[zaloguj się]
[pdf]

PTASTWO (112) sb n

ptastwo (102), ptactwo (9), ptasztwo (1); ptactwo FalZioł (2), RejAp; ptastwo : ptactwo : ptasztwo MurzNT (1:-:1), BielKron (3:1), RejPos (1:3), ArtKanc (1:2).

-a- (81), -å- (19); -å- Murm (2), BudBib, KmitaSpit (6); -a- : -å- BibRadz (8:2), Mącz (4:2), RejPos (1:3), KochPs (2:1), ArtKanc (2:1), KlonFlis (1:1); o jasne.

Fleksja
sg pl
N ptastwo ptastwa
G ptastwa
D ptastwu
A ptastwo ptastwa
I ptastwem
L ptastwie
inne sg A a. N - ptastwo

sg N ptastwo (31). ◊ G ptastwa (28). ◊ D ptastwu (13). ◊ A ptastwo (22). ◊ A a. N ptastwo (1). ◊ I ptastwem (8); -em (1), -(e)m (7). ◊ L ptastwie (1). ◊ pl N ptastwa (2). ◊ A ptastwa (6).

Sł stp: ptastwo, Cn: ptastwo, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.: ptastwo, ptactwo.

1. Coll. od „ptak”; aves Murm, PolAnt, Cn; volucris (a. volucre, a. volucres) PolAnt, Vulg, Cn; volatilia (a. volatile) HistAl, PolAnt, Vulg; avitium Mącz, Cn; pecus volatile Mącz (111): Murm 80; FalZioł V 49v; GlabGad H6v; ábowiem Egipcżánie ſą rozomni/ ktorzy iż ſny rozwodzą/ známioná vkázuią/ ptaſtwu rozumieią [volatilia intelligunt] HistAl A2v; MurzNT 23v marg; GliczKsiąż Q3; Skłádli ná pokarm ptáſtwu trupy twych ſług wziętych LubPs S2v, ff3v marg, gg5; Leop Gen 7/11, Lev 1/14, 4.Esdr 5/6; A ptáſtwo niech lata nád źiemią pod rozpoſtrzeniem niebieſkim. BibRadz Gen 1/20, Gen 6/20, Ez 17/23; A ty wſzytki ofiáry mianowáne dobytká y ptáſtwá rozumie ſie wſzędzye ná zdrowe/ gdzyekolwie piſmo ſwięte kładzye niepomázáne BielKron 38v; Piecżono też koſztownie środ rynku wołu cáłego/ ktory był ptáſtwem rozmáitym/ y zaiącmi/ ćielęty/ y iágnięthy nádziány/ y vſzpikowány BielKron 331; KwiatKsiąż G3; Auspicium, Praktika. Wieſzczbá z ptáſtwá Mącz 21d, 20d, 26c, 286a; Záś te (ſą) ktoremi ſię będziećie brzydzić miedzy ptáſtwem/ nie będziećie ich ieść iáko brzydkośći iákiey: Orłá/ Iáſtrząbá/ y morſkiego orłá. BudBib Lev 11/13, Gen 1/22, 6/20, Lev 1/14, 11/21; KochPs 116; Mięſa y ptáſtwá dał im wielką moc Pan Bog. SkarŻyw 484 marg; ArtKanc B2v, I3, T11v; Fartura – Karmienie ptaſtwa. Calep 408b; Twoich Pánie ſług/ ćiáłá nie grzebione/ By ptáſtwo było nimi náſycone. GrabowSet T4v, T4v; KołakSzczęśl Av; KmitaSpit A3 [2 r.], B3, Cv, C4, C4v; Iako ptáſtwá goſpodárſtwu ſzkodliwego/ dotyla zbywamy płaſzániem/ ſtráſzydłámi/ śidłámi/ y zbierániem z gniazdá/ áż gdy to nie pomoże/ y ſáme gniazdá ich rozmiátamy. PowodPr 27, 66, 80; KlonFlis C2; KlonWor 60.

W połączeniach szeregowych (18): Wſzelkie zwierzę/ wſzelki gad wſzelkie ptáſtwo/ y wſzyſtko co ſię rucha ná źiemi/ wedle rodzáiow ſwych/ wyſzło z oney Archy. BibRadz Gen 8/18, Gen 7/22, 9/10; [Pan Bóg] rzekł: Zgłádzę cżłowieká ktoregom ſtworzył/ od oblicżnośći zyemie/ tákież dobytek/ ptáſtwo/ chrobáctwo/ áby ty złośći zginęły ná potym. BielKron 4v, 5v; RejPos 191v, 192; BudBib Ps 148/10; iż pod tym rokiem [...] choroby częſtſzé y ſzkodliwſzé/ ptáſtwo/ bydło/ ryby/ drzewá/ zboża/ źiołá/ ſády nievżytecznieyſzé Oczko 29v, 1v, 3v, 9v; Y rzekł Oćiec do Syná y Duchá S. [...]: Vcżyńmy cżłowieká/ ná obraz y podobieńſtwo náſze: zlećmy iemu pánowánie ná ryby morſkie/ y ná ptáſtwo powietrzne/ y ná beſtye ziemſkie/ y ná wſzytko co ſię ruſza ná ziemi. SkarŻyw 259, 270; iáko Bog zoſobná y drzewom y źiołam/ y Ptáſtwu y rybam y źwierzętom y ludźiom dał naśienie mieć w ſobie/ áby ſobie rzecż podobną rodźili. CzechEp 293; LatHar 674; WujNT Act 10/2, 11/6.

W porównaniu (1): Dziwnieć nas wżdy ten ſwiat ſtroi Acz da vrodę bogacztwo Aczos iako w klatkach ptaſtwo Tego iedno vżywamy Czo ziemy to wſzytko mamy RejJóz C8.

W charakterystycznych połączeniach: ptastwo(-a) lata, śpiewają, [gnieździ się (będzie sobie gnieździło)]; ptastwo bezecne, brzydliwe (2), jurne, szkaradne, szkodliwe; ptastwa ćma, karmienie, potrawa, zbor.

Wyrażenia: »ptastwo latające« (2): Y rzekł Bog: niech płodzą wody płod duſzą żywiący y ptáſtwá lataiące nád ziemią [volatile volet super terram]: po powietrzu niebieſkim. BudBib Gen 1/20; LatHar 251.

bibl. »ptastwo leśne« (2): GostGospSieb +2v; Ták (iáko piſzą ſtárzy) właśnie Gżegżelicá Ieſt v ptáſtwá leśnego iáwna wſzetecżnicá. KlonWor 60.

»ptastwo niebieskie« = volucres caeli PolAnt, Vulg; volatilia (a. volatile) caeli(-orum) PolAnt (4): weirzyćie na ptaſztwa niebieſkié/ iſz ani śieią ani żną/ ani zgromadzaią do ſtodoł a wżdy oćiec waſz niebieſkj żywi ié. MurzNT Matth 6/26; Leop Gen 7/23; BudBib Gen 6/7, Ier 16/4; [Liſzkj/ maią iamy/ i ptaſztwo niebieskié ma gniazda a ſyn człowieczy niemá gdzieby głowę skłonił MurzNT Matth 8/20, Luc 13/19].

»ptactwo nocne« (1): Przytym też niedoperzowie/ ſowy/ puhacże/ y ine ptáctwo brzydliwe nocne á ciemne thám ſie poſpolicie rádo chowa. RejAp 148.

bibl. »ptastwo powietrzne« = volucres caeli Vulg, PolAnt; volatilia caeli Vulg (10): Super ea volucres coeli habitabunt: de medio petrarum dabunt voces. Nad thymi ptaſthwo powietrzne będźie ſobie gniezdziło á z poſrzodku skał pienie ſwoie będą wypuſcżać. WróbŻołt 103/12, 49/11; Y będą pokármem trupy wáſze ptáſtwu powietrznemu y źwierzętom źiemſkiem/ ták iż nikt nie będźie coby ie odpłoſzyć miał. BibRadz Deut 28/26, Gen 7/22, Dan 4/9; SkarŻyw 259; LatHar 251, 674; pilnie pátrząc obaczyłem y vyrzałem czworonogie źiemſkie zwierzętá, y beſtye/ y gádźiny/ y ptáſtwá powietrzne. WujNT Act 11/6, Act 10/12.

»ptastwo skrzydlaste« = avis alata, volatile alatum PolAnt (3): A przetoż ſtworzył Bog wieloryby wielkie [...]. Y wſzytko ptáſtwo ſkrzydláſte/ káżde wedle rodzáiu ſwego BibRadz Gen 1/21; BudBib Gen 1/21, Ps 148/10.

»wodne ptastwo« (1): Tám wodne ptáſtwo ma ſwoie noclegi/ Przy rogoźinie okrywa więc brzegi/ A przy śitowiu y przy gęſtey trzćinie KlonFlis B4v.

Szeregi: »bestyje i ptastwo« = bestiae et volatilia PolAnt [szyk 3:1] (4): BibRadz Eccli 17/4; Oczko 7v; Ná pował leżą po źiemi Trupy ſług twoich/ któremi Karmi ſye ptáſtwo brzydliwé/ Y beſtije drapieżliwé. KochPs 119; SkarŻyw 260. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»ptastwo albo (i) bydlę (a. bydło)« [szyk 1:1] (2): okróm owéy [wody cieplicznej] co ná Spiſzu/ któréy ſmród zábijá ptáſtwo/ álbo bydlę któréby iéy iedno vkuśiło. Oczko 25v; Abráhám też Pátryárchá/ gdy bydło rozlicżne y ptáſtwo pewne/ Pánu Bogu ofiárował/ wielką [...] przeſzkodę miał LatHar 251. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]

»ptastwo, ryby« (1): Dałeś w moc iego [człowieka] wſzyſtki bydłá polné/ Dałeś y leśné źwiérzętá ſwowolné: On ná powietrzu ptáſtwem/ pod wodámi Władnie rybámi. KochPs 11. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»zwierz(ę), (i) ptastwo« = volucre et animal PolAnt [szyk 5:1] (6): ize ten pan żywi zwierz y ptaſtwo/ iże ziemia rodzi pożywienie zwierzętam y ludziem WróbŻołt hh6v; BibRadz Deut 28/26; kazał im teſz wprowadzić [do arki] [...] káżdego zwierzęćiá y ptáſtwá po parze/ dla rodzáiu áby nieginęły SkarŻyw 270; KochTr 15; BielSen 6; Zwierz/ ptáſtwo/ w nocy ſwe pośiłki máią/ Mnie trápić/ kśiężyc ná niebo wſtępuie GrabowSet H. [Ponadto w połączeniach szeregowych 10 r.]

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu dwu- lub wieloczłonowym: »i ine ptastwo« (2): Uropygium et Oropygium, Guźicá yáko v kur y inego ptáſtwá w którey ogonowy puſz ſtoyi. Mącz 509a; RejAp 148.

Przen (2): Ieſtći też to ieden dźienny ćiężar y vpalenie/ przyſtoynie modlitwę odpráwić: bo nie káżdy w to tráfi/ y nie iedno duchowne ptáſtwo ogániáć z Abráámem potrzebá/ gdy Pánu Bogu ofiáry kto czyni LatHar +8v.
a) Demony (1): sſtáłá ſię [Babilonia] y ſtrażą wſzego duchá nieczyſtego/ y ſtrażą wſzelkiego ptáſtwá nieczyſtego [volucris immundae] y przemierzłego WujNT Apoc 18/2.
a. Drób; altilia Calep (11): Aviarium. [...] Klatká álbo zamknyenye wczym ptaſtwá karmyą. Murm 89; Turunda, Massa, sive buccella, qua farciuntur, sive saginantur altilia – Kukiełka z mąki iaką tuczą ptaſtwo. Calep 1095b; Ná Wioſnę w Máiu dobytek wſzeláki y ptáſtwo znákowáć. GostGosp 158, 48, 72; Y beſtye znáią tego co ie karmi/ ydo ſwey goſpodyniey ná wśi wſzytko ſię ptáſtwo zbiega. SkarKaz 278b.

W połączeniach szeregowych (2): potym temu co ná roley zoſtawa ſprzężay doſtátecżny/ ták końſki iáko wołowy/ krow/ owiec/ świni/ ptáſtwá wſzelákiego/ ſtátki wſzelákie rolne/ iáko wyżſzey/ Kmiećiowi należące zoſtáwić GostGosp 42, 16.

Szereg: »wołowie i ptactwo« (2): Otho iuż obiad moy gotow ieſth/ wołowie moi y ptactwo moie iuż ſą pobići/ á wſzythko iuż ieſt zgotowano/ podźcie iuż ná gody. RejPos 238, 240v.

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu dwuczłonowym: »i insze ptastwo« (1): Cohors [...], Oplecione mieyſce w którym kury y ynſze ptáſtwo chowáyą Mącz 59b.

b. Mięso z ptaków przyrządzone do jedzenia (2):

W połączeniu szeregowym (1): y potrzebá/ áby hoyniéy [...] wkuchni wárzóno: á będźieli to ptáſtwo/ kury/ ćielęćiná/ kápłón/ nic ſye nád to lepſzégo dáć niemoże Oczko 24v.

Szereg: »ptactwo i zwierzęta« (1): PAzdziernika mieſiącza, ptacztwo y cżwornok zwierzęta y inne pożytecżne ieſt/ krom raka FalZioł V 48v.
2. Inne stworzenia latające: owady (1): Káżda płaża miedzy ptástwem [omne reptile volucris]/ co ná cżterzech (nogach) chodzi brzydka wam będzie. BudBib Lev 11/20.

SBu