[zaloguj się]
[pdf]

BŁĄDZIĆ (381) vb impf

W inf: błądzić (55), błędzić (20); błądzić PatKaz III (3), Murm, KromRozm I, KromRozm II (2), Leop, Mącz(4), OrzQuin, RejPos, RejZwierc (3), WujJud, BudBib, PaprPan, Oczko (2), Calag, SkarŻyw, ReszPrz (2), BielSjem, KochPieś, WujNT (11), WysKaz, SkarKaz (3), KlonWor, SzarzRyt; błędzić RejPs, RejRozpr, SeklKat (2), RejKup (3), HistAl, LubPs, GrzegRóżn, KwiatKsiąż (2), Prot, ArtKanc, SarnStat; błądzić : błędzić CzechRozm (3 : 3), CzechEp (3 : 1), NiemObr (4:1). W pozostałych formach: błądz-.

Fleksja
inf błądzić, błędzić
indicativus
praes
sg pl
1 błądzę błądzimy, błądziemy
2 błądzisz błądzicie
3 błądzi błądzą
praet
sg pl
1 m błądziłem, -em błądził m pers -smy błądzili
2 m -ś błądził m pers
3 m błądził m pers błądzili, błądziły
f błądziła m an
n błądziło subst błądziły
fut
sg pl
2 m będziesz błędzić m pers
3 m m pers błądzić będziecie, będą błędzić
imperativus
pl
1 błądźmy
2 błądźcie
3 niech błądzą
conditionalis
sg pl
1 m bych błądził m pers bychmy błądzili
3 m by błądził m pers by błądzili, by błądziły
f by błądziła m an
con praet
sg
2 m by ty był błądził
3 m by był błądził
impersonalis
praes błądzi się
participia
part praes act błądząc

inf błądzić (54), błędzić (18). ◊ praes 1 sg błądzę (15). ◊ 2 sg błądzisz (13). ◊ 3 sg błądzi (64). ◊ 1 pl błądzimy (5) RejFig, RejPos (2), CzechRozm, ModrzBaz, błądziemy (1) CzechEp. ◊ 2 pl błądzicie (10). ◊ 3 pl błądzą (76). ◊ praet 1 sg m błądziłem, -em błądził (8); -em (7), -ęm (1) CzahTr. ◊ 2 sg m -ś błądził (1). ◊ 3 sg m błądził (25). f błądziła (2). n błądziło (1). ◊ 1 pl m pers -smy błądzili (1). ◊ 3 pl m pers błądzili (34), błądziły (3) Leop, BudBib, WujNT. subst błądziły (1). ◊ fut 2 sg m będziesz błędzić (1). ◊ 2 pl m pers błądzić będziecie (1). ◊ 3 pl m pers będą błędzić (1). ◊ con 1 sg m bych błądził (3). ◊ 3 sg m by błądził (13). f by błądziła (2). ◊ 1 pl m pers bychmy błądzili (2). ◊ 3 pl m pers by błądzili (5), by błądziły (1) Oczko. ◊ con praet 2 sg m by ty był błądził (1). ◊ 3 sg m by był błądził (1). ◊ imp 1 pl błądźmy (2). ◊ 2 pl błądźcie (2). ◊ 3 pl niech błądzą (3). ◊ impers praes błądzi się (1). ◊ part praes act błądząc (10).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Błąkać się, tułać się, krążyć, zbaczać z oznaczonej drogi; errare Mącz, Calag, Cn; aberrare Mącz, Calep; inerrare, suberrare Calep; exerrare Cn (72): Perſowie [...] ſćigáli co naprędzey Alexandrá/ ále iż noc byłá ciemna pocżęli błędzić HistAl F3; RejWiz 77v; Leop Matth 18/13; RejFig Bb8v [2 r.]; Boves errant, Woły błądzą/ Też Páſą ſie Mącz 108a, 31d, 108b, 460a; HistRzym 104, SkarŻyw 90; KlonŻal B3v; Calep 530a, 1016b; WujNT Matth 18/13; y wolą mieſzkáć iákoby ná weſołym mieyſcu w mieśćie/ á niżeli w leśie/ in folioſa ſylua Sátyrmi bydź y blędźić [!] SarnStat 1306; CiekPotr 2; A ſtyr [...] Kieruie ſzkutę/ á oná nie błądźi/ Gdy ią ſtyr rządźi. KlonFlis E4; SzarzRyt A3.

błądzić na czym (3): Abowiem błądzili na puſzcży y na ſuchoſciach WróbŻołt 106/4; Leop Ex 14/3; HistRzym 18v.

błądzić po czym (13): RejPs 75; BibRadz Ez 34/6; Leop Gen 21/14, Is 35/8; BielKron 453; Ut multum ille et terris iactatus et alto, Bárzo długo blądźyl y tám y ſám po źiemi y po morzu. Mącz 161c; GórnDworz Ccv; HistRzym 18v, 25v; BudBib Ez 34/5; KochPieś 19; GórnTroas 42; Ktoż ſzczęśliwſzy: ten co rychło doiedźie/ czyli ten co ſię po morzu y wiátrách długo włoczy/ y po puſtyniách błądźi? SkarKaz 422b.

błądzić w czym (3): SkarŻyw 354; Opáczyſtym obłokom poczyniłeś tory/ W ktorych błądźić nie mogą zgodne wiodąc ſpory SzarzRyt B3v. Cf »jako ślepy błądzić«.

W charakterystycznych połączeniach: błądzić na (po, w) drodze (3), morzu (6), puszczy (4).

Zwroty: »wiecznie błądzić«: Aby [dusza] potym ſpołu z nim [ciałem] wiecżnie nie błądzyła RejJóz E5v.

»błądzić jako owca« (2): WróbŻołt 118/176; Bez tey ſtolice Rzymſkiey y vſt Piotrá S. wielkie zgromádzenia Biſkupow/ iáko owce bez páſterzá błądzili. SkarJedn 144.

»jako ślepy błądzić [w czym]«: Wypuśćił ſrogye cyemnośći w ktorych ták chodzili/ Nic nye widząc yáko ſlepi práwye w nich błądzili LubPs Y.

W przen (30): OpecŻyw 159v; I wylała ſie niezgoda na kxiązęta/ y przepuſcił na nie iż błądzili y z drogi vſtąpili. WróbŻołt 106/40; RejPs 95v; RejKup ſ2; LubPs E2; Kto iedno iáko trawy woł ſwiátá vżywa. A káżdego poſtępku rozumem nie rządzi/ Mnima by ſzedł gośćińcem á on bárzo błądzi. RejWiz 11v; BibRadz I 3v; HistRzym 57; Iż nie tułaycie ſie moi mili ſynacżkowie/ nie błądźcie á nie vnoście ſie zá rozlicżnemi á zá błędnemi tymi gośćińcy ſwiátá tego RejPos 287, 169; RejZwierc 138, 231; BudBib Is 63/17; CzechEp 98; PudłFr 46; GrabowSet M3v, Ov; SzarzRyt B3.

błądzić z czego: FOrtuna dobrym mieniem iák Bogini rządźi/ Wſzem pánuie/ leć bárzo z kreſu ſwego błądźi. CzahTr L4v.

błądzić na czym (2): y dopuśćił im błądzić ná niedrożnych mieſcách á nie ná drodze. Leop Ps 106/40; RejPos 183v.

błądzić po czym (2): Cżłowiek záwżdy błądzi po puſzcży ſwiátá tego. RejPos 141 marg, 141.

błądzić w czym (6): Wznieść ſię nie mogę Pánie/ Przed troſkámi/ y żądzą/ Ktore w ſproſnośćiách błądzą GrabowSet D3v. Cf Zwroty.

błądzić za czym: A zá ſyny ludzkimi/ niech ſmyſły nie błądzą GrabowSet Dv.

W charakterystycznych połączeniach: błądzić na (po, w) drodze (3), lesie (3), puszczy (2).

Zwroty: »błądzić w ciemnościach« (2): Oto on vmocnił nogi ſwoich ſwiętych/ A źli będą błędzić w ciemnoſciách przeklętych LubPs hh2v; RejPos 338.

»błądzić w głuchym lesie« [szyk zmienny] (3): RejRozpr F2v; żałuie po cżaſie Iż tak błądzył w tym głuchęm (beż rożumu) leſie RejJóz E4; Cżłowiek záwżdy błądzi w głuchim leſie. RejPos 168v marg.

a. Nie mieć ustalonego porządku, pozostawać w bezwładzie (w stosunku do czasu) (1): Co czáſu Rzymian ludźie mądrzy óbaczywſzy/ áby Rok á w nim czáſy y Swiętá niebłądźiły/ ták go obráchowáli Oczko 29v.
2. Mylić się, popełniać błędy, błędnie oceniać fakty; delirare Mącz, Cn; aberrare, exerrare, peccare Mącz; errare, falli, frustrari, hallucinari Cn (221): Mąż roſtropny ieden raz błądzi. BierEz K, I2v; Tento Epicurus w tim więcey błądził niż inni philozophowie BielŻyw 103; BielŻywGlab nlb 8; RejJóz C2v; RejKup h7; RejWiz 47, Dd2v; BibRadz II 93a marg; BielKron 292v; Mącz 110d, 285c; Prot 276; BLądzą známienićie oni ludźie/ ktorzy mowią/ Toć brzuchowi zdrowo/ co vſtom álbo gárdłu ſmáczno SienLek 16v; GórnDworz G4; RejZwierc [238]; Ieſliż ſam proſtak będzye muśi záwſze błądzić. PaprPan A3, P2; ModrzBaz 48v, 140v; Oczko 11v; StryjKron 1; KochMRot B2v; BielSjem 4; KochFrag 18; WujNT 870; RZadko tám bywa gdzie ich wiele rządzi, Porządek, zgodá, y częſto ſię błądzi. KlonKr A4; Iáko w bitwie/ dwá kroć nie płáći błądźić/ bo raz zbłądźiwſzy/ popráwić ſię czáſu nie máſz SkarKaz 8a; WysKaz 46; GosłCast 47.

błądzić około czego: áno rzadkiego naydzie coby około Piłata nie błądził CzechEp 229.

błądzić w czym (14): BierEz K; Niektorzy w miaſto tego Koſmacżku biorą korzenie niedoſpiałkowe, ale wtem błądzą FalZioł I 114a; RejKup aa7; KromRozm III K8v; GliczKsiąż K; GórnDworz F3; W ſpráwiedliwośći ktoby niechciał błądzić/ Co cżyie właſne powinien przyſądzić. RejZwierc 212, 224v; PaprPan K; SkarKaz 278a; CzahTr G2v. Cf Zwroty.

Zwroty: »w mnimaniu błądzić«: Bo ácż nas ták nieprzyiaciel lekce tobie ſądzi/ Ale mam rzec iżći pewnie w ſwym mnimániu błądzi LubPs gg5.

»w mowieniu błędzić«: A w mowieniu śiła ſię przygadza błedzić [!] KwiatKsiąż C3.

»w rozsądkach błądzić«: Cżytáiąc wżdy nieiáki dowćip w nich vznáią. Ci zwłaſzcżá co nie rádzi w rozſądkach ſwych błądzą HistLan F5.

»na rozumie błądzić«: Fallacissimo sensu iudicare, Bárzo ná ſwym rozumie błądźić. Mącz 117a.

»błądzić rzeczą« (2): Mącz 418a; A tu niktore Látopiſzcze Litewſkie iáwnie bárdzo błądzą/ y czáſem/ y rzeczą StryjKron 552.

W przen (6): natura blądzycz nyemoze ſyn ma bycz podobyen matcze PatKaz III 118; RejRozpr K4; RejJóz I2; LubPs aa6v; ſzedziwe látá/ ktore zá długiem rzecży doſwiádſzeniem bacżenie/ y rozſądek cżłowiecży/ doſkonálſzy cżynią/ w tey mierze ták błądzą GórnDworz H5; RejZwierc 224v.
a. Wprowadzać w błąd; fallere, frustrare, in errorem inducere Cn (3): Przedſięć błądzą owy łany Choćia ſtáre kwity mamy RejRozpr C4v; Boć Reyeſtrá iákoś błądzą/ Ci czo piſzą zleć ie rządzą. RejZwierc 234; Wſzákóż iż lékárſtwa wolné piſzem/ nie wątpię/ że niedádzą błądźić/ áni w niebeſpieczeńſtwo chorégo wpędźić Oczko 34v.
b. W sprawach wiary, popadać w herezję (164): koſzczyol blądzycz nyemoze PatKaz I 8v; PatKaz III 93v; RejKup m3v, p8, q2v; KromRozm I B2v, F marg, Fv [2 r.]; MurzHist D2v, G3v, N2v; MurzNT Mar 12/24; KromRozm II iv, k2, n3, q3v, r4,.y2v; KromRozm III E2 [2 r.]; áby ſnadź yáko nye błądził/ á w wyerze ſie nye potykał. GliczKsiąż L4v; KrowObr 147, 204v; Leop Matth 22/29; OrzList b3; RejFig Ee2v; GrzegŚm 56; GrzegRóżn I3v, K; Papiéż z łáwicą ſwoią błądźić niemoże. OrzQuin G marg; Oto błądzicie/ nie rozumieiąc piſmu áni możnośći Boſkiey RejPos 230, 293; WujJud A6, 34v, 74v, 239v, 240v, 254v; WujJudConf 80v; BudNT F; CzechRozm 7, 38v, 69v [2 r.], 124v, 182v; SkarJedn 53, D3v; CzechEp 52, 76, 79, 121, 142 (12); iż Concylia v ſámychże Papieżnikow/ tákiey powagi nie máią/ áby błądźić nie miáły NiemObr 176, 155 [2 r.], 174 [2 r.], 175 [2 r.], 176, 177 (13); ReszPrz 9, 109, 111; To pewnie ábo o świątkách Chrześćijáńſkich ma być rozumiano/ iáko Epiphánius rozumie [...] á nie [...] iáko Czechowic błądzi. WujNT 622, Matth 22/29, s. 124, Mar 12/24, 27, s. 183, (21); WysKaz 31; SkarKaz 43a [2 r.], 417b; SkarKazSej 691a.

błądzić około czego (6): KromRozm III F5v; PowodPr 41; tákżeſmy długo około prawdy iego błądźili? SkarKaz 550a. Cf Zwroty.

błądzić o czym (3): Iáko ſrodze Doktorowie błądzą o wzbudzeniu naſienia brátá zmárłego. CzechRozm 151v marg, 123v, *3.

błądzić na czym (2): tedy ná tym ſrodze żydowie błądzą/ gdy przedſię imo Iezuſá Páná inſzego Meſyaſzá cżekáią. CzechRozm 169v, 39v.

błądzić w czym (30): iam żądał aby mię navcżyli/ wcżym bych błądził nie z vporv ale znievmieiętnoſci SeklWyzn G3v; KromRozm I K4v, M2, O3; MurzHist O2v; KromRozm III Q2v; BielKron 194; Szoſte/ mamy ſobie zá brácią ony Koſcioły/ [...] iedno że błądzą w tym Artikule przednieyſzym SarnUzn G8; WujJudConf 67; CzechRozm 39v, 51, 52v; SkarJedn 212, 241; SkarŻyw 364; CzechEp 36, 96, 131, [403]; NiemObr 175; WujNT 369, 372, 463, 509 [2 r.], 580; Przeto niech w tym nie błądzą áni drugich zwodzą: áby dźiatki poſpolite w żywoćie mátek poświęcone być miáły. SkarKaz 578a. Cf »jako ślepy błądzić«.

błądzić z kim = być współwyznawcą (12): Błędzyć z bluſnierzmy y ynemy heretiki Chriſtuſſa ſiedzieć proſnuiącego w niebie SeklKat O3v, O3v; WujJud 67, 240; wolę przedſię w tey mierze z piſmem ś. błędźić CzechRozm 161v, 38v, 52; CzechEp 253, 255, 292, [402]; NiemObr 34.

Zwroty: »błądzić z niewiadomości« [szyk zmienny] (3): MurzHist M4v; widzę/ iż ich tám wiele ieſt/ ktorzy z niewiádomośći błądzą: á błędu tego nie bacżą CzechEp 10, 27.

»jako ślepy błądzić« (2): Czego (mowi) kto nie wié/ ten iako ślepy w świętym piſmie błądźi. MurzHist O2v; CzechRozm 99.

»błądzić od (około) wiary, przeciw (w) wierze« [szyk zmienny] (8): A bych przyſięgał iſz czi błądzą przeciw wierze chrzeſcijańſkei ktorzi niewierzą a by czyſciecz był SeklWyzn a2v; Stądże yeſt/ iż Cypryan ſwyęty ſluſſnye odſſczepyeńce/ choćya około wyáry nye błądzą/ Ancykryſty zowye KromRozm I O4v; KromRozm III F3 [2 r.]; BielKom Dv; HistRzym 47; CzechRozm 209; CzechEp 152.

Szeregi: »grzeszyć i błądzić«: ták nie mniey Papieżowie Rzymſcy/ ále owſzem więcey grzeſzyli/ y błądźili NiemObr 179.

»błędzić i upadać«: zá ktorymi też/ iáko zá głową [ſwą]/ kośćioł powſzechny Papieſki/ błędźić/ y vpádáć muśi. NiemObr 179.

3. Postępować niewłaściwie, źle; żyć nierozsądnie; errare Vulg (72): Mnodzyć kiedy inym rádzą/ Sámi w ſwych vcżynkoch błądzą BierEz F4; ForCnR C4; BielŻyw 144 [3 r.]; RejJóz H8; [rodzice którzy] ſyny ſwoye zápożycżáyąc ſie bryżuyą á vbyeráyą wielce/ á ſromotliwye błądzą. GliczKsiąż F3; KwiatKsiąż F; LeovPrzep b3v; ModrzBaz 19v; KochPieś 28; Tákżeć kołniérz nie winien/ kiedy Vſarz błądźi PudłFr 54; Iednemu zwierzchność nád ſobą zlećili, Chcąc by pánkowie więcey nie błądzili. Zle z wielą Pánow, iednemu przyſtoi Rząd czynić KlonKr A4; CzahTr L4.

błądzić w czym (10): BierEz S; BielŻyw 167; RejJóz G8v; GliczKsiąż D2; KwiatKsiąż A; HistRzym 22v; DVkás ácż był Ceſárzem lecż w tym bárzo błądził/ Iże żoná á nie ſam ono páńſtwo rządził PaprPan Q2, Dd4v, Ee2v; KlonKr wstęp A2.

Zwrot: »jako bydlę błądzić«: Pan Bog ſam małżeńſtwo poſtánowił/ By ſie káżdy potomſtwem odnowił/ Swoie dzyatki w dobrey ſpráwie rządził/ Iáko bydlę ná ſwiecie nie błądził. BielKom G2v.
a. Grzeszyć (49): yſz mala rzecz yeſt ſamemu nyeblądzycz a ynſchym y ſlouem y uczynkyem ſkodzycz PatKaz III 148v; Błądziłem, czuſz cżęſto się ku grzechowi skłaniaiąc. WróbŻołt pp8; RejJóz E4v marg; RejKup i8, N [2 r.], y2v, y3v; LubPs B2; RejWiz 143v, 185v; Ktorzy cżynią złe rzecży błądzą Leop Prov 14/22, Sap 12/2, Ez 48/11 [3 r.], 2.Tim 3/13; BibRadz Prov 14/22; matá być obá karaná [...] á w. m. záſię/ y zá ſwoy grzech/ y zá to iżeś zá tym ſzedł/ ktory błądził. GórnDworz E4v; RejPos 120v marg, 286v; RejZwierc 138; WujJud 118v; BudBib Prov 14/22, Ez 14/11, I 414b marg; KochPs 182; NiemObr 175; Nie dopuſzcżay nam według myśli náſzych błędźić ArtKanc Nv, A16v, Q4v; SkarKaz 382a; KlonWor 47.

błądzić czym (4): SZyderzem cżyni wino/ (á) zátrwożonym pijańſtwo/ á káżdy kto błądzi tem niebędzie mądry. BudBib Prov 20/1. Cf Zwrot.

błądzić w czym (5): WróbŻołt 118/110; że też y ludzie święći á Bogu mili/ w mnogich rzecżach błądzili/ y w wielu rzecżách grzeſzyli CzechRozm 69v; WujNT 655 [2 r.], Zzzzz2.

Zwrot: »błądzić sercem, na (w) sercu« = errare corde Vulg (5): WróbŻołt 94/10; Leop Hebr 3/10; ten lud ná ſercu ſwym błądźi/ bo drog moich y cudow nie widźi. ArtKanc T14v; LatHar 16; WujNT Hebr 3/10.
Szereg: »błądzić, (i) upadać« (2 :1): byli takieſz ludzie krewcy/ iako y my/ y dla tego tzęſtokroć vpadáli y błądzili. KrowObr Bv; ModrzBaz 66; NiemObr 71.
4. Być niepoczytalnym, szaleć; delirare Mącz, Calep, Cn (11): Na wſzem błądzę to nie chyba Chodzę by w odmęcie ryba RejJóz F3v; tych áffekt y trunek/ á nie rozum/ rządźi: Dla tego też y chcenie y wola ich błądźi. KlonWor 68, 69.
Zwroty: »błądzić w pijaństwie« = absorpti sunt a vino Vulg: kápłan y prorok nie vmieli nie dla pijańſthwá/ zátopieni ſą od winá/ błądzili w piyańſtwie/ nie znali Widzącego/ nie vmieli ſądu. Leop Is 28/7.

»błądzić w głowie; głowa błądzi« [szyk zmienny] (3): RejJóz G4v, O6; Zyły mi wſzytky zmartwialy Recze y nogy vſtaly. Glowa/ oczy/ wſytko blądzy Prawie mi myſl czos zle ſądzy. RejKup e5v.

a. Być chorym umysłowo; delirare Murm, Mącz, Calep (4): Murm 75; Fluctuat animus, Błądzę/ Szwánkuye. Mącz 131c, 195c; Deliro ‒ Bładze, ſzaleię. Calep 301b.
*** Bez wystarczającego kontekstu (5): Erro, Błądzę, Chibiam. Mącz 108a, 108b; Calag 301b; Calep 4b, 372a.

Synonimy: 1. 2. chybiać; 1. błąkać się, tułać się, włoczyć się; 2. mylić się; b. heretykować; 3. a. grzeszyć, upadać; 4. szaleć.

Formacje pochodne: błądzić się, nabłądzić się, obłędzić, obłądzić się, pobłądzić, ubłądzić, ubłądzić się, wybłędzić, wybłądzić się, zabłądzić, zabłądzić się, zbłądzić, zbłądzić się; obłędzać się; obłędzieć.

Cf BŁĄDZĄCY, BŁĄDZENIE

DM