Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYSTOSOWAN

Następne hasło: PRZYSTOSOWANY »

PRZYSTOSOWANIE (22) sb n

Oba o jasne; -wa- (20), -wå- (2); -wa- : -wå- CzechEp (15:2); e z tekstów nieoznaczających é oraz -é.

Fleksja

	sg
N	przystosowani(e)
G	przystosowaniå
A	przystosowani(e)
I	przystosowanim
L	przystosowaniu

sg N przystosowani(e) (13). ◊ G przystosowaniå (3); -å (2), -a (1); -å GliczKsiąż; -å : -a CzechEp (1:1). ◊ A przystosowani(e) (4). ◊ I przystosowanim (1). ◊ L przystosowaniu (1).

Sł stp, Cn, Linde brak.

Znaczenia

I. Rzeczownik od „przystosować”: Porównanie, zestawienie dwóch elementów dla wykazania podobieństw, niekiedy różnic (9)
II. Rzeczownik od „przystosować się”: Dostosowanie się, zgodność kształtów i wymiarów (1)
III. Rzeczownik od „przystosować” i/lub „przystosować się” (12)
- 1. Odniesienie (się), stwierdzenie, że jakiś tekst dotyczy czegoś; wyjaśnienie alegorii (10)
- 2. Tłumaczenie terminów retorycznych (2)
  - a. „apodosis” a. „redditio” ‘paralelizm’ (1)
  - b. „epanodos” a. „regressio” ‘nawrót szczegółowy do poprzednio wzmiankowanych rzeczy’ (1)

I. Rzeczownik od „przystosować”: Porównanie, zestawienie dwóch elementów dla wykazania podobieństw, niekiedy różnic (9): Tem ſpoſobem ſie też máyą ći myedzy ſobą/ ktorzy myedzy gromádą yáką ſtudentow ſtuduyą/ od thych ktorzy domá tylko ſámi/ yákoby yácy puſtelnicy ábo mniſſy w klaſztorze ſzkołuyą. Ten ſkład á przyſtoſowánya wyrozumyenye/ s thych ſlow rozumyeć á poyąć káżdy może GliczKsiąż K4v; CzechEp 165, 166, 168.

przystosowanie kogo do kogo (2): Gdźie to teraz ludźiom niewinnym przycżytáć chce/ zowąc ie gwałtownikámi/ co przed tym o złośliwym Krolu Izráelſkim Achábie powiedźiano (marg) Przystoſowánie pobożnych christian, do złośliwego Achabá. (–) CzechEp 165, 163.

przystosowanie czego ku czemu (2): tedyć nielza/ iedno to [że Antioch był figurą Antychrysta] pokazáć z przyſtoſowániá iednego ku drugiemu CzechEp 367, 163 marg.

przystosowanie czyje [= kto porównuje] (1): CzechEp 168 cf Szereg.

Szereg: »podobieństwo i przystosowanie« (1): Lecż X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ to ſwoie podobieńſtwo y przyſtoſowánie/ ták wyſtáwiwſzy/ [...] toż ſię też potym y zá podobieńſtwá ony chwyta/ ktorych ſam Pan Chriſtus vżywał CzechEp 168.

II. Rzeczownik od „przystosować się”: Dostosowanie się, zgodność kształtów i wymiarów (1):

Wyrażenie: »zgodne przystosowanie [czego do czego w czym]« (1): gdy twarz będzie rumiana okrągła, wcżas mięſiſta, ocżi też y brwi takież y nos maią proportią to ieſt, zgodne prziſtoſowanie iednego cżłonku do drugich w miernoſci, iż go wżdy natura nieiako nie naznamionowała. GlabGad N3.

III. Rzeczownik od „przystosować” i/lub „przystosować się” (12):

1. Odniesienie (się), stwierdzenie, że jakiś tekst dotyczy czegoś; wyjaśnienie alegorii (10): Gdźie zgołá cżyniąc porownánie między mową Bożą/ przez Anioły y Moyżeſzá w ſtárym Teſtámenćie powiedźiáną/ á między mową Bożą przez Iezuſá Chriſtuſá w nowym przymierzu vcżynioną: nie tylko nowy nád ſtáry wyſtáwia. Ale też zgołá od onego ſtárego Iezuſá Chriſtuſá odſtrycha. Bo gdźieby y tám miał co mowić/ roſkázowáć y vſtáwiáć: á iákożby to przyſtoſowanie oſtáć ſię y być prawdźiwym mogło. CzechEp 281, 164.

przystosowanie czego (6): gdy co o niewiernych było mowiono to on wierne w to vbiera. Co nieſłuſznym przyſtoſowánim rzecży y oſob názwáć możemy. CzechEp 163, 163, 165, 168; [GrodzCzyś I 13]. Cf przystosowanie czego z czym.

przystosowanie czego z czym (2): A ták iuż naprzod przyſtąpię do przyſtoſowánia iednego z drugim/ w cżym może być znácżnie pokazano: [...] kto ieſt tym Antychriſtem przez Antyochá figurowánym. CzechEp 367, 164.

przystosowanie do kogo, do czego (2): A rzecż tę kilká też przykłádów z Wędźidłá I.M. dla tego pokażę/ áby I.M. X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ ná potym był oſtrożnieyſzy/ w tákim przywodzeniu przykłádow/ y przyſtoſowániu rzecży do rzecży. CzechEp 163; Złe z Pſálmu 19. o śłońcu do Christuſá przystoſowánie. CzechEp 166 marg.

przystosowanie ku czemu (1): Bo Pan roſkaże wyátrom wzbudźić nawałnośći (marg) Nadobne przyſtoſowánye ku Ewányeliey o łodce/ w ktorey ſie Pan woźił z zwoleniki ſwoimi [...] (–) LubPs Y5v.

Szeregi: [»aplikacyja albo przystosowanie«: ácż mędrcowie pogáńſcy w ápplikácyach álbo w przyſtoſowániu vniwerſalnych á głownych propoſiciy [...] á zátym w konkluzyach/ ſzkárádźie poſpolićie błądźili: wſzákże [...] GrodzCzyś I 13.]

»podobieństwo i przystosowanie« (1): ále też podobno muśiał X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ nie cżytáć Diſcipułá ſer. 146. de articulis fidei, ktory z Auguſtyná vkázuie inſze podobieńſtwo y przyſtoſowánie tego wćielenia to ieſt/ trzech Pánien iednę ſuknią máiących/ ktorą przedśię iednáż tylko obłocży CzechEp 168.

2. Tłumaczenie terminów retorycznych (2):

a. „apodosis” a. „redditio” ‘paralelizm’ [cf Cn: figura rhetorum, cum membrum periodi posterius, priori membro respondet – apodosis] [czego ku czemu] (1):

Szereg: »oddanie albo przystosowanie« (1): Apodosis, Latine, Redditio, Figura seu schema, Rethoricum est. Oddanie/ álbo/ przyſtoſowánie rzeczi ku rzeczy. Mącz 12c.

b. „epanodos” a. „regressio” ‘nawrót szczegółowy do poprzednio wzmiankowanych rzeczy’ (1): Epanodos, Latine, Regressio, Prziſtoſowánie Figura cum pluribus breviter propositis ad singulorum enarrationem recurritur. Mącz 106a.

Synonimy: II. proporcyja; III. aplikacyja.

Cf PRZYSTOSOWAĆ, PRZYSTOSOWAĆ SIĘ

ALKa, ZCh