[zaloguj się]
[pdf]

CZWARTY (1492) nm

czwarty (1492), [cztwarty].

a pochylone (w tym 22 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
mNczwårty fNczwårtå, czwårta, czwårt(a) nNczwårté
Gczwårtégo Gczwårtéj, czwårtyj Gczwårtégo
Dczwårt(e)mu Dczwårtéj Dczwårtemu
Aczwårty, czwårtégo Aczwårtą Aczwårté
Iczwårtym Iczwårtą Iczwårtym
Lczwårtym, cżwårt(e)m Lczwårtéj, czwårté Lczwårtym, czwårt(e)m
pl
N m pers czwårci
subst czwårté
G czwårtych
A subst czwårté
I m czwårtymi, czwårt(e)mi
L czwårtych
inne formy
sg n N a. A - czwårté

sg m N czwårty (371). ◊ G czwårtégo (183); -égo (20), -(e)go (163). ◊ D czwårt(e)mu (8). ◊ A czwårty (56), czwårtégo (26); ~ -égo (1), -(e)go (25). ◊ I czwårtym (6). ◊ L czwårtym (59), cżwårt(e)m (5); -(e)m BudBib, PaprPan; -ym : -(e)m UstPraw (1 : 1), BibRadz (1 : 2). sktrót: czwår. (1). ◊ f N czwårtå (185), czwårta (2), czwårt(a) (30); ~ (attrib) -å (137), -a (1) Leop; ~ (praed) -å (10), -a (1); -å : -a BielKron (3 : 1). ◊ G czwårtéj (87), czwårtyj (1) MurzNT; ~ -éj (28), -ej (1), -(e)j (58); -éj : -ej SarnStat (24 : 1). ◊ D czwårtéj (7); ~ -éj (2), -(e)j (5). ◊ A czwårtą (96). ◊ I czwårtą (9). ◊ L czwårtéj (21), czwårté (1) OpecŻyw; ~ -éj (2), -(e)j (19). ◊ n N czwårté (75); -é (6), -e (1), -(e) (68); -é OpecŻyw, MurzNT, BiałKat, KochPhaen; -é : -e SarnStat (2 : 1). ◊ G czwårtégo (35); -égo (4), -ego (2), -(e)go (29); -égo OrzQuin, BiałKat, Oczko; -égo : -ego SarnStat (1 : 2). ◊ D czwårtemu (4); -emu (1), -(e)mu (3). ◊ A czwårté (36); -é (2), -(e) (34). ◊ N a. A czwårté (97); -é : -e OpecŻyw (3 : 1),-(e) (93). ◊ I czwårtym (1). ◊ L czwårtym (17), czwårt(e)m (1) ComCrac. ◊ pl N m pers czwårci (6). ◊ subst czwårté (35); -é (8), -e (2), -(e) (25); -é SienLek; -é : -e SarnStat (7 : 2). ◊ G czwårtych (10). ◊ A subst czwårté (5); -é (1), -(e) (4). ◊ I m czwårtymi (1), czwårt(e)mi (1) BudBib (1 : 1). ◊ L czwårtych (14).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

Liczebnik porządkowy; quartus Murm, Mącz, Calep, Cn (1492): ZapWar 1501 nr 1905, 1503 nr 1947, 1517 nr 2203, 1545 nr 2629; MetrKor 34/134, 135 [2 r.], 62/171; BierEz M2v; ſwięty Ián w taiemnitzach bożych piſſe w cżwárté kapi: OpecŻyw 189v, 87v, 180, 187v, 193 [2 r.]; PatKaz I 8v, 10v, 13, 14v; PatKaz II 50, 71v, 72v, 74v; PatKaz III 88, 89v, 103, 107v, 110 (14); Murm 14, 202; Ieſt ciepłe y ſuche w cżwartym ſtopniu FalZioł III [32]d, IV kt, 31b, V 12v, 53v [2 r.], 66v (69); BielŻyw 71, 91, 99; Pirwſzi prawi trunek ieſt ku potrzebie [...] cżwarti ku weſelu GlabGad Gv, A7, B5, E2, E5v; Miech 10, 11 [2 r.], 28, 29, 42 (9); KłosAlg B, D, G2v; A yeſly zeby był przeſzwyathczon yſz czwarthy raſſ przyszyagal thedy mayą yemv thwarzſch przepalycz yako krzywo przyſzyaſczi LibLeg 6/115v, 9/54, 11/101v; WróbŻołt B6, D6v, H3, H3v, I7; ComCrac 15 [2 r.], 15v; Item wpawlowye konya czwarthego vkradl LibMal 1545/95v, 1544/91v, 92v, 1545/94, 1547/134v, 1550/156 (11); LudWieś B3; RejJóz K3; SeklKat B2v, G4v, H4, I, O4, S3, T3v; RejKup t4, v7; HistAl G3, G3v, H5v, N5 [2 r.]; A Ieſus czwártyi ſtráży nocnéi ſzedł do nich MurzNT Matth 14/25, 93v, 108v, 174 marg; KromRozm III B4v, L7, O5v; BielKom G6v; LubPs B3, C, T5 żp, gg6; Ale mąż s przyiaćioł żony ſwoiey/ nie może żony poiąć/ áż do czwartego pokolenia. GroicPorz gg4v, nv [2 r.], ov, p2v, v, ffv (19); W tzwartą niedzielę po Wielkiey nocy. KrowObr 169, 41, 119v, 233v; Piſze też iż iuż potym áliż dniá cżwartego/ Toż niebo ochędożył ſwiátłoſciámi iego. RejWiz 144v, 78 [2 r.], 123v, 138, 155, 167 (13); Leop Ios 19/17, 1.Par 12/9, 24/23, 25/11, 2.Par 26/2 (33); UstPraw C3v, E3, G3 [3 r.], I4 [2 r.]; RejFig Bb7, Cc3v, Cc6v, Ee2; RejZwierz 113 żp, 132v, 134v; WyprKr 4v, 11, 11v, 12v, 33v (8); Potym cżwarty Anioł wylał báńkę ſwoię na ſłońce/ y dano mu ieſth gorącośćią trapić ludźie przez ogień. BibRadz Apoc 16/8, Gen 1/19, 15/16, Ios 19/17, 1.Par 8/2, 2.Par 3/2 (30); Czwarta rádá Seymowa ieſt około hándlow OrzRozm S4v, D4 [3 r.], D4v, G3v, V2, V3 [2 r.]; Roku cżwartego pánowánia Ioákimá BielKron 94v, 11, 19, 69, 119, 140 (106); GrzegRóżn N, Nv, N2, N2v, [N3]v [3 r.] (10); Hora quarta circiter attigit Britanniam, Około czwartey godźiny wyechał w Angelskie Królewſtwo. Mącz 440a, 60c, 181a, 245c, 252c, 314c (14); Są trzy naygłównieyſze ná świećie między ludźmi rzeczy/ Król/ Kápłan/ Kośćiół: żadná rzecz czwarta nie ieſt/ która by z tymi trzemá rzeczomá równaná być mogłá OrzQuin H4, E2v, P4v, V3, Z3v; Prot D; SarnUzn B6v, B7v, Dv, D3v, H4; SienLek 3, 17v, 28, 37, 49v (34); LeovPrzep C4v, E4, F, G4v, I4 [2 r.]; RejAp 23, 75, 133v, 172, 183 (18); GórnDworz B4v, C6v, N3v, T, Dd7 (8); cżtéry rzeczy máią iednáką proporcyą/ iáką piérwſza do wtóréy/ táką trzećia do czwartéy GrzepGeom P, D2, Pv [2 r.]; HistRzym 11v, 101v, 102, 112v, U3v; RejPos 11v, 48, 48v żp, 80, 80 żp (15); RejPosWiecz3 98v, 99v; BiałKat 61, 88v [2 r.], 178v, 208v, 256; BielSat M4v; GrzegŚm 37; KuczbKat 95 [2 r.], 306, 310, 330, 361 marg, 406; CZwarta przycżyná przecż ſie ludzye przed ſtároſcią wzdrigáią RejZwierc 165v, 21v, 81, 120, 138, 165v (15); BielSpr 12, 14, 20, 21v, 30v [3 r.] (11); WujJud 135, 142, 159v; BudBib B2, B3, Gen 1/19, 1.Par 12/10, 26/7 (28); MycPrz II D; Strum Lv, L2v; BiałKaz B3, D3v; BudNT przedm b5, c6v, Act 10/30; gdy iedni ſtárych Ofiárownikow ſwych náſládowáli: drudzy/ zá Fárizeuſzmi/ trzeći zá Sáduceuſzámi/ cżwarći zá Eſenámi biegáli CzechRozm 108v, 15 [2 r.], 16v, 26v, 96v, 138 (21); PaprPan Hh3v; ModrzBaz 5, 55v, 73v, 78v, 109v (15); SkarJedn 29 [2 r.], 182, 193, 209 [2 r.], 213 (39); Oczko 19v, 36; KochPs 136, 139 żp; Cżwárty dzień Lutego. SkarŻyw 117, 20, 56, 90, 225, 589 (19); MWilkHist A2v, A4v [2 r.], D4 [2 r.]; ZapKościer 1580/6v, 1584/48v, 53, 1585/68; StryjKron 46, 161, 467, 477, 557 (16); Cżwarta rzecż ieſt/ ktorą o piśmie ś. wierzyć mamy: Iż ono ſámo tákie ieſt CzechEp 118, 166, 176, 186, 299, 306 (31); NiemObr 52, 55, 111, 169, 170 (12); KochFr 71; KochPhaen 19; KochMRot C, C2v; ReszPrz 18, 21, 28 [2 r.], 44, 81; WerGośc 252; WerKaz 302; PudłFr 19, 64, 69; ArtKanc A9v, A10v, M3v; BielRozm 16; PaprUp 2v; ActReg 7, 163; Calep 109a, 886a, 1088a; GostGosp 46, 53 żp, 162; Phil Q2; GórnTroas 57 [2 r.]; GrabowSet R4v; OrzJan 27; LatHar 4, 9, 164, 199, 246 (34); RybGęśli B2; Pánie/ iużći cuchnie [o Łazarzu w grobie]/ bo mu iuż czwarty dźień. WujNT Ioann 9/39, s. 31, 391, 462, 716, 754 (41); Ale náyduię ia ieſcze czwarté /e/ iáko w tym ſłowie, pániéy ochotnéy, ktoré nie iest żadné z tych wysſzych JanNKar E3v, C3; SarnStat 70, 112, 150, 600, 689 (60); SiebRozmyśl B4v [2 r.], D4v, G4v [2 r.]; WitosłLut A4v; GrabPospR kt, L4v, M2v; Przećiw cżwartemu Przykazániu Boſkiemu/ ktore obrázy ſą ćiężſze. PowodPr 58 marg, 34, 44, 58, 65, 69; SkarKaz 4a, 43b, 82b, 279a, 419a (8); VotSzl D4v; CzahTr L2, L3; GosłCast 22, 53, 68, 75; PaxLiz D4v; SkarKazSej 664b, 677, 688, 692b, 692b marg, 693a, 693a marg; KlonFlis B, G2v; KlonWor ded **2, **, 9, 73. [Cżtwartego dnia/ ſtworzyl ſloncze że by ſwiecilo dniowi SandMalEwan A2.]

W połączeniu z imionami władców i papieży [imię + czwarty (135), czwarty + imię (10)] (145): tedy Innocentius czwarty Papież Rzimſki poſlał [...] brata Aſcelina MiechGlab 18; Przeſto tzwarty Syxtus Papieſz mnich ná trepkách/ tego Zołtarzá Pánny Máryey popráwił KrowObr 158, 34, 35v, 39, 135, 158 (21); BielKron 61v, 184v, 186v, 343, 364 (92); WujJud 241 v; oſmy Zbor ták wſchodnich/ iáko y zachodnich Biſkupow: zá cżáſu Papieżá Ewgeniuſzá cżwartego: ktory ſię w Ferarzu pocżął SkarJedn 267, 223, 328, 336, 399; SkarŻyw 202, 299, 373, 412, 472; StryjKron 340; NiemObr 62, 63, 76, 167; PaprUp Bv, B3; LatHar 513; Zygmnnt [!] Pierwſzy/ Brát ich/ ſyn Káźimierzá Cżwartego. KlonKr wstęp E4 marg, wstęp A2v [3 r.], A3 marg, A4 [4 r.], B4, D, E4v.

Zwrot: bibl. »mścić się, karać, pomsta i karanie do czwartego pokolenia« [szyk zmienny] (7 : 1 : 1): SeklKat Ev; KrowObr 110v; Leop Ex 20/5; Abowiem Iam ieſt Pan Bog twoy Bog zawiſny w miłoſći/ mſzcząc ſie niepráwoſći oycow nád ſyny do trzećiego y czwártégo pokolenia/ tych co mie nienawidzą. BibRadz Deut 5/9; Gdyż ſie Pan obiecał mśćić tego nád káżdym áż do cżwartego pokolenia iego. RejPos 253, 175; BiałKat 51; CzechRozm 149; ArtKanc M6.
Wyrażenia »czwarta część« = liczebnik ułamkowy, ćwierć, ćwiartka [szyk 66 : 1] (67): y thego polvloczka szpadla Czwartha Cząscz po czeszlavye stryyv moyem rodzonem na oycza mego yana ZapWar 1505 nr 1969; ſkori z drzewa Citri, theż cżwartą cżęſć łota. FalZioł II I7b, I 3c, 5a, 57b, II 17b, V 89v (9); ComCrac 15; RejJóz M2v; KrowObr 185; BibRadz Num 15/4, 5, Lev 23/13; BielKron 9v, 63v, 354, 416v, 449; Quadra item, Czwarta część niektórey rzeczy kwartá/ wiertel. Mącz 334d, 152c [3 r.], 230b, 253d, 334d [5 r.], 335c, 339d, [390]a; SienLek 46, 57v, 59, 94, 97 (9); RejAp 58; BudBib Ex 29/40 [2 r.]; ModrzBaz [38]; Oczko 5; SkarŻyw 308, 571; StryjKron 647; Calep 883a, 883b, 1061a, 1061b; GostGosp 64; WujNT 58; á tych towárów Celnik ma mieć czwartą część zá pracą. SarnStat 1234, 377, 443, 972, 1233 [2 r.], 1270 (8); CiekPotr 42.

Zestawienia liczebnikowe (49):

PatKaz III 98v; Pſalm Setny cżwarty. RejPs 151v, 49, 65v, 80, 92v, 108 (12); LubPs F4 żp, Iv żp, Mv żp, R3 żp, V3v żp (8); KrowObr 233v; Dniá dwudźieſthego czwartego/ Mieſiącá dźiewiątego roku wtorego zá Dáryuſza BibRadz Agg 2/11, Agg 2/1; BielKron 306, 317v, 331v, 454; RejPos [254v] żp; SkarŻyw 261 marg, 477 marg; Dan w Wilnie ná Séymie Wálnym dwudźieſtégo czwartégo dniá Lipcá SarnStat 1001; Roku Bożego/ Tyśiącnégo/ Pięćſetnégo/ Sześćdźieśiątégo Czwartego SarnStat 1014, 907, 958, 1003, 1189, 1214 [ogółem 38 r.].

Panowanya naſchego Liata trzidzieſtego y czvarthego. MetrKor 61/224v; Po kthorym Pelágyuſzu Papieżu/ náſtáł Grzegorz pierwſzy/ Papieſz ſſeśćdzieſiątny y tzwarty KrowObr 233; BielKron 104v, 136v; StryjKron 757 żp; SkarKaz )( 4 [ogółem 6 r.].

w oſtatecżny dźien Maia, cżwartego y pięcidzieſiątego dnia oblężenia MiechGlab 67; Leop 1.Par 25/31.

Czwarty á dwudzieſty dzień xiężycá Lutego Mącz 25c, 102b.

Roku tedy ſto ſiedmdzieſiątego cżwartego/ wyiechał Antyoch w oycżyſtą ſwą ziemię BudBib 1.Mach 15/10.

Zestawienie: »czwarta część« = czwarta część dochodów z dóbr królewskich przeznaczona na utrzymanie wojska; kwarta, podatek kwarciany [szyk 56 : 1] (57): Pátrzayże iáką obronę ználeźli/ z iákieyśi cżwartey cżęśći/ y ná to iuż wſzytki ſwe nádzyeie ſpuſzcżáią/ powiádaią iż to iuż będą złote wieki pod tą obroną. RejZwierc 194v, 233v, 245 [2 r.]; BiałKaz K4v, K4v marg; áby czwarta część wſzytkich dochodów totius corporis Regni, ku ſtołu náſzemu należących/ byłá ná obronę potoczną obróconá SarnStat 102, 89, 101, 342, 357, 360 [2 r.] (51).
Szereg: »czwarty a czwarty« = każdy czwarty, co czwarty (2): yákoſzto bywa káżdego roku przeſtępnego/ To yeſt czwartego á czwartego roku miſiącá [!] Lutego. Mącz 31c, 120b.
Wyrażenie przyimkowe: »po czwarte« = po raz czwarty (8): Item kthory czlowyek bandzye przyſzyagal trzy krocz za zlodzeymy a po czwarthe by chczyal Tedymv nye mayą dopuſczycz LibLeg 6/115v, 6/115; A ták z vrzędu moiego/ wedle Práwá/ tákie kupno vtwierdzam y vmacniam/ y opowiádam wſzytkim iáſnie to zdánie/ po pierwſze/ po wtore/ po trzećie/ po czwarthe mimo Práwo. GroicPorz 13; GDyż tu. N. [...] przywołány po pierwſze/ po wtore/ po trzećie/ po czwarte mimo práwo/ nieſtánął GroicPorz n2; A gdźieby przećiwna ſtroná ták po wtore y po trzećie przypozwána nieſtánęła/ y po czwarte pomocney przyczyny nieſtánia nie wnioſłá: Iuż Sentencya wyſzſzego práwá ma być otworzoná y czytaná. GroicPorz bb4v, nv, o2, q2.
a. Przy numerowaniu punktów wypowiedzi wprowadza kolejny czwarty punkt; po czwarte; quarto, quartum Cn (147):

»czwarta« [z elipsą rzeczownika „rzecz”, „sprawa”, „przyczyna” itp., wymienionego przeważnie na początku punktowanej wypowiedzi albo tylko domyślnego] (36): Iedná iego [picia] ſprawa ieſt [...] Cżwarta oddalać pragnienie to ieſt ſchnienie wnątrza GlabGad G7v; LubPs G2 marg; GroicPorz f2, 14v, r3; KwiatKsiąż H4; SarnUzn C6; SienLek 13; RejPos 4, 113v; RejZwierc 162v; BielSpr 19v; WujJud 221; RejPosWstaw 22v; MycPrz II C; tedyć tu niektore rzeczy powiem: [...] Naprzod/ iż [...] Cżwarta/ Trzebáć też y to wiedźieć/ że nie cudámi Ewánieliey/ iéſli ieſt prawdźiwa/ doświádcżáć maſz CzechRozm 189, 89v, 105v, 135v, 143, 160v, 262v; StryjKron 722; CzechEp 92, 367; A ták o ſpráwie ſwiętey/ y o Sákrámenćie Małżeńſtwá ś. cżtery rzecży ſobie na pámięć [...] przywiedźiemy. [...] Naprzod będziem mieć/ co ieſt Małżeńſtwo S. [...] Cżwarta: Iż Małżeńſtwo ma być dobrowolne á nieponiewolne WerKaz 270; Dziwowali się ludzie tym rzecząm wPanu Kanclerzu naprzod ze chwalił supra modum Maximiliana, y vkazował ze ztego nie content [...] Czwarta, ze poccupauit iudicium Regis, ani sięgo dołozywszy obiecał ich napoczciwosci y gardle niekarac. ActReg 82, 9, 11, 25, 71; Ale to ſłowo cnotá wiele w ſobie zámyka. Naprzód mądrość/ [...] Potym ſprawiedliwość/ [...] Trzećia wielkość vmyſłu/ [...] Czwarta/ ſkromność ták w mowie/ iáko y w vczynkách. KochCn B3; WujNT 323, 483, 870; SarnStat 69; SkarKaz 157a; CzahTr L4.

»czwarte« (97): OpecŻyw 2, 130v, 149, 183; PatKaz I 2v, 8v, 12v; PatKaz II 53, 57; PatKaz III 90, 92v, 96v, 97, 100 (13); Też to maſz wiedźieć: iż vrina cżłowiecża napodobnieyſza ieſt ktym rzecżam. Naprzod ku ſycie/ to ieſt wodzie z przeſnym miodem przywarzoney. Drugie ku ſyropowi oczcianemu. Trzecie ku oſzafronioney wodzie. Cżwarte ku owcżemu mocżowi/ y też ku koziemu, y ku oſlowemu. FalZioł V 14; Naprzod aby [mamka] była zdrowa [...] Potym aby ona nie była taka czoby dopiero porodziła [...] Cżwarte aby była dobra FalZioł V 36, I 146d, V [1]v, 15 [2 r.], 17a, 25, 27v, 32; MiechGlab 50; WróbŻołt N8v, pp7; SeklKat S; LubPs aa4; GroicPorz, m3, n3v, 11; KrowObr 121v; BielKron 439; SarnUzn G6, G8; Przy puſzczániu krwie/ trzebá báczyć cżtery rzeczy, naypierwey Czás: wtore/ Zwyczay, trzećie/ Látá: á czwarte/ śiłę. SienLek 36v, 2; A tu w tey ſwiętey roſpráwie napirwey mamy bácżyć ſpráwy á przeyrzenie Páńſkie [...] Cżwarte/ iż chociay ſie w tákich pocżciwych ſpráwach ná kogo ſwiát zburzy/ mamy rozumiec iż tho nie bez przycżyny/ iedno z woley á s przeyrzenia Páńſkiego RejPos 24v; A tu napirwey vważáć mamy/ iáko ſie Pan náſz roſkochawa w thym narodzie [...] Cżwarte tu vważáć mamy/ iż ktoreykolwiek godziny zá cżáſow ſwych obroćimy ſie do they ſwiętey ſpołecżności iego/ iż [...] obiecuie go [...] przyiąć RejPos 61 v; Napirwey obacżáć maſz/ iż iuż nie dáremna pociechá twoiá [...] Cżwarte/ rozmyſliwſzy ſobie żeś ieſt w grzechu/ [...] vcżże ſie s tey hiſtoriey iż Pan twoy do ciebye idzye RejPos 224, 7v, 11, 37v, 40v, 51v (43); RejPosWiecz3 96v; MycPrz II Cv; CzechRozm 177; ábychmy im/ [...] krotki wyrok dáli o prawdzie práwowierney wiáry/ [...] Naprzod tedy dáiem im S: Symbolum [...] Po wtore dáiemy im poſtánowienie cżwartego Zboru Powſzechnego Chálcedońſkiego/ [...] Cżwarte. Iż do tąd Ormiánie okrom trzech S. Zborow/ [...] żadnych inych powſzechnych/ ktore ſię po tych cżyniły/ [...] nie przyięli SkarJedn 316; ArtKanc M3; WujNT 323, 652, 687; SkarKaz 419a.

»po czwarte« (14): LeovPrzep B2, D4v; PIęć rzecży w ſobie záwiera Dźienne z ſwym ſumnieniem obráchowánie. Naprzod podziękowánie zá bobrodźieyſtwá [!] Boże/ [...] Potym prośbę o poznánie przewinienia dniá onego/ [...] Pocżwarte żal zá grzechy LatHar 69, 3, 45, 316, 318, 329, 579; Abowiem Graecki ięzyk do práwego wykłádánia y rozumienia piſmá S. w Nowym Teſtámenćie ieſt nie tylko bárzo pożyteczny/ [...] á zwłaſzczá w tych czterech przypadkách: Naprzod/ gdy w náſzych Lácińſkich kśięgách/ zda ſię być omyłká piſárſka ábo drukárſka. [...] Drugi przypadek ieſt: kiedy [...] rożne ieſt czytánie/ [...] Pocżwarte/ Graecki y Zydowſki ięzyk wiele pomagáią do wyrozumienia właſnośći mow piſmá S. WujNT przedm 19, 25, s. 576, 622; SarnStat 2.

Cf CZWARTODNIOWY, [CZWARTODNY], CZWARTODZIENNY, CZWARTOLATNY, CZWARTOLETNI, CZWARTYKROĆ, CZWARTYNASTY, CZWARTYNAŚCIE, POŁCZWARTY, PUŁCZWARTA, SAMOCZWART

ZZie