Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEGRZEWAĆ SIĘ

Następne hasło: PRZEGUBA »

PRZEGUB (15) sb

przegub m (11), przeguba f (3), przegub a. przeguba (1); przegub FalZioł (8), GlabGad (3); przeguba Mącz (2), Calep.

e oraz a jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	przegub, przeguba	przeguby
G	przegubu	przegub(o)w
A		przeguby
I		przeguby
L	przegubie	przegubi(e)ch

sg N przegub (1), przeguba (2). ◊ [G przegubu. ◊ L przegubie.] ◊ pl N przeguby (2). ◊ G przegub(o)w (4). ◊ A przeguby (5). ◊ [I przeguby.] ◊ L przegubi(e)ch (1).

Sł stp brak, Cn: przeguby, Linde także XVIII w.: przegub, przeguba; poza tym XVII – XVIII w. w liczbie mnogiej.

Znaczenia

1. Ruchome połączenie dwóch elementów (15)
- a. Miejsce, w którym łączą się kości kończyn, staw; miejsce zgięcia ręki, nogi, palców (zwłaszcza jego wewnętrzna strona) (14)
- b. Wiązania sterowe (1)
2. [Zgięcie, skręt, linia falista]
- a. [Załamania obfitej szaty]

1. Ruchome połączenie dwóch elementów (15):

a. Miejsce, w którym łączą się kości kończyn, staw; miejsce zgięcia ręki, nogi, palców (zwłaszcza jego wewnętrzna strona) (14): Bobki kozie/ na bolącżki/ na ociekliny, na kolana, y na inſze przeguby FalZioł I 144b; Miękkoſć á ſlaboſć ciała [mech leśny] ſtwardza/ mieſthcza twarde miękcży y bolącżki, y twardoſć przegubow. FalZioł I 151a; VOdkę trawową gdi ktho pije/ lędzwi cżyſci y zatkanie ich przeprawia/ [...] boleſci w przegubiech vſmierza FalZioł II 12c, I 149a, III 29d, 31b; Cżemu na kolenie ſą cżaſzki. (–) Bowiem tam ieſth przegub ku chodowi barzo potrzebny [...]. Przeto ieſt cżaſzka aby koląn od vrazu broniła iakoby tarcża nieiaka GlabGad F3, F3; [Przegubá/ Spondylus, nodus, curvatura digitorum. Volck Ttt4].

[przeguby czego: Iuncture femorum tuorum przegvby byodr thvich TomZbrudzBrul Cant 7/1.]

przeguba miedzy czym (pl) (1): Internodium, Przegubá miedzi członkámi Mącz 249a.

przeguby na czym (1): Spondyli etiam, Przeguby ná członkách. Mącz 410c.

przeguby w czym (1): Cżemu w nogach ſą przeguby iako w biodrach/ w kolanach etc. (–) Dla richleyſzego y pewnieyſzego poſtępowania, ktore by nie bylo tak ſłuſzne okrom przegubow w ſtawiech. GlabGad F3.

[Zwrot: »zginać przegub«: ieſli [koń] nie zgina przegubu ktorego/ ma vraz w tymże ſtáwie. Cresc 1571 685 (Linde).]

Wyrażenie: »przeguby nożne; przeguba u nog« = suffrago Calep, Cn; articulus suffraginis Cn (2;1): nogi w nim [zielu sertula] myć/ s chebdem/ z babką/ poſila żyły y przeguby nożne. FalZioł I 141d, ††7b; Suffrago – Przeguba u nog zadnich u koni albotez u zwierząt inſzich. Calep 1026b.

Szereg: »stawy i przeguby« (1): [sertula] Stawy y przeguby nożne poſila. FalZioł ††7b.

b. Wiązania sterowe (1):

Wyrażenie: »przeguby styrowe« (1): Tedy wyćiągnąwſzy kotwicę/ puśćili ſię ná morze/ weſpołek roſpuśćiwſzy przeguby ſtyrowe [levato artemone] (marg) ſtáwy ſtyrow, ábo panwie od ſtyrow. (–) WujNT Act 27/40.

2. [Zgięcie, skręt, linia falista:

Zwrot: »mieć [co] w przegubie« = zginać: Ten [słoń] ſie nigdy nie kłádźie/ nog nie ma w przegubie BielawMyśl C4.

Wyrażenie: »przeguby zawiłe«: Zatym [wąż] z ołtarza wlokąc przeguby zawiłe Skrył się w rozpadłą grobów usutą mogiłę. StryjPocząt 284.

a. Załamania obfitej szaty: Apud feminas erat curvum ornamentum, quo gressus componebatur/ odzenye thakie noſzily naſzithe wyelce ſlothem/ yſz theſz ſthylv pod przegvby podbyalo [komentarz do Num 31/50] TomZbrudzBrul 177; Królowa także między przeguby w szaty coś złotych i łańcuchów kilko i klejnotów kilkonaście była dla przygody zachowała. KromHist 31.

przegub u czego: Sinus Gehren Klin/ ábo przegub v ſuknie ArtNom L8.]

Synonimy: 1. staw; 2.a. fałd.

Cf PRZEGUBIE