Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYKRZYĆ

Następne hasło: PRZYKRZYKAĆ »

PRZYKRZYĆ SIĘ (34) vb impf

się (18), sie (16).

Fleksja

indicativus
inf	przykrzyć się
praes
	sg	pl
1		przykrz(e)my się
2	przykrzysz się	przykrzycie się
3	przykrzy się	przykrzą się

praet
	sg
3	m	przykrzył się
	f	przykrzyła się
	n	przykrzyło się

fut
	sg		pl
1	m	przykrzyć się będę	m pers
3	m	będzie się przykrzył	m pers	przykrzyć się będą

imperativus
	sg
2	przykrzy się, przykrz się
3	niech się przykrzy

conditionalis
	sg		pl
1	m	bym się przykrzył	m pers
3	m		m pers	by się przykrzyli

inf przykrzyć się (12). ◊ praes 2 sg przykrzysz się (1). ◊ 3 sg przykrzy się (5). ◊ 1 pl przykrz(e)my się (1). ◊ 2 pl przykrzycie się (3). ◊ [3 pl przykrzą się.] ◊ praet 3 sg m przykrzył się (1). [f przykrzyła się.] n przykrzyło się (1). ◊ fut 1 sg m przykrzyć się będę (1). ◊ 3 sg m będzie się przykrzył (1). ◊ 3 pl m pers przykrzyć się będą (1). ◊ imp 2 sg przykrzy się (2), [przykrz się]. ◊ 3 sg niech się przykrzy (3). ◊ con 1 sg m bym się przykrzył (1). ◊ 3 pl m pers by się przykrzyli (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

1. Wyrządzać coś złego, sprawiać przykrość (16)
- W przen (1)
2. Narzucać się, naprzykrzać się komuś, być natrętnym (4)
3. Nudzić długą wypowiedzią (3)
4. Wzbudzać w kimś niechęć, być postrzeganym jako przykry, trudny do zniesienia (11)
- a. Narażać się komuś (2)
- b. Wzbudzać lekceważenie (1)

1. Wyrządzać coś złego, sprawiać przykrość; molestum esse Mącz, Vulg; molestiam afferre a. aspergere a. exhibere, molestia afficere, enecare (enicare), facere aegre, molestare, occidere, urere Cn [w tym: komu (15)] (16): Iákoby Diogenes cżłowyek yeden vcżony/ z nyeucżćiwego łożá ſynowi gdy ćiſkáyąc kámyeńmi ludzyom ſye przykrzył/ rzekł: Wyáruy ſye ábys w oycá ktorego nye tráfił GliczKsiąż B2v; Then będzie człowiekiem ſrogiem/ ktory ſię będźie wſzytkim przykrzył/ á wſzyſcy też iemu przykrzyć ſię będą [Manus eius in omnes, et manus omnium in eum] BibRadz Gen 16/12; Mącz 493d; á máłaſz ſie wam to zda przykrzyć ſie ludziom/ że ſie też oto y Bogu przykrzyćie: to ieſt/ iż łáſką iego/ y cudem/ ktory wam pokázáć chćiał/ gárdzićie? CzechRozm 131v; SkarŻyw 75; LatHar 704; Przetoż ia rádzę/ nie fráſowáć tych (marg) nie przykrzyć ſię tym. (–) ktorzy ſię z Pogánow náwracáią do Bogá WujNT Act 15/19, Matth 26/10, Gal 6/17.

przykrzyć się czym (2): Aby ſpowáżnyi a ſtatecznyi ſprawy ich/ było poſelſtwo iego niedaręmné/ niekáże iem [apostołom] [...] być natrętami i goſpód co rás odmięniać/ niekaże śię téſz nieobyczainiością i nieludzkością przykrzyć/ niekaże naoſtatek gniewliwęmi i niecierpliwęmi być. MurzNT 43v; ZbylPrzyg B2; [Nie dopuſcżay nierządu w ſwym domu/ A nie przykrz ſie Faſołem nikomu. WirzbGosp A3v].

W przeciwstawieniu: »dać pokoj ... przykrzyć się« (1): Day pokoy każdemu á nie przykrzy ſie żadnemu. BielŻyw 20.

W porównaniu (1): Záſię niech [dworzanin] nie będzie ociętny/ ſporny/ ſwarliwy/ iáko niektorzy co ſobie żadney rzecży bárziey nie vpodobáli/ iáko ſie ludziom przykrzyć/ proſto by muchy lecie GórnDworz K6v.

W przen (1):

Zwrot: »uszom [czyim] się przykrzyć« = mówić rzeczy niechętnie słuchane (1): Nie gornie o ſobie trzymay/ Bráćie/ ále ſię boy/ á iuż dáley Pánom ſię Chrześćiáńſkim y ich świętym vſzom nie przykrzy. SkarJedn 185.

2. Narzucać się, naprzykrzać się komuś, być natrętnym; gravem a. odiosum esse, infestare, insectari, molestare, urgere Cn [komu] (4): GlabGad N2v; BielKron 67v; A przetoż ieſli ieſt wiele tych co ſię pozywáią/ tedy/ áby y cżáſu prożno nietráćili/ y ſędziam ſię názbyt nieprzykrzyli [ne ... iudicibus sint molesti]/ niechayby ſędziowie przybili v domu ſądowego tablicę/ ná ktorey niechayby rozpiſano porządnie/ kto pirwey á kto potym ma być ſądzon ModrzBaz 90; [Jazon i jego ludzie urażeni nakazem opuszczenia królestwa Laomedonta] nie chcieli ſie nieobycżáynemu á głupyemu cżłowiekowi [Laomedontowi] przykrzyć/ woleli odiecháć niż ták vporem czo przewodzić HistTroj B; AktaSejmikPozn 1600/219].

[przykrzyć się czym: á oná [Bellona] ták mu [Marsowi] ſie przykrzyłá ſwą proźbą: áż nákoniec/ gdy nie vprośiłá Nic v niego/ wzruſzona gniewem/ z wyſokiego Obłoku ſie ſpuśćiłá do miáſtá Gdańſkiego. ZbylDroga B4.]

przykrzyć się z czym (1): A on [senator] Ceſarzá prośił/ áby ią [Eufrazję, jego oblubienicę] do Cárogrodu ku ſpráwowániu god przywieść rozſkazał. Y nápiſał po nię liſt Ceſarz. ktory gdy Eufrázya przecżytáłá: [...] táki odpis [...] poſłáłá. Przeſławny Ceſarzu/ tákli rádziſz ſłudze twoiey/ áby Chryſtuſa porzućiłá/ á ſkázytelnemu cżłeku/ ktorego pochwili robacy rozſypią przyſtáć miáłá [...]. Racżey ia ćiebie proſzę Ceſarzu/ niechći ſię ſtym więcey cżłek ten nieprzykrzy: bom ſię ia oddáłá Chryſtuſowi SkarŻyw 225.

3. Nudzić długą wypowiedzią; obstrepere alicui molesto sermone Cn (3): Bo któż táki ieſt/ coby Báwárſką źiemię: Augſzpurg: Witemberg/ Lubek/ y inſzych miaſt wiele/ któré folguiąc czáſowi/ bym ſie nieprzykrzył puſczam: kto ták wiele miáſt mówię/ [...] ták obronnych rozumié/ áby ie Turek pośieść mógł? OrzJan 80.

przykrzyć się komu (1): Bacżę to y ſam dobrze/ á też ſie tym dłużey báwić (máiąc przed ſobą co pilnieyſzego) nie będę: á k temu/ iuż też dziś nie máſz cżáſu potemu. Przetoć ſie iuż więcey przykrzyć nie będę przed obiádem: wſzákże ſie przed wiecżorem do ćiebie obiecuię/ áby ſie przed ſię rzecż raz zácżęta torem ſwym/ [...] końcżyć mogłá. CzechRozm 21; [Senatulus 1006].

przykrzyć się czym (1): (nagł) Exceptiȩ któré ſłuzą przećiw Prokuratorowi przećiw perſonam, co zową coniunctas. (–) Contra defenſorem, contra excuſatorem, contra Syndicum [...] krótko á reieſtrownie wſpomina, wolę tám czytelniká odeſłáć, niż długośćią ſie przykrzyć. Pril. fo. 645. SarnStat 1280.

4. Wzbudzać w kimś niechęć, być postrzeganym jako przykry, trudny do zniesienia; esse molestum Calag [w tym: komu (10)] (11): Ale ćię ieſzcze Miſtrzá niepuſzczę áż mi powieſz: czemu my ſye ták bárzo Papieżowi y Biſkupom przykrzemy? OrzList b3; Calag 77b; OrzJan 88; Więc znáiąc łáſkę páńſką/ pięknie to miárkuieſz/ Iákobyś był namnieyſzym/ ſobie poſtępuieſz. Nikomu ſie nie przykrzyſz/ wſzyſcy tobą ſtoią/ Wyſchła zazdrość nie nátrze/ źli ſie ćiebie boią. GosłCast 18; [Tákże też nieprzykrzą ſie temu cżęſte Poſty; kto wielkie Poſtow pożytki bacży HerbOdpow Pp7v].

Ze zdaniem podmiotowym (1): Niech co tobie miło/ me kochánie będzie/ Niech/ cżego ty niechceſz/ mnie ſię przykrzy wſzędzie GrabowSet Cv.

Bezpodmiotowo: przykrzy się [komu] = komuś jest źle, nieprzyjemnie (3): Ani ſię prżykrży poddánym pod Krolem/ pod Ceſarżem/ pod regimentem iednego/ gdy on zwierżchni Pan/ w Pánowániu ſwym má miárę/ nie niewoli ludźi/ ále roſkázuie podług práwá. GórnRozm M4v; Pytam cię ná ktorycheś mieyſcách był? (–) ná bárzo Dźiwnych y rozmáitych. (–) Radbym ſłyſzał, ieſlić Nie przykrzy ſię. CiekPotr 71.

~ [przykrzy się z kim [= ktoś powoduje przykrość, złość]: A gdy ſie też iuż przykrzyło Ceſárzowi z Władyſłáwem/ ktory nic innego nie cżynił/ iedno co go vſtawicżnie [...] nálegał/ áby go przez noc przywrócił do Polſki/ [...] wolał mu dáć ſwą dźierżáwę właſną ná granicy Sląſkiey BielKron 1597 121 (Linde).]

cum inf (1): Sicubi eum sacietas hominum ceperat, Yeſli mu ſie kiedy nie przykrzyło ták miedzy ludźmi zawżdy być. Mącz 35a. ~

a. Narażać się komuś (2): Posłowie obaczywając nieznośność tego podania, na ktore z dobrym sumnieniem zezwalać nie mogli, namawiali miedzy sobą kondycyje, ktore by pobożniejsze były, folgując czasowi, bo i KJM sobie tesknił i panowie ufolgiwali nie chcąc się księżej i szlachcie przykrzyć. Diar 44; Vrzędy mocy nie máią/ ktoraby ludźie złe hámowáłá/ y do dobrego przymuſzáłá. [...] odiąć ſię złym y zuchwáłym/ y bronić krolewſkiey powagi y mieyſcá Bożego wiele vrzędnikow nie mogą: á drudzy ſię przykrzyć y nieprzyiáźni nábywáć niechcą. SkarKazSej 699b.

b. Wzbudzać lekceważenie [czym] (1): Boday tedy Krolá náſzego głowá nieboláłá/ á boday nam długo pánował/ ktory ták dobrotliwym Krolem ieſt/ że ſye nam łáſką á dobroćią ſwą wielką przykrzy/ y nas roſpuſtnymi czyni. OrzRozm L3v.

Formacje współrdzenne cf PRZYKRZYĆ.

Cf [PRZYKRZĄCY SIĘ], PRZYKRZENIE SIĘ