[zaloguj się]
[pdf]

PRZECZNY (17) ai

-e- Mącz (6), -é- (2) MurzOrt, KochPhaen.

Fleksja
sg
mNprzéczny fNprzécznå nNprzéczné
G Gprzéczn(e)j Gprzéczn(e)go
A Aprzéczną A
Iprzécznym I I
pl
N subst przéczn(e)
G przécznych
I m przéczn(e)mi, przécznymi
inne formy
pl A subst m - przéczny

sg m N przéczny (2). ◊ I przécznym (1). ◊ f N przécznå (4). ◊ G przéczn(e)j (1). ◊ [A przéczną.] ◊ n N przéczné (4); -é (3), -e (1). ◊ G przéczn(e)go (1). ◊ pl N subst przéczn(e) (3). ◊ [G przécznych. ◊ A subst m przéczny.] ◊ I m przéczn(e)mi (1), [przécznymi].

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII w.

1. Prostopadły do czegoś, idący w poprzek, poprzeczny; transversus Mącz, Calep, Cn; limus Cn (13): Murm 26; vicus, otworziste a dlugye myasteczko iakoby vlicza vel vlicza przeczna BartBydg 170; MurzOrt Bv; Decumanus ager, Przeczne gránice/ które dzielą ymienie od wſchodu słóńca przećiw zachodowi. Mącz 38c, 256c, 442d, 488d [3 r.]; To przéczné [koło na niebie, tj. zodiak] záśię/ morzá ták wielé przechodźi/ Iáko od Kozorożcá dáleko Rák wſchodźi. KochPhaen 19; Librile – Zelasko u wągi przeczne. Calep 601a, 332b, 1078a; [Pan Golſki ma zoſtacz przy cząſzczy kthora lyezy przy yego dworze veſzpulek y zbudowanym aſz po przeczny zagony ZapWpolKośc 1540 8/449v; Glosy III nr 82/2; w których [górkach, tj. kopalniach] daley w ośmi łachtów kopać nie możono przed wodą, tedy się ku tem tam miejscom stolę [lege: stolą] przeczną obrócono, którą stolwantem zową. LustrKrak II 53; I za pare przecznich drąskow czo na nich zagiel wissij dalem g.15 RejestrBudGal 65].
[Szereg: »przeczny a podłużny«: myedzy kthoremy zagony przecznymy a podluznymy ma bycz myedza vczynyona. ZapWpolKośc 1540 8/449v.]
2. Przeciwny, występujący przeciw; adversarius Modrz (3): tym ktorzy w ćierpliwośći vczynku dobrego ſzukáią ſławy y czći y nieśmiertelnośći/ odda [Bóg] żywot wieczny: lecz przecznym [qui sunt ex contentione]/ y nie wierzącym prawdźie/ ále wierzącym nieſpráwiedliwośći/ odda popędliwość y gniew. WujNT Rom 2/8.

przeczny [komu], czemu (1): A zstrony turbatyi y przekazania rzeczy na Seimikach od tych ktorym się albo nie dosyc stało albo przecznemi byli Rptey [...] ActReg 135; [Gdyżescie sie na iedno miłe Pánie zgodziły y tak to ponas racżiciemieć [!]/ niechcemy vąm być przeczne ani omieszkałe. Senatulus 999].

Wyrażenie: »przeczna strona« = strona przeciwna w procesie sądowym (1): [możni] ſpráwy ná vgodę przywodzą/ áby ſię możnemu cokolwiek pożytku doſtáło/ chocia z wielką przecżney ſtrony krzywdą [vel summa adversarii iniuria]. ModrzBaz 94v.
3. Sprzeczny (1): [Bo oni [Trójczacy] ták mowią/ że ſyn Mariey ieſt cżłowiek/ á ſyn wiecżny nie człowiek (marg) Troicżácſkie Antilogiae/ lub przecżne mowy. (–) BudArt P4.]

przeczny komu (1): gdy co po tobie Twey przecżnego záżądam Boſkiey oſobie/ Tám więc nie będę godzien proźb wysłuchánia RybGęśli D2v.

4. [Odwrotny; przen: y iuż nic więcéy bespiecznégo/ nic zbáwiennégo niebędźie/ dotąd/ áż twiérdza niebieſká duchámi niebieſkiémi/ boiuiącémi plánéty/ przécznym biegiem/ powątloná będźie. JanWróż 49.]

Synonimy: 1. poprzeczny; 2. przeciwny, sprzeciwiający się.

Cf PRZECZNI

DDJ