[zaloguj się]
[pdf]

PRZEDSIĘBRAĆ (128) vb impf

przedsię brać (105), przedsie brać (23); przedsie LibLeg, RejPs, KromRozm I, KromRozm II (3), KromRozm III (2), GroicPorz, OrzRozm, GrzepGeom, BielSpr, KochTr, KochPieś; przedsię : przedsie LubPs (5:1), Mącz (17:2), OrzQuin (1:4), GórnDworz (4:1), CzechRozm (10:1).

przedsię brać (89), brać przedsię (39); przedsię brać RejPs, RejKup, KromRozm I, KromRozm II (3), KromRozm III (2), LubPs (6), BibRadz, OrzRozm, Prot, RejPos (3), BiałKat, HistLan, RejZwierc (2), MycPrz, WierKróc, ModrzBaz (2), KochTr, CzechEpPOrz, KlonŻal, WisznTr, KochPieś, GórnTroas, KochFrag, WujNT, WitosłLut; brać przedsię PatKaz II, RejJóz, LibLeg, MurzHist, GroicPorz, GrzepGeom, BielSpr, WujJudConf, PaprPan, SkarJedn, SkarŻyw, GórnRozm, ActReg; przedsię brać : brać przedsię Diar (2:1), BielKom (2:2), GliczKsiąż (1:1), BielKron (1:3), Mącz (14:5), OrzQuin (3:2), GórnDworz (4:1), CzechRozm (8:2), CzechEp (11:6), Phil (2:1), LatHar (2:1), SarnStat (2:1).

Pisownia: przed się brać (54), przedsię brać (34), przedsiębrać (1); brać przed się (26), brać przedsię (13).

przedsię ... brać (21) [wyrazem wtrąconym jest: „nie” (18), rzeczownik dopełnienia (2), „nam” (1)]; brać ... przedsię (13) [wyrazem wtrąconym jest: „to” (6), „co” (2), „też” (1), rzeczownik + jedna lub trzy przydawki (4)].

Oba e oraz a jasne [w tym w a 1 r. błędne znakowanie].

Fleksja
inf przedsię brać, brać przedsię
indicativus
praes
sg pl
1 przedsię biorę, biorę przedsię, bierzę przedsię przedsię bierzemy, przedsię bierzymy
2 przedsię bierzesz przedsie bierzecie
3 przedsię bierze, bierze przedsię przedsię biorą, biorą przedsię
praet
sg pl
1 m -m przedsię bråł m pers
3 m bråł przedsię, przedsie bråł m pers przedsię brali, brali przedsię
n subst przedsię brały
fut
pl
3 m pers będą brać przedsię
imperativus
sg pl
1 bierzmy przedsię
2 bierz przedsię
conditionalis
sg pl
2 m byś przedsie bråł m pers
3 m by przedsię bråł m pers
n subst by przedsie brali
impersonalis
praes przedsię sie bierze
participia
part praes act przedsię biorąc, biorąc przedsię, przedsię biorąć

inf przedsię brać, brać przedsię (22). ◊ praes 1 sg przedsię biorę, biorę przedsię (8), bierzę przedsię (7); biorę OrzQuin, GórnDworz, CzechRozm, CzechEp (2); biorę : bierzę Mącz (3:7). ◊ 2 sg przedsię bierzesz (1). ◊ 3 sg przedsię bierze, bierze przedsię (25). ◊ 1 pl przedsię bierzemy (2) Diar, OrzQuin, przedsię bierzymy (1) CzechEp. ◊ 2 pl przedsie bierzecie (1). ◊ 3 pl przedsię biorą, biorą przedsię (13). ◊ praet 1 sg m -m przedsię bråł (5). ◊ 3 sg m bråł przedsię, przedsie bråł (4). ◊ 3 pl m pers przedsię brali, brali przedsię (7). subst przedsię brały (1). ◊ fut 3 pl m pers będą brać przedsię (1). ◊ imp 2 sg bierz przedsię (3). ◊ 1 pl bierzmy przedsię (2). ◊ con 2 sg m byś przedsie bråł (1). ◊ 3 sg m by przedsię bråł (2). ◊ 3 pl subst by przedsie brali (1) RejPs. ◊ impers praes przedsię sie bierze (1). ◊ part praes act przedsię biorąc, biorąc przedsię (19), przedsię biorąć (1); -ąc : -ąć CzechRozm (2:1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) i XVIII w. s.v. przedsięwziąć.

1. Zamierzać, zamyślać, postanawiać, dążyć do czegoś; proponere Mącz, Vulg, Cn; statuere Mącz, JanStat, Cn; destinare, inducere (in) animum Mącz, Cn; cogitare, instituere, intendere Mącz; cernere, decernere Cn [w tym: co (47)] (52): racz miły panye obiaſnic ciemne a nierozumne ſerca naſſe aby [...] nic inſſego przed ſie niebrali iedno ſie tego vſtawicznie vczyli iakoby cie vbłagac vſtawicznie mogli RejPs 112; KromRozm I Ov; KromRozm III E; Nie bierz przed ſię ledá cżego/ Bo zła myſl przychodzi s tego. BielKom F8v; Multa quidem cogito sed prohibeor occupationibus Wiele rzeczy przed ſię biorę ále dla trudnośćy temu doſić vczinić nie mogę. Mącz 258c; Intendo, Náciągam/ też mam wolą/ bierzę co przed ſię/ baczę/ vdawam ſie ná co. Mącz 445a, 83b, 96c, 234d, 265c, 311c (10); Prot C3v; áby pan moy [...] záchowywał we wſzytkim wſpaniáłość/ nicz máłego/ á podłego przed ſię nie biorąc GórnDworz Ii2, G5v; CzechEp 136, 178; Wielce ważna rzecz to ieſt/ co ſie przed śię bierze GórnTroas 41; KochFrag 15; LatHar 663.

cum inf (1): A niechcę ábyśćie wiedźieć nie mieli bráćia/ iżem częſto przed ſię brał przybyć do was WujNT Rom 1/13.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby (1), jakoby ‘aby’ (1)] (2): nic inſzego nie biorą [Turcy] przedſie ieno iákoby ſię w męſtwie ſtárſzym okazał BielSpr 52v; SkarŻyw 328.

a. Postanawiać z mocą ustawy, ustanawiać (5): Diar 87; iż wy thákową Exekucyą iákową przed ſye bierzećie/ wſzytkę Koronę Polſką z gruntu wywroćićie OrzRozm B2v; Mącz 413b.
Szereg: »przedsię brać i (ani) stanowić« [szyk 1:1] (2): NIgdy to nie będźie dopuſczono/ áby Król [...] miał cóżkolwiek przed ſię bráć y ſtánowić/ niepodawſzy tego ku porádźie Pánów Senatorów. SarnStat 38 638.
b. Decydować o czymś (1): POpiel wtory od ſtryiow ſwych [...] ná Monárchią Polſką wybran/ gdzie wſzytki ſpráwy iego ſtryiowie przed ſię bráli. BielKron 342.
c. Chcieć przedstawić w tekście, mieć intencje (21): Acz to też mamy wyedźyeć/ iż oni [apostołowie] tego przedſye nyebráli/ áni tym vmyſlem piſáli/ áby nam wſſyſtkę náukę páńſką/ á drogę zbáwyenną opiſáli. KromRozm II c4v, d, d2v; Ale ći/ ktorzy teraz ná dwie cżęśći zakon dzielić pocżęli/ nic tego co pierwſzy przedſię nie biorą CzechRozm 99, 129, 160v; rácż W.M. wiedźieć iż trzy tylko rzecży głownieyſze biorę przedśię/ y ony ná troie kśiążek dźielę. CzechEp *4; ſámę obietnicę ktora byłá ná pocżątku v Bogá (iż iey ieſzcże nie wypełnił był) [św. Jan Ewangelista] bierze przed śię CzechEp 306, 46, 161, 164, 174, 328; CzechEpPOrz *3; KlonŻal A2v; Day pokoy/ á máłych rżeczy nie bierż przed śię. Mow o práwie iákoś mi obiecał wczorá. GórnRozm E.

Ze zdaniem dopełnieniowym [że (3), żeby (1), jakoby ‘żeby’ (1)] (5): Przetom ia też vmysłnie/ w tych rozmowách/ to przed ſie brał y ná tymem ſie doſyć długo y potrzebnie báwił/ iákobym mátáctwo to ſproſne [...] piſmy świętymi [...] okazał CzechRozm A6v, 130v; Bierze to przedśię I.M. X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩; fol. 118. y potym niżey. Ze tego dowieść chce: iż Boſtwo Páná Chriſtuſowe/ ná początku/ śrzodku y końcu Bibliey ieſt wyráżone CzechEp 179, 111, 166.

Szereg: »przedsię brać abo twierdzić« (1): Tego żaden Zyd bácżny rzec nie może/ áby to przedſięwźięćie było Agurowe/ ktory ty ſłowá nápiſał/ żeby on to przedſiębrał/ ábo twierdzić miał/ że náruſzenie pánieńſtwá białey głowy/ trudniey ma być poznano niż [...] CzechRozm 130v.
2. Brać za przedmiot przemyśleń; considerare, pensitare Mącz [co] (28): MurzHist G4v; Diar 30; Mamy tedy w tákie krotofile vgadzáć/ kthore ſumnienia náſzego obráźić nie mogą/ byorąc przed ſię ty przykłady/ bądź to krotofilne álbo żáłobliwe/ ktore ſerce náſze zmiękcżyć mogą BielKom nlb 4; LubPs Z6 marg; BielKron 356v; Interdixit ne quid mirer malum meum, Nie dał mi tego przedſię nieſzcześćia bráć. Mącz 87c, 72a, 227d, 288c; Biorę przed ſye to co ſłyſzę/ j rownáiąc to o czym myślę z tą Dryią y z Quadrem/ ſzérſze náyduię być/ á niżliby z temi Figurámi mogło być równáné OrzQuin I, E, Yv; A mowią to ſłowá ony przedſię biorąć: Ciáło nic nie ieſt pożytecżne/ duch ieſt ktory ożywia. CzechRozm 267, 156v, 231v; A ták ia liſt Iákubow opuśćiwſzy/ Piotrow przed ſię biorę CzechEp 317, 179, 414.

przedsię brać z czego (5): Czo s thego Pſalmu przed ſię brać mamy. LubPs N6 marg, O5v marg, P3 marg, cc3v marg, cc5v marg.

brać przedsię na co (1): Thy ſlowka dzyſz byorą przethſyą naczeſzcz y chwalą yey [Maryi] naczyſthſchemu począczyu PatKaz II 19.

cum A cum inf (1): venit hoc mihi in mentem te esse hominem divitem, me item hominem esse pauperrimum, Tom ya przed ſię brał ćiebie być człowieká bogátego/ mnie záś bárzo vbogiego. Mącz 175c.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Któż wié/ ieſli y tego przed ſye nie bierze [żona męża będącego w podróży]/ [...] Ze ná świećie rodzą ſye tákowé źiołá/ Których ſmák pámięć domu wygładza zgołá KochPieś 52.

Szereg: »brać przedsie, rozmyślać« (1): Rozum człowieczy ieſt tákowy/ im więcéy co bierze przed ſye/ im częśćiéy co rozmyśla/ tym przeſtrzeniéy ſobie w ónéy rzeczy czyni GrzepGeom B4.
W przen (2): GrzepGeom B4; Zábawki wieku mego/ ty nie ſmákowáły/ Od tych cżáſow: y co me myſli przed ſię bráły. WisznTr 10.
3. Uwzględniać, kształtować swoje działania lub myśli według czegoś [co] (24): LibLeg 11/139; nie chcąc ſye im pothym cżęſtym odmawiánim vprzykrzyć/ biorąc też przed ſye powinowáctwo Krzeſćiáńſkie/ [...] Nápiſałem krotko ten Porządek Sądow Mieyſkich GroicPorz A3v; BibRadz *5; Mącz 234d; OrzQuin F4 [2 r.]; A żaden rzec nie może Pánu ſwemu/ przecż on ták rownie káżdemu/ w tey winnicy ſwoiey prácuiącemu/ iednáką zapłátę zoſtáwować racży/ nic przed ſię nie biorąc/ ni zacnośći ſtanow/ áni też cżáſow/ chociaż ktho przedzey/ ábo chociaż poſledzey vda ſie do tey ſwiętey winnice Páná ſwoiego RejPos 58v, 130v, 198; Tácyć Biſkupowie Swięći/ którzy [...] roſſądzáli obłędliwośći od prawdy: tłumili Kácérze: byli od wſzelákiey prózney chwały [...] od wſzelákiey boiáźni ludzkiey prózni: nic przedśię niebráli/ iedno tylo pána Bogá BiałKat 36; HistLan C4v; CzechRozm 237; ActReg 135; Nie pámiętay ná grzechy młodośći moiey/ y niewiádomośći moich/ nie rácż bráć przed ſię. LatHar 644; Máiąc pewną nádźieię, że biorąc przed śię nie ták moié przedśięwźięćié, co iest rzecz mnieyſza, iáko potrzebę Rzeczypoſpolitéy vważáiąc, tę pracą moię będę W.M. mieć nietylko v śiebie záléconą, ále [...] SarnStat 848.

Ze zdaniem dopełnieniowym [iż, że (4), jako ‘że’ (1)] (5): ktorzy piſáli Sáſkiemv kſiążęćiu/ áby dał z dobrą wolą w wiązánie w ſwoie kráiny według woli Ceſárſkiey biorąc tho przed ſię iákoná tym będzie bárzo ſzkodował/ gdy poſtronny nieprzyiaćiel głodny wnidzie do nich BielKron 227v; áni by ſie drugi rozumiał mieć cáłey władzey [...]/ ieſliby miał powinien być poſłuſzeńſtwo/ cnocie/ [...] biorąc to przed ſię/ iż ten ktho podlega cżemu/ iuż nie ieſt zupełnym pánem. GórnDworz Ee5; MycPrz II A2; WierKróc Bv; SkarJedn 174.

W przeciwstawieniach: »przedsię brać ... nie baczyć (a. baczyć nie chcieć) (2), odkładać« (3): Ták to przychodzi ná ty ktorzy máłą winę biorą przed ſię/ á wielkiey nie bacżą od ſłużebnikow ſtárych. BielKron 162v; że to mogł Bog vcżynić: [...] odkładáiąc w tey mierze ſpráwiedliwość ſwoię ná ſtronę: á biorąc przedſię ſámo miłoſierdźie CzechEp 218v; KochTr 24.

Szereg: »przedsię brać ani w wadze mieć« (1): A co ſię tknie tych piſm ktore ápokrifá zową/ [...] tych my też przedśię nie bierzymy: áni ich w tákiey wadze iáko inſze mamy CzechEp 215.
4. Twierdzić, być zdania [co] (5):

przedsię brać jak (1): Ita mihi persuadebo, Ták to przed ſię bierzę/ ták otym dzierżę/ zá to mam. Mącz 424c.

cum inf (1): Istud mihi succurrebat grave esse me iudicio patris accusari, Tom przed ſie brał/ álbo tom bacził dobrze cięſzko być/ od oycá być winowan. Mącz 75a.

Ze zdaniem dopełnieniowym [iż(e) (2), żeby ‘że’] (3): Y wyele inſſych [...] dowodow/ ták wyęc podcżás gdy ſobye ſiedząc około kuphlá podleyą/ przywodzą/ s ktorych drudzy rozumieyąc to yuż być rzecż pewną/ byerzą to przed ſię/ á nye obawyáyą ſie tego theż ćwyerdzić/ żeby lepyey było ná rzemyęſlo dáć ſyná/ niż ná náuki. GliczKsiąż G7; bo tho przed ſie biorę/ iż duſzá/ v ktorey ieſt wola cżłowiecża w ręku/ bárzo hołduie [...] ſmyſłom GórnDworz Mm3v; CzechEp *3v.

Szereg: »przedsie brać albo baczyć« (1): Mącz 75a cf cum inf.
5. Chcieć [aby] (1): Ale drugi [...] ćiſnie ſie do tego bez wſzego rozmyſłu mieyſczá [tj. do wysokiego stanowiska] [...]. Nic inſzego przed ſię nie biorąc/ [...] iedno tylko áby go miłośćiwym pánem zwano RejZwierc 41.
6. Czynić, przystępować do działania; postępować jakoś [w tym: co (17)] (18): RejKup T; iż kto koſcyołá nyeſlucha/ á co inego przedſye byerze/ niż co koſcyoł vczy á każe/ ma być myąn zá [...] odrzuconego człowyeká KromRozm III F4; (nagł) Sors przydzie s koſtkámi. (–) Iuſtinie chciey to przedſię bráć/ Náucż ſie ty odemnię gráć BielKom Fv; Dobry Sędzia ma też y ná to ſie oględáć/ áby cżáſu ſądow ſwych odpráwowánia inſzych ſpraw przedſię nie brał Phil L3, L4; Bo mię ná coś inſzego Pállás obroćiłá/ Y żadney przed ſię rzecży bráć nie dopuśćiłá. WitosłLut A2.

cum inf (1): Wiemy to iednák/ iż vcżeni ludzie nigdy ſnadź przed ſię nie biorą chwalić/ iedno/ oſoby wielkiego záwołánia GórnDworz G8v.

Tworzy połączenia o znaczeniu czasownikowym precyzowanym przez wyraz dopełnienia [np. staranie przedsię brać = starać się] (6): jakoby się tą wymowką, ktorą teraz przed się brać raczycie, żaden był zbraniać nie mogł Diar 28; nie náſzey to głowy/ Przedſię nam bráć tákowe rozmowy BielKom F3v; GDyż tho przednyeyſſe ſtáránye w wychowányu dzyatek rodzicowie przed ſię bráć máyą/ áby [...] GliczKsiąż E7v; Nie bierzmy nabożeńſtwá tákowego przed śię/ ábychmy ludźie zmárłe chwálić mieli. WujJudConf 59v; CzechRozm 185v; ModrzBaz 9v.

W połączeniu z rzeczownikiem określającym przysłówkowo sposób postępowania (1): S Tákowych tedy ſzkodliwych obycżáiow y przymiotow/ ma káżdy bácżny cżłowiek bráć przed ſię pomierność [tj. postępować pomiernie] Phil M.

W połączeniu z rzeczownikiem i jego przydawką określającą przysłówkowo sposób postępowania (4): RejJóz K6v; Acż potym był [cesarz Adrian] od bogow rychło s ſwiátá wzyęty/ Skoro pocżął bráć przed ſię żywot práwie ſwięty. PaprPan Gg4; A ktorzi ſię w to wdádzą/ widźimy że poſpolićie nikcżemnieią/ á ledwie kiedy iákie potrzebne ábo pożytecżne myśli przed ſię biorą [vixque ulla sobria cogitatione praeditos esse]. ModrzBaz 51; LatHar 359.

W przeciwstawieniu: »brać przedsię ... opuścić« (1): Iuż bierz przed ſię dobrą myſl a opuſc żalobę RejJóz K6v.

W charakterystycznych połączeniach: przedsię brać mnimanie, rozmowy, staranie, wymowkę, występek; pomierność, upor; [jakie] myśli (2), [jakie] przemysły, [jaki] żywot.

Cf PRZEDSIĘ BIORĄC

KW, (ALKa)