Słownik polszczyzny XVI wieku - przystosować się

« Poprzednie hasło: PRZYSTOSOWAĆ

Następne hasło: PRZYSTOSOWAN »

PRZYSTOSOWAĆ SIĘ (15) vb pf i impf

pf (12), impf (2) [[praes HerbOdpow], praet w funkcji praes LubPs X, [LubWiryd] (w znacz. II.2.), part praes act], pf a. impf (1) [praet CzechEp 247].

sie (11), się (4).

Pierwsze o oraz a jasne; drugie o prawdopodobnie jasne (tak w -ować).

Fleksja

inf	przystosować się

praet
	sg		pl
1	m	-m się przystosowåł	m pers	przystosowalichmy się
3	m	przystosowåł się	m pers
3	n	przystosowało się	subst

conditionalis
	sg
3	f	by się przystosowała

inf przystosować się (7). ◊ fut i [praes] 3 sg przystosuje się (2). ◊ praet 1 sg m -m się przystosowåł (1). ◊ 3 sg m przystosowåł się (3). [n przystosowało się.] ◊ 1 pl m pers przystosowalichmy się (1). ◊ [con 3 sg f by się przystosowała.] ◊ part praes act przystosując się (1).

Sł stp, Cn, Linde brak.

Znaczenia

I. W funkcji zwrotnej (13)
II. Bez funkcji zwrotnej (2)
- 1. [Dobrze przylec]
- 2. Odnieść (odnosić) się, dotyczyć (2)

I. W funkcji zwrotnej (13):

1. Dostosow(yw)ać się, postąpić (postępować) zgodnie z czymś (10):

a. Dostosow(yw)ać swoje postępowanie (8):

α. Do potrzeb: potrafić właściwie postąpić w danej sytuacji (5): Dzis tedy iż obycżáye inſſe náſtáły/ [...] potrzebá tákyego náucżycyelá/ kthoryby ſie vmyał przyſtoſowáć/ á diſcipułá ſwego ku temu wyesć yáko dzis noſſą/ tho yeſt/ poććiwych obycżáyow á teráznyeyſſych ma mu dodáwáć/ vcżyć go yákoby [...] GliczKsiąż L8.

przystosować się do czego (2): iż gdy to wſzytko dworzánin vmieć będzie/ czo mu ſie náznácżyło/ łatwie odmieni/ y przyſtoſuie ſie do káżde^go przyrodzenia GórnDworz M3v, E2v.

przystosować się komu (2): GórnDworz N6; Bo trzebá ná tych látá kthorzy ſłucháią/ y ná rozum/ y ná obycżáie/ y ná ſtany/ mieć bacżenie: áby ten ktory vcży/ wſzyſtkim śie przyſtoſowáć/ á wſzyſtki Pánu Chriſtuſowi pozyſkáć [mógł] KuczbKat 5.

β. Do czyjejś woli, jakiegoś wzoru: podporządkow(yw)ać się (3):

[przystosować się czemu: Obácżćieſz tu/ Bráćia mili [...] kto chwałę Bożą niſzcży á kto ią chowa: kto ſie Koſciołowi Niebieſkiemu przyſtoſuie á kto ieſt iemu przećiwny. HerbOdpow Pp4.]

przystosować się k(u) czemu (3): Xtałtownyem ſie przyſtoſował vprzeymą miłoścyą/ K twemu Pánie przykazányu LubPs cc; RejAp 3v; Niedźiw/ iż płeć náſzá mgła zá czáſem ſzwánkuie. (–) Mdleyſza/ więc ſie ku złému rychléy przyſtoſuie. GosłCast 30.

b. Dostosować swoje słowa do jakiegoś wzoru (2):

przystosować się do czego (1): Lepinus záſię ieden pokątny kácerzyk/ chcąc ſię do tych opiniy y mnimánia [że Chrystus czuł się opuszczony przez Boga Ojca] przyſtoſowáć/ powiáda/ iż [...] ReszPrz 83.

przystosować się ku czemu (1): Dla wnętrznośći miłośierdzia Boga náſzego/ ktorymi náwiedźił nas Látoroſl z wyſokośći. (marg) Przyſtoſowálichmy ſię ku onym mieyſcam kthore ſą v Ieremiaſzá y v Zácháryáſzá/ kędy prorocy názywáią Kryſtuſá látoroſlą niebieſką [Cf Otho mąż ktorego imię ieſt Látorośl Zach 6/12] [...] (–) BibRadz Luc 1/74.

2. Odnieść (odnosić) swoje słowa do innej sytuacji, nada(wa)ć im inny sens (2):

przystosować się do kogo, do czego (1): Wypiſuie [prorok] chwałę y wielmożność kośćiołá przyſtoſuiąc ſię do czáſow y oſob z kthorymi miał ſpráwę. [Cf Obfitość wielbłądow okryie ćię/ [...] wſzyſcy z Sáby zbieżą ſię przynoſząc złoto y kadźidło/ á wyſławiáiąc chwały Páńſkie. Is 60/6] BibRadz Is 60 arg.

przystosować się ku czemu (1): Nadobnie ſie tu Prorok przyſtoſował ku hiſtoriey Gedeonowey/ iż Kryſthus miał być práwy Gedeon ktory zwyciężył grzech LubPs Q4 marg.

3. Utożsami(a)ć się [komu] (1):

Szereg: »ani się przyrownywać ani przystosować« (1): ácżkolwiek [Chrystus] pámiętał/ iż był Bogiem z Bogá oycá/ iednák ſię nigdy BOgu áni przyrownywał/ áni przyſtoſował CzechEp 247.

II. Bez funkcji zwrotnej (2):

1. [Dobrze przylec:

przystosować się do czego: gáłązká [wszczepiana] tak ma być záklinioná áby z obu dwu ſtron ſkorá zoſtáłá/ żeby też prześięgnąwſzy ná obie ſtronie/ rozdárćia pniaká [...] przyſtoſowáłá śię ſkorá do ſkory Cresc 1571 126.

Zwrot: »dobrze się przystosować«: nalepiey gdy iedná ſámá látorośl będźie wſzcżepiona/ choćiaby też byłá máło mnieyſza niżli pniak/ by tylko z iedney ſtrony ſkorá śię dobrze przyſtoſowáłá Cresc 1571 313.]

2. Odnieść (odnosić) się, dotyczyć (2):

przystosować się ku czemu (1): Słuchayże záſię iáko Ezáiaſz piſze o ſmierći cżłowieká wiernego/ á prawie włáſnie ſie to może przyſtoſowáć ku ſmierći tego błogoſłáwionego Ianá ſwiętego náſzego RejPos 321v.

praet w funkcji praes (1): [A ku temuć sie nadobnie przystosowáło ono wdzięczne kázánie Krystusá Páná nászego u Mát⟨euszá⟩ świętego w V káp⟨itulum⟩ LubWiryd 41].

~ przystosować się na co (1): A ták właſnie ſie ten Pſalm prziſtoſował ná kroleſtwo Ewányeliey ſwięthey po wſzem ſwiecie LubPs X. ~

Formacje współrdzenne cf STOSOWAĆ.

Cf PRZYSTOSOWANIE

ALKa, ZCh