[zaloguj się]
[pdf]

RZEKA (2050) sb f

rzeka (2049), rzyka (1); rzeka : rzyka MiechGlab (76:1).

rzék-, rzéc- (210), rzek-, rzec- (153); rzék- KochZg, OrzQuin (2), GrzepGeom, KochPs (12), KochFr (2), KochPhaen, KochWz, KochSob, PudłFr, ZawJeft, KochFrag (2), GosłCast; rzek- MurzOrt, KochWr, OstrEpit; rzék- : rzek- OpecŻyw (3:2), Mącz (25:133), Strum (32:2), Oczko (12:6), KochJez (3:2), KochPieś (3:1), KochProp (2:1), SarnStat (104:3). ◊ G pl rzék (21), rzek (3); rzék : rzek Mącz (7:1), Oczko (2:2); a jasne (w tym 11 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl du
N rzéka rzéki rzéce
G rzéki rzék
D rzéce rzékåm, rzékom
A rzékę rzéki rzéce
I rzéką rzékami rzékoma
L rzéce rzékach, rzéc(e)ch
V rzéki

sg N rzéka (419). ◊ G rzéki (423). ◊ D rzéce (33). ◊ A rzékę (265). ◊ I rzéką (233). ◊ L rzéce (147). ◊ pl N rzéki (181). ◊ G rzék (79). ◊ D rzékåm (6) FalZioł, LubPs, BudBib, Oczko (2), BielSjem, rzékom (2) KochFr, KochPs; -åm (5), -(a)m (1). ◊ A rzéki (101). ◊ I rzékami (76); -ami (68), -åmi (2), -(a)mi (6); -ami: -åmi BielKron (31:1), StryjKron (6:1). ◊ L rzékach (62), [rzéc(e)ch]; -ach (32), -åch (18), -(a)ch (12); -ach BierEz, Leop, UstPraw (4), BibRadz (2), Mącz (2), KochFr, KochPieś, KołakCath, GosłCast; -åch LubPs, RejWiz, RejAp, BudBib (2), ModrzBaz (2), Oczko, SkarŻyw; -ach : -åch BielKron (2:3), Strum (3:3), StryjKron (1:1), SarnStat (10:1), KlonFlis (2:1). ◊ V rzéki (2). ◊ du N (cum nm) rzéce (15) MiechGlab 25, HistAl E3v, BielKron 264v [2 r.], 267, 287v, 308v, 430v, 431, 432 [2 r.], 432v, 437, SkarŻyw 152, KochJez B3. ◊ A (cum nm) rzéce (2) BielKron 273v, 274v. ◊ I (cum nm) rzékoma (4) BielKron 437v, Mącz 219a, 429d, KochJez 83v.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Woda płynąca stałym korytem, dość szeroka, mająca źródło i ujście; flumen Murm, BartBydg, Miech, HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calag, Calep, JanStat, Cn; fluvius Murm, Mymer1, BartBydg, HistAl, Miech, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat, JanPrzyw, Cn; torrens Vulg, PolAnt; amnis Mącz, Cn (2050): Wilk w on cżás gdj dzień wielki/ Przyſzedł pić wody do rzeki BierEz M2; Lew v iedney rzeki mieſzkał/ A towárzyſzá mieć niechćiał BierEz Q2; Szcżuká będąc w rzece iedney/ [...] Wſzytkim rybom pánowáłá/ A od nich cżeść wielką miáłá. BierEz R4v, B4v, K3v, L2 [2 r.], Q2v, R4v [2 r.]; Iakom ya nyewszyal ssyeczy toyest drgubicze na rzecze [...] any dwv sukyen byalych ZapWar 1524 nr 2335, 1536 nr 2493; PatKaz III 126; Murm 24; Mymer1 6; y widziałem ſiedḿ krow wychodzące zrzeki cudne barzo y tłuſte HistJóz Bv, B; BartBydg 59b; OSet ieſt dwoy/ ieden ſuchy drugi wilgotny ktori roſcie około rzek FalZioł I 147d; MInog ieſt riba długa, cżarna, W rzekach ſie rodzi FalZioł IV 44a; TA riba [łosoś] ieſth rzek wielkich FalZioł IV 44c, IV 42d, 43b, c, 44c, d [2 r.], 45b; ARchites Taretinſki [...] w krainie iedney mieſzkał, ktora wielkie rzeki w ſobie miała. BielŻyw 38; Tych wſzythkich ziem panſthwa/ ſzyrokoſci/ rzeki/ lud/ y ich obycżaie, takież y inſzich ludzi poſtronnych w kxięgach ninieyſzych będą wypiſane. MiechGlab 1; Pothym vdawa ſie [rzeka Don] ku półdniu y wpada trzema drogoma w białe iezioro y owſzem to iezioro z tey ſie rzyki zbiera MiechGlab 25, *5v, **5, 26 [3 r.], 41, 55, [88]; LibLeg 10/146; Poſuit flumina in deſerto [...]. Puſcił rżeki na puſtinie WróbŻołt 106/33, 73/15, Z5v, 79/12, 88/26; Głębokoſći morſkie wołáią náſie dziwnemi głoſy wyznawáiąc wielmożnoſć twoię y náwálnoſći rzek wielkie ktore mimo nas przechodzą. RejPs 63v, 69v, 94v, 155v, 169; ComCrac 13; LibMal 1543/75, 1551/166v; RejJóz K3v [2 r.], K8; A gdy Dárius ku rzece przybiegł/ nálazł ią zámárzłą HistAl F4v; Ządáł Alexander ſnimi [z Bagramami] mowić/ ále oney ſzyrokoſći rzeki zaden nie mogł przepłynąć/ dla wielkoſći Ippotamow/ Niedzwiádkow/ y Kokodrillow HistAl I4; Potym ſie ruſzywſzy z zaſtępem/ przyiecháli ku niektorey rzece á tám ſwoie namioty poſtáwili HistAl K6v, Dv, F, F3v, F4v [4 r.], F6 (25); KromRozm III E2; Rzeki ſwoye nápełnyaſz żywemi wodámi/ Aby ſye ſwyát ochładzał ich wilgotnoſcyámi LubPs P3, M3v, P3v, Q4, S, S3v (9); KrowObr 19v; Otworzę ná naywyſzſſych pagorkach rzeki/ á w pośrzod pol krynnice Leop Is 41/18; Ale rátowáłá źiemiá oney niewiáſty: że otworzywſzy vſtá ſwoie/ y wypiłá rzekę/ ktorą wypuſćił Smok z gęby ſwoiey. Leop Apoc 12/16, Ps 106/33, Sap 11/7, Is 18/2, 7, 19/5 (20); Wſzelákie rzeki ktorymi idzye z puſt ſą náſze UstPraw E2v, E2, E2v [4 r], Iv [4 r.], K3; RejFig Ee3v; IOrdan to ſławna rzeká/ co w niey ludzye krzcżono RejZwierz 74; Przytym [Bóg obiecał] iáko gwiazdy wywyzſzyć naśienie iego/ á iż od morzá do morzá/ á od rzeki áż do gránic źiemie/ mieli być dźiedźicmi. BibRadz Eccli 44/22; A w pośrodku rynku iego [Nowego Jeruzalem] y z obudwu ſtron rzeki było drzewo żywotá noſzące owocow dwánaſcie BibRadz Apoc 22/2, I 2a marg, Gen 2/14, Ex 23/31, I 43d marg, Ios 19/11 (15); ORfeus Muzyk álbo gędzyec známienity tego cżáſu był w Greciey/ o tym też Poetowie wymyſlnie piſáli/ iż ná iego gędzenie rzeki ſtawáły/ á kámienie ſkakáło BielKron 25v; A gdy przyſzedł do Iordaná Heliaſz/ vderzył płaſzcżem ná wodę/ y rozdzyeliłá ſie rzeká BielKron [852]v; Są też y drugie rzeki w Indyey/ Indus/ Fizon/ Gion. BielKron 268v; Ná teyże rzece [Tamizie] trzy álbo cżterzy tyſiące Lábęćiow domowych chowanych záwżdy widáć. BielKron 277v; Moſkwá/ nie od rodzaiu ieſt rzecżona thym przezwiſkiem/ ále od Rzeki y Miaſta BielKron 427; miedzy wolgą á Donem/ ſą polá wielkie/ przychodzą k ſobie bliſko ty dwie rzece ná iednym mieyſcu ſiedḿ mil/ á ná drugich bárzo dáleko. BielKron 432, 16v, 25, 26 [3 r.], 27v, 29 [2 r.] (123); Achelous, Rzeká w Echolii. Mącz 2c; Amnis anhelat frigore, Rzeka ſie kurzy przed mrozem. Mącz 10a; Deferri navi ad ulteriores Istulae littus, Być przewieźión ná onę ſtronę rzeki. Mącz 123a, 2c, 6c, 7d, 10c, 13d (63); Po wtore s thego záćmienia powiádam przyść wielkiemu vpaleniu ſłonecnemu y tákiey ſuchośći/ iż głębokie názbyt rzeki będą miáłkiemi LeovPrzep D4; Dziwy fáłſzywe á od rozlicżnych mnichow wymyſlone/ iáko ſą [...] ony káplice rozlicżne onych Iáckow/ onych Stániſłáwow/ co ná płaſzcżoch mnichy woźili/ co przez rzeki biegáli RejAp 113v; Podle rzeki z obu ſtron vroſtą drzewá owocowe káżdego rodzáiu RejAp 188, 103v [2 r.], 132v marg, 137 [3 r.], 187v [2 r.], 188 [2 r.] (17); GórnDworz Bbv, Bb2 [2 r.]; Potym ſpołem ſzli y zbudowáli wielki ſzpytal podle iedney wielkiey rzeki gdzież wiele ludzi thonęło HistRzym 116, 24, 129 [4 r.], 131; RejZwierc 175; Ná práwym ſkrzydle poſtáwił [Pompejusz] tyſiąc koni pomocnikow od rzeki ktora przekażáłá mieyſce brzegiem y wylewániem ſwym BielSpr 41, 5 [2 r.], 7 [3 r.], 19v, 44, 44v; Boże, [...] Ktory widzisz i słyszysz wszytko dostatecznie, I wy, rzeki i ziemio niewzruszona wiecznie, [...] Bądźcie świadki a miejcie na dobrym baczeniu Cokolwiek sie mianuje przy tym stanowieniu KochMon 29; Ia mądrość ieſtem iáko przekop z rzeki wywiedziony BudBib Eccli 24/34, 1.Esdr 8/15, Iob 14/11, Ps 77/16, Is 34/9, 44/27 (15); HistHel D3; Ieno tego ſtrzeż/ ábyś iuż ták równo czynił Spodek w ónéy Przykopie iákoś od Rzéki wźiął Strum I2v; Kárpie/ Káráśie/ ty ſye w Rzékách nie bárzo rády báwią Strum O3, D [3 r.], Dv, D2, F4v [6 r.], I2v [2 r.] (29); BudNT Apoc 8/10; ModrzBaz 96v marg, 110; SkarJedn 68; KochDryas [A3]; Portugália ma rzek 25000. Oczko [42]v, 7, 7v [4 r.], 8 [3 r.], 9, [43], [43]v; Miáſto/ któré pan miłuie/ Y przybytkiem ſwym miánuie/ Rzéká odnogámi ſwémi weſeli przeyźrzoczyſtémi. KochPs 69; Wyrwi mię z błót/ [...] Nie day mi tonąć w powódź rzék możnych. KochPs 100, 93, 110, 117, 141, 155, 165, 166; Raz będąc w ſwey Celli Plácidus málucżki/ do rzeki po wodę bieżał: y cżerpáiąc zá dzbanem wpadł. SkarŻyw 250; Ziemię wnim [w raju] vcżynił [Bóg] wyſoką/ piękną z págorkámi y cżtermi rzekámi SkarŻyw 259, A3, 250 [3 r.], 270, 334, 403 (15); StryjKron A3v, 41 marg, 91, 140, 250, 345, 437; CzechEp 330; przyſzły [wojska] do Sieieżéy wody. Potym do Kunáſzówki: więc gdźie miedzy dwomá Swiętéy Preczyſtéy Cérkieẃ świéći ſye rzékomá/ Kumeią/ á Sieieżą KochJez B3v, B2v, B3, B3v; ZIemiá deſcz piie/ źiemię drzewá piią/ Z rzék morze/ z morzá wſzytki gwiazdy żiią. KochFr 24, 125; KlonŻal B4v marg; KochWz 136; WerGośc 238; BielSjem 18; Rzéki wód nieprzebránych wielką hoyność máią KochPieś 72, 3, 31, 40; W rzéce ma [gospodarz] gęſté więćierze/ Czáſem wędą ryby bierze KochSob 70; ArtKanc P14; KochProp 7, 13; PaprUp A4; ZawJeft 38; ActReg 173; Fluminosus – Rzek pełny. Calep 425b; Fluviatilis – wrzecze przebiwaiacy wodny. Calep 425b; Incile – Kanął albo korito ktorim wode zrzeki prziwodziſz. Calep 520a, 62a [3 r.], 425b [2 r.], 919b; GostGosp 100 [3 r.]; GostGospPon 170; GrochKal 13; Phil E4; GórnTroas 17; Gdy w Kánikułę niebá ognie dáią/ [...] Rzeki wod zbywáią GrabowSet F4v, N2, V4v; Ten [Bóg] opátruie/ że morze nie wzbierze/ Choć wſzytki rzéki w ſwoie łono bierze. KochFrag 16; LatHar 399, 510; RybGęśli B3; á gdy wezbráłá powodź/ otrąćiłá ſię rzeká o on dom/ ále go nie mogłá poruſzyć. WujNT Luc 6/48, Matth 7/25, 27, Luc 6/49, 2.Cor 11/26, Apoc 8/10 (10); Abowiem gdy Moizeſz z roſkazánia Bożego/ wodę rzeki oney vderzył/ nátychmiaſt w krew ſię obroćiłá WysKaz 9, 9 [2 r.]; Iázy ná rzékach niech będą zrzuconé. SarnStat 54; Ku vżywániu rzéki, która dobrá Królewſkié z ſzlácheckiémi dźieli, ſąśiedźi niech będą przypuſczeni. SarnStat 467; Státuty z Láćińſkiégo y z Połſkiégo Káźimiérzowé o Rzékách, w Metryce znaydźieſz SarnStat 516; [Ustawiamy] áby nigdy rzéki/ którémi wodné ſtátki chodzą/ [...] groblámi żadnémi hámowáné nie były SarnStat 1184, 54, 403, 467 [2 r.], 470 [2 r.], 480 (44); KmitaSpit B [2 r.]; Nád práwo poſpolite/ rzece ſtánąć y podnieść ſię/ y morzu dno otworzyć y dwie śćienie vczynić kazał [Bóg]. SkarKaz 578a; CiekPotr 60; CzahTr ktv; SkarKazSej 665b [2 r.]; Tę wyſpę rzeki opaſáły z boku KlonFlis Hv, B4, Cv, C2v, E4, F3v (11); KlonWor 24.

rzeka czego (10): Ptakow doſyć/ rzeki ſłodkich wod/ [...] y inych rzecży nie wylicżonych tám ten Kray [tj. Nowy Świat] w ſobie ma BielKron 445; Rzeká wody ſmrodliwey s páſzcżeki wężá RejAp Ee4v; Rzeká ſtrumieniow iego vweſeli miáſto Boże BudBib Ps 45/5; SkarŻyw 484; SapEpit A4. Cf »rzeka wody żywej«.

W połączeniu z nazwą [w tym: rzeka + nazwa (550); nazwa + rzeka (270); rzeka, ktorą (a. co ją) zową (28), ktorą nazywano (1); rzeczona (17), wezwana (3), imieniem (zwana) (2); przezwisko rzeki jest (2); w przypadkach zależnych nazwa w N (157), w składni zgody (371)] (1156): Ia ko Slachethny Szygmuth szmosczyszk przyszethl szamoszoth [!] Doymyenya Mego Nyegowa dorzeky Rzeczoney Granyczney nocznego Czaszv szobye Rovnemy ywszyal szrzeczonego yaszw Ryb vasznosczy ya ko szyes kop groszy ZapWar 1508 nr 2045, 1508 nr 2054, nr 2055, nr 2056, [1526] nr 2454, 1532 nr 2402 [2 r.], 2403, 1536 nr 2493; MetrKor 34/134v; OpecŻyw 38v, 107; OpecŻywSandR nlb 4; Potim ſie Alexander v rzeki Eufraten położył BielŻyw 150, 150; Sarmatia w Europie na wſchod, pocżynaſie od teyże rzeki Tanais, á bieży ku zachodu aż do ſamey Wiſły MiechGlab 1; także tym richley wſi j miaſtecżka paląc przyciągnął [Bata, wódz tatarski] do rzeki ktorą zową Ciſa MiechGlab 15, *6 [2 r.], *7v, *8 [2 r.], **, **2 [2 r.] (39); Mlynow thez tych ktore wziemy naſchei po obudwu stronam rzeki dnyeſtru Woyewoda Wolosky pobudowal Abi vzywal woyewoda thilko do woliey naſchey LibLeg 6/79; A okolo rzeky Tvrle ktore ziemie przilegli te tes są woyewodztwa Walaskyego LibLeg 10/68, 6/79, 157, 160, 9/51v, 10/146v (13); WróbŻołt 82/10, 11; Ty dwie rzece Tygrys y Eufraten bieżą przez Medią/ Mezopotamią y Bábilonią/ á w rzekę Nilus wpadáią. HistAl E3v; Darius thedy ruſzywſzy wielkie zaſtępy ſwoie ciągnął ku rzece Grancus HistAl F3v; Potym z onąd ruſzywſzy ſie przyciągnął [Aleksander] ku rzece ktorą zową Tyr HistAl M6v, Dv, D2, E2, E3 [2 r.], E7 (23); Wſpomnićie ſobie kiedy/ ná krzeſt Ianá krzćićielá ſwiętego/ iáko Ian ſwięty on lud w Iordanie Rzece krzćił KrowObr 83v, 46, 49, 83v; RejWiz Cc8; [Mówi Bóg do Abrama:] Plemieniu thwoiemu dam żiemię [!] thę od rzeki Egiptſkiey/ aſz do rzeki wielkiey Eufráten Leop Gen 15/18; A prowádził Ionáthás Krolá áż do rzeki kthorą názywano Eleutherus Leop 1.Mach 11/7, Gen 36/37, Deut 11/24, Ios 1/4, 12/2, 4.Reg 17/6 (16); RejZwierz 84v; Przezwiſko drugiey rzeki [rajskiej] ieſt Gihon: tá obtacza wſzytkę ziemię Etiopską. BibRadz Gen 2/13; [Mówi Bóg:] Gránice wáſze będą od puſzczey y od Libanu áż do rzeki wielkiey Eufrátes BibRadz Ios 1/4, Gen 2/14, 15/18, 4.Reg 18/11, 1.Par 18/3, I 228b marg (13); Ieſt też Egipt ná ſwiecie miedzy inemi kroleſtwy obfitſzy w pożytki/ ták iż gi ſtodołą wſzytkiego ſwiátá zwáli/ á to gi ktemu ſpráwuie rzeká Nylus BielKron 8v; Thego cżáſu Tánáo krol Tátárſki pirwſzy ná wſchod ſłońcá pánował/ od ktorego rzeká wezwaná Tánáis/ to ieſt Wolhá. BielKron 10; Tyberyus Sylwius [panował] ośḿ lat/ od thego rzeká Tyber wezwána iż w niey vtonął/ bo ią przed tym zwano Albulá. BielKron 61; [król Assur Teglatfulassar] zwoiował wſzytki kráiny zá Iordanem rzeką/ y Gallileą BielKron 88; Rynny pocżynił [Tarkwiniusz] ktorymi niecżyſtośći z miáſtá wychodziły do Tybru rzeki. BielKron 102v; WAndálitowie ſą rzecżeni od rzeki Wiſły/ tym imieniem/ ábowiem ſtárzy Hiſtorykowie Wiſłę piſáli Wándálus. BielKron 159; Od zachodu ią [Azję] też dzieli rzeká wielka Tánáis/ kthorą zowiemy Wolhá BielKron 263v; Tę [Mezopotamię] obeſzły ſláchetne dwie rzece/ Tygrys od wſchodu Słońcá/ á Eufrates od zachodu. BielKron 264v; Dzieli Europę od wſchodu ſłońcá rzeká Tánáis/ od południá miedzy źiemne morze BielKron 271; [Blondus] wſzytkę Włoſką źiemię ná cżternaśćie cżęśći wypiſał y rozdzielił. Pierwſzą cżęść położył w Liguriey od rzeki Wáro áż do drugiey rzeki rzecżoney Máhrá BielKron 276; A ſą dwie mieśćie Bádeńſkie nie dáleko ſiebie/ iedno wierzchnie/ drugie niſkie według Renu rzeki BielKron 283; Stárzy Hiſtorykowie kłádli Germánią od rzeki Tánáis áż do Renu BielKron 336v; Sobieſław Kſiążę Cżeſkie [...] wtárgnął krolowi w źiemię y vczynił ſzkodę około Odery rzeki. BielKron 353; tám v rzeki Cżarney vderzył ná nie [na Tatarów] Woiewodá Krákowſki Włodzimierz z zebráną drużyną BielKron 360v; Tegoż roku krwáwa woda byłá w tych rzekách/ w Odrze á w Nyſie w Sląſku. BielKron 363v; Klaſztor Biſzowſki z Biſzowey nád Wiſłą [...] do Koronowá przenioſł Wiſław [...] dla pewnieyſzego mieyſcá/ bo ij tám rzeká Brdá w koło obiegłá. BielKron 366; [Król] poſłał wſzytek lud przećiw woyſku Moſkiewſkiemu ktore leżáło nie dáleko zá rzeką Berezyną. BielKron 411; [miasto Włodzimierz] ſiedźi miedzy wielkimi dwiemá rzekámi/ Wolgą á Oką BielKron 430v; Drugie rzeki Káſzymá Táchnin. [...] W teyże rzece Táchnin/ ſą ryby co z morzá wychodzą podobne ludzyem BielKron 433v; Viátka Kráiná zá rzeką Kamą/ od Moſkwy miáſtá pułtorá ſtá mil ku wſchodu ſłońcá BielKron 434; [Kniaź moskiewski] zebrawſzy lud wielki przyſzedł bez wieśći pod Połocko ktore leży miedzy dwiemá rzekomá/ Dźwiną á Połoką pięćdźieſiąth mil od Wilná BielKron 437v; Indus wielka rzeká/ dźieli Indyą s Perſyą. BielKron 461, 1v, 6v, 26 [2 r.], 42 [2 r.], 46 (270); KwiatKsiąż N; Catarrhactae Rheni, Byſtrość/ łamánie/ ſpad á skok wód rzeki Rhenu/ miedzy opokami á skaliſtemi mieſcámi Mącz 41a; Comata transalpina, Wſziſtko Francuskie krolewſtwo s niderlandem áż do góri Alpes/ y do rzeki Rhenu Mącz 142a; Gravionarium civitas Germaniae, Po niemiecku Bamberg/ przy rzece Menie. Mącz 149b; Martius campus, Plác á mieyſce w Rzymie miedzy miáſtem á miedzy rzeką Tybrem Bogu Marſowi poświęcone. Mącz 210c; Noricum, Niſzſza y wyſzſzá Báwárska ziemiá od Dunáyu áż do gór Apes [!] zwánych/ miedzy rzeką Enum zwáną á miedzy górą w Rákuśiech Kalenberg Mącz 250a; Vistula et Istula, Wisłá, rzeká. Mącz 499c, 24a, 51c, 54c, 127b, 155c (39); RejAp 81, 81v, 134, 137 marg, 137v, Dd3v, Ff3v; GórnDworz Bbv; KwiatOpis A4 [2 r.]; TEn to Mikołay Rey wyſzedł był s ſtárádawnego á poććiwego domu/ ktore záwżdy Reymi zwano/ ktorzy ſie záwżdy piſáli z Nagłowic ze wśi ziemie Krákowſkiey/ [...] nie dáleko rzeki Nidy. RejZwierc 273v; [Żołnierze rzymscy] po pracey iákiey [...] ſzli pieſzy y iezdni do rzeki Tybru vcżyli ſie pływáć BielSpr 5, 58v; Y poſzli á wzeſzli ná gorę/ áſz przyſzli do rzeki Eſzkolá BudBib Deut 1/24; Szychor ieſt rzeká/ ktorą Grekowie i łácinnicy Nilem zową. BudBib I 354b marg; Y prowádził Ionátás Krolá áſz do rzeki/ ktorą zową Elewterus BudBib 1.Mach 11/7; toż było zwierzę ktore widziałem ná rzece Kewarze. BudBib Ez 10/15, Gen 36/37, Ios 13/3, 4.Reg 5/12, Ier 2/18, 46/6, Eccli 24/29, 1.Mach 3/32; Y wychodziłá kniemu [Janowi] wſzytká Iudſka kráiná y Ierozolimcżycy/ y nurzáli ſię wſzytcy od niego w Iordanie rzece BudNT Mar 1/5; StryjWjaz B; Przeto [z powodu nieumiejętności prowadzenia słonecznego rydwanu] Iupiter zrzućił iy [Faetona] ná doł do rzeki Eridanu. ModrzBaz 107 marg; [Słowiański naród rozprzestrzenił się] aſz do końcá Europy/ do Wolgi rzeki SkarJedn 225; támże pod górą Rámeburg Ochrá rzeká/ bierze w śię ſtruſzkę: którą w ónym mieyſcu ledwié ryby poczuwſzy/ zdycháią. Oczko 4; Zá Surrentem w rzéce (Sillárim ią zowią) nietylko drewno/ ále z źiół łodygá álbo liſt omoczóny/ kámięniém ſye sſtawa. Oczko 8, 7v, [42]; Ná wſchod słońcá poſtáwił gránice [Bolesław Chrobry] y żelázne słupy v Niepru: ná zachod v rzeki Sale w Sáſkiey ziemi SkarŻyw 357, 192, 317, 357, 501 [2 r.], 553 (10); MEſraim wtory Syn Chamow opánował ty kráiny/ nád czyrwonym y miedzyziemſkim Morzem przy Niluſie Rzece StryjKron 11; Plinius też tę Rzekę tymże imieniem zowie Phut/ á Ptolomeus w opiſaniu Swiátá Phtut StryjKron 11; Borkus ſtárſzy wziął vdział ſwoy nád Niemnem: támże gdzie Rzeka Iuria do Niemná wpada/ ná vſćiu Zamek záłożył/ ktoremu dał imię Iurbork złożywſzy imię Rzeki Iuriey/ z ſwoim właſnym imieniem StryjKron 81; tám záraz SPERA [...] począł Zamek budowáć nád onym Ieźiorem/ ktoremu weſpołek z Zamkiem dał imię od ſiebie Spera/ á ták miedzy Niewiazą/ Serwentą/ y Swietą rzekámi vgruntował ſobie oſſádę. StryjKron 81; Y vbrawſzy ſie Popowie y Diakonowie w ornaty ſtali ná łáwkách k temu przypráwionych [aby ochrzcić kniazia Włodymirza] ná Dnieprze rzece StryjKron 140; ſtámtąd potym zá dwánaście dni iázdy ná Kalkę Rzekę przyſzli [żołnierze] StryjKron 260; Támże z Witenenem Bruno Miſtrz Liflandſki bitwę ſtoczył 11. dniá Czerwcá Mieſiącá/ nád Morzem przy rzece Treider StryjKron 308; bo vćiekáiących Litwá áż do Okmieny rzeki goniłá StryjKron 390; Leży Rezańſkie wielkie Xięſtwo miedzy Oką y Donem álbo Tanais rzekami wielkiemi/ y ſławnymi StryjKron 395, A3v marg, 11, 31, 41, 61 (42); Strymon rzeká w Trácyey Lábęćiámi á Zorawiámi ſławna. KlonŻal A4 marg, A4v marg, B3v marg; ArtKanc G2v; Granice wrzece oſie zſlupow zelaznich potziniel [Bolesław Chrobry] PaprUp Bv, Bv; ActReg 45 [3 r.]; Calep 1081a [2 r.]; Phil C [2 r.]; OstrEpit A3; y byli od niego chrzcżeni [tj. Żydzi przez Jana]/ w Iordanie rzecże/ ſpowiádáiąc ſię grzechow ſwoich. LatHar 685; WujNT Mar 1/5, Apoc 9/14, 16 arg, 12; WysKaz 9; ná Sanie rzéce iázy zrzuconé máią bydź SarnStat 516; Lowienia Ryb [...] Zakon ſam będźie miał wolność w téyże rzéce Bierzwieniku álbo Noteſzy SarnStat 1073, 224, 516 [4 r.], 517, 992, 999 (36); Skrwá rzeká. KlonFlis G marg; Brdá rzeká/ Loſośiámi ſławna. KlonFlis G2v marg; V wśi Benowey Benowa też rzeká KlonFlis G3v, G marg, Gv marg, G3 marg, G3v marg; KlonKr Bv. Cf Frazy, Zwroty, »brzeg rzeki«, »bystra rzeka«, »uście rzeki«, Zestawienia, Wyrażenia przyimkowe.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy rzeki (2): ij ſſedl z nijmi [Jezus z Apostołami] za rzékę Cedrową do ogroda OpecŻyw 98; Słyſząc to [wieść, że król Jerozolimy rusza na nich ze swym wojskiem] Egipcżycy/ wnet groble roſkopáli y puśćili gwałtownie rzeki Nyluſowe BielKron 178v.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy kraju, regionu itp. (34): ZapWar 1532 nr 2402 [2 r.], 1536 nr 2493; FalZioł III 2d [2 r.]; MiechGlab *6, *7v, **5, **7; Iako Alexander przyiechał ku rzece Brágmáńskiey/ gdzie tám przebywáli Ippotamowie/ Kokodrillowie/ Niedzwiatkowie HistAl I4, I4; Leop Is 18/1; BibRadz Is 18/1; SZwáńcárſka źiemiá pocżyna ſie od Alpes gor kámiennych/ [...] á záſię tám ſtąd idzie ná zachod ſłonecżny według gory Iury áż do rzeki Geneweńſkiey BielKron 282v, 60v, 281v, 286, 432v; Ararus, Schytarum fluvius, Tátarska rzeká. Mącz 14a; Hippopotamos. Nieyákie zwierzę w rzece Aegypskiey Niluſie/ Którę [!] ſzyyę y grzbiet má yáko kón. Mącz 156c, 43a, 213c, 386b, 393c, 439c; BudBib 4.Reg 5/12, Ps 136/1; Y kto Polſkie rzeki/ wielkié y máłé/ obeyźrzeć chce/ iáko wielé wody máią/ którym ſtátkiem zmierzy? Oczko 7, [43] [2 r.]; Tegoż Roku w rzekach Sląſkich w Odrze y w Oſie/ przez trzy dni wodá krwáwa płynęłá StryjKron 345, 105; RybGęśli D2, D2v; Goſtyńſką rzekę Wiſłá też pożárłá KlonFlis G, G4.

W połączeniach szeregowych (37): PLocicza ieſth riba mała biała/ ocży cżyrwone, W ſtawiech/ w rzekach y w Ieziorach ſie rodzi FalZioł IV 41d; HistAl C7; Leop P4; UstPraw I4; Tá cżęść ziemie [Azja] ieſt nawiętſza/ ma w ſobie wielkie y rozmáite bogáctwá/ mocne á nie zwalcżone kroleſtwá/ gory/ rzeki niezmierne/ ludzi/ źwierząt rozmáity narod/ takież pożytek źiemie/ cżego inne kráiny nie máią ná świećie BielKron 263v, 271v, 283v, 288; SienLek Ttt3v; Oto nic inſzego/ iedno iáko wody/ zdroie/ á rzeki ochładzáią rozweſeláią y pośiláią ludzi ná ſwiecie RejAp 188, 132v, 180v; GórnDworz Ll6v; A ták ſpráwnemu Wodzowi woyſká/ nalezy [!] wiedźieć y ſpiſáne mieć mieyſcá wſzyſtki ty przes ktore woyſko ma wieść/ ieſli gory/ ieſli chroſty/ ieſli rzeki/ ieſli błotá BielSpr 7v, 7, 22, 66v; BudBib b5, c, Ex 7/19, Lev 11/9; ModrzBaz 112; Oczko 30v; Bytność páńſką y góry/ y rzéki ſzaloné/ Y morze czuło nie vieżdżoné KochPs 174; SkarŻyw 125, 259; Bonfinus záś Kronikarz Węgierſki piſze/ iż tá woyná nie w Ruśi/ ále w Litwie byłá/ gdy káłuże/ ieziorá/ y rzeki vmárzły StryjKron 437; KochJez B; Rzeki/ ieziorá/ y pełne ryb ſtáwy/ [...] Wynośćie Páńſkie/ chwały wiecżney/ ſpráwy GrabowSet Xv, T3v; Bo y tę [ziemię] Bóg oſzláchćił dźiwnémi ſpoſoby: To/ górámi/ to láſy/ to kryſztałowémi Rzékámi: to łąkámi pięknie kwitnącémi. KochFrag 22; SarnStat 401, 677, 1088; Iáko gdy z wielkiey gory pátrzy kto ná piękne niſkie polá/ y łąki/ y rzeki/ y láſy/ y ogrody/ y winnice/ y miáſtá: bárzo ſię vćieſzy. SkarKaz 515b; CzahTr G4; Ryb też doſtátek práwie dobrey wody Rodzą ieźiorá/ ſtáwy/ rzeki/ brody. KlonFlis C2.

W przeciwstawieniu: »rzeka ... potok« (1): Rzeká vſtawicżna ieſt/ á potok lećie wyſycha. KlonFlis H5v.

W porównaniach (40): RejPs 192v; A płyniemy do thego [tj. do śmierci] by w tey rzece wodá RejWiz 65; Leop Is 48/18, Am 8/8, Apoc 12/15; O byżeś był ſłuchał przykazánia mego/ tedyby pokoy twoy był iáko rzeká BibRadz Is 48/18; Błogoſławieńſtwo iego okrywa źiemię iáko rzeká BibRadz Eccli 39/26, Iob 6/15, Is 59/19; RejAp 103v; A przetho iáko wielka rzeká/ im ſie ná więczey cżęśći dzieli/ tym mnieyſza ieſt káżda iey odnogá/ ták też miłość [...] GórnDworz Cc2; RejZwierc 54, 185; BudBib Ex 15/8, Ps 77/16, Ier 46/7, 8, Eccli 24/37, 39/26; SkarJedn 24; iáko trudno w rzece głębokiey y byſtrey ábo w morzu nieprzeyrzánym/ ryb doſtawáć: ták rzecż ieſt nie łácna/ wolą ludzką/ byſtrą/ táiemną/ á chytrą/ vwięzić. SkarŻyw 312, 4, 117; StryjKron 375; MIędzy tymi [Niedźwiedzicami] podobien rzéce ſmok ſye wije KochPhaen 3; ReszPrz 103; KochWr 20; Duch S. záſię/ áni rodźi/ áni vrodzonym ieſt/ ále od obudwu pochodzącym/ iáko oná rzeká/ kryſztałowi podobna/ wychodząca/ w kśięgách obiáwienia S. Ianá LatHar 380; niech wola moiá śpieſznym biegiem do ćiebie y zá tobą [Panie] bieży/ iáko rzeká iáka pełnym brzegiem LatHar 642, +3; KołakCath B4v; WujNT Apoc 12/15; SarnStat 24; PowodPr 25, 27; SkarKaz 551a; Zá czym gdy vyźrzą ſzczerą miłość w W.M. ku Oyczyznie/ [...] pewnie ſię poćiągną zá W.M. iáko członki zá głową/ ſtrumienie máłe zá wielkimi rzekámi/ ćiągnąć ſię zwykły. VotSzl A2v; Niech ſię ná lud wſzytek z was gor wyſokich [tj. z panów, ludzi wyższego stanu] iáko rzeká w rowne polá wylewa [miłość]. SkarKazSej 670a; To przyrodzone Práwo ieſt wieczne y nieodmienne/ [...] ná ktorym ſię inne wſzytki buduią/ y z niego iáko ze źrzodłá rzeki wychodzą. SkarKazSej 696b, 665b.

W charakterystycznych połączeniach: rzeka bystra, głęboka (9), gwałtowna, niemała (2), rybna (2), szeroka (8), wielka (59); głębokość (4), nawałności rzeki (4).

Przysłowia: Od wſzytkich ſtron ſwiátá wiátry wieią powſtawſzy/ á záſię ná ſwe okręgi wrácáią ſie. Też wſzytki rzeki w morze wchodzą/ á wżdy go nie nápełnią. BielKron 79; Wſzythki rzeki śćiekáią ſię ku morzu/ á wżdy morze nie pełne BibRadz Eccle 1/7.

Pierwey byſtra Simois rzeká wſpák popłynie/ [...] Niźli ſławá twa [Leonie Sapieho] doydźie wieku śmiertelnego. SapEpit [B]2.

[Doświádczyſz tego kiedy chceſz, że boiáźliwy pies bárźiéy ſzczeka, niż kąſa: nagłębſzé rzéki naćiſzéy płyną. LipsSzczerb 40].

Frazy: »rzeka idzie (a. szła), płynie (a. popłynie), ciecze (a. pociekła, a. ścieka się), bieży, ciekąca, płynąca, idąca« [w tym: idzie, płynie (1); gdzie (32) – do morza itp. (8); w połączeniu z nazwą (49)] = flumen labitur Murm, BartBydg; decurrebat fluvius HistAl; fluvius egrediebatur PolAnt; fluit amnis, flumen allabitur Mącz [szyk zmienny] (47:20:19:14:11:9:1): BierEz D4v; ZapWar 1527 nr 2376 [2 r.]; Murm 24; BartBydg 7b; Też ony riby ktore z morza wychodzą w rzeki ciekącze á mieſzkaią w nich/ iuż bywaią lepſze FalZioł IV 45b, IV 34d; BielŻyw 153; wiele też inſzych rzek wielkich ſcieka ſie w morze chwalenſkie nad Don y Wolhę MiechGlab 24; Druga rzeka z tychże gor ciecże imieniem Koban MiechGlab 28, *7, **3v, 28; RejPs 34v; Widziałem piękną rzekę nadobnie płynączą RejJóz K3; LibMal 1547/128v; Pod onym páłacem roskoſzna rzeká płynęłá iáſna iáko Kryſtał. HistAl L7, E3v [2 r.]; RejWiz 45, 65; KochZuz A2; RejZwierz bb2v, 112; I płynęłá rzeká z Eden dla odwilżánia ſádu BibRadz Gen 2/10, 1.Esdr 8/15, Eccle 1/7 [2 r.], I 346a marg, Sap 11/7, Esth 10/6; Pod tą gorą ná ktorey miáſto [Fryburg] leży idzie rzeká. BielKron 282v; Rzeká idzie pod miáſto [Fryburg] rzecżona Threyſsem barzo rybna BielKron 286v; Głowá Myſzeńſkiey źiemie miáſto Myſsná/ przez ktorą Albis rzeká idzie. BielKron 290; Dwie rzece idą pod Miáſto [Wilno]/ Wielná y Wigilia BielKron 437, 9, 55, 79, 267v, 270 (46); Flumen allabitur urbi, Rzeká ćiecze pod miáſto. Mącz 180b; Rapidus fluvius, Rzeká byſtrze ciekąca. Mącz 346a, 6c, 7a, 19a, 131b, 142a (21); RejAp 81v, 188 [2 r.]; GórnDworz Bb, Bbv, Ii3; RejZwierc 20v; Ieſli też rzeká idźie pod miáſtho álbo pod zamek/ [...] po niżey miáſtá vſypią groblą/ záſtáwią wodę/ wytopi miáſto álbo zamek. BielSpr 62v; BudBib Ps 78/20, Dan 7/10; Strum F4v; Przetoſz Kátolicka náuká/ ſłuſznie do rzeki ktora vſtáwicżnie od wieku płynie/ á nie vſtáie/ przyrownaná ieſt w piśmie. SkarJedn 24; Oczko 8; SkarŻyw 259; Krol Kolchis Ziemie nád Czarnym Morzem leżącey/ nie dáleko od Tanais álbo Donu Rzeki z Moſkwy płynącey/ gdy mu Jaſon z Argonautámi Medeą Corkę [...] vniosł/ posłał zá nim wpogonią dwádzieśćiá tyſięcy ludźi w nawach StryjKron 96; PudłFr 73; Niezmierną ſzcżodrotą Boſką/ nápełniłeś przepáść morſką/ dźiwnemi rybámi/ ze wſząd płynącemi rzekámi. ArtKanc I3; KochProp 11; Calep 855b; GostGospPon 170; SarnStat 466; KlonFlis G4; SapEpit [B]2v; [LipsSzczerb 40].

»rzeki(-a) (szarłatne) krwią płynęły, krwią płynąca, krwawe ciekły; (jako) rzekami krew (po)ciecze, krew się lała« [szyk zmienny] (1:1:1;2:1): A gdy ſie obie ſtronie [tj. wojska greckie i perskie] zeſzły, biły ſie od zaiutrza aż do wiecżora, tak iż rzeki krwawe wſzędy ciekły. BielŻyw 153; BielKron 60, 136; Przypominałćibych okolicżne kroleſtwá/ ony wielkie kſięſtwá á zacne Monárchie/ iáko ſie zá náſzey pámięći burzyły/ [...] ták iż iáko rzekámi kreẃ ſie lałá po grániczach ich. RejZwierc 185; KochPs 158; WysKaz 9.

»rzeka się obrociła [= zmieniła bieg]; obrocić rzekę« (1;2): á gdyby ſię rzeká obroćiłá mocą ſwą z ſwego ſthárego plácu inſzem mieyſcem/ tedy iednák ono ſtáre rzeczyſko grániczy UstPraw Iv, Iv [2 r.].

»rzeka wezbrała« (4): BibRadz Iob 28/4; BielKron 314; gdy ná to mieyſce przyſzłá [św. Austreberta]/ vyrzy á ono rzeká wezbráłá/ á wodá wyżſza moſtu/ przechodu wſzytkim iádącym niedopuśći. SkarŻyw 192; á gdy rzeki wezbráły/ Siołá/ Dwory y Miáſteczká w niſkich polach leżące/ zátopiły StryjKron 345.

»rzeka wpada, wchodzi, wpadająca; wpad, wpadanie [= ujście] rzek« [w tym: gdzie (51) – w morze, do morza (21); w połączeniu z nazwą (45)] = fluvius incorporatur HistAl; amnis immergitur Mącz; fluvius intrat JanStat [szyk zmienny] (56:4:1;1:1): MiechGlab 78; HistAl B6v, E3v; BibRadz 2.Reg 8/13; Ma tá źiemiá [Słowacja] dwie więtſze rzece Sawę y Drawę/ kthore w Dunay wpadáią BielKron 274v; Szoſtha [część Włoch] łáćińſka álbo Lácium/ gdzie Tyber rzeká wpada w morze Triremſkie álbo Mediterańſkie BielKron 276; Areláteńſkie miáſto nie dáleko ieſt od mieyſcá gdzie Rodan rzeká wpada w morze BielKron 281, 9, 79, 274v, 275, 282 [3 r.] (41); Maeotis, Ieźioro álbo błoto w tátárzech w które Tánais rzeká wpáda. Mącz 203d, 193b, 218c, 271b, 354d, 439c; GórnDworz Zv; WIrlándya miedzy wſchodem Słońcá/ á pułnocną plagą leży/ od pułnocy odnogá Báltyckiego morzá/ á ku wſchodu ſłońcá Nerwá rzeká w tę odnogę wpadáiąca KwiatOpis A4; Oczko 8; SkarŻyw 317; támże gdzie Rzeka Iuria do Niemná wpada/ ná vſćiu Zamek záłożył [Borkus] StryjKron 81, 280, 345, 517; Calep [742]a; Między Inflanty záśię Zmudźią á Ruśią gránice máią bydź poczęté od rzeki Helge/ gdźie rzeczona rzéká wpada w morze SarnStat 1110, 1110; KlonFlis F2.

»rzeka wychodzi (a. wyszła), wychodząca, poczyna się [skąd]« [w połączeniu z nazwą (6)] (12:1:1): FalZioł IV 44c; RejWiz 145v; W niey [Syrii] też ieſth gorá Libám/ z ktorey dwie rzece wychodzą Ior y Dan/ á gdzie ſie zeſzły zową Iordan. BielKron 264v; Dźwiná rzeká pocżyna ſie z ieźiorá ktore tákże zową Dźwiná BielKron 432, 273, 278v, 430, 430v, 431v, 433v, 436; RejAp 188; BudBib Dan 7/10; Tedy wielki ogień z ſmolney máteryey vcżyniono/ [...] wrzucono weń Pánienkę Bożą. A oná [...] łzy wylewáć pocżęłá. y zonych iey trochy łes/ iáko dwie rzece wyſzły y ogień wſzyćiek zálały. SkarŻyw 152.

»rzeka wylewa (a. wylewa się itp.), rozcieka się, rozciekła, rozciekająca się, wylewająca; [wylewanie rzeki]« [w tym: rozciekła ... wylała (1), rozciekająca się albo wylewająca (1); w połączeniu z nazwą (6)] = fluvius diffusus est, erupit torrens PolAnt [szyk zmienny] (11:2:1:1:1): Záwſćiąga [Bóg] rzek áby nie wylewáły BibRadz Iob 28/11, Iob 28/4; Thego cżáſu Tyber rzeká w Rzymie nád miárę y obycżay wylałá BielKron 209, 96, 163v, 348; Effert se alueo Nilus, Rzeká Nilus wyliewá z brzegów. Mącz 123b, 140a, 180c [2 r.], 275b; BielSpr 7v; BudBib Iob 22/15; SkarKaz 418b; [Wina Egipt nie ma, gdyż w równi winnice być nie mogą dla wylewania rzeki, a gór nie masz. RadzPodróż 146].

Zwroty: »kąpać się, omywać się w rzece« [w tym: omywać się abo kąpać (1)] = balneare in flumine HistAl (2:1): Iako ſye Alexander omywał abo kąpał w rzece/ ſcżego potim dla zimnoſći wody był niemocen. HistAl E2, E2; Bywáło też y wtem v ſtárych ludźi ćwicżenie/ że żołnierze kąpáli ſię w rzekach [ut milites in flumina ... descenderent] ktore niedáleko mieć mogli ModrzBaz 111v.

»i kilkiem rzek nie ugasić się« = odczuwać wielkie pragnienie (1): Na ciele zaś vtracił [Franciszek Spiera] wſzyſtkę ſprawę przyrodzęniá/ [...] a prágnięnie takié cierpiáł/ żeby śię był i kilkiem rzék nieugaſił MurzHist D4v.

»rzeki mościć« (1): Muśiałby ſię też przepráwy przepośćić/ Byś co raz rzeki miał ſzalone mośćić KlonFlis C3v.

»płynąć (a. pływać) po rzece, rzeką; przez rzekę iść; rzeką, po rzece jechać; na rzekę się puścić; pływanie, jeżdżenie na rzece; pławienie rzeką« [w tym: pływanie, jeżdżenie (1); w połączeniu z nazwą (4)] = unosić się na powierzchni wody, zwłaszcza: podróżować, transportować wodą; navigare flumina PolAnt; navigatio fluviorum JanStat [szyk zmienny] (4:2;1;3:1;1;3:1;1): FalZioł III 2d; Vźrzał [młodzieniec] áno iábłuſzká piękney cżyrwonośći/ Płyną po oney rzece/ od gor wyſokośći. RejWiz 177; Gdy Pan álbo ſłużebnik iedzye po rzece z żytem/ á przyſięże iż ieſt żyto nieprzekupne/ tedy táki wolen od cłá. UstPraw E2v; BibRadz 3.Esdr 4/23; Stamtąd płynęliſmy rzeką Niluſem do Bábiloniey BielKron 455v, 25, 219v, 277v, 431; GórnDworz H6; y ſkázuiemy: áby pływánia y ieżdżenia ná Rzékách przerzeczonych y inych w Króleſtwie náſzym [...] były wolné SarnStat 917, 917, 1071; CiekPotr 72; Po ſzumnych rzékách wielkié woyſko iedźie. GosłCast 69; Iżem tedy dla Sżyprow náſzych Polſkich y dla vćiechy pływáiących po Wiśle/ nápiſał tego Fliſá pływáiąc też ſam po teyże rzece do Gdańſká KlonFlis B, D4v.

»przeprawi(a)ć (się) itp., prześć, przeby(wa)ć, (prze)płynąć itp., przeprowadzić się, przejechać, przepławić się, przeprawa itp., przebycie (a. przebywanie), płynący przez rzekę; przeby(wa)ć, prześć, przepłynąć, przejechać, przejeździć rzekę; przeprawić się za rzekę; puścić się na rzekę, w rzekę; przeprawa (a. przeprawowanie) rzeki« [w tym: w połączeniu z nazwą (40)] = przeprawiać, przedostawać się na drugi brzeg; flumen transnatare Miech, HistAl; transire flumen HistAl, PolAnt; traicere flumen Mącz, Modrz; flumen a. fluvium transire, per flumen transire Miech; natans a. transire per fluvium, pertransire flumen, transire a. transnatare fluvium HistAl; amnem transmittere, in flumine pertransire Vulg; perambulare trans flumen PolAnt; flumen traducere Mącz [szyk zmienny] (27:10:4:4:2:1:1:7:2:2;15:12:7:1:1;1;1:1;4): ZapWar 1527 nr 2376, 1532 nr 2403; Ile kolwiek kroć Thatarzy Zawolſci w naſze ſtrony na łup iadą: the wſzytkie rzeki przerzecżone przebywaią bez żadnego przewozu MiechGlab 26, 15, 37, 44, 53 [2 r.]; gdim tesch przicziagnal ſwſzitkym thim woyſkyem swim do bialagrodv tamem ſye przeprowadzyl przes rzeke ſawę. LibLeg 10/146, 11/84; RejPs 192v; przeſzedſzy onę rzekę pocżął ſię [Aleksander] ku miáſtu Dáriuſowemu przybliżać HistAl F, C7, E3v [2r.], F, F3, F8 [2 r.] (14); MurzOrt B2v; przebywſſy [Apolloniusz] bárzo ſſeroką rzekę Ffizon/ záſſedł áż do Bráchmánow Leop *B2; [Jakub] przepráwiwſzy ſye przes rzekę/ ſzedł przećiw gorze Gáláád. Leop Gen 31/21; Thymotheus záś powiedział Rothmiſtrzom woyſká ſwego/ Gdy ſie przybliży Iudás y woyſko iego do tey rzeki: przepráwićli ſie do nas pierwey/ niebędziemći mu mogli zdołáć [...]. Ale ieſliżeć ſie będzie obawał puśćić ná rzekę [transire]/ á położy ſie obozem przy rzece/ tedy ſie my przepławmy do nich Leop 1.Mach 5/40-41, Ps 65/6; Thedy Ionátás przepráwiwſzy ſię zá rzekę/ obieżdźiał [!] miaſtá BibRadz 1.Mach 11/60, Gen 31/21, Iob 28/4; Przyſzedſzy nád rzekę [Chelia] tráfiłá s przygody wołu/ [...] wſiadłá nań/ przepłynęłá przez rzekę BielKron 106v; [Persowie] Przepráwiwſzy ſie przez rzekę Cydmę/ [...] porąbili moſt. BielKron 125; [Tamerlan] Przeiechawſzy Eufrátem rzekę z ſześćią ſet tyſiąc pieſzych á ieznych z cżterdzieśćią tyſiąc/ mnieyſzą Azyą opánował. BielKron 240v, 15v, 42v, 47, 60v, 67v (31); Vmiey rzekę przepłynąć/ i row ſnadnie ſkocżić KochSat Cv; Copiae flumen traduxere, Woysko ſie przes rzekę przepráwiło. Mącz 97a; Traiicio flumen, Przebywam rzekę. Mącz 163b; Magna fluminis mora interposita, Długoſmy ná przepráwowániu ſie przes rzekę mieſzkáli. Mącz 311b; OrzQuin R [2 r.]; HistRzym 116; Ná káżdą poſługę Woienną [Rzymianie byli] godni/ kopáć przekopy/ trawę ſiec/ śierpem żąć/ drwa rąbáć/ przes Rżeki pływáć BielSpr 2; Mieli też to [Rzymianie] w obycżáiu záwżdy/ iż wielkość motyk á rydłow nośili/ ábowiem gdzie ſie im tráfiłá przepráwá przes rzekę wielką [...]/ łácno ſie przes oſtátek przepráwili. BielSpr 7, 5v, 7 [2 r.], 19v, 27, 44 [4 r.], 44v, 67v; PaprPan Gg 2; o przepráwowániu przez wielkie rzeki/ o ſtoiących wodách/ o gorách ModrzBaz 115v; y pokazał pan Bog przedziwną moc ſwoię. y przeſzli wſzyſcy ſuchą nogą rzekę onę [Vulg Ios 3]. SkarŻyw 501, 192, 348; A druga wielkość Ruſkich vphow gdy vciekáiąc do ſwoich łodzi przyſzli/ obaczywſzy być popalone/ [...] z nędze/ y z głodu niemogąc Rzek przebyć/ tám pomárli y poginęli StryjKron 260; Potym ſię Krol Iágieło z woyſkiem przepráwił przez Stir Rzekę StryjKron 572; Teyże Ieſieni doſzłá nowiná Krolá Alexandrá/ iż Tátarowie przeſzedſzy rzekę Przypiecz puſtoſzą wołośći Litewſkie StryjKron 687; obroćili ſie do pułnocnych kráin Moſkiewſkich ku Pſkowu/ á przepráwiwſzy ſię przez Dniepr/ Dźwinę/ y inſze Rzeki/ przyciągnęli áż pod Opoczkę Zamek drzewiány StryjKron 752, 81, 235, 260 [2 r.], 309, 507, 682; SarnStat 404; Więc nie cżekáiąc y przewozu drugi/ Przebrnął ſzerokie boſą nogą ſtrugi/ Ow ſię záś nágo y bez wielkich zábaw/ Puśćił w rzekę w pław. KlonFlis C3; Od brzegu ſwego ośmielił ſię płynąć/ [...] Y przebył rzekę wyśiadł ná brzeg cudzy/ Tám gdźie y drudzy. KlonFlis C3v, C3.

»przez rzekę (się) (prze)wozić (a. (prze)wieźć), przewoz« [w tym: w połączeniu z nazwą (3)] = przeprawi(a)ć się [szyk zmienny] (6:2): A ten Doniec pocżyna ſie w Siewierſkiey źiemi/ ieſt też Przewoz przez tę rzekę Don BielKron 431, 185, 344v; Epibades, Lodźi álbo prómy ná których ludzie y tám y ſám przes rzekę przewożą. Mącz 106b, 312a, 314a; Iuſz y Namioty/ iuſz y woienne obozy [Litwini] Zmyſlili/ y fortelne przez rzeki przewozy/ Lodzie/ Czołny z Zubrowych ſkor dziwnie ſzywáli/ A ſzwy dla prześcia wody/ łoiem náćieráli. StryjKron 250; Phil F3.

»rzeką puszczać, pławić, iść, spuszczanie; po rzece puścić (a. puszczać), spuszczany; na rzekę puszczon; na rzece(-kach) spuszczać; rzeka spustna« [w tym: w połączeniu z nazwą (1)] = transportować [szyk zmienny] (1:1:1:2;2:1;1;1;3): Ustawiono, aby nie były ani młyny na rzekach takich, po ktorych by towary ziemskie do morza mogły być spuszczan(e). Diar 73; A gdy ony dzyeći [Remus i Romulus] w ſkrzynce ná rzekę puſzcżony były/ płynęły ná doł BielKron 98v; Tą rzeką [Moskwą] płáwią wſzytki potrzeby do Moſkwy miaſtá s Swereńſkiey źiemie BielKron 430, 291, 432; ModrzBaz 142; z żáłośćią wielką vpletli [rodzice Mojżesza] zrogoża cżołnek/ y oblali go ſmołą y kliiem/ y włożjli weń zwielkim ſmutkiem ſwym pięknego ſynacżká/ y puśćili po rzece. SkarŻyw 478; GostGospPon 170; WIelkié ſie vćiążenie dźieie ludźióm ſzlácheckim/ wyćiągániém myt ná rzékách ſpuſtnych SarnStat 403, 141, 392, 404; Spuſcżánie ſtátkow Wiſłą/ y inſzymi rzekámi do niey przypadáiącymi KlonFlis kt.

»w rzece (u)topić (a. potopić, a. stopić (się)), potonąć (a. utonąć), utopion(y); po rzekach potonąć« [w tym: w połączeniu z nazwą (12)] [szyk zmienny] (11:7:2;1): Drwoſzcżep ieden vbogi był/ A drwá ſobie w leśie rąbił: Siekierá mu ſie wymknełá/ A ták w rzece vtonęłá. BierEz L2; LibMal 1551/166; Tenze Vrban/ izáli pięć Kárdynałow wſkorzánym worze rázem w Tybrze rzece nie vthopił? KrowObr 39v; otrzymawſzy [Eneasz] zwycięſtwo nád nimi [wrogami]/ Lácium s cżęſcią Kámpániey wzyął/ y trzy látá pánował/ potym vtonął w rzece Laurentu Numiciyſkiey BielKron 60v; A gdy do Ołomuńca przyiechali/ wiele ſie ludzi ſthopiło w rzece Morawie vćiekaiąc BielKron 325v; Wſádzon potym [św. Florian] do ćiemnice/ ná oſtátek z moſtu vtopion przywiązawſzy kámień do ſzyie w rzece Enezum BielKron 357, 174v, 350, 367v, 429; SkarŻyw 329, 403, 573; StryjKron 135, 260, 497, 587, 652; Zácżym nieprzyiaciele nań [na Horacjusza Koklesa] pocżęli ſtrzeláć/ [...] zbiwſzy go/ w Rzece vtopili. Phil C; KlonFlis C2v; Potym pocżęło Práwo ſrogośći záżywáć Nád tákimi [tj. zabójcami rodziców]: Bo ie w wor kazáło záſzywáć Z kurem/ z máłpą/ y ze pſem/ y z głodnym iáſzcżorem: Y topiono to w rzece weſpołek y z worem KlonWor 65.

»w rzekę wrzucić, pomiotać, wrzucon; do rzeki wmiotać« [w tym: w połączeniu z nazwą (5)] = proicere in torrentem PolAnt; spargere in fluctus Mącz [szyk zmienny] (12:1:1;1): LibMal 1547/128v; GroicPorz 112v; KrowObr 37v; BibRadz Deut 9/21; OrzRozm C2v; Po iego [Kaliguli] śmierći nálezyono wiele ſłoykow trućin/ ktore gdy do rzeki wmiotano/ wiele ſie ryb od nich potruło áż pływáły po wirzchu wody. BielKron 141, 146, 164v, 236, 238v, 303, 432v; Spargite me in fluctus, Wrzućcie mie w rzekę y vtopcie w głębokim morzu Mącz 403d; SkarŻyw 457, 478.

Wyrażenia: »brzeg rzeki, u rzeki, przy rzece« [w tym: w połączeniu z nazwą (9)] = ripa fluminis HistAl, Mącz, PolAnt, JanStat [szyk 37:4] (35:4:2): MetrKor 34/134; Murm 23; y powiedał Farao widzenye. Widzỳałomiſie iżem ſtał ná brzegu rzeki HistJóz Bv, B; BartBydg 132b; MiechGlab 40; LibLeg 6/157 [2 r.], 157v; A ták Alexander iádąc nád brzegiem przerzecżoney rzeki z zaſtępem ſwym/ á około oſmey godziny ná dzień doſzli iednego zamku HistAl H5, H4v; UstPraw E2v; BibRadz II 140c marg; [krokodyl] ludzi y źwierzętá chwata ktore vyrzy ná brzegu rzeki. BielKron 270, 28 [2 r.], 170v, 286, 312, 430v, 433 [2 r.], 451v; Labrum etiam, Kray álbo kráwądź v káżdey rzeczy yáko yeſt v ſtudni zrzodłá też brzeg v rzeki. Mącz 180a, 146b, 313b, 345c, 354a, 502a; Iemiołá wodna/ w brzegách ieźiernych á rzék muliſtych rośćie SienLek Yyy; BudBib Dan 12/5 [2 r.]; Ieſliby téż v onéy Rzéki były brzegi wyſokié/ tedy muśiſz wodę Iázem podniéść Strum Dv, B3v; Kazał [Jozue] Leuitom ſkrzynię onę ſłuſzby Bożey nieść/ y ſtánąć znią ná brzegu rzeki. SkarŻyw 501; SarnStat 466, 467, 682, 917, 1120, 1122.

»bystra(-e) rzeka(-i); bystrości rzek« [w tym: w połączeniu z nazwą (3)] = fluvius rapidus Miech; fluvius fortis PolAnt [szyk 14:9] (22;1): FalZioł IV 45b; MiechGlab 42; WróbŻołt 73/15; RejPs 109, 124, 192v; LubPs T5; RejWiz 10v; W Aſſyriey ná wſchod ſłońcá/ ſławne miáſto leży/ Przez ktore śrzodkiem Eufrátes/ byſtra rzeká/ bieży. KochZuz A2; BibRadz Ps 73/15; Miáſtecżko [Turgoja] chędogie/ z iedney ſtrony ma gory/ z drugiey rzekę wielką á byſtrą BielKron 283, 181v; RejZwierc 171v; KochPs 94; cżás bieży á iáko wodá w byſtrey rzece vćieka SkarŻyw 4, 312, 334; StryjKron 375; KochPieś 32; KochProp 6; GostGospPon 170; LatHar +3; KlonFlis C2.

»głowna rzeka« (1): Wnętrznych [przyczyn upadku państwa] zda ſye być więcéy/ ále wſzyſtki niemal/ iáko ſtrumienié do głównéy rzeki/ ták do niezgody ſye ćiągną KochWr 20.

»rzeki mlekopłynne, mleka i miodu, miodem i masłem opływające« = rivus lactis et mellis Vulg; torrentes mellis et butyri PolAnt [szyk 2:1] (1:1:1): Leop Num 16/14; BibRadz Iob 20/17; [Mówi Irena, bogini pokoju:] Iam ieſt śrzodek y miárá w drodze k wſzelkiey rzecży Ktorą krok pierwſzych Oycow záwſze miał ná piecży/ Ktorą Wniebonikli ſtarcy przed láty deptáli A w mlekopłynne rzeki iáſnobrwi wglądáli. RybGęśli C2v.

»piekielna rzeka« = jedna z rzek mitycznego Hadesu [szyk 5:1] (6): Acheron, Piekielna rzeká. Mącz 2c; Erebus, Naciemnieyſze mieyſce w pieklie/ Też piekielna rzéká. Mącz 107c, 51a, 58c, [267]d, 298a.

»rzeka rajska, z raju« [szyk 1:1] (1:1): To drzewo [aloes] nayduią w iedney rzecze Babilońſkiey s ktorą ſie ſcieka Rayſka rzeka FalZioł III 2d; Szum okrutny po ſkáłach/ kędy wody bieżą [...]. A ná dole w iezyoro wſzytki vpadáią/ A potym ſie ná cżworo ná ſwiát rozdzyeláią. Iedná co nád nią przyſzedł/ to tę Nylus zwano (marg) Nylus/ rzeká z Ráyu (–) RejWiz 177.

»stara rzeka« = antiquum flumen, antiquus fluvius JanStat [szyk 3:2] (5): UstPraw Iv [2 r.]; Abowiem yż Scipio y Lelius y podcżas Augur Sceuoła/ [...] zwykli byli gdy vmysł ochłodzić chćieli/ na brzegach morſkich álbo w rowiech ſtarych rzek/ kámyki y żołwiki zbierać KwiatKsiąż Pv; tedy iedná z dźiedźin onych/ [...] wſzyſtkę y cáłą ma mieć właſność w rzéce/ w brzegách ſtáréy rzéki álbo potoká. SarnStat 467, 466.

»uście rzeki« [w tym: w połączeniu z nazwą (1)] = caput a. ostium fluminis Cn (2): A to zebránie Włochow przyżeglowáło tu Morzem/ z Wodzem ſwoim Libonem/ [...] á od Liboná Livonia álbo Lituania názywáne ſą ty Ziemie. A do tego dowodu pomoże mi Rzeká Libá y Miáſteczko tegoż przezwiſká ná ſamym vściu tey Rzeki StryjKron 41, 71.

»rzeka wody żywej« = fluvium aquae vitae Vulg, PolAnt (5): VKazałmi theż [Anioł] rzekę wody żywey Leop Apoc 22/1; BibRadz Apoc 22/1; RejAp 187v; Drzewo żywotá nád rzeką wody żywey/ ná káżdy mieśiąc owoc ſwoy wydáie. WujNT Apoc 22 arg, Apoc 22/1.

»źrzodło rzeki« (3): Leop Is 19/6; Bo miáſto źrzodłá rzeki [Pro quidem fonte sempiterni fluminis] vſtáwicżnie płynącey záthrwożyli ſię zágniłą krwią przećiwko wyrokowi kthory był vcżynion ná mordowánie dźiatek BibRadz Sap 11/7; SkarKazSej 696b.

Zestawienia: »Czarna Rzeka« = Niger (1): á kroleſtwo Gámbre ku zachodnemv morzu przyległo/ á od pułnocy cżarną rzeką przegrodzeni od Azágánow. BielKron 450v.

[»Czerwona Rzeka« = rzeka na Pojezierzu Pomorskim, dopływ Gwdy: drogą przez strugę Pluthwiczen aż do Rothen Flyth, tj. po polsku do Czerwoney Rzeki, Czerwoną Rzeką aż do rzeki Gldy LustrWpol I 209.]

»Rzeka Eiptska« = potok Wadi-el-Arisz na Półwyspie Synajskim, stanowiący granicę Ziemi Obiecanej i Egiptu; fluvius Aegypti Vulg; flumen Aegypti PolAnt (3): Plemieniu thwoiemu dam źiemię thę od rzeki Egiptſkiey/ aſz do rzeki wielkiey Eufráten Leop Gen 15/18; BibRadz Gen 15/18, Num 34/5.

Szeregi: »(albo) rzeka, (albo) błoto« (5): Europa, Trzecia część ſwiátá/ [...] Miedzy morzem które mediterraneum zową á miedzi rzeką álbo błotem Tánáis. Mącz 109c; GrzepGeom Ov; BielSpr 19v; Kto też ma co budowáć/ źimie ná ſániách drzewá y wſzelákiego cżynu przycżyniay: Rzeki/ błotá/ ſánią lżey y bliżey drogę wyproſtuieſz. GostGosp 86. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»(i) rzeka, (i, albo) gora« = flumen, mons Vulg, PolAnt [szyk 7:2] (9): WróbŻołt 97/8; Rzeki y wſſytki gory nyech ſye roſkocháyą/ Iż wyelką możność Páńſką tu nád ſobą znáyą. LubPs V6v, hh3v; Leop Ps 97/8; [Europa] gory/ rzeki wielkie y máłe ma w ſobie BielKron 271; Bo ten pożar [tj. niezgoda] y Rzékę y Gorę przenieśie KochZg A3; Mącz 60a; BudBib Ps 97/8; KochPs 148. [Ponadto w połączeniach szeregowych 10 r.]

»rzeka i (albo) jezioro« = fluvius et lacus JanStat [szyk 5:4] (9): TO ziele [końskie kopyto] roſcie na mokhrych mieſthczach á zwłaſzcża na łąkhach mokrych albo khoło Iezior y około rzek FalZioł I 154a, IV 40a; BierRozm 22; Zá Rżową Dymitrową [jest] wielki las ktory zową Wolkowſki/ s ktorego cżterzy rzeki wychodzą y ieźioro rzecżone Wronow BielKron 431v, 286; Strum E2; ZapKościer 1582/33; GostGosp 167; y ma bydź przeſzćié przez puſczą/ zoſtáwuiąc rzéki Memel y ieźioro Ruſné któré zową Hap SarnStat 1110. [Ponadto w połączeniach szeregowych 10 r.]

»([i]) rzeki, ([i]) lasy« [szyk zmienny] (1): Rzeki/ láſy wſzędy [w Gotlandii] wielkie á pożytecżne BielKron 293; [iż się tego wſzytkiego [tj. zwierza i ryb] przerzedziło i w lesiech, i w rzecech LustrKrak I 110]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»(i) morze (a. wody morskie), (a(l)bo, i) rzeka« = mare et torrens PolAnt [szyk 7:5] (12): RejPs 144v; RejWiz 10v; O dwoiákich wodách tu wzmiánká ieſt/ to ieſt o tych ktore ſą pod rozpoſtrzeniem/ iáko morze/ y rzeki ine co ziemiá otrzymawa. BibRadz I 1b marg; Mącz 314a; Y wyſuſzę ia/ mowi Pan/ wſzytki wody morſkye/ y wſzytki rzeki ich RejPos 188; RejZwierc 20v; A cokolwiek niema ſkrzel y łuſki/ w morzu y wrzekach ze wſzech płaz wodnych/ [...] brzydkośćią wam będą. BudBib Lev 11/10; Oto laiániem moiem oſuſzam morze/ czynię rzeki puſzcżą BudBib Is 50/2; Oczko 3v; Iáko trochá wody prętko vſchnie y zginie: ále gdy ſię wrzekę ábo w morze wleie/ iuſz ſię ná wieki záchowywa. ták náſzá prywatá y oſobliwe poćiechy prętko wyſchną y zginą SkarŻyw 115, 312; KlonFlis B4, B4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»rzeka, (albo) potok (a. potoczek)« = flumen a. fluvius seu rivus JanStat [szyk 7:1] (8): ieſli między tákowémi dźiedźictwy niémáſz gránic z práwá vczynionych/ tedy káżda z onych dźiedźin ma mieć ſwóy brzég onéy rzéki álbo potoká/ który ſie ſkłania do onéy dźiedźiny. SarnStat 466, 466 [6 r.], 467. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]

»(i) rzeki i rzeczyska« = flumina et alvei, fluvii et fluviorum alvei JanStat (2): [Ustanawiamy, aby spławianie towarów rzekami] y ſámé rzéki y rzéczyſká były wolné SarnStat 917, 466.

»rzeka, (albo, a, i (też)) staw« [szyk 7:2] (9): Dobre ſą tych [ślimaczków ziemskich] mięſa gdy Niedzwiadek z ije kogo ſtukłſzy á przyłożyć na ranę: nabrawſzy gich z rzeki albo z ſtawu FalZioł IV 32b; KLeſzcż ieſt riba biała w rzekach j wſtawiech FalZioł IV 41c, IV 40a, 41b; Napierwey bácżyć ieſli wodá doſtátecżná á zdrowa niezáráżona/ rzeká álbo ſtaw BielSpr 7v; Gdy będźieſz miał po temu mieyſce á wodę przyſtempną/ z Rzéki albo z Stáwu/ możeſz beśpiecznie budować [sadzawki]. Strum N3v; Ale Sadzáwki dla przechowánia Ryb nalepſzé bywáią/ do kthórych wodá z Stáwu álbo z iákiéy Rzéki ćiecze. Strum O; StryjKron 370; SarnStat 681. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»rzeka albo (et, ani) strumień« = flumen, torrens PolAnt [szyk 2:1] (3): Gdyby nie było znákow gránicznych z práwá vczynionych iedno rzeká álbo iáki ſtrumień ktora ieſt miedzy dzyedziznámi/ tám oná rzeká zá gránice ma być poczytaná UstPraw Iv; BibRadz Iob 20/17; Flus. Rzeká/ et Stromień. Flumen. Fluvius. Calag 198a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»woda, (a, albo, i) rzeka« = aqua et (seu) flumen JanStat [szyk 7:5] (12): [Księżyc] Wodam wielkim/ rzekam: panuie. FalZioł V 51v; RejAp 103v; BielSpr 54; BudBib Is 35/6; Dniá tedy onego náznacżonego ſpadł wielki deſzdż: y ſzedł przez dni cżterdzieśći/ y zátopił wſzytkę ziemię. Bo P. Bog ſtáwidlá [!] wod y rzek odiął SkarŻyw 270; niech będźie wolné przeſzćie [...] przez przenágábánia y vćiſnienia po źiemi y po morzu/ przez wody y rzéki gdźiekolwiek ku górze SarnStat 1111, 684, 1077 [2 r.], 1111, 1121 [2 r.]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»rzeka, (i, a) (w)zdroje« [w tym: w połączeniu z nazwą (1)] (6): BibRadz Is 41/18; Erford wielkie miáſto/ głowá Turyńſkiey źiemie/ [...] przez ktorey źiemię Gerá rzeká y inne zdroie idą. BielKron 290, 448v; RejAp 73v, 130v; Wyśćie iáko gory z ktorych rzeki y zdroie wytryſkáią SkarKazSej 665b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»tak w rzece jako w ziemi, (i) na ziemi« = in flumine sicut in terra HistAl (1:1): [Aleksander] nálazł tám [nad rzeką] ludzie nágo chodzące/ [...] ktorym był zwycżáy thák w rzece iáko y ná ziemi przebywáć. HistAl [I3]; Ná tym wyſpie [Zailon] kámienia drogiego doſyć/ ták w rzece iáko w źiemi. BielKron 268v.

»rzeki i (albo) źrodła« = flumina et fontes PolAnt, Vulg; fontes et torrentes Vulg [szyk 5:3] (8): WróbŻołt 73/15; Twoyá możność y źrzodłá obfite ſpráwuye/ Y rzekam hoyną wodę ták ná wſſem ſſáfuye LubPs R3, R3 marg; Potym trzeći Anioł wylał bańkę ſwoię ná rzeki y ná źrzodłá wod BibRadz Apoc 16/4, Apoc 8/10; Castellum etiam accipitur pro laxiore derivaculo in aquae ductibus, ex quo aqua per fistulas varie distribuitur, Mieyſce ná które wodá z rzék/ álbo ynich zrzódł ſcieka/ á z onąd záſię rurámi wody miáſtu dodawa. Mącz 40b; WujNT Apoc 16/4; JanNKarGórn H.

Wyrażenia przyimkowe: [»na doł rzeki«: [Cesarz, z powodu małej liczby wojsk, stosował odpowiednią strategię walki] abowiem lekki lud poſlał/ to ieſt Huſarze y Fedwereſz nádoł rzeki BielKron 1551 113.]

»wzgorę rzeki« (1): s Kaniowá do Kijowá oſmnaśćie mil/ wzgorę idąc theyże rzeki [Dniepru] BielKron 437.

»nad rzekę« [w tym: w połączeniu z nazwą (6)] (14): LibMal 1546/110v; [Młodzieniec] Przyſzedł nád piękną rzekę ćichucżko płynącą RejWiz 176v; [Nykostrata] Przyſzedſzy nád rzekę Tyber bliſko morzá/ záłożyłá miáſtecżko gdzye dziś Rzym BielKron 51, 106, 125, 319, 345v, 367v, 383v, 450; BielSpr 7; Y wiedziono ie [pobożnych mężów] nád rzekę/ y tám [...] dawiono ie powrozy/ y miotano w wodę. SkarŻyw 76; StryjKron 390; A w dźień Sobotni wyſzliſmy przed miáſto nád rzekę WujNT Act 16/13.

»przez rzekę« [w tym: w połączeniu z nazwą (37)] (85): MiechGlab 74; the zyemie na ktorich owcze nasche chadzayą ſą kv zamkv oczakowſkiemv a ſdrugiey ſtroni ktorey owcze przeganiami przes Turle rzekę thi ziemie ſą kv woyewodztwv Valaſkiemv LibLeg 11/18v, 11/19v, 20; LibMal 1543/68; HistAl E3v, Iv; Poraźili Rzymiánie Fidenaty po práwey ſtronie/ á Weienći pocżęli vciekáć przez rzekę BielKron 102; Ná zamek Alkáirſki wſzedł Zeliman/ moſt przez Nil rzekę ná nawách vdziáłáć kazał BielKron 259, 43v, 297v, 321v, 323, 411v; Mącz 51a; Phil C. Cf »przez rzekę iść«, »przeprawiać się itp. przez rzekę«, »przez rzekę się przewozić«, »przeprawić się przez rzekę«, »przeprowadzić się przez rzekę«, »prześć przez rzekę«, »przez rzekę się przewozić«.

»za rzekę« (6): Leop 2.Reg 19/31; BielKron 96v, 106, 116; Tedy ie wziął [Jakub swoją rodzinę] y przeprowádził zá rzekę BudBib Gen 32/23, 2.Esdr 2/9.

»nad rzeką(-ami)« = super fluvium Miech, HistAl; ad flumen, iuxta fluvium Miech, PolAnt; in ripa fluvii, ad fluenta a. fluvium, supra flumen, circa fluvium Miech; ultra flumen HistAl; iuxta a. super flumen, in torrente PolAnt (167): widzýało ſie mu [Faraonowi we śnie] iż by ſtał nad rzeką zktorey wychodzýło ſiedḿ krow cudnych a barzo tłuſtych HistJóz B; FalZioł I 147d; MiechGlab 25, 55; Iako Alexander iadąc nad Rzeką przerzecżoną/ nálazł zamek niezwyciężony/ y okrutne beſtie Ippotamy y inſze HistAl H5, Iv; LubPs F3v, dd5v; RejWiz 177; UstPraw E2v; BibRadz 1.Reg 15/5; Tiguriná miáſto ieſt niepoſpolite/ zową ye Zurych ná roſkoſznym mieyſcu ośiádło nád rzeką wielką. BielKron 282v; Miáſto ktore zową Confluencia/ [...] ná weſołym mieyſcu záſiádło nád rzekámi BielKron 285, 15v, 16v, 29, 125v, 222v [2 r.] (17); Mącz 216a; BielSpr 44v; BudBib Num 22/4, Ps 136/1; SkarŻyw 329; GórnRozm M; Amnicola – Nadrżeką miéſzkacaci [!]. Calep 62a, 62a, 457a; Vrzędnik kędy nád rzeką ieſt [tj. w posiadłości nad rzeką]/ ma ná Wioſnę ſzcżublętá/ kárpiętá/ y wſzeláki drob łowić GostGosp 100; SkarKaz 162a, 550a.

~ W połączeniu z nazwą (127): [W 1211 r.] naſtała wielka Kometa oſmnaſcie dni thrwaiąca, ktora ſie obraczała nad rzeką Thanais MiechGlab 2, 26, 42, 44, 45 [2 r.], 72 (10); LibLeg 10/61, 68v; Gdy Darius then liſt cżedł przybieżał drugi poſeł mowiąc iż Alexander położył ſie z woyskiem nád rzeką ktorą zową Siragmá. HistAl C7, E4; BibRadz 2.Par 35/20, I 253c marg, Ier 46/10; Kámbia nád rzeką Induſem leży. BielKron 268v; Wrocław głowá Sląska/ miáſtho wielkie y ochędożne nád rzeką odrą oſádzone BielKron 292, 9, 11v, 68, 89, 98v (74); Belgica, Krayiná we Fránciey/ od rzeki Rhenu nád rzeką Mátrona áż do morzá. Mącz 24a, 218d, 439c, 473d; RejAp 137; BielSpr 48; BudBib Ier 46/2, Ez 3/23; SkarŻyw 231, 518, 519; Kiy álbo Kig ſtárſzy/ Zamek y Miásto Kijow od ſwego imienia nád rzeką Dnieprem záłożył StryjKron 115; Hordę iednę do Litwy Witołd przyprowádził/ Ktorą nád Waką rzeką ná rolach poſádził StryjKron 507, 51 marg, 81, 105, 115 [3 r.], 175 (22); Stoi miáſto nád rzeką Indą bárzo wielkie/ W ktorym naydźie doſtátki/ y potrzeby wſzelkie. KmitaSpit C3v.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy kraju, regionu itp. [zawsze: rzeka + przymiotnik] (3): StryjKron 115; WróbŻołt 136/1; WSpominaymy ſobie żáłobliwie czáſy ony gdyſmy ſiadáli nád rzekámi Bábilońſkiemi płácząc RejPs 204. ~

»za rzeką« (16): HistAl H3, M2v; Leop 1.Esdr 6/6, 7, 1.Mach 5/39; Ieſzczem ia Artákſekſes Krol wydał tákowy dekret do wſzytkich podſkárbiow ktorzy ſą zá rzęką BibRadz 1.Esdr 7/21, 1.Esdr 7/25, 2.Esdr 2/7, 9, 1.Mach 7/8; BielKron 106v, 268v; Tedy krol obrawſzy Báchideſa z przyiaćioł ſwych pánuiącego zá rzeką/ wielkiego cżłowieká w kroleſtwie y krolowi wiernego tám pośłał [!]. BudBib 1.Mach 7/8, 1.Mach 5/41, 1.Esdr 7/25, 2.Esdr 2/7.

W przen [w tym: w połączeniu z nazwą (2)] (11): WróbŻołt 97/8; Leop Ps 97/8; Deukálion iáko ſmyſlny pobacżył/ iż ieſt zyemiá mátká naſzá/ á kośći iey kámienie/ á żyły rzeki BielKron 23v; BudBib Ps 97/8; KochPs 148; KochJez B4; WIerzę od początku świátá Nie były ták ſuché látá/ Oczy náſzé to widźiáły/ Chmury ſię w rzékách kąpáły. KochFr 37; PLácżćie rzeki Słowáńſkie KlonŻal A3, B3v; Rzeki ſtrwożone/ z brzegámi ſwoiemi Dźieląc ſię: w źrzodłá názad ſię wrácáią GrabowSet C2v; SapEpit A4.
Przen (33): Przebywánie náſze ieſt wyſep/ ktori ogárnęłá rzeká/ kthora pocżątku áni dokonánia nie ma HistAl H2v; Rzeká ogniſta wychodźiłá od niego [Boga] BibRadz Dan 7/10; SkarKaz 550a.

rzeka czego (7): Leop Iob 29/6; gdźie [w świątyni] wzroſt wźiął [Samuel] wielki/ iáko przy rzece/ wſzytkich dobr duchownych. SkarKaz 420b. Cf »rzeka wody żywej«.

W połączeniu szeregowym (1): Rzeki/ wzdroie/ y ſthudnice wſzędy nam piſmo ſwięte zowie wierne náuki Páńſkie RejAp 132v.

Fraza: »rzeka wzbiera« (1): Częſto wzbiera od płáczu nieſzczęsliwa rzeká. Prot B4.
Wyrażenia: »rzeka Boża« = deszcz (2): Flumen dei repletum eſt aquis paraſti cibum illorum, [...] Rzeka boża napełniona ieſt wodami nagotowałes ich pokarm WróbŻołt 64/10; Leop Ps 64/10.

[»rzeka rajska«: [w litanii do Maryi:] Sdrowasz swiathlosczi dusz wielka tÿsz iesth czista rzeka raÿska TekstyPol 36/137.]

»rzeka wody żywej, żywota« = flumen aquae vivae Vulg (4:1): [Mówi Jezus:] Bo kto vwierzy w mię/ rzéki żywé wody pocieką z iego żywota. OpecŻyw 75v; [w niebie zbawieni] Iuſz daley nie łákną áni prágną/ báránek ktory ieſt weyśrzodku ſtolice ſpráwuie ie y poprowádzi do rzek żywotá SkarŻyw 22, 384; WujNT Ioann 7/38, s. 337.

Szereg: »morze abo rzeka« = życie i świat doczesny (1): Więc też y ten świát mizerny y żywot náſz/ coż inſzego ieſt iedno morze ábo rádniey rzeká y byſtra iákaś prędko vpływáiąca? KlonFlis A4.
a) O łzach (5): RZeki z śiebie puſzcżáią ocży/ Pánie/ moie GrabowSet K4, A4.

rzeka czego (1): Oto ſerce zránione/ Zá ſwoie złośći ſrogie y obfite/ Rzeki żáłośći puſzcża/ łez nieſyte GrabowSet S4v.

Zwrot: »rzekami płynąć« = płynąć obficie (1): KRynice gorzkich łez/ gdźieśćie zginęły/ Gdy trzeba/ byśćie rzekámi płynęły GrabowSet S3.
Wyrażenie: »rzeka łez« (1): A oná [Maryja] iáko pokorna y poſłuſzná/ [...] rzeki oney łez ſwoich/ y ſkruchy pohámowáć nie mogłá SkarŻyw 580.
b) O Słowie Bożym (5): Ty rzeki ſą ſzcżere słowá Boże BibRadz II 138a marg; SkarŻyw 47.

rzeka czego (2): HistRzym 117v; Ná ktorym [urzędzie kapłańskim] rzeką náuki ſwey/ [...] lud Boży polewáć y ochładzáć [św. Chryzostom] [...] pocżął. SkarŻyw 86.

Fraza: »rzeka wezbrała« (1): A oto przekopá moiá ſtáłá ſię iáko rzeká/ á rzeká moiá wezbráłá iáko morze [fluvius meus factus est in mare]. BudBib Eccli 24/37.
c) O wielkiej ilości czegoś (7): WróbŻołt V v; Kto ſię tego ſpodziewáć mogł/ áby z ták podłego nacżynia/ ták wybráne ſtáć ſię miáło: á ten ktory ná gniew ſłużył/ ták hoynie nád ſobą y práwie rzeką wylane miłośierdzie odnieść miał? SkarŻyw 79, 384.

rzeka czego (3): SkarŻyw 584; Iák ieleń ſprácowány/ chłodney ſzuka wody/ Ták [...] duſzá ma [...] chcąc cżerpáć/ z źrzodeł obfitośći/ Zbáwićielá ſwoiego rzek/ wſzelkiey wiecżnośći. GrabowSet Q3v; SkarKaz 122b.

Fraza: »rzeka płynie«: (1): gdzie [w niebie] rzeki płyną roſkoſzy wſzelákiey SkarŻyw 584.
Zwrot: »rzekami płynąć« (1): iż ſobie ziedna czás odpuſſczenia grzechow ſwoich/ á ſnadz potem by rzekámi płynęły wyſtępki iego iemu iuż nic záſzkodzić niemogą. RejPs 46v.

Cf MIEDZYRZECZE, [NADRZECZANIN], PRZYRZECZE, [ZARZECZE]

ECB