Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POWIĄZ

Następne hasło: POWIĄZAĆ SIĘ »

POWIĄZAĆ (33) vb pf

o prawdopodobnie jasne (tak w po-); a jasne.

Fleksja

inf	powiązać

praet
	sg		pl
3	m	powiązåł	m pers	powiązali
	f	powiązała	m an
	n	powiązało	subst

imperativus
	pl
2	powiężcie

conditionalis
	sg		pl
2	m	byś powiązåł	m pers
3	m		m pers	by powiązali

impersonalis
praet		powiązåno
con		by powiązåno
participia
part praet act		powiązåwszy

inf powiązać (2). ◊ fut 2 pl powiążecie (1). ◊ 3 pl powiążą (1). ◊ praet 3 sg m powiązåł (6). f powiązała (1). n powiązało (1). ◊ 3 pl m pers powiązali (8). ◊ imp 2 pl powiężcie (1). ◊ con 2 sg m byś powiązåł (1). ◊ 3 pl m pers by powiązali (1). ◊ impers praet powiązåno (1). ◊ con by powiązåno (1). ◊ part praet act powiązåwszy (8); -åwszy (7), -awszy (1) BielSpr.

Sł stp, Cn brak, Linde bez cytatu.

Znaczenia

Związać, przywiązać, zawiązać wielu, wiele (33)
- a. Skrępować (28)
  - Przen (3)
- b. [Związać w snopy]
- c. Przywiązać (3)
  - Przen (1)
  - α. Przywiązać jedno do drugiego (2)
- d. Zawiązać (1)
- e. Zwrot: »powiązać na gałęzi łyki [= łykami]« = powiesić (1)

Związać, przywiązać, zawiązać wielu, wiele [w tym: kogo, co (32)] (33):

a. Skrępować; vincire PolAnt, Vulg; alligare PolAnt (28): BibRadz Act 9/2; Roſkazał tedy Heliaſz áby proroki báłwáńſkie powiązano/ á potopiono w potoku Cizon BielKron 85; Powiedzyał iż to chcą prośić pokoiá/ ále iákożkolwiek/ álbo pokoiá álbo niepokoiá żądáć idą/ powięſzcie ie. BielKron 85v; wytám bądźćie pogotowiu iż mię weźmiećie/ á ty pánny ktore ſemną będą powiążećie/ á Kſiążęćiu Przemyſłáwowi donieſiećie BielKron 319v, 359v, 388, 420, 448; RejPos 283; Gdy też widzą ná picowánne náſze wyiecháć wypuſzcżą dobytká ſto álbo dwie/ zá ktoremi ſie ćicho ſkrádáią/ á pothym wybieżą/ oſkocżą náſze y zabiją álbo powiążą. BielSpr 66v, 46v; Ták tym ſławnym zwycięſtwem ozdobić Polaki/ Y Litwę Bog ſam raczył/ iż zbili Krzyżaki/ Zbili y Xiążętá ich y obozy twárde Pobráli/ y Hetmány powiązáli hárde. StryjKron 532, 442, 492 [2 r.], 772; Iuſci nas tilko Pan Bog ſtzegl zec nas niepowiazali PaprUp H4v; Izali nie ten ieſt ktory burzył w Ieruzálem te/ ktorzy wzywáli tego imieniá: y tu był ná to przyſzedł/ áby ie powiązawſzy wiodł do Arcykápłanow? WujNT Act 9/21, Act 22/5.

powiązać u czego [= przywiązać skrępowanych] (1): Obacżyłá Lithwá pogonią zá ſobą/ weſzli z plonem w gęſthy lás/ á tám powiązawſzy więźnie v drzewá takież dobytki/ ſpráwiwſzy ſie wyſzli z láſá BielKron 365.

powiązać czym (2): Záwárło ſie było Niemcow wiele w kośćiele s. Gerartá pod Budzyniem/ pobráli ie Turcy y powiązáli wićiámi. BielKron 313. Cf »powiązać pęty«.

W porównaniu (1): KmitaSpit B2v cf »w kupie powiązać«.

W połączeniach szeregowych (2): [Połowcy] vderzyli ná nie w nocy bez wieśći/ ták iż od máłá do wiela im pobráli/ pobili/ poſiekli/ powiązáli/ że ledwo ſam Krol do láſá w gory vćiekł BielKron 301v; ktorych [Niemców] ſprácowánych gonienim gdy w záſadkę przyſzli [Witołd] ſnádnie do iednego pobił/ poſiekł/ á drugich powiązał/ y do Litwy odeſłał. StryjKron 492.

Zwroty: »w kupie powiązać« (1): Bo im zárázem kneble w gębę powtykano/ Y iáko capy krępe w kupie powiązano. KmitaSpit B2v.

»powiązać pęty« (1): Aby powiązáli krole ich pęty [Ad alligandum reges eorum in compedibus]/ á śláchtę ich łáncuchámi żeláznymi. BudBib Ps 149/8.

Przen (3): Chcąc tedy ludźie tym mocniey powiązáć/ ze trzech fałſzow [Luter] iednę nieprawdę ſkręćił/ áby mu ſię z żadney miáry żaden wyſliznąć nie mogł. ReszPrz 38; Ieśli tedy iednegoż Bogá y iednáko chwalemy: po nowey Konfederácyey nic/ dobrze nas ſtára ná krzćie świętym powiązáłá. PowodPr 39.

W przeciwstawieniu: »rozwiązać ... powiązać« (1): O Boże [...] rácż przyiąć prośby náſze/ áby zmiłowánie twoiey łáſkáwośći/ te wſzytkie rozwiązáło/ ktore ſpętánie wyſtępkow rozlicżnych powiązáło. LatHar 181.

[Zwrot: »[komu] ręce powiązać« = uniemożliwić działanie: Ale boie ſię by teraż gromada wkrolewſtwie nie przemogłá/ iż iey było ćięſko dáwáć/ ruſzać ſię na woynę/ więc krolom ręce powiążałá [!] RotRozm F4v.]

b. [Związać w snopy: Powinni [...] jęczmienia pewną wymiarę posiec i powiązać LustrPom 141.]

c. Przywiązać (3):

Przen [czym do czego] (1): Temi łańcuchy y związkámi Chryſtus Bog y Pan náſz do zgody y iednośći nas powiązał. SkarKazSej 672b.

α. Przywiązać jedno do drugiego (2): przepráwá thych [Tatarów] przes Rzekę bárzo prędká/ ieden Koń zá drugim idźie powiązáwſzy ie BielSpr 67v.

powiązać z czym (żywotne) za co (1): Wyſzedł tedy/ y iął trzy ſtá Liſzek/ y powiązał [iunxit] ie (iednę zdrugą) zá ogony Leop ludic 15/4.

d. Zawiązać (1): coſz dáley będźieſz czynił nieboraku, Iedno żebyś tłomoki zbierał, á powiązał. CiekPotr 56.

e. Zwrot: »powiązać na gałęzi łyki [= łykami]« = powiesić (1): lecż ty roſkoſzniki/ Mogłby wſzytki powiązáć ná gáłęźi łyki. RejWiz 31v.

Synonimy: pospętać, skrępować, spętać, spiąć; e. powiesić.

Formacje współrdzenne cf WIĄZAĆ.

Cf POWIĄZANIE, POWIĄZANY