[zaloguj się]
[pdf]

PUŚCIĆ SIĘ (342) vb pf

sie (245), się (97).

Fleksja
inf puścić się
praet
sg pl
1 m puściłem się, -m się puścił m pers puścilismy się, -smy się puścili
f puściłam się, -m się puściła m an
2 m puściłeś się, -ś się puścił m pers -ście się puścili
3 m puścił się, puści(e)ł się m pers puścili się
f puściła się m an
n puściło się subst puściły się
plusq
sg
1 m -em się puścił był
3 m był się puścił, puścił się był
imperativus
sg
2 puść się
conditionalis
sg pl
1 m bych się puścił m pers
3 m by się puścił m pers by się puścili
f by się puściła m an
n by się puściło subst by się puściły
con praet
pl
3 m pers puściliby się byli

inf puścić się (63). ◊ fut 1 sg puszczę się (5). ◊ 2 sg puścisz się (6). ◊ 3 sg puści się (32). ◊ 1 pl puścimy się (3) RejJóz, Mącz, RejPos, puścim się (1) SkarKaz. ◊ 2 pl puścicie się (1). ◊ 3 pl puszczą się (2) SienLek, HistLan, puścią się (1) RejKup. ◊ praet 1 sg m puściłem się, -m się puścił (9). f puściłam się, -m się puściła (2). ◊ 2 sg m puściłeś się, -ś się puścił (2). ◊ 3 sg m puścił się (95), puści(e)ł się (1); puścił się : puści(e)ł się BielKron (47:1). f puściła się (14). n puściło się (1) [może impers od PUŚCIĆ]. ◊ 1 pl m pers puścilismy się, -smy się puścili (18). ◊ 2 pl m pers -ście się puścili (1). ◊ 3 pl m pers puścili się (41). subst puściły się (6). ◊ plusq 1 sg m -em się puścił był (1). ◊ 3 sg m był się puścił (1) OrzJan, puścił się był (1) BielKron. ◊ imp 2 sg puść się (11). ◊ con 1 sg m bych się puścił (1). ◊ 3 sg m by się puścił (1). f by się puściła (1). n by się puściło (2). ◊ 3 pl m pers by się puścili (2). subst by się puściły (1). ◊ con praet 3 pl m pers puściliby się byli (1). ◊ part praet act puściwszy się (15).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (cztery z niżej notowanych przykładów) – XVII i XIX w.

Znaczenia
1. Wykonać ruch przed siebie, opuszczając jakieś miejsce (268):
a. Ku przodowi (254):
α. Udać się, wyruszyć w drogę; committere se PolAnt, Mącz, Vulg; transire Miech, Vulg; descendere, ingredi, navigare, proficisci Vulg, Mącz; solvere Mącz, Calag; excurrere Miech; venire HistAl; abire, incipere navigare, ire Vulg; ascendere, tendere PolAnt; dare se, devehere, pergere, provehi, transmittere Mącz (244): Podobno go gdzes ros bito Albo vtonał na Wodze Iż ſię tak puſcził o głodzie RejKup v6, v5; Tertia fere vigilia solvit Caesar, Około trzeći godźiny w noc puśćił ſie Ceſarz. Mącz 400b; RejZwierc 138; WujNT Act 27/2.

puścić się do kogo (1): wnet ſie nágothował záſię do Preſzporku do krolow Kárdynał/ ale inſzą drogą/ to ieſt puśćił ſie wodą z Wiedniá do nich BielKron 413v.

puścić się przeciwko komu (1): Mącz 370d cf »puścić się albo wyjechać«.

puścić się na co (4): Drugi ſie ná rozlicżne niebeſpiecżeńſtwá puśći pod zięmię RejZwierc 157; SkarŻyw 50; Ow ná Tárnowſkie gory/ ow ſię puśći ná flis. KlonWor 74. Cf »puścić się na wojnę«.

puścić się za kim (3): Leop 3.Reg 13/14; Pergam atque insequor longius, Puſzczę ſie ieſzcze dáley zá nim Mącz 385c; á ći dwá [św. Jan i Andrzej] wnet zápomniawſzy wſzytkiego/ puśćili ſie zá Pánem ſwoim. RejPos 275.

puścić się na czym [= na koniu] (3): BielKom Bv; możeſz ſye ná nim w drógę puśćić SienLek 178; WyprPl C.

puścić się po kim [= za kim] (1): Tedy puśćił ſie [insecutus est] po nim [Apoloniuszu] Ionáthas do Azotu Leop 1.Mach 10/79.

puścić się po czym [= w jakim celu] (1): puśćiłem ſie s ſwoim towárzyſzem Márkiem Zenonem ná morze po kupiectwie z Wenecyey/ do Brugys BielKron 449.

puścić się w czym (3): BielKron 459v; GórnDworz H6; Gdy nálezli okręt/ w ktorym ſię ná morze puśćić mieli: Pan okrętu drożył ſie znaymem. SkarŻyw 134.

puścić się w którym kierunku (14): A potym z onąd ruſzywſzy zaſtępy puſćił ſie [Aleksander] w wielką ſzyrokoſć Indiey. HistAl G7; Potym puśćił ſie ku zachodu ſłońcá zá ſzcżeſliwym wiátrem BielKron 443, 61, 443, 444v [2 r.], 445v [2 r.], 451v; Mącz 75a; RejZwierc 91v; SkarŻyw 600; Imo Chełmieńſki oſtrow w lewą ſtronę/ Puść ſię do Swiećia KlonFlis G3, D.

puścić się dokąd (103): Leop 2.Reg 19/40, 1.Mach 10/79; BibRadz Act 27/40; [piraci] zbudowáli okręty wielkie/ puśćili ſie ku brzegom Duńſkim BielKron 339v; myſliłem ſam w ſobie/ iákobych ſie á ſkim puśćił do Indyey kráiny obfitey BielKron 457, 48v, 51, 55 [2 r.], 61v, 122v (44); Iter Brundusium versus contuli, Puśćiłem ſie ku Brunduſiey. Mącz 122d, 227c, 394c, 477c, 488a; RejPos [36], 174; RejZwierc 91v, 157; BudBib Sap 14/4; Iuſz ſię y zá morze puśćić chćiał/ ále go wiátry záś do iegoſz brzegu przynioſły SkarŻyw 473; gdy páſł owce Swiekrá ſwego/ á puśćił ſię znimi wgłęboką puſzcżą/ paſtwiſká ſzukáiąc SkarŻyw 479, 50, 167, [197], 311, 354 (18); puśćiłem ſie ſámo czwárt dla drukowánia tey Kroniki náſzey áż do Krolewcá mil 20. StryjKron 72; KochPhaen 5; KochPam 84; ActReg 65; GórnTroas 16; WujNT Act 18/22, 20/4; CiekPotr 62; KlonFlis D, G3; KlonWor 74; od brátá wygnaná właſnego/ [...] tum ſie puśćiłá/ Ten brzeg/ [...] niedáwnom kupiłá. PudłDydo B3v. Cf »puścić się dalej«, »puścić się na morze«, »puścić się wodą«.

puścić się skąd (48): Thamże z tąd Tatarzy puſciwſzy ſie, przyciągnęli do miaſta Waciey MiechGlab 15; Leop Num 21/10; [Kolumb] Puśćiwſzy ſie od Kánáryey wyſpu/ ieźdźił trzydźieśći y dwá dni nigdźiey źiemie niewidząc BielKron 440v, 191v, 313, 440v, 444 [2 r.], 445v (12); Mącz 400b; KochMon 24; z Ráwenny ſię puśćiwſzy/ drogę onę pieſzo y boſo odpráwował SkarŻyw 575, 167, 517, 557; IAko záwdy nieſporo Grékóm port opuśćić/ Y z dómu/ y do dómu gdy ſię máią puśćić. GórnTroas 16; WujNT Act 13/13, 16/11, 18/21, 27/4, 12, 13; CiekPotr 62, 65. Cf »od brzegu się puścić«, »puścić się dalej«, »puścić się na morze«, »puścić się wodą«.

puścić się którędy (9): Leop Iudic 5/6; Fenix brát tego Kádmuſá puśćił ſie był przez cżyrwone morze áż do Syriey BielKron 48v, 455v; RejZwierc 91v; á to naſnádnieyſzy [gościniec z Węgier do Tracji] [...] práwie Dunáiem ſie puśćić BielSpr 58v; SkarŻyw 355; Puśćiłeś ſye do Gdańſká po głębokiéy Wiśle KochPam 84; O wy wſzyścy/ ktorzyśćie ſię gośćińcem puśćili/ z pilnośćią ſię przypátrzćie y vważćie/ ieſli boleść ieſt ná świećie/ ktoraby zrownáłá z boleśćią moią. LatHar 257.

Zwroty: »od, z brzegu(-a) się puścić« = solvere navem Calag [szyk zmienny] (3:1): Solvere oram, Od brzegá ſie puśćić ná morze. Mącz [267]b, 97a; GórnDworz H6; Calag 544a.

»puścić się dalej« [w tym: dokąd (3), skąd (1)] [szyk zmienny] (8): tám trochę odpocżynąwſzy/ puſcili ſie dáley ad polum antarticum BielKron 444v; Wywiedźiawſzy ſie wſzytkich rzecży w tey kráinie/ puśćiliſmy ſie dáley. BielKron 447, 443v, 444, 445v, 446v, 447, 451.

»[którą] drogą się puścić« = per viam ascendere PolAnt [szyk zmienny] (3): Nábrawſzy Hiſzpani korzenia wſzelkiego do okrętow ledá zacż/ puśćili ſie do Hiſzpániey dwiemá drogámi BielKron 446v, 413v; poſlemy męże przed ſobą że wyſzpieguią nam ziemię/ á przynioſą nam ſpráwę/ ktorą bychmy ſię drogą puśćić mieli BudBib Deut 1/22.

»puścić się na, w drogę« = committere se itineri a. viae, dare se in viam, ingredi iter Mącz [szyk zmienny] (9:6): RejKup v6; BielKom Bv; Simul atque illuxerit cras iter arripiam, Iáko ſie skoro wyyáśni/ dzień będzie/ ná drogę ſie puſzczę. Mącz 201b, 91d, 148a, 211d, 233d, 266b, 492a; SienLek 176v, 178; Pátrzayże iż wżdy káżdy ktho ſie w drogę puśći/ rozmyſla ſobie záwżdy pothrzeby o cżymby záſzedł RejZwierc 137; SkarŻyw [282]; Ták mię zięłá [zbroja]/ że ſobą ledwie ruſzyć mogę/ Nierzkąc bym ſie miał puśćić w niéy ná dálſzą drógę. WyprPl Bv; WujNT 661.

»puścić się na morze (a. na burzki a. srogości morskie), na wodę, na głębokość (a. głębią)« [w tym: skąd (8), dokąd (3)] = committere se mari PolAnt, Vulg; fluctibus se committere, navigare, provehi in altum Mącz [szyk zmienny] (25:6:3): Towárow pełen okręt náłożył: Vpátrzywſzy dobrą pogodę/ Puśćił ſie s nimi ná wodę. BierEz P2; BibRadz Act 27/40; Trzeći raz Kolumbus puśćił ſie ná morze z Hiſzpániey z ośmią okrętow rownych BielKron 443, 54, 56v, 440v, 441v, 443 (13); Se in altum maris capessere, Puścić ſie nágłębokość morską. Mącz 35c, 9b, 67d, 91d, 225d, 242b (10); GórnDworz H6; Ieden ſie puśći ná okruthne burzki morſkie/ wiedzącz thám o bárzo bliſkiey ſmierći ſwoiej RejZwierc 157, 65v, 131v; SkarŻyw 134, 509; KochTr 22; StryjKron 71; WujNT Act 27/40.

»pieszki się puścić« (1): Ten pieſzki ten ná koniu/ w drogę ſie puśćili BielKom Bv.

»puścić się precz« (3): gdyſmy ná brzeg wyſzli/ z wielkim weſelim nas przyięli [...]. Thá kráiná od nich wezwána ieſt Páryás. Od thąd puśćiliſmy ſie precż/ dáleko płynąc BielKron 447; Mącz 400d, 477d.

»puścić się na rzekę« [szyk zmienny] (3): Leop 1.Mach 5/41; BielKron 451; ták ſie to widzi/ iáko owemu kthory w okręcie ná morze/ ábo w cżołnie ná rzekę z brzegu ſie puśći GórnDworz H6.

»puścić się wodą, morzem, po morzu, po wodzie« [w tym: dokąd (12), skąd (7)] = navigare HistAl, Vulg; transire fluvium Miech [szyk zmienny] (12:5:3:2): MiechGlab 15; zgromádziwſzy y ſpráwiwſzy wielki zaſthęp/ puſćił ſie [Aleksander] po morzu ku Włoskiey ziemi HistAl B5v; Leop Act 13/4; Wzyąwſzy tedy s ſobą Antenor przyrodzone ſwoie/ z dwiemá tyſięcy ludzi/ puśćił ſie wodą ná zachod ſłońcá BielKron 61; Puśćiłem ſie záſie po wodźie Niluſem do Alexándryey BielKron 455v, 57, 61, 75v, 102v, 187 (12); HistRzym 15v; SkarŻyw 300, 519; WujNT Act 13/4; KlonFlis Dv; Puśćiłá ſie [Dydona] po morzu/ ſzcżęſciu porucżywſzy/ Wiátrom tákże zdrowie ſwe PudłDydo A2v, A2.

»puścić się na wojnę« (2): OrzJan 117; Ale pátrz/ iák zá wozem [koń] pochodźi ſtátecznie/ Może ſie ná nim puśćić ná woynę beſpiecznie. WyprPl C.

Szeregi: »puścić się albo wsieść« (1): Credere se Neptuno seu mari, Puśćić ſie álbo wſieć [!] ná morze. Mącz 67d.

»puścić się albo wyjechać« (1): Descendere obviam alicui, Puśćić ſie álbo wyyecháć przećiwko komu. Mącz 370d.

Przen (15):

puścić się do czego (1): Nędznaż náſzá nauka/ ieśli tylo wgłowie á w ięzyku zoſtaie/ á do ſercá ſie y ręku niepuśći. SkarŻyw A3v. Cf »puścić się drogą«.

puścić się dokąd (3): RejPos 210; A gdyś przyſzedł do ſtanu wieku poććiwſzego/ [...] Ocierayże ty blizny y ſtáre liſzáie/ Widziſz iż ſie maſz puśćić w nieznáiome kráye. RejZwierc [207]; Iuż dziś tych cżáſow náſzych twoię [!]/ Stolico Rzymſka/ Vlice/ zá morze ſię puśćiły/ y ná on świát/ o ktorym żadne wieki nie wiedziáły [tj. wiara dotarła tam] SkarJedn 397.

Zwroty: »puścić się drogą [do czego]« (1): A do tego żywotá wiecżnego ieſli kto tą prawdą á tą drogą nie puśći ſie ktorą on nam vkazáć racżył/ pewnie ſie káżdy bárzo omylnie obłądzić muśi. RejZwierc 137v.

»puścić się na, w drogę« [w tym: za kim (1)] [szyk zmienny] (1:1): O ktorym [Mesjaszu] Dawid nápiſał/ iż iáko mocny obrzym miał ſie tu puśćić ná tę drogę ſwoię RejPos 231; á ták by ſię [błądzący z nieświadomości] w drogę nową y świeżą/ zá wodzem y hetmánem wiáry prawdźiwey pędem wielkiem puśćili CzechEp 73.

»puścić się (bez wiosła) na morze (a. burzliwości morza), na wody« (3:1): A oney cnocie s ſławą dawſzy ſie w obronę. Iuż miła łodko pływay á puść ſie ná wody RejWiz 10, 87v; RejAp 43; ieſliże [...] puśćiſz ſie bez wioſłá ná ty ſrogie burzliwośći morzá tego ſtráſzliwego á omylnego ſwiátá tego/ wierz mi że ſie ochynieſz. RejPos 175.

»precz [w jakim kierunku] się puścić« (1): A ieſlić ſie [kto] precż puśći háyẃ ná lewo k ſobie/ Pewnieć ſie tym gośćińcem nie raz w łeb záſkrobie. RejWiz 75v.

a) Podjąć jakieś zadanie (2):
Zwrot: »puścić się (bez wiosła) na morze, na wodę« [szyk zmienny] (1:1): żem ſię nie ledá iáko/ áni bez wiosłá na to morze tłumacżenia puśćił BudNT przedm dv; Nie ſmiem ſie bez was [Muz] puśćić ná tę wodę [tj. napisać ten utwór]/ Bo widzę zbytnie wielką niepogodę. KochSz A4v.
b) Przejść do nowego tematu [do czego] (1): Poczniem od tey oſtátniey poćiechy [tj. pomocy umarłych]/ [...] á potym ſię do inych puśćim SkarKaz 381b.
αα. Rozpocząć wojnę (9):

puścić się przeciw komu (1): Sennácheryb ſyn Sálmánázárow krol Aſyriyſki wzyąwſzy Sámáryą/ y lud Izráelſki wywiodſzy/ puśćił ſie do Iudee przećiw Ezechiaſzowi krolowi Iudſkiemu BielKron 89.

puścić się na kogo (2): w czym był Król Włádyſław obłądźił/ że ſie był ná Turká puśćił/ nań ſie dobrze nie nágotowawſzy OrzJan 120; PowodPr 62.

puścić się po kim (1): tych cżáſow Tatarowie wtargnęli do Ruśi/ [...] pocżynili ſzkody wielkie [...]. Bernath Pretwic [...] puśćił ſie po nich s trochą kozakow á cżeremiſzow BielKron 424v.

puścić się dokąd (6): Leop 3.Reg 22/6; Potym Grekowie puśćili ſie do kroleſtwá Priamuſowego/ gdzye mu kilko miaſt wzyęli. BielKron 56v, 89; [cesarz turecki] puśćiwſzy ſie niedawno do Węgier/ y poráźiwſzy ná głowę Ferdinándá/ króleſtwo ośiadł. OrzJan 6, 83 [2 r.].

Zwrot: »puścić się na wojnę« (1): Mam ſie puśćić á wyiácháć ná woynę [Ire debeo ... ad bellandum] do Rámoth Galáád/ czyli Mam themu dáć pokoy. Leop 3.Reg 22/6.
Szereg: »puścić się a wyjachać« (1): Leop 3.Reg 22/6 cf Zwrot.
ββ. Ruszyć w pogoń; persequi Vulg, Mącz (12):

puścić się za kim, za czym (żywotne) (5): nádiechał łánią/ ktorą poſtrzelił z łuku/ á oná pocżęłá vćiekáć. Gdy ſie puśćił zá nią/ przywiodłá go pod iednę wielką ſkáłę BielKron 322v, 312v, 406; SkarŻyw 481. Cf Zwrot.

puszczać się po kim [= za kim] (7): y podawſſy tył vćiekli Murzynowie. Y puśćił ſie po nich Aſá Leop 2.Par 14/13, Ios 7/5; lekki lud [...] ſzli prętko/ y puśćili ſie po Krfierśćie ktorego pośćigli pod láſem BielKron 229, 341 [2 r.], 358v, 397.

puścić się dokąd (2): Ráno záſię Káſson Sędziak Turecki/ widząc ſzcżeśćie ſwoie/ puśćił ſie zá Niemcy do Peſztu BielKron 312v. Cf puścić się dokąd skąd.

puścić się dokąd skąd (1): potym ſie ieſſcże ponich puśćili nieprzyiaćiele od Broni aż do Sábarym Leop Ios 7/5.

puścić się którędy (1): Widząc Pháráo iſz vchodzą/ tąż drogą [...] puśćił ſię zá nimi. SkarŻyw 481.

Zwrot: »puścić się dalej [za kim]« (1): Timebant insidias alioquin persequuti fuissent longius hostem, Obawáli ſie zdrády/ gdyby nie to puśćiliby ſie byli dáley zá nieprziyacielem. Mącz 379d.
β. Zwrócić się, pobiec lub podejść bliżej (5):

puścić się do kogo (1): vkazał mu ſię mąſz/ ſtoiący przećiw niemu zgołym miecżem. á Iozue mniemáiąc by był iáki cżłek/ mężnym ſercem puśćił ſię do niego y pytał: [...] SkarŻyw 501.

αα. Zaatakować (4):

puścić się przeciwko komu (1): nieſłychano ieſcze tego nigdy/ ábyśćie ſie wy kiedy równym Azyáckiému woyſkiém przećiwko nim puśćić mieli OrzJan 40.

puścić się na kogo (1): iedną ſámą oſobą ſwiętą/ [Jezus] puśćił ſie ná on wielki pocżet ludzi onych ſwowolnych [tj. kupców w świątyni]/ thák iż wielkim ſtráchem vſtráſzeni [...]/ muſieli precż vciekáć przed oblicżnoſcią iego. RejPos 194v.

puścić się po kim (1): Leſtko wezwawſzy rycerſtwa do ſiebie [...]/ puśćił ſie po nieprzyiaćieloch/ y pogonili ie BielKron 365.

ααα. Wedrzeć się walcząc [w co] (1): Corona navalis, Złoty wieniec/ który dawano temu/ który ſie naprzód w nieprziyacielski okręt puśćył. Mącz 66a.
γ. O zwierzęciu: zacząć biec (2): iedno iż mi ſie z byſtrośći [koń] puśćił inochodą RejZwierc 90.

puścić się do kogo (1): Puśći ſie Miedzwiedź do nich/ iednego połápił RejFig Cc6.

δ. Popłynąć (3):

puścić się na co (2): Bywaią rany w dziąſlach/ w ięzyku: gdy ſie ta ſlona/ oſtra wilkoſć puſci na ty mieſtcza. Ieſtli ſie też puſci na płucza/ cżyni dychawiczę/ ieſtli ſie puſci na ielita/ cżyni biegunkę FalZioł V 8v.

αα. W funkcji impf: płynąć (o rzece) [w którym kierunku] (1): Dźwiná rzeká pocżyna ſie z ieźiorá [...]/ puśćiłá ſie ku zachodu Słońcá/ potym ná pułnocy w pada w morze Niemieckie Oceanum. BielKron 432.
b. Skierować się ku dołowi, spuścić się, zniżyć się, skoczyć w dół; schylić się, zanurzyć się; descendere HistAl; emittere se Vulg; iacere se PolAnt (14):

puścić się na kogo (1): Tedy ná onego Kápłáná gdy Mſzą miał/ puśćił ſię wiátr duchá S. SkarŻyw 580.

puścić się na co (1): [Dydona mówi:] vchodząc łożá Iárby ſrogiégo/ Pusćiłám ſię ná oſtrosć mieczá śmiertelnégo [tj. popełniłam samobójstwo, rzucając się na ostrze miecza]. KochFr 92.

puścić się w co (1): á on [Aleksander] gdi wſzedł w on ſąd [= łódź (ze szkła)] kazał ſie záwreć drzwicżkámi/ á ſmołą zálać/ á ták ſie puſćił w głębokoſć morską HistAl M5v.

puścić się skąd (2): MurzNT Luc 4/9; pokuś ſie [...]/ á puść ſie z ganku. RejPos 71v.

Zwroty: »do dna się puścić« (1): oni nań [na wieloryba] wrzuczą oſęki żelaznę zgęſtemi zęby: á wnet vciekaią á on do dna ſie puſci j trze ſie o ziemię FalZioł IV 31c.

»puścić się na doł« = iacere se deorsum PolAnt [szyk zmienny] (4): [małpa] Ieden orzech vpuśćiłá. Ale by go nie ſtráćiłá/ Nádoł śię zá nim puśćiłá BierEz Q3v; MurzNT Luc 4/9; iż mu [czart Chrystusowi] ſmiał rzecz wwiodſzy go ná wyſoki ganek/ iż ieſliś ieſt Syn Boży/ puść ſie tu na doł RejPos 71v, 69v.

»puścić się na kolana« (1): POdniozſzy ręce/ puść ſię ná koláná GrabowSet G2.

»puścić się z nieba« (1): MAtko ſkrzydłátych miłosći [tj. Wenus]/ [...] Pusć ſię z niebá w ſnádnym biegu/ A ſtaẃ ſię ná Wiślnym brzegu KochFr 97.

α. Skoczyć do wody (4): Setnik [...] kazał tym ktorzy mogli pływáć/ aby ſie náprzod [tj. najpierw] puśćili/ y wyſſli ná źiemię Leop Act 27/43.
Zwroty: »w morze się puścić« (1): á Piotr porwawſzy ſuknią/ wyſkocżył z łodki/ y płynął do niego (marg) Piotv [!] wmorze ſię puśćił áby corychley do Páná przypłynął. (–) SkarŻyw 599.

»puścić się w pław« (1): Ow ſię záś nágo y bez wielkich zábaw/ Puśćił w rzekę w pław. KlonFlis C3.

»puścić się w rzekę« (1): KlonFlis C3 cf »puścić się w pław«.

c. [O ruchu w górę: oderwać się od ziemi [od czego]: ták odſzedł [Chrystus]/ iże od tey niſkośći ziemie puśćił ſie/ á wzgorę podnieſiony był. GilPos 261v (Linde).]
2. Wybrać jakiś sposób postępowania, zacząć się na kimś wzorować, zacząć jakoś działać, coś robić; abire, ambulare, declinare Vulg (13):

puścić się do czego (1): (nagł) Boleſław XI. śmiáły. (–) [...] Wziąłeś Wołyń, zburzyłeś Kijow, Pruſy: Węgryś poráził, vſkromiłeś Ruſy. Dobrześ ſię puśćił do ták zacney ſpráwy KlonKr C3.

puścić się na co (3): cżłowiek vmyſłu wielkiego/ [...] iedno iż ſie puśći ná rzecży rozważne/ ná rzecży ſobie ná pothym y oycżyznie ſwey potrzebne/ [...] iuż on máło ſobie thych drobnych przypadkow [...] waży RejZwierc 22, 142v; [Marynus] nigdy miſtrzá ná táki żywot [pustelniczy] niemáiąc/ zdobrą tyle wolą ſam ſię ná on trudny ſtan puśćił SkarŻyw 570.

puścić się za kim, za czym (7): Bo mię opuśćili oycowie wáſſy/ [...] y puśćili ſie zá Bogi/ obcemi Leop Ier 16/11, Deut 11/28, Is 56/11, Ier 9/14; RejAp 106; Bo ktoć ſie iuż puśći zá ſwowolnym rozmyſłem ſwoim/ o iuż tákiemu nie ſmákuie áni rádá/ áni przeſtrogá żadnego cżłowieká RejZwierc 91v; á drudzy ktorzy ſię zá Márcyonem puśćili: iuſz nie Chrześćiánie/ ále Márcyoniſte názwáni ſą. SkarŻyw 394.

W przen (2):
Zwrot: »puścić się na [swą] drogę, [jakim] gościńcem« = in viam suam declinare Vulg [szyk zmienny] (1:1): Sámi páſterze [tj. przywódcy] nieumieli wyrozumienia: wſſyſcy ſie puśćili ná ſwą drogę/ kozdziurny zá ſwym łákomſtwem Leop Is 56/11; LatHar 442.
Przen [za czym] (1): iáko wiele y wielkiego złego z tąd rośćie/ ieſliby śię tákie popędliwe chęći ábo námiętnośći puśćiły zá ſwą byſtrośćią [impetu suo ferantur] ModrzBaz 7v.
3. Zaatakować słownie (4):

puścić się przeciw komu (1): tedy wżdy I.M. X⟨iędzu⟩ K⟨anonikowi⟩ ſámemu to pierwey przyſtáło było z námi [...] vcżynić [tj. przeprowadzić dysputę]/ [...] niż [= zanim] ſię ták przećiw nam w zápálcżywey popędliwośći puśćił CzechEp 90.

puścić się na kogo, na co (3): BielKron 59v; teżem ſię puścił był niewinnie Ná ſwego przyiáćielá. CiekPotr 16. Cf Zwroty.

Zwroty: »puścić się [jakim] językiem [[na kogo], na co]« [szyk zmienny] (1): kto ſye puśći ná nie [Fraszki] Vſczypliwym ięzykiem/ za fráſzkę nie ſtánie. KochFr kt; [OtwinPis 26].

[»[na kogo] słowy [jakimi] się puścić«: Ktoby [...] ſie nań [na ławnika] ſłowy nie vcżciwemi puśćił/ przepada y Lawnikowi emendę 30 ſzelągow/ y ſędźiemu winę. SzczerbSpecSax 207 (Linde).]

4. Zaufać, powierzyć się, zdać się; dari Vulg (13):

puścić się na kogo, na co (9): RejKup k4v; iednák nie może to być/ áby mu [dworzaninowi] nie łatwiey przyſło doiść thego cżego prágnie/ kiedy mu ſie iáką regułką ocży otworzą/ [...] niż gdiby ſie wſzytko [...] ná rozſądek/ á bacżenie iego puśćiło. GórnDworz I4v; PaprPan F2v; KochPij C3v; iedno proſzę żeby tego Niewiedział áni pan moy, áni żywy człowiek. (–) Puść się ná mię beſpiecznie: wierz mi, á moẃ co chceſz. CiekPotr 41. Cf Zwroty.

puścić się za kim, za czym (3): ModrzBaz 24v; ieſli zá miłośierdźiem trzymáiąc będźieſz chćiał być przećiw prawdźie/ álbo ſurowey prawdy zápámiętawſzy/ puśćiſz ſię zá miłośierdźiem/ [...] WysKaz 21; kto ſię zá nim [czartem] puśći/ bárzo rad ſzwánkuie. SiebRozmyśl [M]v.

Zwroty: »puścić się na fortunę, na szczęście« (1:1): Vela ventis permittere, Okręt puśćić precz/ [...] to yeſt ważyć ſie puśćić ſie w ymię boże ná ſzczęście. Mącz 479a; GórnDworz Ff4v.

»na łaskę [czyją] się puścić« (2): iż ktorzy [...] iemu wiernie dufáć będziemy/ á pokornie ſie ná łáſkę iego puśćimy/ iż nas zbáwi RejPos 4; KarnNap D2v.

Przen (1):
Zwrot: »puścić się po wiatru« (1): A gdy był okręt porwan/ á nie mogł wiátru przemoc/ puśćiwſzy ſię po wiátru [data nave flatibus]/ płynęliſmy. WujNT Act 27/15.
5. Przestać się trzymać (24):
a. Przestać się trzymać rękami [czego] (3): A tak naſz miły oycże nog ſie nie puſcim[y] Aż iżes nam odpuſći[ł] pewnie ſie dowiemy RejJóz P5.
Zwrot: »puścić się płota« = stać się śmielszym (1): Wyſtąṕ ty coś ćiągnął kotá/ A puść ſye ná chwilę płotá KochSob 59.
Przen: Zaprzestać jakiegoś działania, zaniedbać gotowości (1): [przodkowie nasi] Zbroie nigdy/ a konia puſcić ſię niechcieli. KochSat A2v.
b. Przestać przywierać [czego] (1): Hirudo nisi plena non omittit cutem, Proverbium, Piyawká pierwey ſie nie puśći ciáłá alież będzie pełna Mącz 156d; [ále gdy śię ieſzcże mięſo iágodne źiarnká nie puśći ieſt to znak nie dozrzałey iágody. Cresc 1571 335 (Linde)].
c. Opuścić, udać się gdzie indziej; relinquere PolAnt [czego] (5): Ktore [okręty, na których odpływały dzieci] kiedy ſie brzegow ſwych puśćiły/ Wnętrznośći w oycu żalem podniećiły. GrochKal 9; IVż temu lat śiedmnaśćie/ [...] iáko puśćiwſzy ſie Dworu/ v którégom látá przeſzłé ſwoie trawił: [...] vśiadłem ná oyczyſtéy roli JanNKar A2.
α. Zboczyć z drogi (3):
Zwrot: »puścić się toru« [gra słów w nawiązaniu do zwrotu przen] (1): Przyſtáli tedy do Nowego dworu/ Narew y z bráćią/ puśćiwſzy ſię toru KlonFlis G4.
Przen (2): Ten ktory ſię puśći śćieſzki/ będźie ſrodze karan BibRadz Prov 15/10.
Zwrot: »toru się puścić« (1): Bo ieſli ſię/ ták dobrze od Bogá ſámego záleconego toru puśći/ [...] [boję się] áby [...] w doł nie wpadł CzechEp 106.
d. Przestać być wyznawcą [kogo, czego] (5): RejPos 281v; á Cżechowie nie vcżynią tego/ áby ſie Huſá ſwego puśćić [...] mieli WujJud 2v; nie puſzczę ſye prawdy twoiéy KochPs 129; NiemObr 145.
W przen (1): Y vcżyniłem nie przećiw ktoremu cżłowiekowi Kátoliki Rzymſkiey/ [...] ále więcey przećiw tym/ ktorzy z niey wyſzedſzy/ przędźiwá ſię iey puśćić przedśię niechćieli CzechEp 6.
e. Opuścić, zostawić, porzucić [w tym: kogo, czego (9), cum A lat. (1)] (10): Widząc to Darius do Indiey vciekł. Alexander ſie go przedſię nie puſcił ponim zewſzitkimi ſwymi ciągnął. BielŻyw 153; Niedrzewey ſie ich [bocianięta chorych rodziców] puſzcżą áż gdy iuż obacżą/ Ze ociec cżyrſtwo z mátką zá żábkámi ſkącżą [!]. HistLan B2v; HistHel D3; aby [Stadniccy] niepractikowali cum exteris [= z cudzoziemcami], A tosz oni podobno niechcą się puscic exteros ActReg 156.
Przen (zwykle z przeczeniem = zawsze trwać, być przy kim, mieć coś) (6): Prot E; Iednák ſzkodá pusćić ſię ták zgołá nádźieie KochFr 85; Temu [Bogu] gdy ſłużyć będźiećie/ Bogátémi zoſtániećie Powiedźiećie żywot miły/ Bez kłopotu w káżdéy chwili: Bo ſzalenſtwo tego świátá/ Puśći ſie was y vtrátá. KochMRot B2v; nigdy ſię złośći glupſtwo nie puśći. GórnRozm H2v; KochFrag 30.

W porównaniu (1): iż iáko z gárncá záſtárzáła przywára/ tak niekárność przelewánia krwie/ oney [Rzeczypospolitej] ſie puśćić niechce. PowodPr 67.

6. Wydobyć się na zewnątrz, na wierzch (12):
a. O zapachach (2): ále widzieć (prze wielką świátłość [...]) nikogoſz niemogły. Zá oną świátłośćią [...] wonność ſię niewymowna puśćiłá SkarŻyw 589.

puścić się komu (1): Sluchaiąċ czoſcie mowyly Aż mý ſię wyatry puſczyly. RejKup l5v.

b. O płynach: wylać się; manare Mącz (7):

puścić się z czego (3): Gdy opráwiał miáſto/ vyrzał wielkość oliwy drzewá y wody puśćić ſie z zyemie. BielKron 27; SkarŻyw 497. Cf »łzy puściły się z oczu«.

puścić się komu (3): od thego mu [koniowi choremu od stłuczenia głowy] ſye wozgrzywość [= flegma] puśći/ y głowá ſye mu wyczyśći. SienLek 165. Cf Frazy.

Frazy: »[komu] łzy z oczu się puściły« (1): Manabant omnibus gaudio lachrymae, Dla rádośći/ wſzyſtkim ſie łzy puſzcziły z oczu. Mącz 208b.

»puścił się [komu] płacz« (1): gdy raz [...] v tegoſz wielkiego ołtárza Pánny Máryey/ nabożnie ſię modlił: puśćił mu ſię táki płácż/ [...] iſz [...] SkarŻyw 570.

α. O opadach (2):
Fraza: »puścił się deszcz« [w tym: z czego (1)] [szyk zmienny] (2): przedemną ſzedł obłok pełny wody/ ſktorego ſię puśćił deſzcż [nubes ... immisit pluviam] gwałtowny BudBib 4.Esdr 4/47[49]; SkarŻyw 545.
c. Wyrosnąć z czegoś; crescere PolAnt; nasci Vulg (3):
α. O roślinach i ich częściach (2): A kiedy śię puściła tráwa i owoc vczyniła/ tedy śię pokázało i kąkolé MurzNT Matth 13/26; [Leop Matth 24/32 (Linde s.v. puścić); ktorey [kapusty] lisćie álbo wierzchy gdy będą zrzázáne/ tedy śię ná wioſnę puſzcżą odmłodźi Cresc 1571 206]. [Cf też b. z czego BielKron 27.]
[Fraza: »korzenie się puściło«: tak iżby wżdy przy káżdey ſtucżce było nieco korzenia/ ktore śię puśćiło Cresc 1571 130.]
Przen (1):
Zwrot: »z ziemie się puścić« (1): Abowiem to ieſt weſele drogi iego/ áby záś z źiemie ine [korzenie, tj. wierni] ſie puśćiło [de terra alii germinentur]. Leop Iob 8/19.
β. O włosach (1): gdy włoſy oblázą/ á ty ie thám mieć chceſz/ [...] mieſzawſzy [starte chrząszcze] z ſádłem niedźwiedźim/ pomázuy. Ale wiedz/ iżći ſye naprzod zpryſzczy/ á potym włoſy ſye puſzczą. SienLek 47v.
7. [Wykiełkować, wypuścić pędy: ták iżby [nasienie] wtorego kśiężycá tám [tj. w ziemi] leżąc rozmokło y puśćiło śię Cresc 1571 117, 211.]
8. Uczepić się czegoś pędami; se diffundere Mącz [po czym] (2): Maritae [...], Drzewá po których ſie chmieliny álbo winne wićy puśćiły. Mącz 210a, 159d.
9. O wiadomościach: rozejść się (1): Za czém Ieſus/ wrócił śię do Galileiéi/ i puściła śię onim ſłáwa [fama exiit]/ po wſzyſtkim okolicznem kraiu MurzNT Luc 4/14.
10. W zwrocie: »[czym z kim] na sztych się puścić« = rozpocząć rywalizację (1): Ale w czym téż oni znáczni być chćieli/ tymby ſye nam znimi ná ſztych puśćić KochWr 29.
11. W funkcji strony biernej (4):
a. Zostać sprzedanym (1):
Zwrot: »tanie się puścić« (1): Przyłóżćie ſpułzłotégo/ tanieć ſie [te rzeczy] puśćiły WyprPl B2v.
b. Zostać zlekceważonym, zapomnianym (2):
Zwroty: »na szrot się puścić« (1): s cżáſem nie długim/ Albo nam być w Tálmucie/ álbo w Alkoranie/ Kiedy ſie ták náſz Kriſtus náſzrot puśćił tanie. RejZwierc 250.

»puścić się tanie« (1): RejZwierc 250 cf »na szrot się puścić«.

α. O tekście (1):
Zwrot: »precz się puścić« = zostać pominiętym, opuszczonym w tekście (1): Więc y owá diſputatio wſzytká/ de calido et frigido in viro et muliere, precż ſie puśćiłá [w przeróbce „Dworzanina” z włoskiego na polski] GórnDworz B3v.
c. Zostać wydanym drukiem (1):
Zwrot: »na świat się puścić« (1): Bo iż ſie bez rozſądku [tj. dostatecznej oceny] tho [Psałterz] ná ſwiát puśćiło/ Toć teraz s ſłuſznych przycżyn ták ſie sſtáć muśiło. LubPs ggv.

Cf PUSZCZENIE SIĘ

KW