[zaloguj się]
[pdf]

PREROGATYWA (34) sb f

prȩ- (16), prae- (13), pre- (4), proe- (1); -ty- (17), -ti- (17).

e prawdopodobnie jasne (tak w pre-); o oraz oba a jasne (w tym w pierwszym a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N prerogatywa prerogatywy
G prerogatywy prerogatyw
A prerogatywę prerogatywy
I prerogatywą prerogatywami
L prerogatywie prerogatywach

sg N prerogatywa (4). ◊ G prerogatywy (5). ◊ A prerogatywę (2). ◊ I prerogatywą (2). ◊ L prerogatywie (1). ◊ pl N prerogatywy (3). ◊ G prerogatyw (5). ◊ A prerogatywy (5). ◊ I prerogatywami (2). ◊ L prerogatywach (5); -ach (3), -åch (1) SarnStat (3:1), -(a)ch (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVIII w.

1. Uprawnienie, prawo, przywilej; praerogativa Modrz, JanStat [praerogativa – przodek, przedłożenie Mącz 358b; – przodek nad niższymi Calep; habere praerogativam - mieć przodek przed kim w której rzeczy, pierwszy przystęp, przewyszszanie, przechodzenie, przedłożenie Mącz 358b; przodek, przednie miejsce; przywilej, dozwolenie, wyzwolenie z czego, łaska jaka od pana dana, prawo prywatne – praerogativa Cn] (33): A też to wielkie inconueniens áby Biſkup Rzymſki/ dla tego iż ieſt Biſkupem Rzymſkim/ będąc namieſtnikiem Piotrowym/ mogł przeniowſzy ſię kędy indźiey tę prerogátywę/ cále záchowáć/ [...] ieſli ſię bowiem kędy indźiey przenieśie/ iuż właśnie Rzymſkim Biſkupem zwan być nie może NiemObr 54; POdkomorzégo Czérſkiégo y iurisdicią iego we wſzyſtkich prȩrogátywách porownywamy z inſzémi Koronnémi SarnStat 460; Którą to Káncellárią wſzelákiémi prȩrogátywámi wedle práwá poſpolitégo opátruiemy. SarnStat 1154, 68, 69 [3 r.], 80, 105, 247, 599, 1038; [iedno ſámemu Piotrowi iáko głowie wſſytkich Apoſtołow/ tá prerogátiwá daná ieſt/ iż iego ſucceſsia ieſſcze trwa/ przećiw ktorey żadna moc nigdy niemogłá przepomoc/ áni przepomoże. ZebrzydOdpow iv].

prerogatywa czego (1): SarnStat 169 cf »zacność i prerogatywa«.

prerogatywa czyja [w tym: ai poss (5), G sb i pron (3)] (8): Prosił zeby ich KIM przy praerogatiwach y Starostwach ich zostawił ato miłosierdzie nad nimi pokazał ActReg 171; O praerogátywach kośćiołów Tumſkich, y o wolnośći kośćielnéy. SarnStat 181, 106. Cf »prerogatywa szlachecka«.

W połączeniach szeregowych (7): A Gdyż o nas ſtany Koronné mniémánié to poięli/ że téż zdrowié/ máiętnośći/ y téż to co ieſt nád wſzytkié bogáctwá drozſzégo/ wolnośći ſwych/ praerogátiw/ y ſwobód/ [...] do wiernośći náſzéy y opiece náſzéy/ ták rozumieli: że ſie ták nalepiéy sſtało/ że ie wam poléćili. SarnStat 64; PRZYWILEIE KORONNE, Y MIAST KORONNYCH Z ſtrony Wolnośći/ Praerogátyw/ Iármárkow/ Skłádow/ Drog kupieckich/ Podwod/ Szoſow/ y innych podatkow/ dánin/ y incorporátiy/ etć. SarnStat 881, 171, 908, 984, 1021, 1038.

Wyrażenie: »prerogatywa szlachecka« = nobilium praerogativa Modrz (5): ModrzBaz 19; Vſtáwiamy/ áby od tákowych żón któré załóżnicámi były dźieći/ abo potomſtwo ich/ w żadnych dobrách nie dźiedźiczyły/ áni żadnéy prȩrogátiwy ſzlácheckiéy miáły. SarnStat 643 [idem 449], 68, 449; odpráwiwſzy wſzyſtkich nogi im vmywáią ſámiſz oni ták zacni Goſpodarze/ ktorzy w żadney rzecży inney praerogátywy ſwey Kſiążęcey álbo Slácheckiey więcey nie ſtrzegą/ iedno iż káżdy z nich pierwſzy chce być do nog vmywánia/ y do innych podłych y niſkich poſług ReszList 168.
Szeregi: »prerogatywa i nadanie« (1): ABy ſie co nie zdáło bydź vczynionégo z nienawiści plebeiorum, których ſtan zwykł vżywáć oſobnych praerogátyw y nádánia [praerogativis gaudet specialibus JanStat 197] ſwégo w Króleſtwie náſzym SarnStat 113.

»przełożeństwo i prerogatywa« (1): przeto niwczym nie dero- guiąc vrzędowi dobrze przez przodki náſzé vprzywileiowánému/ y przez nas ſámégo Conſtitudámi obwarowanemu/ Podſkárbſtwá Koronnego/ y owſzem we wſzem przełożeńſtwie y prȩrogátywách ten vrząd Koronny wcále zoſtáwuiąc [...] SarnStat 360.

»prerogatywa i przywilej« (1): Wyymuiąc ty Cechy s tego porządku/ ktorzy oſobliwą prerogátywą y Przywileiem od przodkow Iego K.M. álbo od kthorego Zwierzchniego Páná ſwego ſą nádárzeni y opátrzeni. GroicPorz f4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»wolności i (abo) prerogatywy« [szyk 2:1] (3): A ponieważ Rzecżpoſpolita ieſt z roznych ludźi ktore w ſobie ma zebrána [...]/ tedyć też Krol o to śię ma pilnie ſtáráć/ ieſli chce mieć trwáłą miedzy obywátelmi źiemie ſwey zgodę/ áby poſtánowił miedzy nimi/ ile by mogło być/ porownánie: nie tym ſpoſobem/ áby iuż wſzytkie rzecży były miedzy nimi ſpolne/ [...] ábo żeby mieyſkiego ſtanu ludźiom prerogátywy ábo wolnośći ślácheckiey pozwáláć miał [nobilium praerogativas concedendo]/ ábo wſzytkie ſtany mieſzáć/ ále żeby tym wſzytkim ſtanom chłubę niepotrzebną/ nadętość/pychę/ y inſze zarázy towárzyſtwo ludzkie przerywáiące/ ábo pſuiące od iął. ModrzBaz 19; SarnStat 1041; VotSzl Dv. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»zacność i prerogatywa« (1): Zacność y praerogátywá koronowánia Królá, ſámému Arcybiſkupowi Gniéznienſkiému nalezy. SarnStat 169.

2. Szczególne wyróżnienie, dowód łaski, łaska [praerogativa Łac śr] [czego] (1): Ieſzcże y w tey mierze nieſłuſzność żalu okázuie ſie/ gdy rzecży ſwieckich/ to ieſt/ vtrácenia máiętnośći/ niedoſtąpienia godnośći/ bądź ich też zá iákążkolwiek przycżyną pozbycia żáłuiemy. A ći zdádzą ſie nie pomáłu przećiwko Bogu tym grzeſzyć/ rozumieiąc żeby nie byłá tháka wſzechmocność Boſka/ iákoby ich do pirwſzey prerogátywy ſzcżęſcia y godnośći przywieść nie miał Phil N2.

Synonimy: 1. prawo, przywilej; 2. łaska.

Cf PROROGATYWA

JDok