![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: [DOPUSZCZONY SIĘ] | Następne hasło: DOPUŚCIĆ SIĘ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
DOPUŚCIĆ (1076) vb pf
dopuścić (1074), dopościć (1), dupuścić (1); dopuścić: dopościć : dupuścić TarDuch (20 : 1; C3 : 1; C6v).
Pierwsze o jasne, drugie z tekstu nie oznaczającego ó. ◊ W praet, plusq i con -ił, -ił-, -il- (432), -eł, -el- (6); eł, -eł- ZapKościer (4), KołakCath; -ił, -il- : -eł KrowObr (11 : 1).
| inf | dopuścić |
|---|
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | -(e)m, -m dopuścił, dopuścił(e)m | m pers | -śmy dopuścili, dopuściliśmy |
| 2 | m | -ś, -eś dopuścił, dopuściłeś | m pers | -ście dopuścili |
| f | dopuściłaś | m an | ||
| 3 | m | dopuścił | m pers | dopuścili |
| f | dopuściła, jest dopuściła | m an | ||
| n | dopuściło | subst | dopuściły | |
| plusq | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | był dopuścił, dopuścił był |
| imperativus | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | dopuśćmy | |||
| 2 | dopuść, dopuści | dopuśćie | ||
| 3 | niech(że) dopuści | |||
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | bych dopuścił, dopuściłbych, bym dopuścił | m pers | by(s)my dopuścili |
| 2 | m | byś dopuścił, dopuściłbyś, by dopuścił | m pers | |
| 3 | m | by dopuścił, dopuściłby | m pers | by dopuścili, dopuściliby |
| f | by dopuściła | m an | ||
| n | by dopuściło | subst | ||
| con praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | bych był dopuścił | m pers | |
| 3 | m | by dopuścił był, by był dopuścił | m pers | |
| n | subst | by były dopuściły | ||
| impersonalis | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| praet | dopuszczono | |||||
| con | by dopuszcz(o)no | |||||
| participia | ||||||
| part praet act | dopuściwszy | |||||
| inne formy | ||||||
| con sg 1 a. pl 1 - bym dopuści(e)li | ||||||
inf dopuścić (136). ◊ fut 1 sg dopuszczę (17). ◊ 2 sg dopuścisz (22). ◊ 3 sg dopuści (208). ◊ 1 pl dopuścimy (15), dopuścim (3), dopuściémy (1); -imy ComCrac, BielKron, Oczko; -imy : -émy : -im LibLeg (1 : – : 3), SarnStat (11 : 1 : ‒). ◊ 2 pl dopuścicie (3). ◊ 3 pl dopuszczą (41). ◊ praet 1 sg m -(e)m, -m dopuścił, dopuścił(e)m (13). ◊ 2 sg m -ś, -eś dopuścił, dopuściłeś (42). f dopuściłaś (1). ◊ 3 sg m dopuścił (231). f dopuściła (24), jest dopuściła (1); dopuściła : jest dopuściła BierEz (2 : 1; P3v). n dopuściło (6) [w tym: w zdaniach bez zgody rodzaju z podmiotem (2) SkarJedn 357, Phil M2]. ◊ 1 pl m pers -śmy dopuścili, dopuściliśmy (6) ZapWar, LibLeg (2), UstPraw (2), SarnStat.; -ś- (1), -(s)- (5). ◊ 2 pl m pers -ście dopuścili (1). ◊ 3 pl m pers dopuścili (28). subst dopuściły (4). ◊ plusq 3 sg m był dopuścił (6) Leop, RejPos (3), BiałKat, ReszList, dopuścił był (3) BibRadz, RejZwierc, CzechRozm. ◊ imp 2 sg dopuść (44), dopuści (3); dopuści BierEz, SeklKat; dopuść : dopuści Leop (3 : 1). ◊ 3 sg niech(że) dopuści (4). ◊ 1 pl dopuśćmy (2). ◊ 2 pl dopuśćie (19). ◊ con 1 sg m bych dopuścił, dopuściłbych (4) BierEz, LubPs, BielSpr, SkarŻyw, bym dopuścił (2) GórnDworz, CiekPotr. ◊ 2 sg m byś dopuścił, dopuściłbyś (6) KromRozm II, Diar, BibRadz, RejZwierc, PudłFr, OrzJan, by dopuścił (2) OpecŻyw, HistRzym. ◊ 3 sg m by dopuścił, dopuściłby (73). f by dopuściła (10). n by dopuściło (4). [w tym: w zdaniu bez zgody rodzaju z podmiotem SkarJedn 108]. ◊ 1 pl m pers by(s)my dopuścili (8) ComCrac, GroicPorz, UstPraw, ZapKościer, SarnStat (2), SkarKaz. ◊ 1 sg a. 1 pl bym dopuści(e)li (1) ZapKościer. ◊ 3 pl m pers by dopuścili, dopuściliby (23). ◊ con praet 1 sg m bych był dopuścił (1) HistRzym. ◊ 3 sg m by dopuścił był (2) CzechEp, ActReg, by był dopuścił (1) GroicPorz. ◊ 3 pl subst by były dopuściły (1). ◊ impers praet dopuszczono (40); -o- (2), -(o)- (38). ◊ con by dopuszcz(o)no (6). ◊ part praet act dopuściwszy (8).
Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) ‒ XVIII w.
- 1. Pozwolić, zezwolić, wyrazić zgodę, zaaprobować, nie bronić; użyczyć, spełnić życzenie; puścić płazem, pozostawić bez kary, nie przeszkadzać (954)
- 2. Pozwolić, zgodzić się na dokonanie się zła lub nawet zrządzić coś złego, np: karę albo nieszczęście (o stosunku Boga lub fortuny do człowieka) (97)
- 3. Pozwolić wejść, zbliżyć się, dać przystęp; pozwolić na przejazd, otworzyć drogę, przepuścić; wpuścić, przypuścić (25)
dopuścić czego (144): [jeż] łáśice prośił/ By w iey domu przez źimę żył. Oná iż łáſkáwa byłá/ Ieſt mu tego dopuśćiłá BierEz P3v, Lv, M2v [2 r.], R3v; OpecŻyw 156v; PatKaz I 5; Niedopuſciſz przez pomſty żadnego grzechu. WróbŻołt S5v; Zem obiema dopuſćił za młodu ſwobody RejJóz Iv; LibMal 1554/186; GliczKsiąż I7v; Nye dopuść Pánye żądzey złośnikowi/ By myał z myſlą ſwą przydź k ſwemu kreſowi LubPs ee2v, cc5; KrowObr 220 marg, Rr4v; RejWiz 139; RejFig Dd7v; BibRadz Gen 47/4, Num 30/14, Act 27/43; prośili go Rzymiánie áby im dopuśćił zwirzchnośći nád miáſtem BielKron 181; Kſiążętá ruſzyli ſie ſtámtąd/ áby przez Ren niedopuſcili przepráwy Bureńſkiemu BielKron 227v, 15, 92, 234v, 368, 373v (19); Mącz 114b, 395b, 406c, 480a; RejAp 108, 166v; GórnDworz E3v, Kk2; á tu dopirko Pan dopuśćił tey mocy poſłom onym ſwoim/ dawſzy im Duchá ſwego ſwiętego RejPos 119, 26v, 82v, 200, 205 [2 r.], 304v (10); RejZwierc 31v, 57, 189v; WujJud 158; A ták wſzytki wolnośći ktorych ći pierwſzy przede mną krolowie dopuśćili [remiserunt] tych y ia tobie teras potwierdzam/ y wſzytki inne podatki ktore odpuſzcżono odpuſzcżam. BudBib 1.Mach 15/5, 1.Mach 12/40; BiałKaz Mv; ModrzBaz 113v; SkarJedn A3v, 128, 149, 357; chorym wſzytkiego dopuśćiłá/ y mięſa iedzenia: ále gdy ſamá chorzáłá/ ſobie tego dopuśćić niechćiáłá. SkarŻyw 142, 41, 142, 308, 336, 543 (11); StryjKron 260, 386; CzechEp 28 [2 r.], 74, [395]; PudłFr 29; ZawJeft 16; ActReg 5v; LatHar 194; WujNT Act 27/43; PowodPr 13 marg, 53; SkarKaz 209a, 549b, 635b; iż wolnego kazánia Ewángeliey w źiemi ſwey dopuśćił. SkarKazSej 687a, 671b [2 r.], 675b, 689a, 699a, 700b, 703a. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwroty.
dopuścić co [w tym: po przeczeniu (1)] (4); Iezu kthorys naprzeciwko ſobie radę złoſnikow dopuſcił. ſmi. ſie nad nami. TarDuch B6v; Całowánie niedopuśćić. Negare osculum. Calag 321b; Dyabeł nie może więcey nád to co mu Bog dopuśći WujNT Yyyyy2v; PowodPr 40.
dopuścić kogo = pozwolić komu (4): Tedy Ieſus przyſzedł [...] do Ianá/ áby był okrzczon od niego. A Ian mu nie dopuſzczał/ mowiąc: Ia potrzebuię ábym był okrzczon od ćiebie/ [...] A Ieſus odpowiádáiąc rzekł mu: Zániechay teraz. [...] A tákże go [Jan] dopuśćił [Tunc dimisit eum] WujNT Matth 3/15. Cf dopuścić kogo do czego; kogo cum inf.
dopuścić kogo do czego = pozwolić komu na udział w czym (1): y dla tego groſza do ſacramentu go niedopuſci SeklKat Z2v.
dopuścić kogo cum inf = pozwolić komu coś robić (2): Krześćiániná żadnego wniść do niego niedopuſzcżą. BielKron 265; RejPos 338v.
dopuścić komu (476), czemu (19) [w tym: czego komu (75), czemu (1), co komu (1), cum inf komu (295), czemu (11), cum inf + A pron się komu (21), czemu (3)] (495): Iż proſząc pierwey lekkiego/ Iuż chce brzemieniá ćięſzkiego. Dopuśćmy mu kiedy prośi BierEz B, C4, Lv, M2v, P3v, R3v (11); OpecŻyw 30v, 54v [2 r.], [127]v, 152, 156v, 166; ForCnR E3; PatKaz II 82; TarDuch B2, B5; FalZioł V 67v [2 r.J, 88v; BielŻyw 27; RejPs 17, 30, 62v, 122, 123v (9); RejJóz C4, Iv; LibMal 1547/132; SeklKat I4v; RejKup o7v; HistAl B, F, L8v, Mv; KromRozm I B2v, C3v; MurzHist T4v; MurzNT Luc 8/32 [2 r.] [idem BudNT, WujNT], s. 63v marg; KromRozm II 14, v4 [2 r.]; KromRozm III I5; Diar 53, 86, 89; DiarDop 107; GliczKsiąż E4, E5, H5v, N, P4; LubPs cc5, ee2v; KrowObr 8v, 12, 40, 198v, 220 (22); RejWiz 67v, 95v, 139; iął go prośić on co był opęthánym/ áby mogł być z nim/ y niedopuśćił mu [et non admisit eum.] Leop Mar 5/19, Num 21/21, Iudic 9/41, 4.Reg 21/8, Ps 106/40, Ier 50/6 (20); RejFig Dd7v; RejZwierz 42v; BibRadz Ex 14/5, Ier 46/16, 50/6, Ioann 18/8, Act 16/7, 27/43 (24); OrzRozm C2, Lv; choćbych ia to chciał vcżynić/ nie dopuśći mi poſpolſtwo. BielKron 95, 2v, 20, 52v, 103, 198 (56); GrzegRóżn L4v; KwiatKsiąż M; Mącz 31c, 335d, 361c, 483b, 492a (13); SarnUzn Hv; SienLek 189; RejAp 30, 81v, 82, 86v, 108 (10); GórnDworz E8, N7, Y4v, Aa, Hh8v (14); HistRzym 2v, 53, 78v, 103, 119v (7); Dopuść mnie Pánie moy/ á ia go zwiodę ná pomſtę á ná vpadek iego. RejPos 188, 26v, 82v, 119, 205, 304v (46); BielSat C; GrzegŚm 24, 25; HistLan D3v; KuczbKat 40, 160, 225, 280; RejZwierc 31v, 57, 144, 192, 263 (9); BielSpr 42v, 45, 46v, 65; RejPosWstaw [414]; BudBib b4v, Num 22/13, Eccli 15/14, 1.Mach 12/40, 15/5, 2.Mach 12/12; BudNT Matth 9/31, Mar 5/3, Luc 8/32, 33, Act 19/30, 1.Cor 14/35 [34]; CzechRozm 38v, 83, 157; ModrzBaz 46v, 57, 82v, 96v, 107 (8); SkarJedn 95, 128, 193, 231, 357 (11); KochDryas A2v; KochPs 20, 53, 66, 109, 187; SkarŻyw 41, 142 [2 r.], 192, 336, 352 (40); KochTr 9; StryjKron 260, 386; CzechEp *3v, 28 [2 r.], 74, 332, 335 (15); NiemObr 18, 179; ReszList 142, 152; KochPieś 29; BielRozm 16; GórnRozm C2v, I4; PaprUp F4; ZawJeft 20, 40; Phil I3, L2, M2; GórnTroas 25; GrabowSet Gv; OrzJan 80, 102, 109; KochFrag 42; LatHar 248, 263, 519, 571; A gdy Páweł chćiał wyniść do poſpolſtwá/ nie dopuśćili mu [non permiserunt] vczniowie. WujNT Act 19/30, Matth 19/9, s. 184, Luc 9/61, s. 522, 628 (32); PowodPr 57 [2 r.], 66; SkarKaz 44a, 209a, 279b, 316b, 420a, 549b, 635b; CiekPotr 26, 57; SkarKazSej 674b, 679b [2 r.], 688a, 689a, 699a, 703a; SzarzRyt D. Cf dopuścić komu do czego, Zwroty.
dopuścić komu do czego (2): á práwie Páńſki gniew ná ſię podnośimy/ iż nam nie dopuśći do żadney dobrey/ potrzebney/ á poććiwey ſpráwy náſzey RejZwierc 198; Y w ſtárym zakonie iáko Hieronim S. piſze/ do cżytánia kśiąg rodzáiow y pienia Sálámonowego y Prorokow nie káżdemu dopuſzcżono. SkarŻyw 257.
cum inf (504): Dopuść ſie tey Pániey gniewáć BierEz C4, E2, I2, R; OpecŻyw 6, 30v, 54v [2 r.], 137, 152, 156, 166; ForCnR E3; PatKaz I 11; PatKaz II 82; TarDuch B6v, C3, C5, C5v, C6, C7v (11); y dopuſć temu ze trzy godziny leżeć na ranie FalZioł V 88v, 67v [2 r.]; BielŻyw 27; RejPs 30, 62v, 122, 123v, 135v (16);RejJóz C4; LibMal 1547/132; SeklKat I4v; HistAl F, L8v, Mv; KromRozm I B2v, C3v; MurzHist T4v; MurzNT Matth 13/30, Luc 8/32; KromRozm II 14, v4 [2 r.]; KromRozm III I5; Diar 45, 53, 86, 89; DiarDop 108; GliczKsiąż E4, E5, H5v, N, O6v, P4; KrowObr 12, 40, 154, 208v, 233v (23); RejWiz 67v, 95v; Thedy ſlużebni obćięli powrozj od barki/ y dopuśćili ij vpłynąć [et passi sunt eam excidere]. Leop Act 27/32, Num 21/21, Iudic 9/41, 4.Reg 21/8, Ps 106/40, Ier 50/6 (13); BibRadz Ex 14/5, Lev 11/39, Matth 13/30, Luc 18/16, Ioann 18/8 (10); OrzRozm C2, Lv; BielKron 20, 41v, 70, 86v, 101 [2 r.] (44); GrzegRóżn E2v [2 r.], G, L4v; KwiatKsiąż M; Praeseco, Náprzód obćinám/ ogłádzam obſiekuyę/ nie dopuſzczę rogáto rość. Mącz 377c; Sine me pervenire quo volo, Dopuść mi dóść gdzie chcę Mącz 483b, 31c, 287c, 335d, 361c, 492a (15); SarnUzn Hv; SienLek 151v, 189; RejAp 30, 81v, 82, 86v, 108 (9); A przeto niemniey to gánię/ kiedy kto ták niedba/ iż dopuśći ſpáść s ſiebie ſzácie GórnDworz E8; przyſthało było/ iż by ich [tak osobnych ludzi] nam byłá ták prędko [Natura] nie bráłá/ ále dopuśćiłá podziwowáć ſie w nich Boſkiey ſpráwie GórnDworz Dd8v, N7, Y4v, Aa, Hh8, Hh8v (13); Dopuść mi Ceſárzu namocnieyſzy mowić. HistRzym 2v; A przethoż proſzę áby mi thwa miłość dopuśćił iácháć precż. HistRzym 53, 78v, 86v [2 r.], 103, 119v, 126; przecż tu Pan tego pytánia Filipowi s. k ſobie vcżynić dopuśćić racżył RejPos 293v, 10, 26v, 48v, 49, 51 (46); BielSat C, GrzegŚm 24, 25; HistLan D3v; KuczbKat 40, 160; RejZwierc 2v, 144, 160v, 192, 200v, 236v, 263v; BielSpr 42v, 45, 46v, 65v, 66v; WujJudConf 31v; RejPosWstaw [414], 44; BudBib b4v, Num 22/13, Ps 36/34, Eccli 15/14; BudNT Matth 9/31, Luc 8/32, 1.Cor 14/35 [34]; CzechRozm 38v, 83, 157, 228v, 231v; PaprPan Hv; ModrzBaz 46v, 57, 82v, 107, 133 (8); SkarJedn [180], 188, 203, 216, 228, 231, 387; Ale o tym ná ten cżás dopuść Bogu rádzić KochDryas A2v; Oczko 3; To twóy ſtróż: ten ćię z oczu nigdy nie ſpuśći/ Ani nodze ſzwánkowáć twoiéy dopuśći. KochPs 187, 20, 53, 66, 109, 142; SkarŻyw 135, 184, 299, 321, 566 (30); Nie dopuśćiłáś nigdy mátce ſye fráſowáć KochTr 9; CzechEp 24, 34, 40, 150, 332, 337, [404]; NiemObr 18; ReszList 142, 152; KochPieś 29; BielRozm 16; GórnRozm B2v, I4; ZawJeft 20, 37, 40; GostGosp 62; Phil I3, L2, L3, M2, P4v; GórnTroas 25; GrabowSet E4v; KochFrag 42; OrzJan 109; LatHar 263, 571; KołakCath Bv; Y dopuśćił [Pan Bóg] im wpáść w ſproſne y hániebne grzechy WujNT 522, Matth 19/8, Mar 5/37, Luc 8/51, Act 27/3, Hebr 7/23 (31); WitosłLut A2; PowodPr 57 [2 r], 66; SkarKaz 38b, 155a, 279b, 420a; VotSzl D; CiekPotr 26, 57; PaxLiz C2; SkarKazSej 666b, 674b, 675b, 679b [2 r.], 688a, 695b; ZbylPrzyg ktv; SzarzRyt D. Cf cum inf + A pron się, cum A cum inf.
cum inf + A pron się (siebie) [w tym: komu (22), czemu (3)] = pozwolić dokonać czegoś na sobie (51): Iezu ienżes ſie dijabłu kuſić dopuſcił TarDuch B2, B2, B5, Cv [2 r.], C3, C3v [2 r.]; gdyzes ſie nam dopuſcil zwac bogiem oycem y ſtworzycielem naſſem. RejPs 217; KrowObr 8v; Applicare se ad ductum alterius, Dopuśćić ſie wieść drugiemu. Mącz 305a; Abutendum se permittere, Dopuśćić ſie źlie użyć. Mącz 511b, 316d, 413d, 475d; zániecháli ſpráwiedliwego gniewu/ á vbłagáć ſie dopuśćili. GórnDworz Y2v, D7v; RejPos 57, 71, 72, 292, 333 (9); Lew ſie łaśi/ igra/ głáſkáć ſie dopuśći onemu po kim łáſkáwe á ochotne dobrodzieyſtwo zna. RejZwierc 97, 150v, 195v; CzechRozm 231v; ModrzBaz 88v; SkarŻyw 82, 160, 187; CzechEp 335; NiemObr 26, 57, 179; A dopuść ſye miánowáć rymy niegodnemi. KochPhaen 5; wiárá żywa nie martwa/ ktora ſię nie dopuśći ćiáſnośćią ſercá ludzkiego ogránicżyć ReszList 155; Dopuść mi ſye obłápić ZawJeft 20; Phil C3; LatHar 248, 277, 519; WujNT 655, Aaaaaa4v; SkarKaz 118b, 316b; PaxLiz E4v; Ieſzcze ſzczęśliwe ieſt kroleſtwo/ ktore obronić poddánych od pogránicznego nieprzyiaćielá może/ y woiowáć ſię nie dopuśći SkarKazSej 685a.
cum A cum inf (po przeczeniu cum G cum inf) (18): ijże z niewymowneé miloſci niedopuſcil vcżniow ſwych trwatz dlugo w blądzie OpecŻyw 168v; PatKaz II 36; PatKaz III 88v; Iezu ktorys [...] ziemie drżenie/ y zaſlonę koſcielną vpaſć/ groby ſie też otwarzać dupuſcił. TarDuch C6v, D5v; Abowiem nie dopuſci długo trwać pan bog miotły grzeſznikow nad wybranemi ſprawiedliwemi ſwoiemi [quia non relinquet Dominus virgam peccatorum super sortem instorum] WróbŻołt Ps 124/3, qq4v; Diar 35; Obácżyć tedy ma tho ocyec á ſyná przy yednym náucżycyelu pomyęſzkać nyechay dopusći á roſkaże. GliczKsiąż L2v; BibRadz Iob 34/28; BielKron 258v; KwiatKsiąż H2; á dopuſzcżęli tyto niewinne vmrzeć HistRzym 86, 51, 88, [89]v; A ieſliże Krol wſzytkę Rzecżpoſpolitą vmiłuie/ á niedopuśći żadney cżęśći iey być opuſzcżoney [nullamque eius partem patietur desertam] ModrzBaz 20v; ActReg 58.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: komu (55), czemu (4); z zapowiednikiem: tego (29); aby (61), iż (8), żeby (4), by (3), że (3), iżby (2)] (88): BierEz L4, M3, Nv, O2; racż proſſę cie dopuſcitz żetz mie wlożą w grob s tobą OpecŻyw 156v, [127]v; RejPs 132v; RejKup o7v; HistAl B; KromRozm I M4v; KromRozm II i; DiarDop 107; KrowObr 69, 161v, 208v [6 r.], 209 [3 r.]; wſſákże iednák niedopuśćił mu [non dimisit] Bog áby mi ſzkodził. Leop Gen 31/7, Lev 19/19, 4.Esdr 8/8, Sap 19/2; RejZwierz 42v; y mniemáiąc Iudáſz zá rzecż prawdźiwą/ że mu w wielu rzeczách pożytheczni być mieli/ dopuścił im tego że z nimi miał pokoy [concessit] BibRadz 2.Mach 12/12, Gen 31/28, Num 22/13, Deut 9/14, 3.Ezdr 6/27, 1.Cor 13/15 (10); BielKron 20, 96v, 100v, 108v, 451; LeovPrzep A4; A iż tego białymgłowam dopuſzcżono/ áby ſie ſtroiły GórnDworz X3v, Z8, Ee3v, Kk3v; HistRzym 79v, 80, 125v; RejPos 24, 49, 54v [2 r.], 64, 115, 298; KuczbKat 225, 280; WujJud 38; BudBib 2.Mach 12/12; Bo niedopuśći dobroć Boża/ aby proſte á niewiádome Pogáńſtwo oſzukáne było. SkarJedn 398, 193, 203; Oczko 5; KochPs 190; SkarŻyw 69, 201, 203, 235, 311, 336, 484; GórnRozm C2v; PaprUp A3; Dopuśćie duſzy/ niech żal ſwoy wyznawa GrabowSet Gv; y tymże iednyrn murem [Wiedeń] niedopuśćił Turczynowi/ áby dáley poſtąpić mógł OrzJan 80, 102, 106; LatHar 576; Podź zá mną. A on rzekł: Pánie/ dopuść mi ábych pierwey odſzedſzy pogrzebł oycá mego [permitte mihi primum ire et sepelire patrem meum] WujNT Luc 9/59, s. 3 przedm, Matth 7/4, Mar 11/16, s. 716; WysKaz 44; SkarKaz 552a.
»poki sumnienie i Pan Bog dopuści« (1): á ono przyiaćielá poty czćić trzebá/ poki dobre ſumnienie y P. Bog dopuśći SkarŻyw 262.
»dopuścić swej wolej, swowoleństwa [komu, czemu]« [szyk zmienny] (6 : 2): BielKron 201; nie dopuśćić ſobie ſwey woley áby miał czinić coby ſie mu podobáło. Mącz 497c, 395b; RejPos 24, 198v; RejZwierc 126; Bo gdy byś przyrodzeniu ſwey woley dopuśćił/ nigdybyś żadnego ſłuſznego konczá w ſwey żadney ſpráwie poććiwey nie ználazł RejZwierc 151, 151v.
»cierpieć i dopuścić« (1): iákoby tho nie tylo Biſkupi [...] ále y Ceſarze wſzyſcy Chrześćiáńſcy/ ćierpieć y tego dopuśćić mogli? SkarJedn 149.
»dozwolić a dopuścić« (1): Dabis hanc veniam mi frater [...] Dozwoliſz á dopuściſzmi tego miły bráćie Mącz 480a.
dopuścić czego (16): Cżemu mozg ieſt wilgotny. (–) iako woſk miękki albo ciaſto richley w ſię wſzelki obraz prziymie cżego kamien nie dopuſci. GlabGad B4; MiechGlab *3; BielKron 189; RejAp 5v; RejPos 113; RejZwierc 111v; Więc był chćiwy do boiu ále krotkie látá/ Tego nie dopuśćiły bo prętko sſzcżedł s ſwiátá PaprPan Ee2v; SkarJedn 95, 108; Oczko 26v; SkarŻyw 172, 192; CzechEp *3v; PowodPr 46; SkarKazSej 671b marg. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.
dopuścić kogo, czego a. czemu = pozwolić komu na co (1): Bo młodoſcz beż rozumu kto ią na ſzrot puſći Każdey rzecży ſwowolney cżłowieka dopuſći Cżego więcz z wielkiem ſtydem żałuie po cżaſie RejJóz E4.
dopuścić komu [w tym: czego komu (7), komu cum inf (7)] (23): Wſzakoż ia chocia tak niemoczą ſłożony abym wzdy nie prożnował gdy mi niemoc dopuſciła. MiechGlab *2; RejJóz O7; KromRozm I C3; KrowObr 128v; RejWiz 10; Leop Tob 4/11; BibRadz Act 28/4, 1.Cor 10/18; OrzRozm Bv, S2; RejAp 5v, 113; RejZwierc 111v; Yakoż ſię nas tego było kilká podięło/ ale niektorym/ á máło nie wſzytkim praca/ ábo co inego/ niedopuśćiło. BudBib bv; PaprPan Pv; Oczko 26v; SkarŻyw 192; CzechEp *3v; PaprUp F4; OrzJan 113; PowodPr 46. Cf Fraza.
cum inf (8): Tá [prawda] cie iście rátowáć nigdy nie zámieſzka. A nie tylko być miáłá dopuśćić záginąć/ Ale namnieyſzym ſtráchem nie dać ſie ochynąć. RejWiz 10; Leop Tob 4/11; BibRadz Act 28/4, 1.Cor 10/18; y nie dopuśći tego wſtyd wrodzony Krolowi náſzemu vcżynić/ áby on miał imienie bes pieniędzy ludźiom bráć OrzRozm S2, Bv; PaprUp F4; Iam cżynił com mógł: dáléy poſtąpić niedopuſczą śiły. JanNKar A4v.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): ále wnętrzne waśni ſwoich zazdrośćiwe/ thego nie chćiáło [!] dopuśćić/ áby ſpolną ręką ſobie pomagáli BielSpr 59.
dopuścić czego (33): ForCnR D3v; LibLeg 10/121v, 11/170v; a ktobysie tem vſtavąm zprzecziviel, abo ich niedopvſcziel, taki ma bicz karąn viną ſtem grzivien. ComCrac 12v, 18; Biſkup proſy v Senatow. aby jm Dowodu dopuſczono, RejKup z6; Diar 93; czego Sędźiowie powinni przeſtrzegáć/ áby záklęthemu Powodowi/ niedopuſćili ſpráwy żadney v Sądu GroicPorz f2v, i3v, p4v; Sędzya vſłyſzawſzy żáłobę á potym odpor/ niema dopuſćić ſporow/ iedno ſkázáć iáko rozumie. UstPraw C, I4v, K2; In possessionem immittere, Dzierżenia álbo w wiązánia dopuśćić. Mącz 314c; ModrzBaz 93; PudłFr 37; A tych rewiziy dopuśćić ći którzy cłá máią/ ſub priuatione onégo cłá powinni ſą. SarnStat 403; y dopuśćić ma Aktorowi probáciiéy iáko o gwałt domowy [et admittere probationem actori JanStat 725] SarnStat 906, 117, 120, 216, 809, 1167 (16). Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.
dopuścić co (5): tedy to ná woli tego ſláchćicá chceli dowieſć ná poborcę/ chceli mu dopuſćić odwod. UstPraw E2; Tędi dobrowolnie temu piotrowy pękowy dopuſzczą wyęzowanię wdom tęn ZapKościer 1589/87, 1584/49; ktoré [winy] máią bydź záłożoné temu/ który práwem wygrał/ w wiązánié y dźierżenié w tákowé dobrá ofiáruie ſie dopuśćić [se daturum obtulerit JanStat 672] SarnStat 831, 497.
dopuścić kogo do czego (2): ze was ſadzono do ſprawi was niedopuſciwſzi PaprUp Hv; do ktorych ſpokoynégo y doſtátecznégo dźierżenia oné y ich blizſzé dopuśćimy/ y ich bronić będźiemy [admittere et defendere admisimus JanStat 882] SarnStat 1102.
dopuścić kogo na co (1): A yeſly by go pan dopusczyl na sprawą aby othakye obvynyenye myal ſzią spravicz panu ſzwemv LibLeg 6/115v.
dopuścić komu [w tym: czego komu (10), co komu (4), cum inf komu (27)] (48): ForCnR D3v; Item kthory czlowyek bandzye przyſzyagal trzy krocz za zlodzeymy a po czwarthe by chczyal Tedymv nye mayą dopuſczycz. LibLeg 6/115v, 10/65, 65v, 71, 121, 11/171 (11); RejKup z6; Diar 89, 93; GroicPorz f2v, p4v, r; UstPraw E2, E3v, G3v, I4v; ModrzBaz 96v; ZapKościer 1584/44v, 49, 1589/87 [2 r.]; PudłFr 37; ztąd zemu też podobno y z Rzymu niedopusczono y Czapka Cardinalska iuz go mineła. ActReg 69; SarnStat 156, 160, 388, 1118, 1237 (14). Cf dopuścić komu ku czemu.
dopuścić komu ku czemu (5): á tho o to iż my álbo Stároſtá náſz niedopuśćiliſmy mu przedſię ku okazániu ſwey niewinnośći UstPraw E3v; niech ſzuka łáſki/ ábyſmy go ku ſpráwiedliwośći dopuśćili [ad iustitiam admittamus JanStat 627] SarnStat 156 [idem 242], 160, 242, 894.
cum inf (71): ZapWar 1528 nr 2364, [1532] nr 2516; Thedy thakyemv mayą dopuſczicz cztherzy raſzy przyſzyangacz LibLeg 6/116, 10/65, 65v, 71, 121, 11/159v (14); iż ani ich davacz ani vynoſicz niedopvſczimy abo dopvczicz niemamy. ComCrac 14v, 14v [2 r.]; GroicPorz a2v, r; y owſzem ieſliby komu dopuśćił go [imienia] ſpokoynie pożywáć [...] o nie niepozywáiąc/ tedy táki niedbáły do dzyerżawce ono imienie tráći. UstPraw G3v, E3v, G4, H; ModrzBaz 31, 96v; ZapKościer 1584/44v, 1589/87; Naydźie y tákiego/ co ná żaden pozew nie ſtánie/ y dopuśći wzdáwáć/ áż gdy do wywołánia prżiydźie/ dopiero ſtánie GórnRozm H; IZ prze ſłuſzné przyczyny dopuśćiło ſie było Loiſóm Gdanſczánóm Sól wárzyć SarnStat 388; A ták ieſli który Prokurator niedbáłośćią ábo złośćią nie rozpiéráiąc ſie z przećiwną ſtroną dopuśćiłby ſtronę ſwą zdáć [permitteret principalem suum condemnari JanStat 519] SarnStat 571; iż żadnych myt/ ſkłádów/ céł/ [...] w źiemiách Pruſkich [...] niebędźie nowo vkłádáć y niedopuśćimy vkłádáć ták ná źiemiách iáko ná wodách: ále tylko będźiemy vżywáć vłożonych. SarnStat 1099, 13, 164, 490, 887, 1237 (28). Cf cum inf + A pron się, cum A cum inf.
cum inf + A pron się = pozwolić dokonać czego na sobie (12): oktori iessly by sią ktora strona abo ych potomkovie poswacz dopusczily ZapWar 1548 nr 2668, 1550 nr 2655, nr 2666; GroicPorz e3, e3v; A ieſli kto o to żądány tákiégo kmiećiá zbiegłégo niechćiałby wróćić/ á dopuśćiłby ſie do ſądu zamkowégo poćiągnąć [et se permiserit ad Iudicium Castrense trahi JanStat 1089] SarnStat 664; A Ieſli pozwány ná Roku ſobie náznáczonym nie ſtánie/ y dopuśći ſie zdáć w zyſkách [permiseritque in lucro condemnari JanStat 668] SarnStat 825; Ieſli po ſkazániu troiákich zakłádów práwem zwyćiężony niedopuści ſie wyrzucić z dóbr SarnStat 832; áni będźiemy mieć moc vćieczki : y niedamy ſie do tego przywiéźdź/ áni w tym ſobie rádźić/ álbo ſie w tym ſzukáć dopuśćimy [aut nos induci persuaderi requiri [...] permittemus JanStat 879] SarnStat 1099, 1254 [2 r.], 1256.
cum A cum inf (po przeczeniu cum G cum inf) (2): ModrzBaz 139v; áni dopuſczą tegóż Swidrygałá z Ziem álbo przez źiemie y Páńſtwá Zakonu ſzkód y trudnośći Króleſtwu [...] zádáwáć SarnStat 1070.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiedmkiem: tego (1); aby (3)] (3); abowyem Kroly yego m. dopvſczicz bi thego nyemogl abi nayego ktho ſobycz ſzye myal a bvdowacz LibLeg 11/175, 11/187v; y áby nápotym káżdému wolno było gwałtu gwałtem odpiéráć dopuśćimy [ut repellere liceat, permittemus JanStat 586] SarnStat 624.
W charakterystycznych połączeniach: dopuścić apelacyjej (4), dowodu, dzierżenia (4), ekscepcyjej, intromisyjej, mocyjej, odezwania na sejm, pozwu, prawa, probacyjej, rewizyjej (2), sporow, sprawy (3), ustaw, wwiązania (11), zakładu sumy; ku okazowaniu niewinnośći, ku sprawiedliwości (2); odwod, wwięzowanie (2), na sprawę.
nie dopuścić czego (1): ktore [serce i płuca] żadney cięſzkoſci nie chczą cirpieć ani plugawoſti [!] dopuſcić. GlabGad D5v.
cum inf [w tym: cum inf czemu (4)] (6): gdy rana będzie tą wodką omyta/ niedopuſci być fiſtule FalZioł II 9b; Rany z wrzodow/ [...] ſpaia j ociekać nie dopuſzci FalZioł III 30c; tedy ten popioł ſypać na rany zapſowane/ a niedopuſci ranie ſie rozſzerzać. FalZioł IV 34c, I 64c, 117d, III 42d.
cum G cum inf (po przeczeniu) (1): kiedy na ranę przyłożiſz, nie dopuſci othoku być w ranie FalZioł I 149b.
dopuścić co (73), kogo (5) (78): OpecŻyw 48v, 154; WróbŻołt qq5; Pan bog ci nikogo niewodzi/ ale ſię tak rozumie ze by na nas niedopuſcił pokus ktoremy byſmy wgrzech byli przywiedzieny. SeklKat T; GliczKsiąż H3v; Dawnoſzbych ia iuż dopuśćił ná nie okrutniki LubPs gg5; Choć Pan karánye dopuśći zá grzech/ ále iednák pocyechy wiernego nye odeymuie LubPs H3v marg, B5v, R3, T6v, gg5, hh5 (10); GroicPorz 114v; KrowObr 63v, 80, 137v; Muśi ćirpieć co ſzcżęſcie ná kogo dopuśći. RejWiz 46; Co gdy vſlyſſał Pan: rozgniewałſie/ y dopuśćił ná nie ogień ſwoy niebieſki Leop Num 11/1, 2.Reg 24/15; OrzList h3v; BibRadz Agg 1/11, Deut 28/27, Is 19 arg, Ier 36/31, Ez 14/22, Mich 6/13 (11); przeto [Pan Bóg] nań dopuśćił y ná wſzytko kroleſtwo iego nieprzyiaciele wielkie Syryany BielKron 87; mowiąc iż przeto Pan Bog plagę ná nie dopuśćił/ iż opuśćili dom Boży. BielKron 93v, 63, 86v; ſwiętego ſie Rochá boiſz áby ná cię wrzodu iákiego nie dopuśćił/ [... ] ták y inych rozlicżnych ſwiętych lękaſz ſie/ [...] áby cżego ná cię nie dopuśćili. RejAp 154v; GórnDworz Bb4; HistRzym 20, 37, 45v, 78, 125v (8); á chociaż co ná nie ſprzećiwnego á niebeſpiecżnego/ doſwiadſzáiącz wiáry á ſthałośći ich/ dopuśćić racży RejPos 48v, 188, 330v; BiałKat 66; KuczbKat 410; ále wſzytko przy nim ćierpieć cobykolwiek Pan Bog racżył dopuśćić. KarnNap G2; BudBib Iudith 5/15; ModrzBaz 138; tey nocy po ktorey názáiutrz vrząd woienny naſię wziąć miał: ſlepotę ná ocży iego dopuśćił: wcżym poznał rękę Bożą SkarŻyw 167, 36, 294, 519; CzechEpPOrz *; Y dopuśćił Pan Bog ná Iádámá ſen twárdy WerKaz 282; ArtKanc K, K10v, N20v; ActReg 54; LatHar 27, 577; KołakSzczęśl C2v; ćierpiąc cokolwiek nań Bog dopuśći. WujNT 740; SiebRozmyśl C, E3, Gv, I3v; PowodPr 56, 84; Przeto czuyćie o tákiey pladze Bozkiey nád wámi/ iż P. Bog dopuśćił pomieſzánie rad y rozumow wáſzych SkarKazSej 660a.
dopuścić kogo ku czemu (1): á iż też to ieſt wiárá moiá że ty mnie nigdy ku wielkiemu vpádkowi niedopuſćiſz. RejPs 37v.
dopuścić czego na co (po przeczeniu) (1): á wſſákoż ty miły pánie iednák niedopuſćiſz ná zginienie duſſe náſſey RejPs 209.
dopuścić kogo w co (1): Wierzym że ón nas niedopuśći w pokuſy nieznośne BiałKat 58v.
dopuścić na kogo (70), na co (2) [w tym: co (59), kogo (5) na kogo (62), co (2), Ze zdaniem dopełnieniowym (5)] (72): OpecŻyw 45v, 154; WróbŻołt qq5; y dla niei [wiary]/ kiedy na nas pan bog dopvſci/ mamy wſzyſtki ciężkoſci cirpieć SeklWyzn g2v; SeklKat H4, T; LubPs B5v, T6v, gg5 [2 r.], hh6v [2 r.]; KrowObr 63v, 80; RejWiz 46; Leop Num 11/1, 2.Reg 24/15, 4.Reg 7/6; OrzList h3v; BibRadz Deut 28/27, Ier 36/31, Ez 14/22, Mich 6/13, Agg 1/11 (10); Bog go ták chce mieć przeto nań dopuśćił BielKron 429, 63, 86v, 87, 88, 90, 93, 93v; RejAp 154v [2 r.]; GórnDworz Bb4; HistRzym 20, 37, 45v, 78, 125v (8); RejPos 48v, 188, 330v; BiałKat 66, 410; BudBib Iudith 5/16; SkarŻyw 36, 167, 294, 519; WerKaz 282; ArtKanc K, K10v; ActReg 54; LatHar 27, 577; KołakSzczęśl C2v; WujNT 740; SiebRozmyśl C, E3, Gv, I3v; PowodPr 56; przyczytáć to máią Pánu Bogu/ ktory ták ná nie dopuśćił/ iáko gdy im przez śmierć ſyny bierze. SkarKaz 44a.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tak (1); iż (7), że (2)] (10): SeklKat H4; Bo był pan bog dopuśćił [fecerat] ná woyſko Syriyſkie/ że ſlyſſeli ſſum á trżaſk wozow y iezdnych/ y woyſká wielkiego Leop 4.Reg 7/6; BibRadz Iob 6/8; Przeto nań Pan Bog dopuśćił iż go ſwoi ſłudzy w domu ſwoim zábili BielKron 90, 88, 91, 93; Conſtans [...] Biſkupy y Kápłany Kátolicżkie wybił/ [...] dopuśćił zátym P. Bog/ iż Sáráceni ábo Turcy onę ſławną kráinę podbili PowodPr 31, 31, 79.
W charakterystycznych połączeniach: dopuścić Azaela, chorobę (2), frasunki, karanie (3), klęski, myszy, nędzę (3), nieprzyjaciela, nieszczęście (2), niewolstwo, wieczną odmienność, ogień (2), okrutnika, plagę (4), pokusy (2), pokuszenie, pomieszanie rad i rozumow, poniżenie, potop, powietrze (morowe) (2), rozgniewanie, sen twardy, co sprzeciwnego i niebezpiecznego, suszę, Syryjany, co szkodliwego i smutnego, szkody, ślepotę (2), śmierć (7), co troskliwego, trwogę, tyranna, z gardłem uciekanie, ucisk, upadek, urąganie, utrapienie, walki, wrzod (egipski) (3), wzgardzenie, zamieszanie a roztyrki wnętrzne, co złego, wszytko złe, żałość.
dopuścić czego (zawsze z przeczeniem) (8), kogo (6) [w tym: 3 r. z przeczeniem, 3 r. forma dwuznaczna] (14): Matuchna iego [...] chciala mu pomotz noſitz krzyża/ ale iéy niechciáno dopuſcitz/ bo iednij iéy laiali/ a drudzy ią od ſyna odpychali OpecŻyw 137; WróbŻołt ff4v; ad eam admisit nemo Náſzá wnęt ſzłá áby yą oglądáłá/ nie chciano yey dopuśćić. Mącz 494c. Cf dopuścić czego, kogo dokąd.
dopuścić czego (8) (zawsze z przeczeniem), kogo (3) dokąd [tym: do czego (6), do kogo (4), wnątrz (1)] (11): Też kiedy kogo wąż albo czo inſzego iadowitego vgije napiy ſię tego foku niedopuſci iadu wnątrz FalZioł I 13d; á tego ſtrzedz aby tey wodki do ocżu nie dopuſcił FalZioł II 19b; iż nie odſtąpimy od zamku do roku/ á do was żadney pomocy nie dopuśćimy BielKron 410v, 214, 279, 309; Si te ad meas capsas admisero, Ieſli cię do moyich gratów dopuſzczę. Mącz 225c; BielSpr 8, 65v, 69v; NiemObr 131.
dopuścić co do czego (2): A ći nie tylko áby dobrowolnie mieli dopuśćić nędzny á záſlepiony lud do tey ſwiętey ſwiátłośći/ ále ieſzcże ktemu od niey gwałtem/ miecżem/ ogniem/ [...] odwodzą á odćiſkáią nędzne owiecżki iego. RejPos 338v, 134.
dopuścić komu czego do czego (1): Otosz MK Panie sama niewinność niedopusciła mi namniey obrazy do Vmysłu a opomscie wie Pan Bog niepochybny swiadek. zem nigdy ani pomyslił ActReg 139.
dopuścić komu do czego (2): A śiłne rogi ten pan [pan baran w przeciwieństwie do owieczek (mowa o łakomcu)] ma czo mu do ſiáná nie dopuſzcżą/ á teżby mu go ſzkodá/ dobrze mu ták gnoy przekęſowáć. RejZwierc 64. Cf dopuścić komu czego do czego.
»na oczy snu nie (ani) dopuścić« [szyk zmienny] (2): RejPs 198v; Vſtáwicżnie łzy ná ocży ſnu nie dopuśćiły KochZuz A3v.
»(nie) dopuścić do serca« [w tym: czego (1)] (2): Demittere in pectus, Dopuśćić do ſercá/ prziyąć. Mącz 226a; nic żałośći áni wiáry nie dopuśćiwſzy do ſercá ſwego. RejPos 134.
Synonimy: 1. dać, dozwolić, pozwolić, przyzwolić, zezwolić, zwolić; 2. zesłać; 3. przyjąć.
Formacje pochodne cf PUŚCIĆ.
ZZie