[zaloguj się]

PRZYSTOSOWAĆ (46) vb pf i impf

pf (38), impf (8) [inf CzechEp 272, praes, part praes act].

Oba o oraz a jasne.

Fleksja
inf przystosować
indicativus
praes i fut
sg
1 przystosuję
praet
sg pl
1 m przystosowåłem m pers
2 m -ś przystosowåł m pers
3 m przystosowåł m pers przystosowali
n subst przystosowały
imperativus
sg pl
1 przystosujmy
2 przystosuj
impersonalis
con by przystosowåno
participia
part praes act przystosując
part praet act przystosowåwszy

inf przystosować (17).praes 1 sg przystosuję (5).fut 2 sg przystosujesz (1).3 sg przystosuje (2).3 pl przystosują (1).praet 1 sg m przystosowåłem (1).2 sg m -ś przystosowåł (2).3 sg m przystosowåł (6).3 pl m pers przystosowali (1). subst przystosowały (1).imp 2 sg przystosuj (3).1 pl przystosujmy (1).impers con by przystosowåno (1).part praes act przystosując (2).part praet act przystosowåwszy (2).

stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

I. Zestawi(a)ć ze sobą dwa elementy (34):
1. Dopasow(yw), (z)robić tak, aby jedno było odpowiednie dla drugiego, zgodne z drugim; accommodare Mącz, Modrz, Cn; aptare Mącz, Cn; coaptare BartBydg; configurare, conformare Mącz [w tym: co (13)] (19): BartBydg 214; Conformo, Prziformuyę/ Xtałt biorę/ Prziſtoſuię. Mącz 134b, 13a, 61c; [támże wyiąwſzy onę ſkorkę z pącżkiem bacżnie wykroioną [...]/ wſtaw ią w drzewo ná mieśce ktoreś nagotował/ wćiſnąwſzy iteż przyſtoſowawſzy dobrze obwáruy gliną/ y obwiązánim Cresc 1571 128; [Eneasz] ſzlub kończył Bogom obiecány. Ná págorku oćięty z gáłęźi poſtáwił Wielki dąb/ y w ozdobny bechter go przypráwił/ [...] więc piérze krwią zroſſone ná ſobie/ Máiąc/ helm przyſtoſował/ y broń przyłomioną [aptat ... cristas telaque trunca XI 8]/ Y ná dwunaśćie mieyſcách zbroię przebodźioną VergKoch 307].

przystosować do czego (5): KrowObr 14v; GórnDworz Q2; ále [mądrość] buia ſobie w rozmyſle pocżćiwego cżłowieká iáko orzeł/ záwżdy z wyſoká vpátruiąc á káżdy cżás vważáiąc gdzie co przyſtoynie do cżego przyſtoſowáć może RejZwierc 146; że gwiázdárſkie náuki naprzod Krolowie Egiptſcy wynáleźli/ w ktorey on Iulius Ceſarz ták dálece przodek miał/ że ráchunek roku [...] do biegu słonecżnego przyſtoſował ModrzBaz [16]v; Oczko 2.

przystosować czemu (3): w Hiſtoriach vbacżamy czo ſię przed tym działo/ albo czo było ták od rozumnych iáko od ſproſtnych ludzi mowiono/ ſktorych tych to zoſobna rzeczy każdą/ iey własćiwemu cżaſowi mamy przyſtoſować. KwiatKsiąż H3v; [doktorzy] ták pilno ſye bárzo vſadzáli/ áby ich [wód] właſnośći doſzedſzy/ chorobam przyſtoſowáć mogli: gdyż inſza do vżywánia zá pićié/ á do wárzenia/ á inſza do lékarſtw chorobam pomocna być ma Oczko 10, 16.

Zwrot: iron. »pięknie przystosować« (1): Y naprzod vkázuią ony ſłowá gdzie Pán mowi: [...] Wierzycie w Bogá wierzcie y w mię. [...] Ale było przydáć co po tych ſłowiech ſtoi [...]. Abowiem ia w Oyczu á Ociec we mnie. [...] Y widzicie iuż ná oko iákoć to piſmo pięknie przyſtoſowáli? SarnUzn D5v.
a. Nada(wa)ć odpowiedni, dobrze przylegający kształt (6): Mącz 127c; Zrąbiwſzy then Vpuſt [...]/ pátrz równoli zrąbiony ieſt. A ieſliby ná iednym kóńcu był niſki/ á ná drugim wyżſzy/ tedy możeſz drzewo przyſtoſowáć/ vćioſawſzy iákoby klin Strum L3v.

przystosować na co (1): záłóżże ón Fundáment/ Przéćieśiámi iáko długich potrzebá. Ieſlibyć iedná nie przeſtáłá/ tedy drugą przyſtoſuy ná kóniec/ y trzećią y czwartą: tylé iléćby ich potrzebá. Strum L2v.

α. O ubiorze (3):

przystosować komu (2): Configurare alicui toracem, Przitoſowáć [!] komu kábat. Mącz 127c, 134b.

przystosować na kogo (1): Cżás przychodźi obácżyć ſie pánowie Zołnierze/ Zbroie ná ſie przyſtoſowáć odprowſzy kołnierze. BielSpr b2.

2. Odnieść (odnosić), (s)twierdzić, że jakieś słowa dotyczą kogoś a. czegoś; (po)traktować jakiś tekst jako potwierdzenie swego zdania; transfigurare PolAnt; accommodare, aptare, transferre Cn [w tym: co (12)] (12):

przystosować do kogo, do czego (6): A batzyſz iuſz/ iż nie o ćieleſnych dziewicach Duch ſwięty ty ſlowá rozumie/ iákoś ie ty fáłſzywie do dziewic ćieleſnych y ſſalonych/ przyſtoſował? KrowObr 229; SarnUzn [F]2; CzechEp 171; NiemObr 8, 21; vważ v śiebie przycżyny przerzecżone fráſunkow od Páná Bogá dopuſzcżonych: á iednę ábo kilká z nich/ do ſámego śiebie przyſtoſowawſzy/ vtul ſię w płácżu/ y troſce twoiey. LatHar 578; [Przyſtoſuiąc tedy do náſzey rzeczy [tj. do sposobu używania pieniędzy]/ pieniądze ſáme z śiebie nie czynią żadnego pożytku iáko czyni dom/ álbo rola ŚmiglLichwa 20].

przystosować komu (1): Y wnetże ku temuż Bogu obrácza ſwą mowę: Wſtąpiłeś ná wyſokośći y poimałeś bráńce álbo więźnie. Ktore iednák ſłowá Apoſthoł do Ephez.4. Kriſtuſowi właſnie przyſtoſował. SarnUzn D6v.

przystosować ku komu, ku czemu (4): BibRadz 1.Cor 4/6; Nie zły przykład/ ktory/ proſzę ćię/ przyſtoſuy iáśniey ku rzeczy náſzey. OrzRozm B3; iż on [żartujący] wziąwſzy tho ſłowo rząd [na konia]/ przyſthoſował ie ku inemu/ y vkazawſzy rząd [stojących]/ [...] odmienił właſność ſłowá/ przeto dla tey wtorey trefnośći/ z dwuwykłádnego ſłowá/ rzecżenie było dáleko trefnieyſze. GórnDworz P8, O5.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia dalszego w zdaniu nadrzędnym [na kogo; to aby] (1): Abowiem coś perwey [!] powiedział tegoś wſzytkiego zapomniał/ y ná kápłany to ſámy przyſtoſował/ áby oni tylko pod dwiemá oſobomá przyimowáli KrowObr 200v.

3. Przyrówn(yw), (s)twierdzić, że coś (a. ktoś) jest podobne(-y) do czegoś (a. kogoś) lub tożsame z czymś; accommodare Modrz; transferre Cn [kogo, co] (3):

przystosować do czego (1): Pięknie záprawdę y Páweł/ zálećiwſzy rozmáite dáry/ ktoremi cżłonki iednego ćiáłá ozdobione ſą/ á przyſtoſowawſzy ie do ćiáłá Rzecżypoſpolitey/ ábo Zboru ś. roſkázuie/ żeby [...] ModrzBaz 45v.

przystosować k czemu (1): Ale ieſzcże mieyſce Páwłá s. [...] k teyże Regule [interpretacji Pisma Św.] przyſtoſuymy/ á vyrzeſz [...] że to piſmo zá námi ieſt SarnUzn F7v.

przystosować z kim (1): CzechEp 272 cf Szereg.

Szereg: »rownać abo przystosować« (1): iż y oni też temu iednemu Bogu świádectwo wydawáli/ onemu ſámemu to iáśnie przycżytáli (niechcąc z nim y onego ſyná zmyślonego/ ktorego ſobie ſámi vkowáli/ [...] tákże y duchá ś. rownáć: ábo przyſtoſowáć/ iż on ſam ieſt przez ſię Bogiem: ktory/ y ſynowi/ y duchowi ś. pánuie. CzechEp 272.
II. (Za)aplikować (12):
1. Przyłączyć (przyłączać), doda(wa)ć, przymocow(yw); aptare Vulg; annectere, attexere, contexere Mącz [w tym: co (4)] (5): Attexo, Pritkáć [!]/ przisádźić/ prziſtoſowáć. Mącz 453c.

przystosować do czego (1): A gdychmy ſie iuż o práwdzie námowili/ tu iuż muśimy ſtałość do niey przyſtoſowáć/ bo ty dwie pánie z iednego domu idą RejZwierc 85.

przystosować ku czemu (3): ná wierzch [sukni] Humerał włożył/ kthory sćiągnąwſſy páſem przyſtoſował ku Pekthoráłowi Leop Lev 8/8; Contexere extrema cum primis, Oſtáteczne ku pierwſzym prziſtoſowáć. Mącz 453c, 244b.

a. [Dobudować [do czego]: teſtámentem może káżdy potomká ſwego obowiązáć/ áby [...] dopuśćił Sąſiádowi piętro do muru ſwego przyſtoſowáć SzczerbSpecSax 317 (Linde).]
2. Uży(wa)ć, (za)stosować, wykorzyst(yw) jako narzędzie lub środek [co] (5): Ku cżemu [że matka jest lepsza od mamki] możem przytknąć onę rzecż kthorą cżynił pan Kriſtus o prawdziwym páſterzu á náyemniku [...]. Te ſlowá ácż nye bárzo należą náſſey rzecży/ przedſię ſluſſnye ſie ye nam przyſtoſowáć godzi. GliczKsiąż D3; Chwalę też y owo/ kiedy ktho podobieńſtwo iákie/ ábo przyrownánie wyrwie/ y foremnie ie przyſtoſuie GórnDworz Q8.

przystosować do czego (1): iáko ow ſznur z wagą/ czo go murárze vżywáią/ ktory nie iedno ſam proſty ieſt w ſobie/ ále y tę ſciánę proſtą vcżyni/ do ktorey go przyſtoſuią. GórnDworz Gg5.

przystosować k(u) czemu (2): ListRzeź w. 17; K cżemu ią [gorzałkę] przyſtoſuieſz Wielką w niey mocz pocżuieſz LudWieś B5.

3. Wyjaśni(a)ć, (z)interpretować [co] (2):

przystosować czym (1): A my nie wźięliſmy duchá tego ſwiátá/ ále duchá ktory ieſt z Bogá: ábyſmy wiedzieli co nam Bog dárował. Co też opowiedamy nie przez wyuczone powieśći ludzkiey mądrośći: ále przez náukę Duchá/ duchownym duchowne rzeczy przyſtoſuiąc [comparantes]. WujNT 1.Cor 2/13.

Zwrot: »dobrze przystosować« (1): Hic locus niſi dextrem accomodetur [...] rć: Po náſzemu [tj. po polsku] ták/ To mieyſce [...] ieſliby go dobrze nie przyſtoſowano/ może ſię zdáć że ie ku obcemu wyrozumieniu nakręcono/ álbo nákierowano. BudNT Hh6v.

Synonimy: I.1. przyformować, przykrawać, przykstałtować, przymierzać; 2. odnieść, odnosić; 3. przyrownawać, rownać; II.1. przyściągnąć, przypajać, przysadzić, przytkać, przywięzować.

Formacje współrdzenne cf STOSOWAĆ.

Cf PRZYSTOSOWANIE, PRZYSTOSOWANY

ALKa, ZCh