« Poprzednie hasło: PUSZCZAĆ | Następne hasło: PUSZCZADŁKO » |
PUSZCZAĆ SIĘ (98) vb impf
sie (72), się (26).
inf | puszczać się | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
indicativus | |||||||
praes | |||||||
sg | pl | ||||||
1 | puszczåm się | puszczåmy się | |||||
2 | puszczåsz się | puszczåcie się | |||||
3 | puszczå się | puszczają się |
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
3 | m | puszczåł się | m pers | puszczali się |
f | puszczała się | m an | puszczali się |
fut | ||
---|---|---|
sg | ||
3 | m | będzie się puszczåł |
imperativus | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | puszczåjmy się | |||
2 | puszczåj się | puszczåjcie się | ||
3 | niechåj się puszczają |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | m pers | bychmy się puszczali, bysmy się puszczali | |
3 | m | by się puszczåł | m pers | |
n | by się puszczało | subst |
con praet | ||
---|---|---|
pl | ||
2 | m pers | byście się byli puszczali |
inf puszczać się (12). ◊ praes 1 sg puszczåm się (7). ◊ 2 sg puszczåsz się (3). ◊ 3 sg puszczå się (24). ◊ 1 pl puszczåmy się (1). ◊ 2 pl puszczåcie się (1). ◊ 3 pl puszczają się (20). ◊ praet 3 sg m puszczåł się (4). f puszczała się (2). ◊ 3 pl m pers puszczali się (2). m an puszczali się BierEz (1). ◊ fut 3 sg m będzie się puszczåł (1). ◊ imp 2 sg puszczåj się (4). ◊ 1 pl puszczåjmy się (1). ◊ 2 pl puszczåjcie się (2). ◊ 3 pl niechåj się puszczają (1). ◊ con 3 sg m by się puszczåł (1). n by się puszczało (1). ◊ 1 pl m pers bychmy się puszczali (3) RejPos (2), RejZwierc, bysmy się puszczali (1) ModrzBaz. ◊ con praet 2 pl m pers byście się byli puszczali (1). ◊ part praes act puszczając się (5).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.
- 1. Wykonywać ruch przed siebie, opuszczając jakieś miejsce
(35)
- a. Ku przodowi
(31)
- α. Wyruszać w drogę
(25)
- Przen (7)
- αα. Rozpoczynać wojnę (1)
- ββ. Ruszać w pogoń (1)
- β. Atakować
(3)
- Przen (2)
- γ. O zwierzętach
(3)
- Przen (1)
- α. Wyruszać w drogę
(25)
- b. Ku dołowi: schodzić, rzucać się w dół, nurkować na dół głową
(4)
- Przen
(2)
- a) W opisie gwiazdozbioru (1)
- Przen
(2)
- a. Ku przodowi
(31)
- 2. Chcieć coś zrobić, działać jakoś, mieć zamiar
(10)
- a. Dawać się kierować emocjom (5)
- 3. Atakować
(10)
- Przen (1)
- a. Atakować słownie (9)
- 4. Pokładać nadzieję, ufność, zdawać się (5)
- 5. Przestawać się trzymać, opuszczać
(7)
- Przen: Przestawać towarzyszyć (1)
- a. Przestawać być wyznawcą (4)
- b. Przestawać jakoś postępować (2)
- 6. Wydobywać się na zewnątrz
(22)
- a. O odchodach i wydzielinach (2)
- b. Wyrastać z czegoś (20)
- 7. Kiełkować (2)
- 8. Czepiać się podłoża (o roślinach) (4)
- 9. Wypuszczać nasienie męskie (1)
- 10. Zaczynać tajać, rozmarzać (1)
- 11. Zwrot: »po powroziech się puszczać« = chodzić po linie (1)
puszczać się ku czemu [= w jakim celu] (1): Episcopia navis, Lódká máła przi okreciech. ná którey ſie puſzczáyą ku ſzpiegowániu. Mącz 106d.
puszczać się na co [= w podróż czym] (1): Convector, Który ſie weſpołek s drugiemi ná łódź [...] puſzcza. Mącz 477c.
puszczać się czym [= przez co] (1): GDźie té wrotá nieſzczęſné/ którémi przed láty Puſzczał ſye w ziemię Orpheus KochTr 13.
puszczać się na czym (1): Mącz 106d cf puszczać się ku czemu.
puszczać się w czym (1): Ktorzy ſie puſſcżáią ná morze w okręćiech máiąc ſpráwy ná wielkich wodách. Czi widzieli ſkutki Páńſkie Leop Ps 106/23.
puszczać się dokąd (4): In Britaniam navigare consueverunt, Do Angliey ſie zwykli puſzczáć. Mącz 242c; Y puſzcżáiąc ſię ku Litwie [...] trochę ſię chlebem pośiliwſzy/ w drogę ſwoię ſzli. SkarŻyw 356; KochTr 13; PudłDydo B4.
puszczać się skąd (2): Trzebá było o mężowie/ vſlucháwſſy mnie/ nie puſſcżáć ſie od Krety Leop Act 27/21; WujNT Act 27/21.
»puszczać się na morze, na wodę« [w tym: na morze ani na wodę (1)] = (mare) navigare Vulg, Mącz; committere se mari, descendere (in) mare Vulg; committere se fluctibus a. ponto Cn [szyk zmienny] (6:1): [w znaku Barana] kupczyc/ ale na morze/ ani na żadną wodę nie puſzczac ſie. FalZioł V 49v; Y gdy wyćiągnęli kotwice puſſcżáli ſie na morze Leop Act 27/40, Ps 106/23, Is 42/10; BibRadz 3.Esdr 4/23; Mącz 242c. [Cf też 2. W porównaniu.]
puszczać się na czym (1): Ná tychże ſię y my koniách y wozách tám [do królestwa niebieskiego] puſzczaymy/ ktore z niebá y od niego z dáru iego mieć możem SkarKaz 246b.
puszczać się dokąd (1): SkarKaz 246b cf puszczać się na czym.
»puszczać się na drogę« = ire in viam Vulg [szyk zmienny] (2): Nie day ſie przewiewáć káżdemu wiátrowi/ áni ſie puſſcżay ná káżdą drogę: bo ták káżdy grzeſſnik bywa probowan Leop Eccli 5/11; RejZwierc 137v.
»puszczać się (bez wiosła) na morze« [w tym: w czym (1)] [szyk zmienny] (3): Co też ty tedy chceſz vcżynić moy miły brácie/ ktory ſtoiſz v brzegu tego tho márnego iezyorá á mizernego ſwiátá tego [...]. Widziſz iż iedná łodká prożna ieſt/ á prożno ſtoi ná brzegu: ále nie rádzęć ábyś ſie w niey puſzcżáć miał bez wioſłá ná morze. RejPos 174v; iż iuż przydzieſz ku záziębłym látom twoim/ á rozmyſliſz ſie iż ſie puſzcżaſz ná to záſtydłe á głebokie morze ſwiátá tego burzliwego RejZwierc 127v, 126v.
puszczać się przeciw czemu (1): przećiw ktorym [pokusom] nie ſam ſie ma puſzcżáć [...]/ ále áż z Chriſtuſem Pánem ſwym CzechRozm 199.
puszczać się na co (1): PAtrzay pilno/ gdy owo bądź w boru/ bądź w leśie/ Iedno drzewo nád drugié buyniéy ſye wynieśie: Iáko ná nie gwałtowniéy wiátry ſye puſczáią PudłFr 41.
puszczać się za czym [= chcąc uchwycić] (1): Kazał doſtáć młodych orłow: Aby [...] cżterzy mu ich przynieſli. Ktore kiedy iuż Ezop miał/ Táką im [orłom] miárę [= sposób] przypráwiał: Iż ſie zá mięſem puſzcżáli/ Wzgorę y ná doł latáli. BierEz Gv.
puszczać się na kogo [= atakować] (1): Tákże y wieprz pátrz iáko ſie ná ludzi wnet będzie puſzcżał/ zębámi zgrzytał RejZwierc 75.
»na doł głową [skąd] się puszczać« (1): iż ſie ten nieſláchetnik [tj. czart] miał o nie [ludzi] zawżdy á vſtáwicżnie kuśić/ [...] ludzi przywodząc iż [...] pokuſzáią ſie o niepodobne rzecży/ á práwie ſie ná doł głową z wyſokiey wieże puſzcżáią. RejPos 71v.
»nurkiem się puszczać« (1): Cyránek/ łyſek/ niezlicżona tłuſzcża/ Co raz ſie nurkiem po płoćicę puſzcża. KlonFlis B4v.
puszczać się do czego (1): ktorzy ſię żebráć [...] wſtydzą: máiąc wielki ná ſię niedoſtátek/ z ktorego do złych ſię rzecży puſzcżáią SkarŻyw 413.
[puszczać się ku czemu: Te przykłády bliżſze ſą Koſćiołá pierwſzego/ áby małżonkowie godni ná piecżą Páſterſką obieráni byli: niżli gdy ſie ku ożenieniu puſzcżáią ci/ ktorzy iuż w ſtanie Pánieńſkim ná służbách Páńſkich prácowáli HerbOdpow Ss4.]
puszczać się na co (1): iáko ono powiedał Fábius Máximus ieden mądry Rzymiánin/ gdy Minucius młody Hetman ieden Rzymſki ná nierowne ſie rzecży puſzcżał RejZwierc 149v.
Ze zdaniem celowym (1): Ci cżáſu zágubienia gwałtownie ſię puſzcżáią áby wykonáli gniew ſtworzyćielá ſwego. BudBib Eccli 39/33.
W porównaniu (1): ácż to nie moiey głowy rozmyſł/ ná tákie rzecży głębokie rownie iáko bez wioſłá ná morze ſie puſzcżáć. RejZwierc 182.
puszczać się za czym (4): A wżdy rzadko by ktory był ruſzon tą cnotą [tj. miłością do rodziców]/ Owſzem ſie więcey puſzcża ich zá tą ſlepotą. HistLan B2v; á záśię ábyſmy śię też názbyt zá namiętnośćiámi ſerdecżnemi niepuſzcżáli. ModrzBaz 8v, 43; SkarKazSej 683.
W porównaniu (1): A pilno to kłádzie [czart] przed ocży każdemu/ áby ſie nie kurcżył ták bárzo przed tym przykázániem iego [Boga]/ á nie ták bárzo dufał temu Pánu ſwemu/ á puſzcżał ſie ná ſwą wolą iáko z ganku ná doł RejPos 72.
W przeciwstawieniu: »puszczać się ... przystać« (1): iſz ći ktorzy ſię kośćiołá puſzcżáią/ á do kácerſtwá przyſtáią: imię Chryſtuſowe pomiátáć [...] muſzą SkarŻyw 394.
puszczać się z czego (1): Mięſo ſkopowe [...] chorem nie thak [zdrowe]/ bo chocia z żołądka łacno vynidzie, ale z cżłonkow trudno ſie puſzcża/ przetho wilkoſć w ciele lipką cżyni. FalZioł IV 2b.
puszczać się z czego (1): po wyśćiu śiedmi mieśięcy/ zęby mu [człowiekowi] ſie z dźiąſł puſzczáią LeovPrzep H4v.
puszczać się po czym (1): Po pálcách wſzędy nowé piórká ſye puſczáią [poecie zmieniającemu się w łabędzia] KochPieś 54.
puszczać się od czego (3): Cervix, Pieniek od którego ſie latoroſli puſzczáyą. Mącz 50b, 144d, 198c.
puszczać się z czego (1): Mącz [325]d; [Iáko ieſt iábłoń/ śliwy [...] y inſze drzewá/ ktore śię łácno przyymuią/ álbo śię záśię z korzeniá puſzcżáią Cresc 1571 145, 63 (Linde)].
puszczać się na czym (1): Cyma, Młode coſziki [lege: soszyki] álbo łodigy/ które ſie ná kápuście/ álbo też ná ynſzich ziołach náoſtátek puſzczáyą Mącz 76b.
W porównaniu (1): po nich [żywotach świętych, tj. po ich czytaniu] iáko ſucha ziemiá po deſzcżu cnotá wludziach buyno ſie puſzcżáłá SkarŻyw A2.
Formacje współrdzenne cf PUŚCIĆ.
KW