[zaloguj się]
[pdf]

PRZYSTĘP (214) sb m

Fleksja
sg pl
N przystęp przystępy
G przystępu przystępów
D przystępowi
A przystęp
I przystęp(e)m
L przystępie

sg N przystęp (60). ◊ G przystępu (49). ◊ D przystępowi (1). ◊ A przystęp (100). ◊ I przystęp(e)m (2). ◊ L przystępie (1). ◊ pl [N przystępy.] ◊ G przystępów (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

A. Możliwość, sytuacja coś umożliwiająca (179):
1. Możliwość przedostania się, dotarcia, dojścia gdzieś przez jakieś miejsce; aditus Miech, Mącz, Cn; accessus Vulg, PolAnt, Cn; ingressus, introitus Miech; descensus Vulg; iter Mącz (56): Ab eius templi aditu repulisti, Odbiłeś mie od prziſtępu/ Nie dopuśćiłeś mi prziſtępić. Mącz 287c, 104c.

przystęp do kogo [= do czyjej ziemi, posiadłości] (2): ále Moſkiewſki niechćiał ná to przyzwolić rozumieiąc iż by przez to drogę nieznáiomą Swiátu/ álbo nieprzyiaćiołom przyſtęp cudzoźiemcom łácny do ſiebie okazał. BielKron 436v; SkarŻyw 331.

przystęp komu do czego (1): bo my zamkow [...] nie mamy/ w podłem drzewiánem budowániu naſzem/ maiętnośći chowamy naſze/ do ktorych iż złoczyńcy łátwy przyſtęp/ przeto ſrogie o złodźieyſtwo karánie ieſt poſtánowione GórnRozm B4v.

przystęp dokąd (13): A iżby był przyſtęp do wyſpu na zachod ſlończa vſi[p]ali groblą z ziemie na czałą milę iakoby moſt MiechGlab 72; BielKron 274; Ktoż go [kamień grobowy] nam odwaláć będźie? [...] (–) [...] Iuż odwálony/ [...] Iuż do grobu przyſtęp gotow. MWilkHist G4v. Cf Zwroty, Wyrażenia.

przystęp którędy (10): Ieden dziw był thego kośćiołá/ iż iedną máłą fortką był do niego przyſtęp BielKron 274; bo z Budzyniá [...] obroni Peſztu od zachodu ſłońcá/ á od wſchodu broni gorá s. Gerárta [...]/ thylko od pułnocy przyſtęp BielKron 314v; będąc málucżkim [św. Anzelm]/ mniemał áby niebo ná gorach leżáło/ y tám Pan Bog mięſzkał/ do ktoregoby po gorach przyſtęp był. SkarŻyw 331. Cf Zwroty, Wyrażenia.

Zwroty: »bronić przystępu« [w tym: którędy (1), dokąd (1)] = negare a. prohibere accessum, intercludere a. praecludere a. prohibere aditum, arcere a. prohibere aditu Cn [szyk zmienny] (2): BielKron 249v; że nieprzyiaciele ono mieyſce oſadzone/ ktore przyſtępu broniło do miáſtá/ w niwecż obroćili Phil C.

»mieć przystęp« [w tym: dokąd (1)] = móc dotrzeć, wejść; attingere HistAl [szyk zmienny] (5): HistAl B7v; LubPs O4v; BielKron 447; záwárł oycá ſwego ná iednym zamku/ gdzie żadny niemogł przyſtępu mieć. HistRzym 112v; bo tá [tj. Wenus] obaczyłá/ Ze Iowiſz w vpominku złotym/ vtáióny [tj. pod postacią złotego deszczu] Miał miéć beſpieczny przyſtęp/ y gmách otworzóny. KochPieś 36.

»przystęp mieć« [podmiotem jest miejsce; w tym: dokąd (1), którędy (1)] = (tamtędy) można dotrzeć [szyk zmienny] (3): [miasto Tyr] miáło murow ſpotrzeb około/ tylko od wſchodu ſłońcá przyſtęp miáło BielKron 267, 268; SkarKaz 123a.

»przystęp [komu] odjąć« = aditum adimere a. praecludere Mącz (2): Transitum vel aditum alicui adimere, Prziyąć [!] á przyſtęp komu odyąć. Mącz 102c, 104c.

»uczynić przystęp [k czemu]« (1): munire sibi iter, Vczinić ſobie prziſtęp k czemu. Mącz 237a.

Wyrażenia: »dobry przystęp« (2): Płynąc imo wyſep Kubę/ przypłynęli ku iedney wyſpie gdźie był dobry przyſtęp / wyſiedli máło BielKron 442; Strum L2.

»łacny (a. łatwy), snadny przystęp« [w tym: którędy dokąd (1)] [szyk 2:1] (2:1): BielKron 436v; GórnRozm B4v; Widźi [cesarz turecki] ná oko/ że mu przez Polſkę ſnádny przyſtęp do wſzytkich páńſtw krześćiiáńſkich OrzJan 10.

»przystęp (swo)wolny« [w tym: dokąd (2), którędy (2)] (3): BielKron 33; iż przyſtęp do tego miáſtá wolny ieſt káżdemu narodowi ze wſzech cżterzech kątow ſwiátá tego RejAp 184v; Drągiem to zową kędy Port záwárto/ Pod miáſto przyſtęp ſwowolny zápárto/ Przeto ty cżekay/ áżći drąg odwiodą KlonFlis Hv.

»trudny przystęp« (1): Tá gorá trudny ma przyſtęp/ ćiáſna do niey drogá/ przykre y pracey pełne wchodzenie. SkarKaz 123a.

Przen (15):
Zwroty: »bronić przystępu [czemu]« (1): [Aniele stróżu] Bronić przyſtępu rácż káżdey godźiny/ Grzechom/ y wſzelkiey do gniewu przycżyny. GrabowSet X3v.

»[czemu] przystęp dawać« (1): A Doſyć vcżynić/ ieſt wykorzenić przycżyny grzechow/ y pobłażániu ich przyſtępu niedawáć. KuczbKat 220.

»[do kogo, do czego] przystęp mieć« [szyk zmienny] (7): WujJud 121; iż Rzymſka ſtolicá Piotrá S. zábłądzić nigdy nie może: ponieważ do niey niedowiárſtwo przyſtępu nie ma. SkarJedn 104, 104; ReszList 190; NIech do mnie Pánie żadna hárdość y gorna myśl przyſtępu nie ma LatHar 606; WujNT 288, 525.

a) Dostęp do Boga i królestwa niebieskiego (6):

przystęp do kogo (1): A toć ſą ty klucże ktoremi nam zámykáią y odmykáią fortkę á przyſtęp do Páná náſzego RejPos 119.

przystęp dokąd (4): iedną oną męki y śmierći ſwey ofiárą oczyśćił grzechy wſzego świátá/ y przyſtęp do niebá wſzem ludziom otworzył. WujNT 770. Cf Fraza, Zwrot.

Fraza: »[komu] przystęp jest uczynion [dokąd]« (2): kto ſie iedno náwroći kniemu/ á vciecże ſie do tego ſwiętego miłoſierdzia/ káżdemu tákiemu wolny przyſtęp ieſt vcżynion do tego miáſtá ſwiętego y do tych bran iego. RejAp 184v; RejPos 237v.
Zwrot: »[komu] przystęp da(wa)ć« [w tym: do czego (1), dokąd (1)] [szyk zmienny] (2): Day nam przyſtęp do niebá. Tyś Duſz vtrapionych nádzieiá Márya. KrowObr 176v; RejPos 238v.
Wyrażenie: »wolny, dobrowolny przystęp« (2:1): RejAp 184v; iż iuż ieſt wolny przyſtęp wſzythkim vcżynion do páłacow iego/ á do thych hoynych á rozlicżnych obfitośći kroleſtwá iego ſwiętego RejPos 237v, 238v.
Szeregi: »fortka a przystęp« (1): RejPos 119 cf przystęp do kogo.

»przystęp i przyście« (1): A ná thy to gody/ á ná ty tho przynośiny/ Bog Ociec/ ſwego miłego ſyná/ wzywa nas á wabi nas/ ten wiecżny krol niebá y zyemie/ dobrowolny káżdemu przyſtęp y przyśćie dawáiąc/ do tego to wezwánia ſwego RejPos 238v.

a. W działaniach militarnych [w tym: dokąd (9)] (14):

przystęp ku komu (1): Perſowie od Słoniow byli poráżeni/ iż też przyſtępu mieć nie mogli ku nieprzyacielom [nullatenus audebant hostibus appropinquare]. HistAl G8v.

przystęp którędy (1): gdy ſie tráfi po iedney ſtronie gorá álbo rzeká albo iákie padoły/ albo ieźiorá/ álbo też miáſto ſkąd przyſtępu nieprzyiaćiel nie ma/ thedy ſie łácno z przodku obroniſz nieprzyiaćielowi BielSpr 22.

Zwroty: »bronić przystępu« (2): Zá tymi záſie na Czalu ſthali Iezdni zbroyni s ſwoimi ſprawcy/ broniąc ze wſzech ſtron przyſtępu/ do poyśrzodku woyſká BielSpr 30v; Phil C.

»przystęp dawać« (1): [przeniósł biskupstwo] do Nowiomagu/ ktory miedzy ieziory/ gorámi/ y láſy/ nie ták łácnego nieprzyiaćiołom przyſtępu dawał SkarŻyw 528.

»przystęp mieć« [szyk zmienny] (6): [Chan] iął potaiemnie poſiadać gory w Kapadociey, zkądże maiąc dobry przyſkęp [!] [aditus opportunos occupare], pocżął cżaſow godnych naiazdy cżynić á łupieſtwa MiechGlab 65; HistAl G8v; oznáymuiemy tobie pánie Krolu/ iż ieſli to miáſto [Jeruzalem] ſie zbuduie/ y mury iego ieſli będą doſkonále wywiedzione/ przyſtępu nie będzieſz miał [descensus tibi non erit] do Celeſyryey y Fenicyey. Leop 3.Esdr 2/24; BielKron 348; BielSpr 22, 23.

Wyrażenia: »dobry przystęp« [szyk 2:1] (3): MiechGlab 65; BielKron 417; IAko gdy miáſtá mocnego dobywáią/ wiodą vfce y lud ſtrácony dla ſzturmu: ktory [...] krwią ſwoią a rány trudząc nieprzyiaćielá/ innym zá ſobą towárzyſzom dobry przyſtęp do miáſtá y zwyćięſtwo w ſwey śmierći gotuie SkarŻyw [407].

»łacny przystęp« (2): SkarŻyw 528; [cesarz turecki] wié bárzo dobrze/ iż żadnych murów [Polska] nie ma/ łácny przyſtęp do niéy OrzJan 83.

»trudny przystęp« = accessus difficilis Vulg, PolAnt (3): ktory [zameczek] názywáią Kárnion/ bo był niedobythy/ y dla ćiáſnych mieyſc trudnego przyſtępu. Leop 2.Mach 12/21; BielSpr 23; BudBib 2.Mach 12/21.

2. Możliwość kontaktu osobistego; accessus Vulg, PolAnt, Modrz, Cn; aditus Mącz, Modrz, Cn; introitus PolAnt, Vulg; copia Mącz, Cn; potestas Modrz, Cn; aditio Cn [w tym: do kogo (57)] (76):

przystęp z czego do czego [= między społecznościami] (1): Izali/ dla Bogá/ tá ſpráwá nie ieſt tákowa/ ktora dwu Rzecżypoſpolitych potrzebuie/ dla tych dwoygá rodzáiu ludźi [tj. szlachty i prostego ludu]? á ták dáleko od śiebie oddalonych/ iż z iedney do drugiey przyſtęp żadny niemoże być ModrzBaz 71.

przystęp czyj (1): GDyż ſámi wiećie braćia/ iż przyſtęp náſz do was nie był prożny. BibRadz 1.Thess 2/1.

Zwrot: »mieć przystęp« = introitum habere PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (6): BibRadz 1.Thess 1/9; [król Kalekutu] żon miał kilko ſet/ do ktorych Kápłani iego wolny máią przyſtęp BielKron 453v, 21v; SkarŻyw 384; WujNT 1.Thess 1/9; KlonWor 58.
Wyrażenia: »przystęp łacny« [szyk 1:1] (2): prágnęli widzieć oſobę iego prześlicżną/ [...] á niemáiąc prze lud/ ktory ſię záwżdy zá Pánem Iezuſem ćiſnął/ przyſtępu ták łacnego/ [...] [prosili św. Filipa] áby im to ziednał v miſtrzá ſwego/ żebi ſię znim poznáć mogli. SkarŻyw 384; CzechEp 90.

»trudny przystęp« (1): Ledá żoná Thyndáruſowá ſpodobáłá ſie byłá Iowiſzowi trzeciemu/ á gdy trudny przyſtęp miał do niey/ przemienił ſie w Lábęciá BielKron 21v.

»wolny przystęp« (2): BielKron 453v; A gdy cnotá [cudzej żony] ſtátecżna: Więc Pan do niecnoty: Tám iuż ma wolny przyſtęp ſzerokimi wroty. KlonWor 58.

Przen: O szatanie (4): ktoremu naśieniu niewieśćiemv/ ácż ſię też/ iáko y pierwſzym rodźicom/ ten chytry wąż ſprzećiwiał/ y do niego/ iáko y do rodźicow pierwſzych przyſtępu/ ku oſzukániu iego ſzukał CzechEp 205.
Zwrot: »mieć przystęp« [w tym: ku komu (1)] [szyk zmienny] (3): Dyabli v tych mieyſcá niemáią/ kthorzy wiednoſći wiáry świętey mieſzkáią/ [...] do tych oni przyſtępu niemáią/ tych ſye oni chronią y boią. OrzList d2v; RejZwierc 173v; CzechRozm 34.
Wyrażenie: »łacny przystęp« (1): Bo iż ſie ták ludzie ważyli/ przydáwáć [coś do Pisma św.] y vmnieyſzáć: więc też Szatan łácnieyſzy miał ku nim przyſtęp CzechRozm 34.
a. O możliwości kontaktu z osobą wyżej postawioną (63): Arcere aditu domini, Przeſzkádzáć prziſtępu do páná. Mącz 14c.

przystęp do czego (1): trudny nam nędznikom do rozmow z nim [papieżem] przyſtęp CzechEp 90.

przystęp k(u) komu (3): FalZioł V 49v; KlonKr Fv; Minerva, Venus, Iuno: wnet Phaebus wſpániły Polećił/ byſmy przyſtęp ktobie im cżyniły. RybWit A3.

Zwroty: »przystępu bronić« (2): Nieznośna ieſt niektorych Powiátowych vrzędnikow ſwawola/ że ſrodze vbogie ludźi łupią/ á przyſtępu iym do Krolá bronią [in accessu ad regem denegando] ModrzBaz 20v; SkarKaz 416b.

»dać przystęp« = facere potestatem Modrz, Cn; dare accessum a. aditum Cn (1): Ano w káżdem powiećie/ ná pewnych mieyſcách/ mieliby ſędziowie záwżdy ná ſądźiech śiedzieć/ [...] káżdemu dáć wolny do śiebie przyſtęp/ á káżdego przesłucháć. ModrzBaz 90.

»przystęp mieć« [szyk zmienny] (8): Cy ktorży do Krola chadząyą/ Przes Marſzalka prziſtep maią. SeklKat A4; BibRadz Esth 5 arg; Tribunus plebis, Woyski pospólſtwá/ [...] którego dóm w nocy y we dnie otworem ſtał/ áby każdy prętki á gotowy prziſtęp miał do niego. Mącz 463d, 467c; GórnDworz Ee4 [2 r.]; KlonKr Fv; GosłCast 18.

»uprosić przystęp« (1): Ale w ten cżás iáko piſze Herberſtyn [poseł niemiecki] gdyſmy przyiecháli do Krákowá/ nie chćiano nic o nas wiedźieć/ áni Stácyey dáć/ ledwo ſobie do Krolá vprośili przyſtęp BielKron 435v.

»przystęp (u)czynić« = copiam facere Mącz, Cn [szyk zmienny] (6): Pan ſwieczki niewie/ niż przed nim powiem/ cżego mi potrzeba/ aż mie pierwei przed nim opowiedzą/ przyſtęp vcżynią abo ſie też za mną przycżynią. SeklWyzn e4v; Mącz 64c; Ieden vbogi cżłowiek ktory pilną ſpráwę v Ceſárzá miał dał onemu Turniuſowi niemáłe vpominki/ áby mu do Ceſárzá przyſtęp vcżynił RejZwierc 84; ModrzBaz 90; SkarŻyw 15; RybWit A3.

»(z)jednać przystęp« = copiam facere Mącz [szyk zmienny] (3): Mącz 64c; OrzQuin D4; Kmieć do Páná nie ma chodźić/ áż ſie opowie Włodárzowi/ Włodarz Pánu [...]. Chybá ná Vrzędniká á ná Włodárzá ſkárżyć/ może záwżdy nie pytáiąc: boby mu Włodarz nie iednał przyſtępu GostGosp 34.

Wyrażenia: »dobry przystęp« (1): [w znaku Lwa] Dobry przyſthęp ku Krolom/ ku kxiążętom, żąday gich o czo chczeſz. FalZioł V 49v.

»przystęp łacny (a. łatwi)« [szyk 1:1] (2): Tibi est domi Tobie yeſt domá/ álbo ty łatwi maſz prziſtęp do niego. Mącz 467c; ReszList 187.

»trudny przystęp« [szyk 5:1] (6): RejJóz Mv; Widźiałeś ná weſelu Krolewſkim Arcykſyążę Ferdynándá/ niemowił z nim żaden z iego Dworzan/ iedno poklęknąwſzy/ y przyſtęp trudny do niego OrzRozm L4; ModrzBaz 90; do ktorego [papieża] trudny przyſtęp CzechEp 326, 90; GosłCast 18.

»wolny przystęp; wolność przystępu« [szyk 4:1] (4;1): Niech będźie wolny przyſtęp do ćiebie [królu] káżdemu/ Nie odmawiay ſłyſzenia czleku proſzącemu. Prot D3v; ModrzBaz 90; Calep 54b; Phil S3v; KlonKr Fv.

Przen (33):
Zwroty: »przystęp [czemu] uczynić« = polecić, zaprotegować coś (1): że W.M. przyſtęp Pan móy M⟨iłościwy⟩ temu przedśięwźięćiu moiému [księgom o urzędzie marszałkowskim] będźieſz raczył vczynić, w ten czás kiedy W.M. będźieſz laſką przed Królem Iego M. plác wſzyſtkim dobrym rzeczam i ludźiem będźieſz [!] vprzeſtrzeniał SarnStat 306.

»przystęp zjednać« (1): Chce [Pan Bóg] y dobrych vcżynkow inſzych: ktore y onego cnego rotmiſtrzá Korneliuſzá modlitwie/ prędſzy y łácnieyſzy do P. Bogá przyſtęp ziednáły. LatHar [+10]v.

a) O mistycznym kontakcie człowieka z Bogiem [w tym: przez kogo (16), przez co (2)] (31): że inſzych patronow i przyſtępu do Boga nie maſz/ iedno ſám pán Chriſtus za nás vmęczony MurzHist C2; MurzNT 108v; Nie máſz też żadnego przyſtępu przez Kryſtuſá do Bogá Troiákiego ábo Bogá Iſtnośći/ ále do ſámego tylko Oycá/ przez Kryſtuſá (ieſt przyſtęp) w iednym Duchu świętym. GrzegRóżn B; RejPos 9v; [Y mowił [św. Jan Jałmużnik] one złote ſłowo: Ieſli mnie do Páná Bogá gotowy ieſt przyſtęp/ y znim ſpráwuię kiedy chcę/ y co mi potrzebá: cżemu towarzyſzowi memu wolnego záwżdy vchá dáć nie mam/ áby to ſpráwował co mu trzebá? SkarŻyw 94 (Linde)].

przystęp ku komu (2): bo doſkonalá a prawdziwá miloſtz/ bezpiecżny przyſtęp ku panu bogu vcżyni. OpecŻyw [192]v; BudNT Eph 2/18.

Zwroty: »mieć przystęp« = habere accessum Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (21): KrowObr 212; Leop Eph 2/18, 3/12; BielKron 246; GrzegRóżn A4v, Mv; BudNT Eph 2/18; CzechRozm 219v; Bo nie może mieć przyſtępu [Non enim aditus patere potest] do Oycá niebieſkiego ten/ ktory ſię inſzym ſtáwi ábo pyſznym ku przeiednániu/ ábo trudnym y nieuproſzonym ku odpuſzcżeniu ich wyſtępku. ModrzBaz 66; procż niego [Chrystusa] áni znam/ áni mam przyſtępu żadnego do Bogá/ y do żywotá wiecżnego CzechEp 338, 32, 291; PudłFr 74; LatHar [+9]v, 329, 442, 485; przez ánioły poiednánie y przyſtęp do Bogá mamy. WujNT 693, Eph 2/18, 3/12; Bo przezeń [Chrystusa] do Bogá przyſtęp mamy/ y bez niego modły náſze brzydkie ſą v Bogá. SkarKaz 608b.

»przystęp (u)czynić; przystęp uczynion« (3;1): OpecŻyw [192]v; RejPos 20v, 300; Táż wiárá ſumnienie vſpakaia y wolny przyſtęp do Bogá cżyni WujJudConf 105v.

Wyrażenia: »snadny przystęp« (1): A ták gánimy y odrzucamy wſzyſtki niezbożne y wſzetecżniki/ ktorzy [...] zwykli mowić: że ſnádny ieſt do Bogá przyſtęp/ że Kryſtus Pan náſz zá wſzytki grzechy doſyć vcżynił/ [...] możemy beśpiecżnie grzeſzyć/ á o Pokutę nie bárzo ſie fráſowáć. WujJudConf 91.

»wolny przystęp« [szyk 2:1] (3): WujJudConf 105v; Sámą cnotą y niebo ludźie otwarzáią: Sámą cnotą do Bogá wolny przyſtęp máią. PudłFr 74; Przez ćię niech mamy przyſtęp wolny do Syná/ o błogoſłáwiona Pánno LatHar 485.

3. Możliwość otrzymania, osiągnięcia, zagarnięcia czegoś; aditus Mącz, Cn; accessus Vulg, Cn; facultas, ingressus, porta JanStat; via Cn (28):

przystęp czego (2): WujNT 120; Ale Egier [miasto oblężone przez Turków] miał przyſtęp rátunku ſwoiego CzahTr H2v.

przystęp do czego (a. ad aliquid) (8): Ktoż do vpadku przyczyną Węgrom iedno Niemcy/ ktorzy prze vſtáwiczne ẃalki [!]/ ktore czynili przes kilká dzieſiąt lat vkazáli do Węgierſkiey źiemie przyſtęp Turkowi MycPrz II B4v; niewieles w MMP przez te od Electiey Henrykowiei [!] (pierwszy tobył moi dołaski w przystęp) lata wemnie doznac raczeł leuitatis et vanitates ActReg 138; Phil R; SarnStat 207; ſczerzeć życzę, Abyś przy niey [wiosce] zoſtawſzy, mieſzkał miedzy námi, Zebyś zátym przyſtępu ſobie do wſzyſtkiego Nie zágrodził; być tego zádáć niemożono Ześ gołotá. CiekPotr 52. Cf »mieć przystęp«. [Cf też znacz. 4.b. »przystęp dobry«.]

przystęp ku czemu (2): tákowy niech zoſtánie przezeczći ná wieki/ áni onému niech będźie przyſtęp ku doſtoieńſtwóm SarnStat 702, 72.

przystęp na co (1): niech nigdy ná iákié doſtoieńſtwá y vrzędy przyſtępu nie ma [nec unquam ad aliquas assumatur dignitates, vel honores JanStat 261] SarnStat 219.

Zwroty: »mieć przystęp« [w tym: do czego (3)] [szyk zmienny] (7): zeznal yſch kraſcz poczall v kapuſkyego wvyą ſwego wlowiczu myąſkayącz. Bo do pyenyedzi zawſche myal prziſtep LibMal 1548/140; Pan w ktorym imieniu nie cżęſto bywa/ po przyiechániu ſkoro/ máią mieć ludźie wſzyſcy przyſtęp do ſkarg y cżynienia ſpráwiedliwośći GostGosp 162; SarnStat 68, 72, 219; Wiele ſię ich do tego rzemieſłá vbiega, Ze przyſtępu mieć y my drudzy iuſz nie możem. CiekPotr 65; CzahTr H2v.

»odjąć przystęp; przystęp bywa odjęt(y)« = abstrahitur facultas JanStat (1;2): [Judasz] przez obieſzenie ſámego śiebie/ odiął ſobie wſzyſtek przyſtęp miłośierdzia y zbáwienia/ iż w roſpáczy bez pokuty vmárł. WujNT 120; SarnStat 178, 922.

»przystęp uczynić« = aditum munire Mącz, Cn (1): Ad hoc nefarium facinus aditum sibi aliis sceleribus ante munivit, Prziſtęp vczinił. Mącz 237a.

Wyrażenia: »sposobny przystęp« (1): iż doſtoieńſtwá [...] ieno tym [mogą być dane]/ którzy przedtym mieli nie zmyśloną [...] ośiádłość w onéy źiemi: w któréy Doſtoieńſtwá álbo Stároſtwá przez [= bez] Vrzędników ſą: chcąli miéć ſpoſobny ku otrzymániu tego doſtoieńſtwá przyſtęp [si ad alia assequenda habilis esse voluerit JanStat 301]. SarnStat 72.

»wolny przystęp« (2): áby Polakóm do klaſztorów Niemieckich był wolny przyſtęp [ut ... ingressus pateat JanStat 208]. SarnStat 207; iż tám [we młynie] wſzyſtkim wolny ieſt przyſtęp/ y vżywánié mełćia. SarnStat 1170.

a. Uzyskania łaski bożej i zbawienia [w tym: przez kogo (3)] (10):

przystęp do czego (5): Cf Zwroty, W przen.

przystęp ku czemu (4): Vſpráwiedliwienie ácz zámyka w ſobie wſzelką łáſkę y cnotę nábytą przez zaſługi Páná Chriſtuſowe; wſzákże przyſtęp ku tey łáſce bywa przez wiárę WujNT 540. Cf Zwroty.

Zwroty: »mieć przystęp« [w tym: do czego (1), ku czemu (2)] = habere accessum Vulg [szyk zmienny] (4): [ludzie] z nátury ſwey/ niemáią żadnego ku zbáwieniu przyſtępu/ ále go tylko przez łáſkę á miłośierdzie Páná Iezu Chriſtá [...] doſtawáć muſzą. KarnNap A4; WujNT Rom 5/2, s. 540; SkarKazSej 665b.

»otrzymać przystęp [ku czemu]« (1): pokoy v Bogá mamy/ przez páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá/ przez ktoregoſmy też wiárą otrzymáli przyſtęp ku tey łáſce w ktorey ſtoimy NiemObr 69.

»przystęp [do czego] uczynić« [szyk zmienny] (3): ReszList 145; O Pánie Boże/ ktoryś dniá dźiśieyſzego przez iedynego Syná twoiego ſmierć zwyćiężywſzy/ do niebieſkiey wiecżnośći nam przyſtęp beſpiecżny vcżynił LatHar 358, 434.

W przen (1): [Pan Bóg] grzech iego piękną męczeńſką krwią obmyć iemu dał/ y tą krolewſką ſzárłatną ſzátą okraśił duſzę iego/ z tákiego do tey wielkiey korony przyſtępu. SkarŻyw 440.
4. Możliwość wykonania czegoś (19):
a. Dzięki pomyślnemu zbiegowi okoliczności: okazja, sposobność; aditus, via Mącz, Cn; occasio Mącz (9): śmierć kiedykolwiek przidzie łagodnie ią mamy przypuśćić/ á częſtokroć gdyż przyſtęp/ y potrzeba po nas pożąda/ mamy ią vprzedzać/ to ieſt/ mamy zawzdy pogotowiu być KwiatKsiąż M4v.

przystęp czego [= do czego] (1): ſſedl s nijmi [Jezus] za rzékę Cedrową do ogroda/ [...] iżby mękę wielką cirpiál/ by zrádcy ſwému przyſtęp dobry ſwégo wydaniá dál ij vkázál OpecŻyw 98.

przystęp do czego (1): radby ſię był znim kiedy widział/ á vſtnie go vpomniał/ ale przyſtępu do tego y cżáſu cżekał. SkarŻyw 164.

przystęp k(u) czemu (5): Occasio, Czás/ prziſtęp/ pogodá ku którey rzeczy/ potemność/ przicziná. Mącz 258a, 278d. Cf Zwroty.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): LubPs L4 cf »wolny przystęp«.

Zwroty: »przystęp dać« = viam aperire Mącz; aditum dare a. munire, viam facere a. munire Cn [szyk zmienny] (2): OpecŻyw 98 cf przystęp czego; Mącz 278d cf Szereg.

»przystęp mieć« [w tym: k czemu (2)] [szyk zmienny] (3): LubPs L4; [Cyganki] áby ktemu [ku kradzieży] lepſzy przyſtęp miáły/ práktykuią białłym głowam proſtym ledá co mowiąc/ gdy ſie nabárźiey zápátrzy ná nię/ w then cżás lekką ręką wybierze co kolwiek naydzie BielKron 262, 127.

»naleźć przystęp [ku czemu]« (1): Aditum invenire ad rem aliquam, Náleść przyſtęp ku którey rzeczy. Mącz 482d.

Wyrażenia: »dobry przystęp« [szyk 2:1] (3): OpecŻyw 98; Perdykás myſlił iákoby ſam Monárchią odzyerżał/ vmyſlił poiąć ſioſtrę Alexándrowę Kleopátrę/ áby ktemu miał lepſzy przyſtęp. BielKron 127, 262.

»wolny przystęp« (1): Y kiediſz wolny prziſtęp nędzny cżłek będę miał/ Abych niewinność ſwoię przed Bogyem okazał. LubPs L4.

Szereg: »przyczyna albo ([i]) przystęp« (1): Viam aperire ad aliquid faciendum, Dáć komu prziczinę álbo prziſtęp ku niektorey rzeczy. Mącz 278d. Cf [Wyrażenie przyimkowe].
[Wyrażenie przyimkowe: »za przystępem«:
~ Szereg: »za wszelaką przyczyną i przystępem«: Do tego Ołtarzá ſtárzy Krolowie Polſcy/ y ſucceſſorowie ich/ záwſze ſię ná modlitwę vćiekáli/ ilekroć ná woynę wyieżdżáć mieli/ [...] á gránice Korony Polſkiey rozſzerzáiąc/ [...] y ten Ołtarz zá wſzeláką przycżyną y przyſtępem bogáćili. WerReguła 20. ~]
b. Dzięki osobistemu przygotowaniu; facultas Modrz [w tym: do czego (5)] (7): wpádłá S. Antoniemu wielka y vprzeyma chuć do tego/ áby kiedy mogł krew ſwoię dla Chryſtuſa rozlać. [...] y ſzukáiąc do tego przyſtępu/ vmyślił wſtąpić do zakonu S. Fráńćiſzká/ w ktorym ſię iáko w mocnym woyſku Chryſtuſowym tácy żołnierze rodzili. SkarŻyw 542, A5.
Zwroty: »dać przystęp« (1): SkarKaz 518a cf Szereg.

»przystęp mieć« (1): A gdy ſie iuż tego dzieciątko potroſze náucży iáko ma rozumieć Bogá/ [...] tu iuż potym y do inych náuk będzie ſnádnieyſzy przyſtęp miáło. RejZwierc 12.

»naleźć przystęp« (1): A iákoż ćię [Maryjo] krewkość ludzka wyſławi/ ktoraś ſámym twym z Bogiem ziednocżeniem/ nálázłá przyſtęp do pozyſkánia żywotá? LatHar 486.

Wyrażenia: »przystęp dobry« (1): Státecznością, ſczerością, Pángráczy iść trzebá; Pracey ſwey dla oyczyzny y krwie nie záłowáć, Tákowy przyſtęp záwſze lepſzy do wyſługi, Y do zacności bywa CiekPotr 51.

»snadny przystęp« (2): RejZwierc 12; A ponieważ to ná káżdy wiek przynależy/ áby pilnośćią á przyzwycżáieniem gotował ſobie do vcżćiwych ſpraw ſnádny przyſtęp [facultatem sibi comparare]/ tedy pirwſzy wiek ták trzebá wychowáć y wyćwicżyć/ áby śię náucżył cnoty miłowáć/ á niecnotámi śię brzydźić ModrzBaz 9.

Szereg: »pomoc i przystęp« (1): Snádno ſię tedy domyſlić: iż ten co im [trzem królom] gwiazdę vkazał: ten też y rozumienie iey powiedział/ [...] Z tego im dał pomoc y przyſtęp/ czym ſię báwili: náuką około gwiazd. SkarKaz 518a.
c. Dzięki temu, że się coś posiada (2):
Wyrażenia przyimkowe: »przez przystęp« (1):
~ Szereg: »możność albo przystęp« (1): iż nie wſzyſtki rzeczy godzą ſie czynić/ ktorebyſmy łatwię [!] przes możność albo prziſtęp mogli wykonać. KwiatKsiąż D2v. ~

»za przystępem« (1): Okrom iednego zamku/ wſziſtkę tę Lifflandcką ziemię Krol Iego M. Polſki ma. [...] A Pánie Boże day iżeby Iego K.M. zá thym známienitym przyſtępem/ ſam s ſwemi poddánymi tho páńſtwo wſzyſtko s pomocą Bożą/ á náſzą czuynośćią/ opánował KwiatOpis D2.

d. Dzięki zastosowaniu sposobów (tu: rytuałów religijnych) [ku czemu] (1): miedzy tęmiſz chrześcjani/ namnożyło śię rozmaitych vczynków vſtáw/ ceremoniéi/ chfáł bożych wymyślnych/ nowych przystępów ku otrzymaniu prawyi ſprawiedliwści [!] i inſzych któré namieśce chfáli bożyi wſłowie pańſkięm opiſanéi poſtawili MurzNT 73v.
B. Rozpoczęcie; styczność, miejsce styku (35):
1. Miejsce, przez które można się gdzieś dostać; accessus, vestibulum Mącz, Cn; aditus, ianua Cn (8): Accessus, Przyſtęp/ Wſchód. Mącz 43d.

przystęp dokąd (3): ktore [Ezdrolom] leży nie dáleko Dotháim ktore ieſth przećiwko nawięczſzemu przyſtępowi do źiemie Zydowſkiey. BibRadz Iudith 3/12; Vestibulum Siciliae, Prziſtęp do Siciliey. Mącz 490a. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »przystęp do brzega« (1): Os portus, Páſzczęká/ wchód álbo prziſtęp do brzegá. Mącz 270d.
a. Port (3): Insula in utriusque portus ostium proiecta est. Wyſep yeſt ták wielki że oboy brzég y prziſtęp oſięga. Mącz 162d.

[przystęp czemu: Aleć te nákłády ſą lepſſe/ iáko mury/ iáko pláce á przyſtępy okrętom LorichKosz 105v (Linde).

przystęp czyj [= dla kogo]: ná mieyſce tego miáſtá [Damiaty]/ ieſt inſze zbudowané [...] ná brzegu rzeki Nylu/ gdźie teraz ieſt przyſtęp kupcow z Iponentu. RymszaChor 18.]

Szereg: »port a przystęp« (1): Celeberrimus portus, Sławny port á prziſtęp morski. Mącz 45d.
Przen [czego = przeciw czemu] (1):
Szereg: »port a przystęp« (1): Abowyem małżeńſtwo wſſelákyego grzeſſenya á zwłaſſcżá nyerządney miłosći y żądzey/ yeſt napewnyeyſſy port á przyſtęp/ do ktorego ſie káżdy táki gárnie/ kthory Bogu dobrze ſlużyć chce. GliczKsiąż Pv.
b. Podnóże góry [czego] (1): Radices montis, Podgórze/ dolizná zwłaſzczá pod prziſtępem góri leżąca. Mącz 345a.
c. [Portyk: A ieſt w Ieruzalem plawny ſtaw, ktory przeziwaiα żydowskie Bethsaida, pietz przystępow maiαtz, W tych leżalo mnostwo wielikie niemocznych SandMalEwan 54.]
2. Podejście, zbliżenie się (3):
Zwrot: »[ku komu] przystęp czynić« (1): Bowiem ku paniętom Tatarſkiem nieſluſza przez podarza przyſtępu czynić [sine munere adire nephas est]. MiechGlab 18.
a. Atak, najazd nieprzyjacielski (2): Aggressio, Actus ipse aggrediendi – Wpadnienie, prziſtep. Calep 43b.
Wyrażenie: »przystęp nieprzyjacielski« (1): Może theż być tákowy Ordynek y o dwu cżołach/ [...] ktore do ſiebie máią tyłmi ſtać z drzewy [tj. dzidami]/ bacżąc według mieyſcá iáko im prziydzie pożytecżniey/ y według przyſtępu nieprzyiaćielſkiego BielSpr 32v.
3. Atak, nawrót choroby [czego] (1): Accessio febris, Prziſtęp/ Prziwrácánie febri. Mącz 43d.
4. Początek, wprowadzenie, wstęp do czegoś; praeludium Mącz, Calep; fundamentum, introductio, limen Mącz; aggressio Cn (10):

przystęp do czego (1): Praeludium, Pierwſze przegránie álbo przebieżenie przed práwym grániem. Et Metaphoricos, Prziſtęp do wſzelákiey rzeczi. Mącz 199a.

przystęp ku czemu (5): Ku nábyciu práwey cnoty mężowie Lácedemońſcy wielki ieſt przyſtęp y pomoc niemáła ćwicżenie á wychowánie GliczKsiąż A3v; Isagoge, Isagoges, Latine adverbium sonat introductio, Wiedzienie/ wprowádzenie/ to yeſt krótka nauká álbo prziſtęp ku nieyákiey nauce. Mącz 175a, 193d. Cf Zwrot.

Zwrot: »(u)czynić, czyniący przystęp« [w tym: ku czemu (2)] = iacere fundamenta, praemoliri Mącz [szyk zmienny] (2:1): Praemolior, Czinię ſobie prziſtęp ku czemu/ kuſzę ſie ócz pierwey. Mącz 229d, 161c, 175a.
Wyrażenie: »dobry przystęp« (1): Iacere fundamenta salutis alterius, Vczynić dobry przyſtęp komu ku vznániu prawdy. Mącz 161c.
Wyrażenie przyimkowe: »na przystępie« (1): [święci męczennicy] ná przyſtánie do wiáry y obięćie Chryſtuſa/ ná pierwſzy ſzańc/ zgołá ná przyſtępie/ máiętność/ ſławę/ zdrowie/ rozlicżne męki ſądzili [lege: sadzili] SkarŻyw A3v.
a. Wstęp do sztuki teatralnej (1): Embolium – Prżiſtęp. [...] a veteribus dicebatur argumentum et ingressus scenicum, [...] quod praeter significat ingredior. Calep 358b.
b. Przygrywka, podanie pierwszych tonów (1): Praecentio, Modulatio illa vocum quae ante initium cantus fieri solet, quasi praeludium – Prżiſtęp. taczęczie [!] głownego ſpiewanią. Calep 830a.
5. Połączenia frazeologiczne o różnych znaczeniach (4):
Wyrażenie: »przystęp pierwszy« [w tym: mieć przystęp (1)] = pierwszeństwo [szyk 1:1] (2): Habere praerogativam, Mieć przodek przed kim w którey rzeczy/ pierwſzy prziſtęp przewyſzſzánie/ przechodzenie/ przedłożenie. Mącz 358b; SapEpit ktv.
Wyrażenie przyimkowe: »na przystęp« = analogicznie (2): Iż kiedy cztéry rzeczy máią iednáką proporcyą/ iáką piérwſza do wtóréy/ táką trzećia do czwartéy: tedy y ná przyſtęp będą miéć iednáką proporcyą/ iáką piérwſza do trzećiéy/ táką wtóra do czwártéy. GrzepGeom P, Pv.
*** Bez wystarczającego kontekstu (9): Aditus, przistąmp BartBydg 5; Mącz 104c, 280a; Aditus, ingressus, introitus, vestibulum, limen – Prziſtęp, weiſzczie. Calep 23a, 22b.
Zwrot: »przystęp odjąć« (1): Aditum sustellare, Prziſtęp odyąć. Mącz 457d.
Wyrażenia: »łatwy przystęp« (1): Planior aditus, Równieyſzy y łatwieyſzy prziſtęp. Mącz 303a.

»trudny przystęp« = arduus a. malignus aditus Mącz (2): Malignus aditus, Trudny/ Cięſzki prziſtęp. Mącz 205d, 15b.

Cf PRZYSTĘPA, PRZYSTĘPEK

ZCh