[zaloguj się]
[pdf]

[PUŁKRES sb m

pułkres, połkres.

e jasne; w poł- o pochylone.

Fleksja
sg
G pułkresa, pułkresu
A półkres
L pułkresie

sg G pułkresa, pułkresu. ◊ A półkres. ◊ L pułkresie.

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów): półkresu.

Punkt wyznaczający połowę trasy, jaką według potocznych wyobrażeń słońce odbywa po niebie; środek nieba, zenit:
Fraza: peryfr. »w połkres nieba słońce wstąpiło« = nastało południe: W półkres niebá ogniſte iuż ſłońce wſtąpiło [sol medium caeli conscenderat igneus orbem VIII 97]/ Gdy zdáleká y zamek y mur widáć było VergKoch 218.
Przen: Punkt wyznaczający połowę trasy, jaką odbywa po niebie upersonifikowana noc; środek nocy, północ; późna, głęboka noc: Bo nie świećiły áni płánety od śiebie/ Ani iáſność pogodna nie byłá ná niebie: Ale ćiemné obłoki/ á noc zá chmurámi W pułkreśie ſwym zákryłá Xiężyc y z gwiazdámi [lunam in nimbo nox intempesta tenebat III 587]. VergKoch 85 (Linde).
Frazy: peryfr. »noc z pułkresa(-u) odchodzi, wyszła« = minęła północ [szyk zmienny]: Aczkolwiek noc wyſzłá z pułkreſá [iam nox umida caelo praecipitat II 8-9]/ A gwiazdy záchodzącé do pokoiá wiodą [...] VergKoch 34; á z tym ćię Bóg żegnay/ ábowiem Wilgotna noc ſpułkreſu odchodźi [torquet medios Nox umida cursus V 738] VergKoch 144.

peryfr. »dochodziła do pułkresu swego noc« = zbliżała się północ: Iuż práwie dochodźiłá do pułkreſu ſwégo/ Wilgotna noc [iamque fere mediam caeli Nox umida metam contigerat V 835] [...] VergKoch 147.]

MFr