Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: RYBECZKA

Następne hasło: [RYBIĄTKO] »

RYBI (54) ai

Fleksja

sg
m	N	rybi	f	N	rybiå	n	N	rybi(e)
	G	rybi(e)go		G	rybi(e)j		G	rybiego
	D			D	rybi(e)j		D
	A	rybi		A	rybią		A	rybi(e)
	I			I	rybią		I
	L	rybim		L	rybi(e)j		L	rybi(e)m

pl
N	subst	rybi(e)
G		rybich
A	subst	rybié
L		rybich

sg m N rybi (1). ◊ G rybi(e)go (1). ◊ A rybi (1). ◊ L rybim (2). ◊ f N rybiå (5). ◊ G rybi(e)j (3). ◊ D rybi(e)j (1). ◊ A rybią (5). ◊ I rybią (5). ◊ L rybi(e)j (3). ◊ n N rybi(e) (3). ◊ G rybiego (3); -ego (1), -(e)go (2). ◊ A rybi(e) (2). ◊ L rybi(e)m (1). ◊ pl N subst rybi(e) (10). ◊ G rybich (4). ◊ A subst rybié (3); -é (1), -(e) (2). ◊ L rybich (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „ryba” w znacz. podstawowym (54)
- a. Odnoszący się do ryby (8)
- b. Będący częścią ryby, należący do ryby lub pochodzący od niej (41)
- c. Sporządzony z ryby (1)
- d. Właściwy, podobny rybie, taki, jak u ryby (2)
- e. Związany z połowem ryb (2)

Przymiotnik od „ryba” w znacz. podstawowym; piscinus Cn (54):

a. Odnoszący się do ryby (8): Capitulum: 120. Y oſtatnie o naturze Ribiey, Iako o nich piſze Auic. [...] Iż ieſt gich natura zimna y mokra FalZioł IV 45a, +7d, IV 29d, 30a; orzechy zwłaſzcża włoſkie [...] ſą ciepłey natury przeto zimnoſć ribią zagrzewaiąc pomoc cżynią ku ich zſtrawieniu. GlabGad K8; BiałKat 78v; Pełná ieſt wſzytká źiemiá twéy ſzczodrobliwośći/ Pełné/ pánie/ y wody: kto wyliczyć może Wſzytki rybié rodzáie/ któré żywi morze? KochPs 136.

W połączeniu szeregowym (1): Sálomon [...] też źwierzęce/ ptáſze/ rybie/ przyrodzenie wykładał BielKron 46.

W charakterystycznych połączeniach: rybi(a, -e) natura (2), przyrodzenie (2), rodzaj (2), zimność.

b. Będący częścią ryby, należący do ryby lub pochodzący od niej (41): gdy ktho krwią pluie/ wezmi ſadła ribie^go FalZioł IV 45b, IV 45c, 56d, V 11; ale w ribich [jajach] żadnego ciepła niemaſz przeto okrągłe zoſtaią. GlabGad H7, E7v; Item Wkamyenczu podolſkym Ząbi rybye ormyaninowy yednemu pokradl LibMal 1548/143; BibRadz Tob 11/3; Celenofagi/ ſą w Kármániey/ ći iedno żołwie iedzą/ á z rybich ſkor zákrycie miewáią. BielKron 8; rzekł Thobiaſz Aniołowi/ powiedz mi brácie moy Azárya ná co ſie nam przyda owá żołć y wątrobká rybia/ coś mi kazał ſchowáć. BielKron 97v, 36v, 92, 97 [2 r.], 98, 450; Mącz 295a; RejAp 91v; RejZwierc 199; BudBib Tob 11/3; WujNT przedm 35; [ReuchlinBartBydg l5; InwMieszcz 1591 nr 285].

W połączeniu szeregowym (1): Nie káżdeć ćiáło/ tymże ieſt ćiáłem: ále iſze ludzkie/ inſze bydlęce/ inſze ptáſze/ á inſze rybie. WujNT 1.Cor 15/39.

W porównaniu (1): Też vrina ciemna/ gruba/ ktorama ma [!] w ſobie nieiakie proſzki/ iakoby rybią łuſkę/ albo otręby [...] znamionuie flux w nogach FalZioł V [2]v.

W charakterystycznych połączeniach: rybi(a, -e) brzuch, ciało, gęba, grzbiet, krew, ksieniec, łuska (2), sadło, skora, tłustość [= sadło] (3), wątrobka (4), ząb, żołć (4), żywot (2).

Wyrażenia: »jajca, ikra rybia(-e)« [szyk 5:1] (5:1): Ztąd też ieſt przicżyna cżemu ribie ikri trzeſzcżą gdy ich wſipie na ogien, Iż w nich ieſth wiatr takowy ktory ogien [...] z nich gwałtem wypądza. GlabGad H7v; Cżemu iaycza ribie to ieſt ykra, dłużey nie vwreią y nie ſtrawnieyſze ſą niż ſame riby. GlabGad Iv, H6, H6v, H7 [2 r.].

»rybia kość, ość« = os piscium Mącz [szyk 4:4] (6:2): FalZioł IV 39a; Sieſtrzeniec iego [Dedala] Párdix wynálazł piłę wzyąwſzy formę z rybiey kośći BielKron 23v, 295, 452v, 461v; Analecta, Purgamenta coenarum, [...] Odrobiny/ Skórki/ też kosći/ álbo Rybie ośći/ ktore álbo ná obruſie zoſtáwáyą/ álbo/ pod ſtół pádayą. Mącz 8d, 270d; Ieſliby ſye theż przydáłó iżby co w gárdle komu vwięzło/ ma nagle nogi wráźić w źimną wodę/ tedy od wezdrgnienia/ ku gorze wyráźi co mu vwięzło/ bądź rybia kość álbo co innego. SienLek 82.

»mleko rybie« = wydzielina układu rozrodczego samca, sperma ryb (1): Mleko ribie/ y Ikri/ y wſzitki wnętrznoſci, nie zdrowo ieſt ieſć. FalZioł V 64.

»oskrzele rybie« = płetwa (1): Pinnae piscium, Oskrzele rybie. Mącz 300b; [Pinna [...] eine floſzfeder an den fiſchen. P. ſkrzelle/ oſkrzelle rybie. Volck 473].

»rybie skrzelle (a. [skrzela])« = narząd oddechowy ryby (1): Branchiae, Rybie skrzelle. Mącz 26d; [ReuchlinBartBydg e3v].

»rybie skrzydło« = płetwa (1): Pinna, eyn viſchfeder Ribye ſkrzidło. Murm 89.

[»uszy rybie« = narząd oddechowy ryby; skrzela: brantie sunt fauces, unde legitur in historia Thobie (6,4) quod Thobiam iuniorem piscem metuentem prendere iussit angelus, dicens: Apprehende brantias eius skrzelya, vsshy rybye ReuchlinBartBydg e3v.]

c. Sporządzony z ryby (1):

Wyrażenie: »klej rybi« = karuk; ichthyocolla Calep, Cn (1): Calep 499a; [Czynią téż kliy Rybi/ á to wárząc ſkóry/ któré zdźiéráią z ryb morſkich/ zową ichtrocolla [!], á po łáćinie piſcium glutinum. UrzędowHerb 441a].

d. Właściwy, podobny rybie, taki, jak u ryby (2): Hippocampae sive Hippocampi, Mórskie konie máyąc ogony rybie. Mącz 156c.

W porównaniu (1): Więc ná rybi xtałt/ wnet ſzkutę vrobił/ Y vdychtował/ y żelázem obił KlonFlis E4.

e. Związany z połowem ryb (2):

Wyrażenia: [»sadz rybi«: Sadz ryby cetaria i⟨d est⟩ vivaria, in quibus cete et alii pisces sunt ReuchlinBartBydg gv.]

»rybia sieć« (2): Sparsa. Fyſchnecz. Ribia ſiec. Mymer¹ 36v; BartBydg 147.

Cf RYBNY