: »lekce poważyć« [
w tym:
sobie (
8),
u siebie (
1)] =
zlekceważyć,
wzgardzić;
ad increpandum cogitare,
spernere PolAnt;
contemnere Vulg (
21):
RejPs 54;
Ná me zginienie ludzye źli thák ſie náſádzili/ [...] Alem ia lekce poważył ſprzećiwniki ſwoie LubPs bb3v;
Izali ſobie lekce poważyćie ſłowá vtrapionego? iákoby nic inego nie były iedno wiátr? BibRadz lob 6/26;
Abowiem toż y oni doſtąpiwſzy wolnośći/ wzgárdźili Nawyzſzego y lekce poważyli zakon iego/ á opuśćili drogi iego. BibRadz 4.Esdr 8/55,
Ps 73/18;
nie doſyć ieſt ná tym [...] y zdrowie y żywot ſwoy lekce poważyć dla imienia iego [Boga]. RejAp 61,
120v;
RejPos 115v;
Lecż kto lekce poważy tákie roſkazánie [służenie starszym ludziom]/ Srogie muśi ná ſobie odnośić karánie. HistLan F2;
RejZwierc 5v,
21v,
38v,
138;
BudBib 4.Esdr 8/55;
miłośćiw będę wſzem ich niepráwośćiam/ ktorymi przećiw mnie z grzeſzyli [!]/y mnie ſobie lekce poważyli CzechRozm 116;
nie tylko z poſpolſtwá wiele/ miáło iy [Jezusa zwanego kamieniem] lekce poważyć: ále/ iy y ſámi budownicy mieli odrzućić y nim pogárdźić. CzechEp 285,
120,
388;
Piotr ten zamek Bábilońſki budowáć y zálećić miał/ ná ktorym vśiadſzy ten Krol niewſtydliwy [papież] [...] lekce poważywſzy Bogá y Chriſtuſá: y święte vſtáwy iego: práwá w rzecży poſpolitey poodmieniawſzy/ wſzytkie ſobie podbił/ y pohołdował NiemObr 64;
GrabowSet K4.
Cf Szereg.
»sobie, u siebie poważyć« (13:3): A tym ktorzy v ſiebye poważyli ſwięte Boſtwo iego/ [...] nieomylnie im obiecał dáć Duchá ſwego ſwiętego RejPos 191v, 42; Lecz kto wie iż z onego drobniuchnego źiarnká [...] rodźi ſię robaczek co iedwab z śiebie wije/ y ktory wſzytkie krole/ pány y niewiáſty y ołtarze ozdabia: vmie ſobie poważyć rzecz ták máluczką. SkarKaz 84a; [ListyZygmAug 1551/205]. Cf »lekce poważyć«, »nic sobie, w niwecz u siebie nie poważyć«.
»nic sobie, w niwecz u siebie nie poważyć« (2:1): á iuż żadney nápotym wymowki mieć nie będą mogli/ gdyż áni ſłow moich/ áni tego powtarzánia ich/ ktore od was ſłyſzeli/ w niwecż v ſiebie nie poważyli RejPos 335v; A wżdy to v nas nic/ á wżdy to v nas/ iáko [...] ſliwkę połknąć/ nic ſobie nie poważyć ſwiętey woley á tego to porucżenia iego. RejPos 335v, 308.
»sobie poważyć [za co]« = potraktować jako równoważące (1): A thák dla tego márnego á przemierzłego grzechu Pan záwżdy y niebo y zyemię woiowáć racżył: á nigdy nic v niego thák zacnego nie było/ áby ſobie co zá ten grzech kiedy poważyć miał. RejPos 200.
»zacniej poważyć« (1): gdyż tho [być usprawiedliwionym u Pana] ſnadź zacnieybyś mogł poważyć/ niżli wſzytki ſkárby ſwiátá tego. RejPos 201v.
Szereg: »lekce poważyć a za wiatr poczytać« (1): Izáli ſpieráiąc ſię lekce poważyćie słowá roſpacżáiącego? áza wiátr (pocżytaćie) mowy z fráſowánego [Nonne ad increpandum sermones cogitastis, et in ventum eloquia mei desperati]? BudBib Iob 6/26.
2.
Wziąć pod rozwagę, rozważyć [co, [czego]] (4):
[Mamy za to, iż WM to pisanie nasze do siebie poważywszy inak uczynić nie będziesz chciał. ListyZygmAug 1571/611.
][W połączeniu szeregowym: Mamy-li tedy na co przyzwolić, musimy tego dostatecznie poważyć, poznać i wyrozumieć. AktaSynod I 23.]
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): O iákożby to káżdy miał poważyć v ſiebie/ iż on záwżdy chce [...] opátrzyć á náſyćić cie dziwnych dobrodzieyſtw y hoynego miłoſierdzia ſwego RejPos 184v.
Zwrot: »poważyć u siebie« [szyk zmienny] (2): gdyż ſpráwy ſwiátá tego iákye ſą y iákich trudnośći/ złośći á niebeſpiecżeńſtwá zewſząd ſą nápełnione/ tho káżdy ſnádnie v ſiebie rozeznáć y poważyć może. RejPos 173v, 184v.
Szereg: »rozeznać i poważyć« (1): RejPos 173v cf »poważyć u siebie«.
Przen (1):
Zwrot: »dobrze poważyć« (1): Toż y pyſmo S. dobrze poważywſzy. Lepſzy dźień śmierći/ á niż narodzenia bydź opowiedźiáło. BiałKaz C.
a. Potraktować jakoś (1): Dziecię kthore ſie narodzi [w czerwcu], nie mądre będzie weſele nicżegoż nie poważy/ czoby cżynić albo mowić miało. FalZioł V 47.
3.
Zważyć wiele; odważyć [co] (3):
A około świętego Marćiná/ Dworki wſzyſki álbo Vrzędnicy/ máią zwieść do Pániey/ álbo do Ekonomice/ [...] przędźiwá/ poważywſzy oddáć. GostGosp 52,
70.
Szereg: »pomierzyć a poważyć« (1): potym naśienia ogrodne wſzelákie [...] y inſze wſzelákie naśienia [...] pomierzyć/ á drugie poważyć/ y ná piſmie mieć. GostGosp 72.
[Przen:
Zwrot: »poważyć na słusznej wadze« = sprawiedliwie osądzić: W zákámiáłym ábowiem ſercu twoim/ twárdo wyryta ieſt nienawiść okrutna przećiw niewinnemu: ktory [...] záſádźi ná obłokách ſwoy trybunał ſpráwiedliwy/ y tám poważywſzy ná ſłuſzney wadze coś mu záczynił/ ſowićieć to wſzytko odczyni. BzowRóż 70 (Linde).]
Synonimy: 1. uszanować, uznać.
Formacje współrdzenne cf WAŻYĆ.
Cf POWAŻENIE
JR