Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: RUMIELSKI

Następne hasło: RUMIENEK »

RUMIEN (51) sb m

W rumien e jasne; rumion z tekstu nieoznaczającego pochyleń.

Fleksja

	sg
N	rumien
G	rumnu
A	rumien
I	rumn(e)m

sg N rumien (22). ◊ G rumnu (16). ◊ A rumien (9). ◊ I rumn(e)m (4).

Sł stp: rumien, romien, rumion, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.: rumień.

Znaczenia

1. bot. Anthemis sp.; rumian, używana w lecznictwie roślina z rodziny astrowatych złożonych (Asteraceae); w Polsce rośnie 6 gatunków rumianów, a pisarze mieszali zwykle nazwy nie odróżniając rumianku od rumianu (48)
2. bot. Zestawienie: »psi rumien« = Cotyledum sp.; roślina z rodziny gruboszowatych (Crassulaceae), rośnie w obszarze śródziemnomorskim (1)
3. bot. Potentilla erecta (L.) Hampe; pięciornik kurze ziele, lecznicza bylina z rodziny różowatych (Rosaceae), pospolita na pastwiskach, torfowiskach i zaroślach w całym kraju na niżu oraz w górach (1)
4. bot. Chrysanthemum leucanthemum L.; złocień właściwy, bylina łąkowa z rodziny złożonych (Asteraceae), bardzo pospolita w całej Polsce; małe okazy może mylono z rumiankiem lub rumianem (1)

1. bot. Anthemis sp.; rumian, używana w lecznictwie roślina z rodziny astrowatych złożonych (Asteraceae); w Polsce rośnie 6 gatunków rumianów, a pisarze mieszali zwykle nazwy nie odróżniając rumianku od rumianu; chamamelon Calep, Cn; chamamelum Murm; anthemis Cn (48): Murm 114; RVmien ma w ſobie ciepłoſć y ſuchoſć w pierwſzem ſłopniu/ á ma mocz odmiękcżaiączą y też roſpądzaiączą FalZioł I 26a; y theż rumien ieſth dobry na bolącżki y na ſzadzele FalZioł I 27a; Oleiek z Rumnu tak cżynią. Wezmi naſienia Panum grecum tartego/ kwiecia rumnowego, rowno. 4 łoty, á włoż to we dwa funty oliwy/ poſtaw na ſłończu cżterdzieſci dni [...] FalZioł II 22v; NAprzeciw opuchlinie ocżu. Wezmi Licium [...] á przyłoż na opuchłe ocży. A potym vwarzywſzy Rumnu w wodzie/ z bazyliją/ omyy tą wodą ocży. FalZioł V 40v, I [26]b, 26 żp, 35a (17); záźiębłe záś oczy/ ták zágrzeieſz/ tłuczony rumien ná oczy przykłáday. SienLek 67; Ale gdy w vſzu tákowe zálężenie álbo zátkánie/ iże ſłuch odeymuie/ náwarz w wodźie kopru rumnu/ bzowego kwiećia/ y noſtrzku pod miárą/ á on gárniec przykrywſzy pokrywką z dźiurką puſzczay w vcho przez dźiurkę párę SienLek 71v, 49, 54, 63, 64 [2 r.], 68v (15); Co ieſli [choremu na nerki] wánny trzebá/ niech w niéy źiółá będą/ ślaz obóy/ liſt grzybieniów/ rumien/ róża/ mákówki etcae: Oczko 32, 33v; Calep 186b; Ogrodek pięknie záśiać źioły oſobnie pachniącemi: [...] A nietylko ogrodnych [zasiać]/ ále y polnych/ y dąbrownych: iáko dźięgielu/ biedrzeńcu/ kádźidłá/ máćierzanki/ ślazow/ kopytniku/ bugwic/ rumnu/ y inſzych GostGosp 128; [SienHerb 32b; Chamaemelum Camillen Blumen/ Hermel Rumion ArtNom F7v].

Zestawienia: »rumien ogrodny, swojski« = Matricaria chamomilla L.; rumianek pospolity (1;2): pſi rumienek [...] oſthroſci ieſth więczſzey niżli rumien ſwoiſki FalZioł I 39a; Kliſtera. Wezmi Czenturzijey mnieyſzey/ włoſkiego kopru/ rumnu ogrodnego/ ruty/ Swoyſkiego kopru [...] FalZioł V 85v; [SienHerb 48b; Cresc 1571 278].

»rumien polny« = Anthemis arvensis L.; rumian polny (1): weźmi bábki/ wierzbowych rożdżek/ dębowey ſkory/ śrzedniey ſkory bzowey/ rumnu polnego y pśiego/ warz tho w wodźie/ á tym nogi vmyway. SienLek 120v.

»psi rumien« = Anthemis cotula L.; rumian psi [szyk 4:2] (6): Camemellum, d⟨icitu⟩r herba illa, quae est mali odoris, psy rvmyen BartBydg 21b; FalZioł I 39a [2 r.], b; SienLek 120v; KlonWor 19; [SzymŁowEnch nlb 4v; Pśi Rumien. Cotula fetida. [...] ZIele to pśi rumnek/ ma gáłąſki miękkie/ á liśćie podobne koprowemu/ kwiatki ma żołthe SienHerb 49a, 48b, E2#v; Cynanthemis Pśi Rumien. UrsinGramm 387 (Linde)].

»rumien pstry« = Anthemis tinctoria L.; rumian żółty (1): Kwiecie z głowkami tego rumnu pſtrego ſtarte na proch/ z woskiem roſpuſzcżone á trochę oliwy przylawſzy/ ma mocz twardoſci y guzow odmiękcżać y roſpądzać FalZioł I 39b.

»rumien wonny, woniający« = Anthemis nobilis L.; rumian szlachetny (1:1): Kthora woda ma być przyprawiona z temi zioły odmiękczaiączemi, Iako ieſt ſlaz, rumien woniaiączy/ ogrodny wyſoki ſlaz FalZioł V 19c; dobre ieſt, W komorze mieć ziela wonne y do łoża naſlać, iako piołynu/ rumnu wonnego/ rożey/ roiowniku/ narduſu ogrodnego/ maiorany/ baſilijey/ gwozdzikow [...] FalZioł V 62; [SienHerb E2#v].

2. bot. Zestawienie: »psi rumien« = Cotyledum sp.; roślina z rodziny gruboszowatych (Crassulaceae), rośnie w obszarze śródziemnomorskim (1): Cotyledum – Pśi rumien. Calep [266]a.

3. bot. Potentilla erecta (L.) Hampe; pięciornik kurze ziele, lecznicza bylina z rodziny różowatych (Rosaceae), pospolita na pastwiskach, torfowiskach i zaroślach w całym kraju na niżu oraz w górach (1): Tormentilla. Hermelin blumen. Rumien. Mymer¹ 17v.

4. bot. Chrysanthemum leucanthemum L.; złocień właściwy, bylina łąkowa z rodziny złożonych (Asteraceae), bardzo pospolita w całej Polsce; małe okazy może mylono z rumiankiem lub rumianem; leucanthemis Calep, Cn (1): Leucanthemis – Rumien. Calep 593b.

Synonim: 1. kamomilla.

Cf RUMIENEK