Zwroty: »dowieść przysięgą, przez przysięgę« = probare iuramentum JanStat, JanPrzyw; probare iuramento a. iureiurando JanStat [szyk zmienny] (9:2): żyd [...] Summy ſwoiey nie tráći/ gdy tego ſámotrzeć dowiedźie przyſyęgą iż tho kupił álbo iż mu záſtáwiono w tey ſummie/ o ktorey powiáda. GroicPorz h4; A ieſliby mu ſtroná wiáry wtym niedáłá/ by miał być Goſćiem/ tedy tego będźie powinien przyſyęgą dowieſć/ [...] iż iednego dniá do Sądu przydź niemogł. GroicPorz m2, f2, rv, ee; A ieſli kto będźie przał/ iż tákowych kśiąg nie ma/ tedy tego dowiéźdź przyśięgą ma/ iż ich nie ma/ áni wié o nich. SarnStat 541; y ieſliż będźie wieczny zapis/ ma dowieźdź tego zapiſu przez przyśięgę ſześćią świádków ſobie równych: iż nie ku zdrádźie ſtronie/ [...] ten zapis vczynił SarnStat 760, 250, 619, 945, 1159.

»dzierżeć, trzymać przysięgę; przysięgi się trzymać; [co] dzierżeć w przysiędze; przysięgi dzierżenie; przysięga ma być dzierżana« = iusiurandi observatio Cn [szyk zmienny] (5:2;1;1;1;1): ktorey prziſſiegy ya rad ſie chcze trzimacz przes zadney ſloſczy y chitroſczy LibLeg 10/62v; zatho proſſymy v.m. abisczie raczily vczinicz yako pan chrzesczyanskj abys dzierzal prziſſyegy zapyſſi yakosmi przysyegaly s Hethmanem w.m. poſpolv pod Choczymiem LibLeg 11/47v, 10/123v, 150v, 11/91v, 168; niektorzy mowili nie ma tákim [którzy okłamali] przyſięgá być dzyerżána/ drudzy przećiw temu. BielKron 47v; Qui iusiurandum violat, fidem violat, [...] który prziſięgę łamie/ ten y wiárę łamie/ to yoſt [!]/ ten wiáry niema który prziſięgi nie dzierżi. Mącz 498b; Królewſką Przyśięgę wątlimy/ y ták iáwnie mówimy/ [...] to mi Królu dźierż w Przyśiędze ſwéy/ tego nie dźierż. OrzQuin B3; RejZwierc 195v; SkarŻyw 503 marg.

»pod przysięgą, w przysiędze, z przysięgą, przysięgą, przez przysięgę obiec(ow)ać« = cum iuramento pollicere Vulg; sacramento obstringere Modrz; promittere sub iuramento JanPrzyw [szyk zmienny] (14:6:1:1:1): ktoremu [ojcu] Iozef ſprzýſięgą gdy obyecał [że nie pogrzebie go w Egipcie]/ Izrael obroćiwſzy ſie do głowy łoża chwalił pana bogá HistJóz E3v; MurzHist C3v, G; Náoſtátku wteyże prżyſiędze obiecuiećie miedze Apoſtolſkie náwiedzáć: To ieſth/ Bogá waſzego Páná Papieżá káżdego roku witáć KrowObr 131v; Tym że też obyczáiem Krol Polſki/ nieobiecuie nam w Przyśiędze ſwey Mſzey miewać/ álbo Kápłany święćić/ [...] ále Przyśięgą nam ſwą obiecuie [...] rzeczy źiemſkiey [!]/ to ieſt Práwá/ wolnośći/ Prywileie/ [...] w cále záchowáć. OrzRozm E4, E4 [2 r.], F2, F2v, S3v [2 r.]; BielKron 66; GórnDworz O7; A z tąd też onę przyśięgę/ przez ktorą obiecuią Zołnierze iż wiernie rzecży poſpolitey ſłużyć chcą/ Sákrámentem/ to ieſt węzłem/ álbo ślubem Rycerſkim zową KuczbKat 105; ModrzBaz 46; SkarŻyw 135; WujNT Matth 14/7, s. 60; SarnStat 82, 163, 882, 999, 1099.

»przysięgą obowięz(ow)ać (a. obwiązać, a. obwięzować, a. obowiązywać, a. zawięz(ow)ać (się)), ob(o)wiązany, obligować się; pod przysięgą obowięz(ow)ać (się) (a. zawięzować), obowiązan; przez przysięgę obowięz(ow)ać (się); przysięga ob(o)więzuje; obowiązek pod przysięgą« = obstringere iureiurando Mącz, Modrz, Cn; adigere a. obligare sacramento Mącz, Cn; astringere sacramento Miech; adiurare Vulg; inducere iuramentum, ligare se in iuramento PolAnt; iureiurando constringere Modrz; iuramento (se) obligare JanStat [szyk zmienny] (28:21:1;6:1;3;2;1): gdyż ktore vcżnie przijmował [Ipokras] tim przykazował á ktemu ie przyſięgą zawiezował, aby rzecży wſzech marnych poniechali BielŻyw 67; MiechGlab 48; My też z stanu rycerskiego acz przysięgą na to obowiązani nie sąśmy, jenak dla tego RP nas ku sejmom, [...] wezwała, abychmy tej obacżywali, Panu swemu i WM oznajmiali a społem zabiegali. Diar 33, 33, 54, 74; PIſarz/ ieſt perſoná iáwna/ godna/ przyſyęgą w Mieſćie obwiązána/ ku ſpiſowániu ſpraw Sądowych GroicPorz d3v, x3v; KrowObr 131v; Leop Gen 47 arg, 2.Par 36/13; [monarcha ma do pomocy rady koronne] A iżby theż y ći ſwą ná nię włożoną powinność czále [!] iśćili/ przyſięgą tákże byli obwiązáni. LeszczRzecz A3, A2v; BibRadz Gen 24 arg, 24/37, Num 30/11, Iudith 8/18[23]; y poſtąpił [Heliasz królowi] dáwáć dwieśćie wozow Wyźiny [= gatunek ryby]/ [...] ná co ſie obligował przyſięgą y zapiſem BielKron 387v, [84²], 226v, 229v, [332²]v, 390v; Authorati milites, Zołnierze którzi y iurgieltem y prziſięgą ſie komu obowiązáli. Mącz 20c; Obiuro, id est, iureiurando obstringo, Poprziśięgam/ pod prziśięgą záwięzuyę. Mącz 178d; Teneri iureiurando, Być komu obowiązan pod prziſięgą. Mącz 446c, 193c, 257d, 363b [3 r.], 422a; WujJudConf 158v; BudBib b2v, b3, Num 30/10[11], 2.Par 36/13; Miedzy temi [strzegącymi skarbu] niechby ieden był Duchowna oſobá/ á wſzytcy niechby byli przyśięgą obowiązáni [iurati quidam omnes]. ModrzBaz 123v, 93, 103, 123v; SkarŻyw 504 marg; StryjKron 215, 612; CzechEp 77; NiemObr 171; Phil F4, O3; WujNT 60, 493; Y obiecuiemy ſłowem náſzym Królewſkim/ y pod tą przyśięgą/ którąſmy vczynili/ obowięzuiemy ſie [sub onere Iusiurandi per nos praestiti obligamus nos JanPrzyw 55]/ iż té wſzytki wysſzéy miánowáné Práwá/ Státutá/ Swobody/ [...] dźierżéć/ y [...] záchowywáć będźiemy SarnStat 13, 164, 344, 346, 772, 854 (14).

»przysięgę odda(wa)ć; przysięga (ma być) odda(wa)na; oddanie przysięgi« [w tym: o co (1)] = reddere iuramentum Vulg [szyk zmienny] (17;6;7): Rękoymia ktory zá dłużniká ręczył ku oddániu przyſyęgi/ á on dłużnik nie oddawſzy przyſyęgi zmárłby/ powinien ieſt przyſyęgę wypełnić/ álbo Rękoymia álbo dźiedźic zmárłego dłużniká. GroicPorz ſ; PRzyſyęgá wedle żáłoby ma być oddána. GroicPorz y4v; Czás oddania Przyſyęgi trwa do południá w dźień ku Przyſyędze nákazány. GroicPorz zv, q4, y4, z [2 r.], zv [3 r.], z2 [2 r.] (22); A zátym kſiążętá wſzytcy ſiedḿ ku ołtarzowi ſzli oddáwáć przyſięgi ſwe. BielKron 330v; WujJudConf 215; ActReg 113; WujNT Matth 5/34[33]; SarnStat 75 [2 r.], 1144, 1208.

»przysięgi odstępować (a. odstąpić)« [szyk zmienny] (3): theras ya tego ſlyvbv y prziſſyegy od was przyacziela ſwego nyeodſtepvye chcze ſſye tego trzimacz LibLeg 10/113v, 11/22; RejAp 116.

»przysięgą potwi(e)rdzić (a. potwirdzać, a. utwierdzić, a. utwierdzać), umocnić, ugruntować, podeprzeć, utwierdzon(y) (a. potwierdzony), umocniony; potwierdzić (a. potwierdzać, a. twierdzić), twierdzący przysięgę; potwierdzenie przysięgi; przez przysięgę utwierdzony, potwierdzić; twierdzić, potwierdzony pod przysięgą« [w tym: utwierdzić i umocnić (5)] = exiurare, iureiurando sancire, pro iuramento asserere Mącz; iuramentis dicere PolAnt; iureiurando a. sub iuramento confirmare, iuramento firmare JanStat [szyk zmienny] (42:6:1:1:8:1;5:1;3;2:1;3:1): Potim [Ligurgus] wſzitko miaſto zawiązał aby mu te prawa przyſiegą potwirdzili na wiecznosć BielŻyw 27, 82; Hospodarv Krol ye^go M. pan moy M. wſzeliaka sprawiedlywoscz thobye vczinycz roskaze wedle zachowania praw y obiczayow y przes potwierdzenie prziſſiag LibLeg 11/12; ſzda ſzye ye^go Kro.mczi za rzecz potrzebnam Abi pan Voyewoda przimyerze tho. thak yako przodkowye ye^go y oczyecz czinyly. prziſzyegam ſſwam vczwyerdzyl. LibLeg 11/171, 10/64, 150v, 11/12v, 61v, 174, 181, 185v; SeklKat M2; HistAl G5; LubPs Z3; Wſzákże może [strona powołująca świadków] ſye záłożyć pomocną rzeczą/ ktorey będźie powinien potwierdźić przyſyęgą/ ieſli mu ſtroná wiáry w tym nieda. GroicPorz x2v; Przyſyęgá Swiádkow twierdzących głowną przyſyęgę. GroicPorz y4v; A drugi żyd będźie ſtał ná źiemi przećiwko iemu [przysięgającemu Żydowi]/ twierdząc iego przyſyęgę. GroicPorz aav, q3v, y4v; KrowObr 31v, 33; BibRadz Gen 22 arg, Num 30/15; Przeto ćie proſzę chćieywá to przymierze trzymáć ſtátecżnie á potwierdzić przyſięgámi BielKron 254, 15v, 54v, 255, [332²], 381v (9); Exiurare, apud Plautum pro Iuramento asserere Antiquum, Przyſięgą podeprzeć. Mącz 111a, 366d, 452b; RejAp 16; ABy też [popisani rycerze] prześpiecżnieyſzy byli od zdradziec iákich/ vtwierdzali przyſięgami ſwoie przełożone Sprawce Woienne BielSpr 11v; BudBib 1.Mach 7/15, 2.Mach 14/32; ModrzBaz 60v, 103; SkarŻyw 97; ZapKościer 1581/22v, 23v; też ſię im tego nie godzi vczynić/ co ieſt mocnie zapiſámi y przyſięgámi przez Krole náſze vtwierdzono StryjKron 612, 763; ActReg 15, 40, 43; WujNT 763; A tám pod przyśięgą wſzyſtek zwyczay przez nie podány/ Król Ie^goM. Káźimiérz/ ze wſzyſtką Rádą ſwą/ [...] ná wieczné czáſy áby był chowan potwiérdźili. SarnStat 371, 276, 472, 667, 670, 941 (18); VotSzl F; Niemáſz nic kłamliwſzego, [...] iáko ći, ktorych to Ieſt rzemięſło, [...] dobrym ludziom ſzkodzić, [...] Y dla tegoſz zwykli Puſzczáć o ludziách dobrych wieśći rozmáyte, Twierdzić pod przysięgámi rzeczy nieprawdziwe CiekPotr 15.

»przysięgę przysiąc; pod przysięgą przyrzec, przysięgać, przyrzeczenie; poprzysiąc wedle przysięgi; przysięgać przysięgą« = iurare iuramentum PolAnt, Vulg; iuramento iurare JanStat [szyk zmienny] (3;2:1:1;2;2): Ráyce przyſyęgáią [...] Wſzyſcy iedną przyſyęgą/ podniowſzy dwá pálca ku Słońcu: á Imię ſwoie káżdy ſwey Oſoby wymieniwſzy GroicPorz b4v; Iusiurandum interponere, Prziſięgę záłożić/ to yeſt/ pod prziſięgą co komu przirzeć/ álbo prziſięgą podeprzeć. Mącz 311b; Sacramentum, Prziſięgá/ ślub álbo przirzeczenie pod prziſięgą. Mącz 363b, 446a; OrzQuin O; Mąſz gdy poſlubi ſlub Iehowie/ ábo przyſięgę przyſięże [...] nie złamie słowá ſwego BudBib Num 30/2[3], I 419a marg; ActReg 21, 39; A naprzod bráćia moi/ nie przyſięgayćie/ áni ná niebo/ áni ná źiemię/ áni żadną inną przyśięgą. WujNT Iac 5/12; SarnStat 1095.

»przywieść na przysięgę; do przysięgi przywieść (a. przywodzić), przywiedziony; ku przysiędze przywodzić« = exigere iuramentum PolAnt [szyk zmienny] (6;2:1;1): LibLeg 10/98; y przywiodł mię [Abraham Eliezera] ná przyſięgę ábych ſynowi iego Izáakowi żonę przywiodł BielKron 13; Ráno przywiodł Heli Sámuelá ná przyſięgę/ áby mu powiedzyał co Pan Bog iemu powiedzyał. BielKron 62v, 54v, 59, 129; BudBib 2.Par 6/22; [Panowie koronni] Krolá vpornym nalegánim do przyſięgi/ y potwierdzenia praw y wolnośći Koronnych przywodzili StryjKron 616; PowodPr 48 [2 r.].

»od przysięgi rozwiązać, wyswobodzić, wolny (a. dobrowolny), wyswobodzony (a. świebodny), swoboda; z przysięgi wypuścić (a. wypuszczać, a. odpuszczenie dawać), rozwiązać, wypuszczenie, wypuszczony« = iureiurando solvere Modrz; exautorare Calep; absolutus iuramentis JanStat; facere gratiam iurisiurandi, remittere alicui iusiurandum, religione iurisiurandi solvere Cn [szyk zmienny] (3:1:16:6:1;3:1:1:1): [Ligurgus] roſkazał aby po ſmierci iego, koſci iego ſpaliwſzy popioł y proch do morza wrzucili, aby ich Lacedemonſci nie pobrali, a rzekli zeſmy iuż wyſzli ſwiebodni od przyſięgi gdyż ſie donas wrocił. BielŻyw 28; SeklKat Z5; [a gdyby powód przy tym nie był] iuż obwiniona ſtroná od Przyſyęgi bywa wolna/ y od długu/ y od wſzytkiey rzeczy o ktorą byłá obżáłowána. GroicPorz zv; rzetzeſz/ iż nas ſtey przyſięgi [papież] dla tego wypuſztza/ iż mu káżdego roku dáry y pieniądze poſyłamy? KrowObr 132, 132; [Abraham mówił do sługi] A ieſliżby niewiáſtá oná [wybrana przez anioła] z thobą przydź niechćiáłá/ tedy ty wolnem będźieſz od tey przyſięgi [mundus eris a iuramento meo] [że przyprowadzisz żonę dla Izaaka spośród kobiet Kanaanu] BibRadz Gen 24/8; Piſał też [cesarz] y do poddánych iego [książęcia wirtemberskiego]/ áby go poſłuſzni nie byli/ á od przyſięgi ie rozwiązał kthorą ie był vćiſnął BielKron 228, 226v, 229v, 230v, 235, 389v; Exauthorati milites, Z prziſięgi y z Iurgielku [!] wypuſzczeni. Mącz 20c; ModrzBaz 103; StryjKron 722; NiemObr 171; ActReg 40; Exautoro – Zpriſziegi wipuſzcząm, odpuſzczenie daię. Calep 382a; WujNT 69; Y owſzem będą [poddani naszy] od wſzytkich náſzych przyśiąg y przyrzeczenia y poddáńſtwá wolni y wyſwobodzeni [ab ... Iuramentis ... liberi et soluti JanStat 859] SarnStat 1081 [idem 1085] 1079, 1080, 1085 [2 r.], 1089, 1091 (11).

»przysięgę skaz(ow)ać; skazowanie przysięgi« = (za)żądać zaprzysiężenia; exigere iuramentum PolAnt; pronunciare iuratum JanStat [szyk zmienny] (21;1): ZapWar 1528 nr 2457; Item komv skaſzą przysczyogą Thedy ma samotrzecz przyſzyancz sobye rownemy LibLeg 6/115v, 6/115; UstPraw K2; BudBib 3.Reg 8/31; A gdy obżáłowánemu ſkazano przyśięgę [iusiurandum decretum esset]/ ſtroná powodowa vcżyniłá mu łáſkę/ [...] á ták ſędzia vcżynił go wolnym. ModrzBaz 86; bo gdźie prżyśięgá pożytek iáki wielki prżynieść ma/ tám łákomy człowiek/ ſpráwiedliwie/ ábo nie ſprawiedliwie/ by mu iedno Sędźia prżyśięgę/ ſkazał/ nie raz/ ále ſto kroć prżyśięże. GórnRozm F, F2, F2v, F3, G2v, G3 (13); PRzyśięgi któré ſkázuią v ſądu náſzégo/ ták ná Séymie/ iáko króm Séymu/ máią bydź odſyłáné do Powiátów/ chybá iż kto támże będźie chćiał przyśiądz. SarnStat 159, 620, 1286.

»strzec (a. przystrzegać) przysięgi« (2): MetrKor 61/224v; Moiá rzecż roſkazánia krolewſkiego przyſtrzegáć/ tákże y przyſięgi Bożey [observes verbum iuramenti Dei]. BudBib Eccle 8/2.

»przysięgą świadczyć; przysięga świadczących« (1;2): Grzeſą przełożeny y wſſyſcy poſpolicie/ ktorzy phalſziwą prziſięgą/ [...] zapyſy/ liſty/ potwarzą/ [...] ſwiatczą przeciw bliznemu ſwemu. SeklKat M2v; potym przy przerzeczonéy przyśiędze świádczących [circa testium iuramentum JanStat 626] Dominik náganiáiąc świádectwo przerzeczonégo Piotrá dla przerzeczonéy krewnośći ſtale twiérdźił/ że niemiáło bydź ważné SarnStat 578 [idem] 688.

»przysięgę (u)czynić, udziałać; przysięga (ma być) uczyniona, uczyniła się; (u)czynienie przysięgi; czyniony za przysięgą« [w tym: około czego (1), miedzy kim (i miedzy kim) (2), przeciw komu (1), na co (3)] = iusiurandum a. iuramentum iurare PolAnt, Modrz; praestatio iusiurandi JanStat, JanPrzyw; iuramentum commemorare PolAnt; iusiurandum dare Modrz; praestatio iuramenti JanStat; iuramentum facere JanPrzyw [szyk zmienny] (137:1;27:1;5;1): a czy kthore powod obyerze weſpolek sgysczem mayą przyszyagą vczynycz podlye obyczaya przyszyagy zwyklego. MetrKor 34/134, 37/2, 61/224 [2 r.]; ZapWar 1528 nr 2458; Przyſſyanga theſz yſz by ſzyą dobrze od pana Voyewody, y oth rad yego y Boyarow vczinyla LibLeg 7/11, 7/11 [2 r.], 10/62v, 95v, 150v, 11/138, 181; ComCrac 13v, 19; SeklKat Z5; a ten będzie powinien uczyniwszy przysięgę wyznać, jeśli dał [sędziemu] upominek ten albo nie. Diar 96; NIektorzy mienią iże żydowie máią przyſyęgę czynić ná kſyęgach Moyzeſzowych GroicPorz h3, c2, x3, y4, z, zv (10); KrowObr 32v, 127v, 137v [2 r.], 138, 138v (9); Słowá ktoreſćie dźiś mowili do ludu nie ſą dobre/ o przyſiędze ktorąśćie vczynili miedzy Bogiem y miedzy ſobą [costituistis iusiurandum hoc locuti estis inter Deum et nos] BibRadz Iudith 8/9, Ez 21/23, 1.Mach 6/62; OrzRozm K; przedeń [przed króla Zygmunta] Pruſki Miſtrz przyſtąpił przyſięgę cżynił BielKron 419, 73, 74, 202, 216, 217 (11); Mącz 32b; OrzQuin Q4; RejAp 116; HistRzym 44v, 46v, [118]v; WujJudConf 61v [2 r.]; BudBib 1.Mach 7/18; Stárſzi obráni niech naprzod przysięgę vcżynią/ że w mieśćie/ w bronieniu od ogniá/ y od káżdey inſzey nieſzcżęśliwey przygody/ będą wierni y pilni. ModrzBaz 84, 87; SkarJedn 261; SkarŻyw 173; y Pánowie Koronni tákże/ y Litewſcy przyſięgę miedzy ſobą ná tym vdziáłáli/ iż inſzych Pánow ſobie nieobieráć/ tylko z Potomſtwá Iágiełowego/ álbo Witołtowego. StryjKron 512, 421, 562, 577, 682, 722; CzechEp 87; Ludzie narodu Polskiego chudzy Pacholcy wolno będą pusczęni za vczynieniem przysięgy Krolowi Zygmuntowi y Koronie ActReg 75, 43, 55, 82, 121, 133; [grzech przeciwko wtoremu przykazaniu] Niepotrzebna/ ſkwápliwa/ ábo o rzecż złą vcżyniona przyśięgá. LatHar 114; WujNT 22; tedy pozwány przyśięgę vczyniwſzy od długu będźie wolen wypuſczon. SarnStat 276, 11 [3 r.], 12, 13, 41, 62 (84); PowodPr 45; SkarKazSej 681a. Cf »pod przysięgą uczynioną«, »przez przysięgę uczynioną«, »czynion za przysięgą«.

»przysiędze wierzyć« = iuramento credere JanStat [szyk zmienny] (3): Widząc náſzy Tátárſkie pośmiechy/ więcey przyſiędze ich nie chćieli wierzyć BielKron 416v; Iureiurando alicuius stare, Spuśćić ſie á wierzić cziyey prziſiędze. Mącz 417b; SarnStat 202.

»przysięgę wypełnić (a. (s)pełnić), iścić« = zrealizować przysięgę (5:1): LibLeg 6/191v, 10/150v; SeklKat Fv; Bo żydowie maiąc to przykázanie [...] aby ieſliby przyśięgać mieli/ na jmię ſamégo pana ſłuſznie przyśięgalj a przyśięgi iśćilj/ oni [...] wymyſlili rozmaité przyśięgi [...] których przyśięgami niezwalj MurzNT 21; A tu ćie muſzę ſpytáć? poniewaſz przyſięgaćie Papieżowi/ iż go maćie każdego roku náwiedzáć/ tzemuſz tedy tey przyſięgi niepełnićie? KrowObr 132; WujNT 493.

»przysięgę wypełnić; wypełnienie przysięgi; przysięga jest wypełniona« = przysiąc [szyk zmienny] (3;1;1): A wypełniwſzy ſłuſznie przyſyęgę/ będźie Prokurator pytał ná práwie. Acz iuż ſłuſznie y wedle biegu práwá przyſyęgá ieſt wypełnioná. GroicPorz z3, ſ, z2; Tego też cżáſu poſłowie Moſkiewſcy przyiecháli od Bázylego/ potwierdzáć przyſięgámi pierwſzego przymierza/ [...] potym po wypełnieniu przyſięgi/ odpráwieni. BielKron 407.

»([od kogo] a. z obu stron) przysięgę wziąć, przyjąć (a. przyjmować), (od)bierać« = recipere iuramentum JanStat; rogare sacramento Cn [szyk zmienny] (6:6:5): kaſdy Rothmyſtrz od swych dzyeſzyąthnycow ma przyſyągą przyyącz, aby thim wyernyey thego pomagaly Rothmyſtrzom ſzwym MetrKor 38/287; LibLeg 11/181; Amurat chcąc ſnim [królem Władzisławem] w dobrey przyiáźni mieſzkáć/ do dzieſiąći lath wźiął przymierze/ y przyſięgi od ſiebie przyięli twárde BielKron 304, 124v, 391, 405; Rogare sacramento, Prziśięgę wziąć od poddánych. Mącz 357c, 357c; Doſyćby nam ábychmy [...] Iednemu wiernie pánu ná wieki ſłużyli. Społu go obieráli y koronowáli/ Y iednáką przyſięgę od niego bieráli. RejZwierc 247; StryjWjaz C3v; StryjKron 712; Máią téż ćiż Hetmáni od Rotmiſtrzów [...] y od puſzkarzów przyśięgę táką odbiéráć/ iáka Stároſtóm ieſt wysſzéy opiſána. SarnStat 426; A ieſliby z obu ſtron nie pewné znáki pokazáli/ tedy nie odbiéráiąc przyśiąg z obu ſtrón/ dla krzywoprzyśięſtwá/ máią gránicé wedle ſumniénia ſwégo/ [...] vczynić SarnStat 471 [idem 846]; Którzy to Kommiſsarze gdy wyiádą/ máią z obu ſtron ſtárców wezwáć/ od których wźiąwſzy przyśięgę/ wedle ich zeznánia y świádectwá grániczyć będą. SarnStat 840 [idem 934], 846, 934, 1205.

»przysięgę zachowa(wa)ć (a. chować); zachowanie przysięgi« [w tym: naprzeciwko komu (1)] = dotrzym(yw)ać przysięgi (3;1): BielŻyw 42; [list sułtana Sulejmana do sędziaka Sylisyrskiego] y otho tesz wam dayę znacz [...] ze chcze naprzeczywko yemv [królowi polskiemu] przisiegę swa poczlywie zachowacz. LibLeg 11/22; [Sachmat] gdy do nich [panów polskich i litewskich] iáko przyiacioł/ y do towárzyſzow ſprzyſiężonych vciekał [przed carzem przekopskim]/ nie mnieyſzą wczáſność/ iákoby v nieprzyiacioł głownych otrzymał/ bo nád ſwięte záchowánie przyſięgi/ zá więźniá y poimáńcá od nich mian/ pod ſtrażą/ [...] będąc [...] chowány StryjKron 692; CzechEp 13.

»zda(wa)ć przysięgę [komu]« = nakaz(yw)ać złożenie przysięgi (2): W Práwie gdy ieden drugiemu zdawa przyſyęgę/ iuż nie może dáley przećiw niemu czynić w oney ſpráwie/ ieſliby przyſyągł. GroicPorz z4v; Iusiurandum alteri praebere, Zdáć komu prziſięgę. Mącz 316c.

»zezna(wa)ć (a. przyznać, a. wyznawać) pod przysięgą, za przysięgą« = iureiurando profiteri Modrz [szyk zmienny] (23:1): Roſkazalyſmi. abi tho wſzithko czo bil Syenko pod prziſzyegam seſnal yſch yſkrziczky wzyal od nyego pothomkowye yſkrziczkyego panv Voyewodzye placzyly LibLeg 11/158v, 11/152; Abych Teſz podtąſz przyſięgą wyſnawał yſz Lvthra ſprawiedliwie oſądzono być Heretikem SeklWyzn A; Thak yako theſz tho dziſz przed vrządem czi Grzegorzs y Woycziech pod prziſſiegamy zeznali. LibMal 1546/113v; a ten będzie powinien uczyniwszy przysięgę wyznać, jeśli dał upominek ten albo nie. Jeśli zezna za oną przysięgą, że dał, tedy już tę winę wyżej napisaną ma przepaść. Diar 96, 96; ModrzBaz 122v [3 r.]; a czi [świadkowie] zeſznali yednemy slowy pot prziſzęgami swemy a pot swym duſznym sbawyęnyem yſz Pánowyę wąſzorſczi Koſkowyę pyerwy skupyely to Imyęnyę ZapKościer 1584/53, 1581/22, 24, 1584/44v, 49v [2 r.], 52v [2 r.] (14); SarnStat 614.

»przysięgę (z)łamać, (z)gwałcić, przestąpić (a. przestępować); przysięga (nie ma być a. była) złamana, zgwałcona, złamała się; przysięgi złamanie, niezgwałcenie« = iusiurandum violare Mącz, Cn; iuramentum rumpere a. transgredi PolAnt; iusiurandum negligere Cn [szyk zmienny] (30:5:2;3:2:1;1:1): BielŻyw 155; LibLeg 11/65; RejRozpr E4v; Czy cięſko grzeſſą przeciw panu Bogu/ ktorzy łamią prziſięge y ſliub/ wyſtępuiąc ztadla małzeńſkiego. SeklKat K2v; kto przyśiągł na niebo [...] przyśiągł i na boga/ a tak mu śię niegodźiło przyśęgi [!] przeſtępowac/ iako to żydowié za nic ſobie mielj. MurzNT 21; BielKom C5; A Papieſz ſię wthym [świętokupstwie] okázuie być Antykryſtem/ kthory może przyſięgi łámáć y wſzyſthki rzetzy według ſwey myſli odmieniáć. KrowObr 132, 132; BibRadz Iudith 8/18[23], 1.Mach 6/62, 2.Mach 15/10; Ktemu wy rzecz wiedźiećie/ y to wy iáwnie mowićie/ áby Krolewſka Przyśięgá w Polſzce złamána byłá OrzRozm B3v, B3v marg; Nákielſką dzierżáwę Krol dał Swátopołkowi [...] ále ſie inácżey nálázło. Abowiem złąmawſzy [!] przyſięgę przećiwiał ſie krolowi/ máiąc z Pomorzány táiemne porozumienie. BielKron 352v, 21, 91, 137v, 380, 402v, 410; Peiero, Krziwo prziśięgam/ Prziśięgę łamię. Mącz 178d, 498b; LeovPrzep G3; GórnDworz Z4v; BudBib 1.Mach 7/18; Czemuś przyſięgę ſwoię złamał: tyś mnie wiernieyſzy być miał? SkarŻyw 338, 503; StryjKron 195, 467 [3 r.], 692; CzechEp 13 [2 r.]; NiemObr 20; ReszPrz 73; Dáleko iednák ſromotnieyſza rzecż ieſt przyſięgę złámáć Phil F4; Przykład przyſięgi niezgwałcenia naprzod vkazał Attilius Regulus Phil F4, O4; LatHar 150; SarnStat 1099 marg; PowodPr 44; PudłDydo A3, A3v [2 r.].

»przysięgą [kogo] (z)wiązać (a. zawiązać, a. związać się)« = adiurare Vulg; obstringere iureiurando Cn [szyk zmienny] (6): Leop 3.Reg 18/10, 2.Par 36/13; Przeto go przyſięgą záwiązał [Sedechiasz Micheasza]/ áby mu doſtátecżniey powiedzyał. BielKron [84²]; BYł ieden Krol/ á w iego kroleſtwie byli dwá łotrowie/ ktorzy ſie przyſięgą związáli/ áby ieden drugiego nie opuſzcżał w potrzebie HistRzym [118]v; SkarŻyw 504; Bo co waży párgámin/ y gęſté pieczęći Przy piſmie záwieſzoné/ ieſli niémaſz chęći? Co tedy práwem inſzy/ co nas przyśięgámi Wiązáli/ ty nas ſercem zepni/ y myślámi. KochProp 15.

Wyrażenia: »przysięga przez Boga, przez imię Pańskie, Boża [= na Boga], na boże ciało, Pańska [= na Pana]« = iuramentum Dei PolAnt [szyk 11:2] (5:2:4:1:1): Paná Bogá twego będzieſz ſie bał/ y iemu ſámemu ſlużył/ y przes imię iego przyſięgał. A ſlyſzyſz tu/ iż tylko przes imię Páńſkie ma być przyſięgá? KrowObr 41v, 41v marg, 53v; Od Krolá teſz Nábuchodonoſorá odſtąpil/ ktory go był záwiązał przyſięgą przez Bogá [adiuraverat eum per Deum]: [...] áby ſie nienáwrocżył do Páná Bogá Izráelſkiego. Leop 2.Par 36/13; [arcybiskup koloński i drudzy postanowili, aby Gwilelm] wroćił co komu gwałtem wzyął/ thákież myáſtá Ceſárſkie [...] á tego wſzitkiego przyſięgą ná Boże ciáło popráwił. BielKron 192v, 81; BudBib 2.Par 36/13, Eccle 8/2, I 341d marg. Cf »pod przysięgą bożą«.

»przysięga cielesna« = osobista przysięga strony; iuramentum corporale a. corporaliter praestitum JanStat [szyk 12:8] (20): ComCrac 13v; Krolowa tedy wywodem Ochmiſtrzá y Fraucimeru ſwoiego ſwiádectwem/ tudzież cieleſną przyſięgą/ z tego ſię Krolowi oczyśćiłá StryjKron 482; A temu záś któryby przał/ á nie byłyby nań świádectwá doſtáteczné/ przyśięgá ćieleſna ſkazána bydź ma. SarnStat 271, 328, 619, 767, 1041, 1072 (13); [LustrSand 260]. Cf »przez przysięgę cielesną«, »pod przysięgą cielesną«, »za przysięgą cielesną«.

»przysięga fałszywa« [szyk 2:2] (4): SeklKat M2v; Mowmyż przeto dáley o przycżynách fáłſzywey przyśięgi [iurisiurandi calumniae]. ModrzBaz 86v; Wątpić w tym nie trżebá/ iż kto ſię ná czyię máiętność vſadźi/ [...] prżyśięgą fałſzywą wyżuie [!] ſąśiádá ze wſzyſtkiey máiętnośći. GórnRozm G3, H2.

»forma, sposob, kształt przysięgi« = forma iuramenti JanStat (8:3:2): Ale iż ku zbáwieniu nie ieſt rzecz beſpieczna przyſyęgáć komu o rzeczách niewiádomych/ dla tego opiſány ieſt kſtałt przyſyęgi GroicPorz ſ, z4; poklęknął [Mauryc] przed Ceſárzem/ proſząc oten vrząd. Pothym Arcybiſkup Mogutyńſki przynioſł kſięgi przecżed mu ſpoſob przyśięgi/ y przyśięgał zá przepowiádánim Arcybiſkupá. BielKron 232v; GórnRozm G; Formá przyśięgi królá Alexándrá, Henryká, Stephaná, w Metrice znaydźie SarnStat 22, 138, 458, 489, 554, 561 (9).

»przysięga hołdu« (1): ná oſtátek domagáli ſię [Polacy] áby y nowy ich Miſtrz [Pruski] záraz według powinnośći przyſięgę hołdu vczynił. StryjKron 722.

»krzywa przysięga« [szyk 4:1] (5): LibMal 1548/143v [2 r.]; Kto doſtąpi twéy góry/ ó wſzechmocny pánie/ [...] Ten kto rękę niewinną/ y ſerce záchował/ Ten kto kłamſtwá/ y krzywych przyśiąg ſye wárował. KochPs 33, 86; Więc też ná tákie grunty [zdobyte na podstawie fałszywej przysięgi] Bog ſię gniewa zgołá/ Y źiemiá ná nich gore/ ſchną drzewá y źiołá: Sośnie ſię krzywe rodzą: gárbáte láſy/ Wołáią ná przyśięgę krzywą po wſze cżáſy. KlonWor 4.

»przysięga mocna [= ważna]« [szyk 1:1] (2): A gdy [Absalom] wypełnił ofiárę/ vcżynili [lud z Absalomem] zmowę s przyſięgą mocną przećiw Dawidowi BielKron 72; StryjKron 612.

»niesprawiedliwa przysięga« [szyk 3:2] (5): PRzyſyęgá komu ieſt nákazána/ ma ią vczynić wedle ſumnienia dobrego/ [...] Aby nie obráźił przodkiem páná Bogá/ [...] potym bliźniego ſwego/ vſzkadzáiąc go nieſpráwiedliwą przyſyęgą ná máiętnoſći iego GroicPorz y4, aa2, aa2v; GórnRozm G3; przez przyśięgi á tym więcey nieſpráwiedliwe/ y Bogá wielka háńbá/ y ludźi wielka ná duſzy zgubá potykáłá. PowodPr 49.

»przysięga poddaństwa« (4): gdźie wſzyſtkié Rády koronné/ y ſtany inſzé/ przysięgę powinnéy wiáry/ y poddáńſtwá [iuramentum ... subiectionis JanPrzyw 53] y poſłuſzeńſtwá nam vczynili SarnStat 11, 1079, 1085, 1208.

»przysięga (jest) prawdziwa« = iuramentum verum JanStat [szyk 4:1] (5): Przyſyęgá kthorą ten vczynił/ iże niebył ku pomocy temu Mężoboyſtwu/ ieſth ſpráwiedliwa y prawdźiwa. GroicPorz z, y4v; Bo kto prawdźiwą á świętobliwą przyśięgę cżyni [verum et sanctum iurat iusiurandum]/ cżeść Bogu wyrządza ModrzBaz 87; WujNT 22; SarnStat 265.

»rota przysięgi« (8): ROtá przyſyęgi Zydowſkiey wedle niektorych náuki/ tá ieſt: [...] GroicPorz h2v; Prokurator ſtrony ktora ma oddáć przyſyęgę thák rzecze. Pánie Sędźia wedle dźiſyeyſzego roku/ ten ſtoi.N. gotow Przyſyęgę vczynić/ y żąda áby mu rotá nákazáney przyſyęgi byłá roſpowiedźianá GroicPorz z2, h3v, g3, z2; Záprawdę nie to ſię zámyka w roćie oney przyśięgi [in formula iurisiurandi]. ModrzBaz 86v; SarnStat 473, 1176.

»przysięga spolna, z obu(dwu) stron, zobopolna, sobie przysięgających, społeczna« [szyk 7:4] (4:4:1:1:1): GroicPorz oo2; A gdy ták wiele ich [słuchaczy] ku ſobie przywiodł [Tomasz Myncarz] powoli ie ktemu przywodzył co vmyſlił. [...] ktorzy potym vcżynili ſpolną przyſięgę/ iż mu obiecáli pomágáć wſzytkiego BielKron 202, 255; inſze Xiążętá Ruſkie/ pochwalili rádę Iaropełkowę/ [...] y wſzyſcy záraz obwiązáli ſię ſpołeczną przyſięgą/ y krzyżá pocáłowánim StryjKron 215; y ſſtáłá ſię vgodá y pokoy wieczny przyſięgą z obudwu ſtron [mistrza krzyżackiego i polskiego króla] vmocniony StryjKron 647; [proszeni byliśmy, abyśmy unię Polski z Litwą] przez Alexándrá Stryjá náſzégo/ [...] á potym y Królá Polſkiégo/ y przez ſpólné Polſkiégo Narodu z Litwą zmowy y ſpiſki zobopólną przyśięgą vtwiérdzoné áby [...] mocnieyſza byłá/ [...] przywiedli SarnStat 1003, 471, 846, 1027; PowodPr 41. Cf »pod przysięgami z obu stron«.

»przysięga (jest) sprawiedliwa« (6): SeklKat M2; GroicPorz y4v, z; vććiwi/ á zacni ludźie/ gdźie mogą vchodzą prżyśięgi choć nayſpráwiedliwſzey. GórnRozm G4v; Lecz przyśięgi prawdziwey/ ſpráwiedliwey/ rozważney/ á z dobrym rozſądkiem vczynioney/ nie tylko Bog nie zákázuie/ ále ią owſzem roſkázuie. WujNT 22; A ieſli twoiá przyśięgá nie ieſt ſpráwiedliwa/ áni czyſta/ áni prawdźiwa [iuramentum non est iustum JanStat 1130]/ [...] niech ćię doprowádzą [źli duchowie] ná wieczne potępienie ná wieki wiekow/ Amen. SarnStat 265.

»ślub przysięgi« (1): wygnano ie [doktorów z Auszpurku] s Ceſarſtwá y záwiązano ſlubem przyſięgi/ aby idąc nie kazali nikomu piſmá ſwiętego BielKron 235v.

»przysięga wierności (a. wiary)« = iuramentum fidei JanPrzyw [szyk 9:1] (10): StryjKron 457; A gdźieby który Biſkup Wármienſki zá czáſem będący przyśięgi wiáry ſwéy wedle kſztałtu y czáſu opiſánégo zániedbał vczynić: tedy [...] SarnStat 1125; Téż od tego czáſu y ná wieki Wáſsały y poddáni Kośćiołá Wármieńſkiégo [...] w dźieśięći á w dźieśięći lat przyśięgę wiernośći Królowi y Króleſtwu Polſkiému/ [...] będą powinni odnáwiáć SarnStat 1125, 11, 1042, 1094, 1208. Cf »przez przysięgę wiary«, »pod przysięgą wierności«.

»własna przysięga« = proprium iuramentum JanStat [szyk 10:2] (12): tedy ón obwiniony/ który nie ieſt ſzláchćicowi rowny/ ieſli ſie záprzy/ iż mu nie złorzeczył/ właſną przyśięgą oczyśći ſie. SarnStat 238; Zyd właſną przyśięgą Krześćiániná odbędźie. SarnStat 252, 276, 626, 681, 701, 1076, 1163. Cf »przez własną przysięgę«.

»zdradliwa przysięga« (1): Ty zás [!] Kanny y wo[y]nę Mitridacką słáwną/ Y zdrádliwą przyśiegę [!] Kártágińſką dawną [periuria Punici furoris]/ [...] Głoſem y wſzytką ręką wołaſz ze wſzey duſze. ModrzBaz 94v.

Szeregi: »przysięga i hołd« (1): A ći [Krzyżacy] ſię vpomináli po wtore/ áby Pruſka Ziemiá wſzytká/ y Pomorſka Zakonowi Krzyżáckiemu byłá przywrocona/ też áby od przyśięgi y hołdu Polſkiego wolni byli StryjKron 722.

»przysięga i krzywoprzysięstwo« (1): ZLy zwyczay w przekłádániu Roków ná Wiécách głównych y ná Rocéch Ziemſkich od poddánych náſzych do tego czáſu był chowan: zkąd ſie rozmáité przyśięgi y krzywoprzyśięſtwá wczynáły [diversa iuramenta et periuria oriebantur JanStat 480] SarnStat 768. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]

»obietnica, (i, albo) przysięga« = promissio et iuramentum JanStat [szyk 2:1] (3): We wſzelkiey obietnici zley/ albo prziſiędze zmień wolą ſwą/ á czos zglupſtwa ſlubował/ nieczin tego SeklKat F2; KrowObr 53v; SarnStat 1085. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»obowiązek i przysięga« = subiectio et iuramentum JanStat (3): Cżytay iáko ſię ten Bonifacyuſz od Pápieżá ná ſzcżepienie wiáry do Niemiec posłány [...] kośćiołowi obowiązował (marg) Obowiążek [!] y przyśięgá Bonifacyuſza. (–) SkarŻyw 520 marg; SarnStat 1085. Cf »wedle obowiązku i przysięgi«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»przysięga i posłuszeństwo« (1): ktorzy [wysłannicy] Polaki od przyſięgi y od poſłuſzeńſtwá Zygmuntowi pierwey ſlubem obowiązanych rozgrzeſzyli BielKron 379.

»przysięga i powinność« [szyk 1:1] (2): A on tho iako rada naſcha strzegancz povinnoſczi y prziſiagi swei dal nam wiedziecz powieſcz y wſkazanye prethwiczowe MetrKor 61/224v. Cf »nad przysięgę i powinność«. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przysięga i (a) przymierze« = constitutum et iusiurandum PolAnt [szyk 4:2] (6): BudBib 1.Mach 7/18; SkarŻyw 504; Ieſt też znácżna kaźń Boſka s ſtrony złamánia przyſięgi y przymierza vcżynionego/ miedzy Włádyſłáwem Węgierſkim Krolem/ á Amuratem Ceſárzem Thureckim Phil O4; OrzJan 115. Cf »dla przysięgi i przymierza«, »za przymierzem i przysięgą«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»przyrzeczenie i przysięga« [szyk 2:1] (3): y otho tesz wam dayę znacz ktori szlivb y przisyege mami skrolem polskym [...] yą tego przirzeczenia y przisyagy osſtapycz niechcze any mislye LibLeg 11/22, 11/86v; BielKron 316v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»słowo i (a, albo) przysięga« = verbum et iuramentum JanStat [szyk 3:2] (5): A w thym Scháchmát zápomniawſzy ſłowá ſwego y przyſięgi ſwey/ potháiemnie zabráwſzy co miał/ viechał precż s tymi Tátáry BielKron 402v, 406v; Téż obiecuiemy przez ninieyſzy liſt/ y ſłowem náſzym á przyśięgą obowięzuiemy ſie: iż [...] SarnStat 1100. Cf »wedle przysięgi i (wedle) słowa«. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»ślub (a. zaślubienie) i (a, albo) przysięga« = votum et ligamen a. iuramentum ligaminis PolAnt [szyk 19:6] (25): radzybiſmi otim viedziely czo temv za prziczina yeſt [...] zebi miedzi namy ten ſzlvb y prziſſyega bila ſlamana LibLeg 11/65, 10/113v; SeklKat K2v; kthorą przyſięgą á záſlubienim ma być w nas mocnie vtwierdzona á pobudzona wiárá náſzą [!]. LubPs Z3; KrowObr 137v, 138, 143v [2 r.]; BibRadz Num 30/8, 12, 14, 15; BielKron 108, 402v; Sacramentum militare, Slub á prziſięgá zołnierska którą ſie obowiązowáli być wiernemi. Mącz 363b; RejPos 134; RejZwierc 195v; WujJudConf 61v [2 r.]; Phil O3 [2 r.]; WujNT 493 [2 r.]; PudłDydo A3v. Cf »pod ślubem i przysięgą«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»przysięga, (a) świadectwo (a. dawanie świadectwa)« [szyk 2:1] (3): Záprawdę do przyśięgi á dawánia świádectwá [ad iurandum et testimonium dandum]/ ludźie ſtátecżni/ świádomych obycżáiow/ y mądrzi/ máią być wzywáni. ModrzBaz 86; GórnRozm G2; SarnStat 1159. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»wota i przysięgi« (1): trzáſły Concilia/ trzáſłá władza Papieſka/ trzáſły ceremonije/ trzáſły y złamáły ſię ná wielu mieyſcách Vota, y przyſięgi kápłáńſkie y zakonnicże ReszPrz 73.

»wiara i (albo) przysięga« [szyk 2:1] (3): A nye niſſczy ten wyáry álbo przyſyęgi/ ktory ſye z kurwámi álbo z cudzymi żonámi walca? KromRozm I C2v; Gdyż y oni ſtárzy pogánie/ nie tylko ſwym/ ále y poſtronnym/ á drudzy ieſzcże y nieprzyiaćiołom ſwym przyśięgę y wiárę rádźi chowáli CzechEp 13; OrzJan 106. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»zapis (a. pismo) i (abo) przysięga« [szyk 7:6] (13): bomy wſczy panowye zyemyae Moldawſkiey [...] y wſthka slyachtha y wſiſthka zyemya mamy Myr y prziſzyązne zapyſzy s waſą panyſką m. Athak thy prziſzyangy y zapyſzy mamy spelnycz y dokonacz LibLeg 6/191v, 6/191v, 10/123v, 150v, 11/47v, 184; [Jagiełło] Zyemie/ Litewſką/ Zmodzką/ Ruſką/ ku Polſzce/ [...] przyłącżył/ wćielił/ piſmem y przyſięgámi tho vtwierdził. BielKron 381v, 387v, 390v [2 r.]; Bo y my tegoſmy v ludzi pewnieyſzy/ cżego nam zapiſem ábo przyśięgą podpieráią. SkarŻyw 347; StryjKron 612 [2 r.]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»zgoda i przysięga« (1): ale w thym Woiewodá ſzukał zgody/ ták długo áż ſobie pokoy przez zgodę y przyſięgę vcżynił z naſzymi BielKron 424. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »dla przysięgi« = propter iuramentum a. iusiurandum Vulg (7): Ale proſzę ćie bárzo/ byś to vcżynił dla przyſięgi ktorąſmy z ſobą vcżynili HistRzym [118]v; Támże przywiedźion móy Philozoph ktemu/ Ze przyſiągł doſyć vczynić wſzytkiemu. [...]: wźiął Philozoph Xięgi/ Dawnoby w nich był/ by nie dla przyſięgi. KochFr 64; WujNT Matth 14/9, Mar 6/26; SarnStat 543.

~ dla przysięgi czyjej (1): A záfráſował ſie krol [Herod]/ ále dla oney przyſięgi ſwoiey/ y dla onych czo około niego ſiedzyeli/ niechciał iey [córki Herodiady] záfráſowáć [Vulg Matth 14/9] RejPos 320v.

»wedle (a. według, a. podług) przysięgi« (35): MetrKor 38/287; tedi mi ſwamy wedlug pyerwſchej prziſſyegy bedziemi wdobrej przyazny ſye zachowiwacz LibLeg 11/91; KrowObr 41v, 132; [Ligurgus nauczył swoich obywateli praw] A gdy przyięli ty práwá/ przywiodł ie ku przyſiędze iż nie mieli onych praw wzruſzáć/ áż záſię przydzye. [...] Odſzedſzy zábił ſie ſam/ áby ty práwá wiecżnie trwáły w Lácedemonie według przysięgi BielKron 121v; ActReg 42.

~ wedle (a. według, a. podług) przysięgi czyjej (23): a mi chczemi na panstwye naſchim będącz v k.m. y panſtwv waſzemv przyaczielem bicz wedlie prziſſiegy naſzey ktorąſmi czinyli. LibLeg 10/62v; DiarDop 110; A thám iuż będźie miał [przedniejszy sługa wójtowski] moc z roſkazánia Sędźiego pozywáć/ Areſtowáć/ y inne rzeczy podług ſwey przyſyęgi czynić/ kromia wſzelkiego przenágábánia. GroicPorz g4; Niechay teſz żadny po Papieżu nietzeka iákiey popráwy/ ábowiem według przyſięgi ſwoiey inák tzynić niemoże. KrowObr 40v; Exekucya Polſka nic inego nie ieſt/ iedno ſzácowánie Rzeczypoſpolitey Polſkiey/ w ſwoich Práwách y Prywilegiách/ wedle Przyśięgi Krolá Polſkiego. OrzRozm B3; powiedzże mi też o Obronie/ iákoby naſnádniey Krol nas wedle przyśięgi ſwey bronić miał? OrzRozm V, A, E3, E4v, F2v, F4v (11); WujJud 15v, 16v; ActReg 21, 39, 43; DRVGI VRZĄD PODSKARBIEGO: Rádnym pánem bydz, godnie wedle przyśięgi Senatorſkiéy. SarnStat 357, 166; VotSzl B2v.

wedle przysięgi miedzy kim a kim (1): LibLeg 6/114v cf »wedle mieru a przysiąg«.

W połączeniu szeregowym (1): yako v. C.m. yest przyaczielem panv memv wedle obyetnycze przisyegy y zapyssow swoych LibLeg 11/[32²].

Cf »przysięgać wedle przysięgi«. ~

»nad przysięgę« (4):

~ nad przysięgę czyją (3): Po tey ſzkodzye Krol poſłał do Przekopſkiego Carzá/ cżemu to ſzkodę vcżynił nád przyſięgę ſwoię. BielKron 416v, 89, 124v.

»przez przysięgę« = per sacramentum a. iuramentum, iuramento JanStat (29): káżdy nowy Pruſki Miſtrz/ ma ſzoſtego mieſiącá przyſtępić przed Krolá Polſkiego/ á przez przyſięgę ma go wyznáwáć zá páná BielKron 232; Calep 5b; Iednák gdźieby obwiniony nie zgołá/ ále przez przyśięgę ſie odwiódł/ tedy ná Delatorá żadna poená śćiągáć ſie nie ma. SarnStat 152, 349, 472, 583, 769, 1176.

~ przez przysięgę czyją (12): Ieſli ich wiele/ to ieſt dwá ábo trzéy/ ábo cztérzey/ o Mężobóyſtwo będą obwinieni: ácz ſtárádawná przez przyśięgę tego/ który obwinił/ wſzyſcy winą Mężobóyſtwá byli karáni SarnStat 603; któré ſzkody y krzywdy przez onegóż ſámégo przyśięgę którému ſzkodá ſie sſtáłá/ [...] przed námi ma bydź dowiedźiono. SarnStat 902 [idem 904], 251, 603, 760, 904, 945, 1000. Cf »przez własną przysięgę«.

W połączeniu szeregowym (1): DOwod przećiw ſtronie ná Sądźie bywa rozmáithym obyczáiem/ przes świádki/ przes właſne ſtrony obwinioney zeznánie/ przes Vrzędowe liſty/ przes przyſyęgę. GroicPorz x.

Cf »dowieść przez przysięgę«, »przez przysięgę obiecować«, »przez przysięgę obowięzować«, »przez przysięgę utwierdzony«. ~

»pod przysięgą (przysięgami)« = cum iuramento(-is) JanStat, Cn; cum iureiurando Modrz; sub iuramento JanStat; sub consecratione iurisiurandi, iureiurando interposito Cn (117): [rzekł syn do Jakuba] powýedzýał nam mąż on pod przyſięgą/ nýe vzrzycýe oblitza mego ieſli brátá ſwego młodſzego nýe przywýedzýecýe zſobą [Vulg Gen 43/3] HistJóz C4; LibLeg 10/62; MurzHist I2; SWiádek ieſt Perſoná pozwána/ ktora świádectwo prawdy wydawa ná Sądźie pod Przyſyęgą. GroicPorz x, ff3v; KrowObr 77v, 127; OrzList c; BibRadz Gen 43/3; á ták pod przyſięgą zdał mu [Ezaw Jakubowi] pirworodſtwo ſwoie zá potráwę ſocżewice BielKron 14, 13, 19, 86v, 87v, 100 [2 r.] (20); Leges sacratae, Surowo zákazáne pod vtrácenim gárdłá y ymienia/ álbo pod prziſięgą przikazáne. Mącz 363b, 363b; RejPos 7; RejZwierc 39; BudBib 2.Mach 4/34; CzechRozm 86v; Cato młodſzy ſtárſzy nád poſpolſtwem/ gdy ſię pod przyśięgą oświadcżył/ że tego ktoryby przez dáry doſtawał iákiego vrzędu/ miał pozwáć/ pozwał Murenę ModrzBaz 95v, 125, 138v; Potym Olech głodem vćiśniony vprośił od nich pokoy/ ofiáruiąc ſię przez Krzyżá pocáłowánie/ y pod przyſięgą roſkazánie ich vczynić StryjKron 195; NiemObr 63, 106 [2 r.]; GórnRozm G2v; SarnStat 63, 108, 203, 772, 882, 989, 1170.

~ pod przysięgą czego (3): kożdy [...] ſamże téż ſzácowáć będźie maiętność ſwoię właſną: áby pod przyśięgą onégo ſzácunku ſwégo ná woynę wyiáchał OrzJan 124. Cf »pod przysięgą wierności«.

pod przysięgą czyją (31): LibLeg 11/152; Thedy Krol winien pod ſwą Przyśięgą/ bronić tego Kośćiołá w ktorym Papież roſkázuie OrzRozm F3v, F2, G, R3v; Iako slachetni Pán Criſtoph Sobanſki Gorni [...] [zeznał] pot prziſzęgą swoyą a pot swym duſznym sbawyenyem palcze swoye, potnyowſzy, yſzyem sliſzal svſt slowa te ot Pána Iaczkowſkego ZapKościer 1584/50, 1581/22, 24, 1584/44v, 49v [2 r.], 52v [2 r.] (15); byli wezwáni ſtárſzy Zupnicy/ [...] áby obyczay rządzenia Zup pod przyśięgą ich ná wieczné czáſy był trzyman. SarnStat 370, 82, 999, 1025, 1060, 1064 (11); [Stanęli Mathiss Sczepan wójt, [...] Paweł Wawrzynyecz stary i Kmieć, pytani od urzędu rewizorskiego pod przysięgami ich cielesnemi o wszelakie pożytki niżey popisane LustrLub 86].

Ze zdaniem przydawkowym referującym treść przysięgi [aby (2), iż (1] (3): Wſzakże po kilku lat Krol Polſki wroćił záſię Zator Wacłáwowi Oświęćiḿſkiemu Kſiążęćiu/ [...] pod tą vmową y przyſięgą/ áby zamek Berwald ku kroleſtwu Polſkiemu był przywłaſzcżon BielKron 388, 357v, 382.

W połączeniach szeregowych (3): obiecuiemy przez zdrády y chytrośći pod wiárą y czćią y przyśięgą vczynioną: iż ná żadnégo człowieká prośby/ [...] niebędźiemy ani przywiéźdź ſie damy przećiwko temu co czynić SarnStat 1070, 1068, 1079.

Cf »pod przysięgą obiecować«, »pod przysięgą obowięzować«, »pod przysięgą przyrzec«, »twierdzić pod przysięgą«, »zeznawać pod przysięgą«. ~

»z przysięgą« = cum iuramento PolAnt, Vulg; cum iureiurando Vulg (9): OpecŻyw 113; on zaśię [Piotr] zaprzáł ſprzyśięgą rzeknąc (marg) iſz (–). Nieznámci człowieka MurzNT Matth 26/72 [przekład i nawiązania do tego samego tekstu: OpecŻyw, LatHar, WujNT]; Coniurat amicae, Zápiſuyeſie s prziſięgą miłoſnicy/ pániey duſzce. Mącz 178d; HistRzym 56; LatHar 696; WujNT Matth 26/72, Hebr 7/21.

Cf »z przysięgą obiecować«. ~

»za przysięgą« = cum iureiurando PolAnt; iuramento JanStat (16): y thako huczinyly hy poviedzieli zaprzisiągą ysch then zid kupil then loy hu ich sąsiadoff ZapWar 1537 nr 2494; LibLeg 10/96; BielKron 428v; Bo Pogáńſcy przez tho imię/ Sákráment/ rozumiec [!] chćieli on obowiązek/ kiedy zá przyśięgą nieiákim obowiąſkiem ſłużby związáni bywamy KuczbKat 105; BudNT Hebr 7/10[21]; SarnStat 405, 1072.

~ za przysięgą za co (1): BielKron 316v cf »za przyrzekanim i przysięgą«.

za przysięgą czyją (4): BielKron 316v; á iż ich [senatorów] nic nie ma odwodzić od powinnośći ich/ ktorą zá przyſięgámi ſwymi powinni Rzecżypoſpol⟨itej⟩ Phil R2; Ná którym [liście] ták drógi opiſano y poſtánowiono zá przyśięgą tych Mieſczan: iż to drógi byly ſtárádáwné/ to ieſt źiem Ruſkich y Bełſkiéy przez Rubieſzów SarnStat 969, 404.

Ze zdaniem przydawkowym referującym treść przysięgi (2): przeto ſie też Iuno ſtáráłá o to/ iákoby też bez męża pocżęłá/ ſzłá rády ſzukáć do Flory [...] ktora iey zá iey przyſięgą/ iż nie miáłá nigdy mężowi powiedáć/ powiedzyáłá o kwiatku ná polach Oleńſkich/ gdy gi weźmie á połknie/ pocżnie bez mężá. BielKron 20v; SarnStat 417.

Cf »zeznać za przysięgą«. ~