[zaloguj się]
[pdf]

PRZYLEŻEĆ (12) vb impf i pf

Pierwsze e jasne, inf z tekstu nieoznaczającego é.

Fleksja
inf przyleżeć
indicativus
praes
sg pl
1 przyleżę
3 przyleży przyleżą
praet
pl
3 subst przyleżały
fut
sg
3 n przyleżeć będzie
conditionalis
sg
3 m by przyleżåł
n by przyleżało
impersonalis
praet przyleż(o)no

inf przyleżeć (1). ◊ praes 1 sg przyleżę (1). ◊ 3 sg przyleży (4). ◊ 3 pl przyleżą (3). ◊ [praet 3 pl subst przyleżały.] ◊ fut 3 sg n przyleżeć będzie (2). ◊ con [3 sg m by przyleżåł.] n by przyleżało (1). ◊ [impers praet przyleż(o)no.]

Sł stp notuje, Cn s.v. przylegam, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

I. impf (11):
1. Znajdować się blisko czegoś; adiacere Miech, Mącz (4): Adiaceo, Przyleżę/ yeſtem w ſąſiectwie s kim. Mącz 161b.
a. O terytoriach i ich mieszkańcach: sąsiadować, graniczyć [ku czemu] (1): bowiem od wſchodu ſłończa przyleżą [Tatarzy Zawolscy] ku Moſkiewſkiey ziemi cżęſtokroć w nie wtargaiąc á łupi[e]żąc MiechGlab 75; [Ku zamkowi wiźnieńskiemu ta wieś przyleży, jest blisko zamku LustrMaz II 50].
b. O częściach organizmu [ku czemu] (1): Bowiem w takich [ludziach] ſerce gdy więcey przyleży ku boku lewemu przeto też więtſzą moc vkazuie w ręce lewey GlabGad D4.
c. [Przylegać [czemu]: ábowiem bárzo mokra źiemiá nie dobrze korzeniu przyleży. Cresc 1571 117.]
d. Zwrot: »słońcu przyleżeć« = istnieć pod słońcem, tj. na świecie (1): Rozmyſlałem záſię o tych rzecżach ktore ſłońcu przyleżą [et vidi sub sole Vulg Eccle 9/11]/ áno nie máſz biegow rychłym/ áni walki mocnym BielKron 81v.
2. Być obowiązkiem lub prawem [w tym: komu (3)] (5): tho wolno yego k m. albo thim komv przilezecz bedzie gdzie kogo zaſtaną abi bil pobran. LibLeg 11/11v; [SprChęd 41].

[cum inf: [Archanioł Gabriel do Jezusa:] Thobie nyeprziliezi ssmyerczi warowacz ssye SprChęd 41.]

Fraza: »jako przyleży, przyleżeć będzie« [w tym: na kogo (1)] (1:1): Abowiemem pilnie ſtrzegł wſſytkich ſpraw páná mego á to námię nigdy nieprzyſzło/ ábych ynáczey oniem rozumiał/ iedno iáko przyleży o przyrodzonem pánu ſwoiem. RejPs 25; Krol yego M. bedzie sye tesz raczil tak zachowacz yako na dobrego pana y Chrzeſczyanſkiego Krola przilezecz bedzie LibLeg 11/70; [ListyPol II 1548/175; i pocznięmy dáli pán Bóg/ iuſz na tem świecie żyć iako na ſyny boże przyleży MurzNT A4v].
Zwrot: »własnie, nawłasniej przyleżeć« (1:1): NIemaſz ſnadz tak ſproſnego zwierzęcia acz ieſt bez rozumu ſtworzone ktoreby wzdy niedalo iakich znakow albo podobienſtwa na chwalę twoię a komuſz by to ſnadz na wlaſniey przilezalo iedno nędznemu czlowiekowi RejPs 218v, 87v.
Szereg: »przystać a przyleżeć« (1): abychmy będąc wbeſpieczenſtwie obrony twoiey: tylko iedno tego naſladowali co nam przyſtoi a właſnie przylezy ku chwale ſwiętemu imieniowi twemu RejPs 87v.
3. Przysługiwać komuś, przynależeć do kogoś lub czegoś (1):

przyleżeć komu (1): Czoż komu przyleży tim iemu odpłaczać ieſt grunt ſprawiedliwoſci. BielŻyw 118.

[przyleżeć na kogo: dobrowolnie zeznal, isz wziąl roczizni od Stanislawa [...] s karczmÿ marcas 4, ktore przilezali na żone na iego KsięgaSądTrześ 1577 nr 1300.]

4. Odnosić się, dotyczyć [ku czemu] (1): nie godowanie ani z niewiaſty obczowanie, ani inſze rzeczy ktore ku godum przyleżą weſele żywotowi przynoſzą ale mierne rozmawianie á ſkromne tego czoż ſie na godziech vkazuie vżywanie. BielŻyw 102; [Ile zaś ku pośledniem vſtawám przyleży/ [...] tak v nas mieśca niemaią ani kuniem chrześcjani powinni ſą MurzNT 57v].
5. [Leżąc na kimś, przycisnąć; przen [kogo]: Odległość lepsza, niżli przyległość: przyleżono drugich, że wstać nie mogą. PismaPolit 512.]
II. pf Położyć się do łóżka z powodu choroby; incidere in morbum ex crapula a. comessatione Cn (1): Boć by ſie barzo zle ſtało Abys mię tak miał odbieżeć Snadz bych muſiała przylezeć RejJóz F5; [Też gdyby ktho w zwádźie vderzył drugiego kámieniem abo pięśćią/ á onby záráżem nie vmarł/ ále by przyleżał [ceciderit in lectum] BibRadz Ex 21/18 (Linde)].

Formacje współrdzenne cf 2. LEC.

Cf PRZYLEŻĄCY

LW