Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POWSTAJĄCY

Następne hasło: POWSTANIE »

POWSTAŁY (9) part praet act

o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

sg
m	N	powstały	f	N	powstałå
	G			G	powstał(e)j
	A			A	powstałą

pl
D		powstałym
L		powstałych

sg m N powstały (3). ◊ f N powstałå (2). ◊ G powstał(e)j (1). ◊ A powstałą (1). ◊ pl D powstałym (1). ◊ L powstałych (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. powstać.

Znaczenia

1. Który wstał, podniósł się; przen: wyzdrowiały (1)
2. Który powstał, zaistniał, zaczął być (6)
- a. O ludziach i istotach nadprzyrodzonych (5)
  - Przen: O apokaliptycznej bestii utożsamianej przez Reja z papiestwem (3)
- b. O obiekcie materialnym (1)
3. Zmartwychwstały (1)
*** Bez wystarczającego kontekstu (1)

1. Który wstał, podniósł się; przen: wyzdrowiały; recidivus Cn (1):

Wyrażenie: »z niemocy powstały« (1): ruſzywſzy [Aleksander] zaſtępy przyciągnął do Mácedoniey/ á thám nálazł mátkę ſwoię z niemocy powſtháłą [ab egritudine convaluisse] HistAl Dv.

2. Który powstał, zaistniał, zaczął być (6):

a. O ludziach i istotach nadprzyrodzonych (5):

powstały od kogo (1): Toſz ſię o dziśieyſzych Heretykách nie dawno od Lutrá powſtáłych mowić może. SkarJedn 28.

powstały skąd (1): Antychrist z Rzymá powstały Rzym opánował. CzechEp 370 marg.

Przen: O apokaliptycznej bestii utożsamianej przez Reja z papiestwem (3):

powstały z czego (1): Tu iuż dáley Duch ſwięty prorokuie przez Anyołá Ianowi ſwiętemu: Iż beſtia tá poſlednia to ieſt oná dwurogáta á nowo z ziemie powſtáła zbuntuie ſie RejAp 144v.

Wyrażenie: »nowo powstały« (3): Weyrzy ná cżołá álbo ná głowy Mnichow/ Popow/ y wſzelkich ſtanow duchownych ieſli nie vyrzyſz piątná álbo cechy goloney tey nowopowſtáłey beſtiey ná głowie káżdego. RejAp 115v, 115v, 144v.

b. O obiekcie materialnym [z czego] (1): Poźrzymy po wſzytkich ſtaniech ſwiátá tego/ co ich y dziſia ieſt [...]/ ieſliże vyrzyſz dom ktory ze złego nábycia powſtáły/ áby ſie długo roſkorzenić miał/ á márnie vpáść nie miał. RejZwierc 40.

3. Zmartwychwstały (1):

W przeciwstawieniu : »umarły ... z martwych powstały« (1): RejPosWstaw [143³]v cf »z martwych powstały«.

Wyrażenie: »z martwych powstały« (1): S tego wſzytkiego obacżywamy/ tę być Piotrá ſ. á ktemu Apoſtolſką náuką/ ktora w ſámym Pánie Kryſtuſie Synie Bożym y cżłowiecżym zá nas wcielonym/ vmárłym/ y z martwych powſtáłym/ [...] opowieda wſzelką zupełność/ odpuſzcżenie grzechow RejPosWstaw [143³]v.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Exortus – Powſtały. Calep 391a.

Synonimy: 2. poczynający, poczynający się, weszły.

Cf NIEPOWSTAŁY, POWSTAĆ