[zaloguj się]
[pdf]

DUSZA (4373) sb f

Fleksja
sg pl du
N dusza dusze duszy
G dusze, duszy dusz
D duszy, dusz(e)j, dusze duszåm, duszóm
A duszę, duszą dusze duszy
I duszą duszami
L duszy duszåch
V duszo dusze
inne sg G a. D - duszy

sg N dusza (955). ◊ G dusze (626), duszy (6); -e : -y PatKaz III (11 : 1), SkarŻyw. (26 : 2), KochTr (1 : 1), ArtKanc (3 : 1) [w rymie], SiebRozmyśl (6 : 1). ◊ D duszy (292), dusz(e)j (3), dusze (1); -(e)j ReszPrz; -y: -(e)j Leop (5: 1), SkarŻyw (10 : 1); -y : -e LubPs (21 : 1). G a. D duszy (10). ◊ A duszę (968), duszą (1); -ę : -ą RejKup (28 : 1). ◊ I duszą (174). ◊ L duszy (254). ◊ V duszo (140). ◊ pl N dusze (154); -e (10), -é (1), -(e) (143); -e : -é MurzNT (1 : 1). ◊ G dusz (335). ◊ D duszåm (39), duszóm (37); -åm BierRaj (3), WróbŻołt, RejPs (2), MurzHist (2), LubPs (2), KrowObr (5), Leop, BibRadz (3), RejAp, RejPos (6), GrzegŚm (2), WujJud, WujJudConf (2), BudBib (2), GórnDworz, CzechEp, ArtKanc (3), WujNT; -óm KrowObr (4), BielKron (2), GrzegŚm (5), SkarJedn (4), SkarŻyw (12), GórnTroas, LatHar (5), SarnStat, SkarKaz (5), KlonWor; -åm : -óm KrowObr (5 : 4), GrzegŚm (2 : 5); ~ -åm (35), -(a)m (4): ~ -óm (2), -(o)m (35). ◊ A dusze (276). ◊ I duszami (34). ◊ L duszåch (57); -åch (29), -ach (27), -(a)ch (1); -åch RejPs, LubPs, KrowObr (2), RejPos (5), GrzegŚm (17), OrzJan; -ach BielKron, RejAp, BudBib, SkarŻyw (15), WujNT (5), SiebRozmyśl, SkarKaz, SkarKazSej; -åch : -ach ModrzBaz (2 : 1). ◊ V dusze (7). ◊ du N (cum num) duszy (2) SeklKat Kv, RejWiz 121v. ◊ A (cum num) duszy (2) GrzegŚm 21, SkarŻyw 100.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Różny od ciała, istotny składnik człowieka; anima Mącz, Cn; animus Cn (2444): Epicurus [...] powiadał by też duſza ſpołu z ciałem ginęła. BielŻyw 103, 55, 125; GlabGad A2; KromRozm II qv; Ariſtodemus Muzyk theż był tego cżáſu w Grecyey/ ktory powiedał duſzę cżłowiecżą nic inego nie być/ iedno Hármonią/ to ieſt/ ſpiewánie wdzyęcżne. BielKron 101; Pitágorás [...] pokłádał ludzkie duſze poſpołu s ciáłem vmieráć/ álbo w bydlęce ciáłá wchodzić BielKron 121v; Krates Thebanus powiedał iż nie máſz żadney duſze w cżłowieku/ iedno thák ciáłá s przyrodzenia ciepłem przyrodzonym żywą. BielKron 127v; Plato [...] powieda być duſzę nieiáką bytność ſámá ſiebie ruſzáiąc/ rozumem ozdobioną. Cicero/ Seneká/ Láktáncyus/ co ieſt duſzá powiedáli iż niewiedzyeli. BielKron 127v; Drudzy mnimáli duſze od duſz ſie rodzić iáko ciáło od ciáłá. BielKron 127v, 118v [2 r.], 121v, 127v [6 r.], 131, 259 (20); RejAp 124b; SkarŻyw A4; Smierć nie dźieli nas/ ni oná przebiéra/ Gdy ćiáło zgryźie/ y duſzá vmiéra. GórnTroas 31.
a. teol. Byt niematerialny, stworzony przez Boga, nieśmiertelny, dany każdemu człowiekowi indywidualnie (2405): racz tez [Panie] moyα duſſα w yey ſcyala wiſſcyu wteyze laſce przijᾳc BierRaj 17v, 17v, 20, 20v [3 r.]; A yeſtliby nyektora duſcha. myala czyerpyecz wczyſczyv az do ſzᾳdnego duya [!]. thaka przeſz thy modlitwi bądzye wyſzwolona [!] PowUrb +4; Dyabli twą duſzę pośiędą/ Ná wieki ćię męcżyć będą. BierEz S3; Powiedz to cżłowiecże duſſi ſwé/ oblubienicy mé milé OpecŻyw 141, 54, 93v, 179v, 187, 191v; OpecŻywPrzedm C4v; naſze ſmyſly rozumouy [być posłuszne miały] rozum pamyącz uola duſzy duſſa naſza ſamemu mylemu bogu PatKaz I 5v; gdy duſſa yeſth wlaſcze bozey grzechu nyema PatKaz I 5v; duſza maryey nyebyla od upadu podnyeſyona ale [przed upadem] [...] zachouana PatKaz I 10; grzech wſamey duſſy byua PatKaz I 16v, 4, 6v [2 r.], 16v [2 r.], 17 [2 r.], 17v; PatKaz II 84; przy począczyu panny [Maryjej] ſtąpyl duch ſzwyąty wduſſą yey nye yzby oczyſzczyl yą od ktorego grzechu ktory wnyey nygdy nyebyl ale aby myala laſką PatKaz III 94v; duſſą yey [Maryjej Panny] pan bog tak był poſzwyączyl wzyuoczye ſzwyątey anny yſz zgrzeſzycz any ſzmyertelnye any powſzednye nyemogla PatKaz III 111; ku poczyeſſe ku pomoczy ku uybauyenyu wczyſczu duſſe maryey wzyuayą PatKaz III 124; duſcha rzeczona bądzye uyelka yako laſka wnyey uyelka PatKaz III 147, 93, 93v, 110v, 116, 116v (11); zmilvi ſſye Boze nadnimy nadwſſiſtkiemy ſwiatemy y nad dwſſamy gich wſſiſtkiemy. MetrKor 46/46, 46/117, 46/175; FalZioł IV 57d; Odzienie duſze twey wiedz że ieſt ciało twe, przetoż iey od zmazania zachoway. BielŻyw 131; Duſze ſmierć nie zatraci ale zły żywot. BielŻyw 131; Duſza ieſt obraz Boży. BielŻyw 136, 131, 137, 162, 165; Ten tzłowiek dobrze tzyni ſwe duſſy/ ktory ieſt miłoſierny. March3 V7; ktory ſie rozmiłuie grzechu gardzi duſzą ſwoią. WróbŻołt 10/6, H4, 70/23, nn6v; wielkiey roskoſſy ſtego vzywaią duſſe naſſe: raduiąc ſie wtobie wzbawicielu ſwoiem: a zwłaſſcza ześ ie ſobie właſnie przywlaſſczyc raczył przez drogie kupno RejPs 52v, 65; RejRozpr B [2 r.], B2, C, D [2 r.], K2v; Ieſli vmarli wiedzą/ albo duſze ich/ cżego tv nam potrzeba/ o tymem piſma niecżytał. SeklWyzn e4v; A piękne to więzienie ieſt poczćiwey duſzy Kiedy krewkiego ciała niecżnota nie ruſzy RejJóz E5v, Q2v; SeklKat Hv, H2, Kv, Y4 [2 r.]; Ty iuż dlugo zyw niebędzież. Prozno oſdrowie pokuſchi Raczczey myſl oto oduſchi. RejKup G; A tak niezlecz ſię dobrze mieċ. Za zywota ſwiata vzyċ. A kto ſie pomnie wſpomoże Potym mey duſy pomoze. RejKup g8; Is on przes ſwa mękę ſwiethą Duſſe thę zdawna przeklętha. Cziałem Panſkiem odnowioną Vczinył błogosławioną. RejKup m6v; A ni żadne złe vcenie A ni Czarth/ ani pokuſzy Nieprzekażą jego duſſy Ni żádney moczy miecż może Gdy mu má łáſka pomoże RejKup Pv; A wſſakos mię racył ſtworzicz Niedayże mię marnie borzicz Temu Cżartu y ſumnieniu Pomocz duſſy kuzbawieniu RejKup p3v, b7v, D, f4, g8, h3v (32); duſze wybránych/ nieſpią ſciałem ale natychmiaſt na wieczną radośc idą MurzHist S4, Cv, S4; MurzNT 76 [2 r.]; [klątwa] dáleko ćyęſſſſa y ſroſſſſa kaźń/ niżli śmyerć. Abowyem ſye duſſe/ ktora zacnyeyſſa yeſt niż ćyáło/ dotyka/ á od prawdźiwego żywotá/ to yeſt páná Yezu Kryſtá człowyeká odłącza KromRozm II m; KromRozm III H5; DiarDop 108; Káżdy żywot krew ciáło ſpráwuie/ Ale duſzá z nich ſie wyłámuie BielKom E6v, nlb 4, D2; Zá Páńſką pomocą nie ma grzech mocy nád duſzą. LubPs B5v marg; Iż ſie w grzeſznich duſzá trwoży/ ále cżym yą cieſzyć iedno wiárą o rátunku Páńſkim. LubPs L4 marg; duſzá cżuie/ iż grzech/ cżárt/ cyáło/ y ſwiát ſrodze ią chcą odćiſnąć od łáſki Bożey. LubPs bb4 marg; Z iákiem ſtráchem duſzá grzeſznego ma ſie okázáć przed máieſtat Boży. LubPs ddv marg, B5 marg, C3v, D3, I, bb5v marg (13); SeklPieś 31v, 32 [2 r.]; Abowiem mi nie ládá oco idzie/ ále o Duſzę/ nád ktorą niemam nie droſſſzego. KrowObr 108v, B4, 76 [2 r.], 80v, 151v, 152 (13); A by iuż ták w tym doſyć/ ále ieſzcże máło/ Bo iuż zdrowiu y duſzy ſpołu ſie doſtáło. RejWiz 78v; duſzá ieſt to duch od Bogá nádány RejWiz 119v; bácż ná onę duſzę co ieſt nieśmiertelna/ Gdyć ieſt w twoim żywocie towárzyſzká wierna. RejWiz 124v, 14, 21v, 38v, 43v [2 r.], 50 (37); Leop 4.Esdr 4/41, Act 2/27, Hebr 10/38; niedáymy ná zátrácenie tám Dyabłu duſz náſzych OrzList i, h4; ty po ſwey woli/ nie dáy ciáłu buiáć/ Niechay ie duſzá rządzi RejZwierz 142, 142; OrzRozm H3; Thuć nie dáie znáć áby duſzá przy śmierći miáłá zginąc BibRadz I 291 marg, I 1v marg, 2v marg [2 r.], Sap 3/13; iáko ſie to s przykłádu o ſłońcu y o duſzy obiaſnia/ w ktorey widziemy trzy rzecży z rozeznániem/ rozum/ pámięć/ y wolą/ iákoby trzy perſony SarnUzn B6, B6, Dv, E4v; [Pan] W máieſtacie ſwym vſiędzye/ Rozno duſze ſądzić będzye. BielKron 135v; nieſzło o máłą rzecż. Przodkiem o duſzę/ ktorąźmi był podał w cżártowſkie ręce. BielKron 246, 46, 197, 198v, 223v, 460v (10); Receptaculum animi corpus, Ciało yeſt zachowánie duſze. Mącz 36b; OrzQuin V2; SienLek 42v; LeovPrzep E4v; vmyſł od duſze pochodząc/ dáleko ieſt wyſzſzego doſtoieńſtwá/ niż ciáło GórnDworz G2v; ciáło ná to ſie rodzi/ żeby duſze było poſłuſzne GórnDworz Gg3; Iuż tedy pánie moy przyimi do ſiebie tę duſzę z rádoſcią GórnDworz Y7, H2, Gg3, Gg3v, L16v, L17 (12); Ciáło tedy ma duſzę w pocżeſnośći/ gdy przećiw iey nic nie cżyni/ coż by przećiw Bogu było HistRzym 39v; iáko gumi zlepia dwie rzecży weſpołek/ thakież iáłmużná złącża duſzę z bogiem HistRzym 104v; gdyż cżłowiek grzeſzy/ tedy duſzá ieſt pod mocą dyabelſką. HistRzym 120, 40v, 66, 71v, 88, 135; w iákim ſtráchu/ á w iákim niebeſpiecżeńſtwie záwżdy muśi być złośćiwy á niewierny cżłowiek/ y potym po ſmierći duſzá iego. RejPos 128v; Káżdy cżłowiek Ceſarz duſzy ſwey. RejPos 253v marg; káżda duſzá ktora zgrzeſzy/ wiecżną ſmiercią vmorzona będzye/ á wiecżnie będzye wymázána s kſiąg żywotá wiecżnego. RejPos 309, 24, 34, 44, 82 [2 r.], 85v (18); [jeślibyś] thą náuką wzgárdził/ thedy pewnie wiedz/ iż sąd wiecżny ná ſobie odnieść muśiſz/ á iście duſzę ſwą ná wiecżne potępienie márnie vtrácić muśiſz. RejPosWiecz2 95v; BiałKat 103v, 198v; przeto duſzá ieſt ſkáżoná/ y potępiona/ iż w ćiele ſkázonym y potępionym ieſt iákoby zánurzona GrzegŚm A3v; ći ludźie nie zginęli/ bo ich duſze kthore ſą w niebie máią żywoth wiecżny. GrzegŚm 5, A3, A4 [2 r.], s. 4 [2 r.], 8, 9 (30); duſze nieśmiertelne ſą/ y máią przyrodzoną ſkłonność ku ludzkim ćiáłam iako cżęści cżłowiecże KuczbKat 90; duſzy Ciáło Páńſkie pożytecżne być niemoże/ ktora wedle duchá nieżyie. KuczbKat 180, 95 [2 r.], 180, 220, 250; duſzá áni rozlicżnych kſtałtow/ áni vſtrzępionych vbiorow/ áni dziwnych á pſtrych poiázdow nie potrzebuie. RejZwierc 104v; pewnie wiemy iż duſzá nieſmiertelna ieſt. RejZwierc 153; Smierć duſze nigdy dotknąć nie może. RejZwierc 168 marg; Ale duſzy twoiey/ ták iáko cżłonkowi Bożemu/ ktora zawżdy w opiece Páńſkiey ieſt/ nic záſzkodzić áni ſie iey dotknąć nie może. RejZwierc 179; Krzyż duſze ſtrzeże á potkowá ciáłá RejZwierc 210v, 48, 62v, 121v, 127v [2 r.], 153v (19); MWilkHist E3v; Mocnie trzymam że Cżyśćiec ieſt/ y że duſze tám zátrzymáne/ modlitwámi wiernych ludźi bywaią wſpomagáne. WujJud 26v, 26, 148, 177, 202, Mm; tey wierze duſzę twoię poddaway/ á żywotá doſtąpiſz y zapłáty od Kryſtá. WujJudConf 24; wiemy że zacnieyſza cżęść ieſt cżłowieká duſzá/ ktorey vpadek [...] wſzytkimi máiętnoſciámi ſwiátá tego odkupion być nie może RejPosWstaw [412]v; RejPosRozpr b4; BudBib 4.Esdr 4/40; áby Pan Bog Wſzechmogący duſzy iego Krolewſkiey M[iło]śći:/ zmárłego Páná náſzego miłośćiw y miłośierny racżył być. Żeby ſtego docżeſnego Kroleſtwá/ [...] duſzę iego do wiecżnego Kroleſtwá przyiąc racżył BiałKaz N, I4v; ktoby náwroćił grzeſznego zbłędu drogi iego/ záchowa duſzę (iego) od śmierći/ y zákryie mnoſtwo grzechow BudNT Iac 5/20, Act 14/22 [21]; CzechRozm 248, 262; KarnNap F, Fv; ModrzBaz 131v, 132; duſze tych ktore po przyięćiu chrzſtu [!] żádnego ſię grzechu nie dopuśćiły [...] záraz do niebá idą SkarJedn 272, 131, 347, 356, 380, 381, 384; pobożny zakón páńſki ſnadnie Duſzę náwráca/ y myślámi władnie. KochPs 27; Bo go śmierć ſroga ze wſzyſtkiégo zwlecze/ A cześć obłudna zá duſzą vćiecze. KochPs 73, 37, 112; on cżłek/ ktory y poyrzeć ná niewiáſtę nieśmiał/ á nigdy mięſa nie iadł/ y winá nie pił: pocżął ieść y pić z nierządnicą dla pozyſkánia duſze iey SkarŻyw 237; modlem ſię powiáda/ we Mſzy zá wſzytki miedzy námi pomárłe: wierząc/ iſz to ieſt wielka duſzom pomoc SkarŻyw 278; Wolnę władzą y wolą ma duſzá. może cżárt pobudzáć/ ále zniewolić woley náſzey nigdy niemoże. SkarŻyw 279, A4, 47, 57, 91, 99 (68); KochTr 14, 23; StryjKron 350; ábym od [...] niezbożnych y duſzy ſzkodliwych gadek y mow ludźi záwiedźione odwiodł. CzechEp 77, 84 [2 r.], 99, 134, 183 (9); áby [anieli] duſzę tákowego káżdego bez omieſzkánia/ do niebá przenieśli. NiemObr 153; GórnRozm G3; Przetoż o Phoebe duſzá ták ćwicżona/ Niech miedzy bogi będźie policżona. KlonŻal D4v; ReszPrz Av, 93, 94; bogoboyni kápłani [...] konáiących rátuią/ vmárłych vcżciwie chowáią/ duſze ich modlitwámi y Mſzámi świętymi wſpomagáią. ReszHoz 118; ReszList 157; WerGośc 212, 226; WerKaz 291; WisznTr 28, 34; Miéy wieczny odpoczynek/ o ſzláchetne ćiáło/ Duſzy/ wiém/ że przez cnotę dobrze ſye doſtáło. KochPam 88; Nie day nas ná potępienie/ duſz náſzych ná zátrácenie ArtKanc D2v; Gdy będźiemy mieć pomrzeć/ á z ćiáłem ſię dźielić/ rácż Pánie náſze duſze/ w ręce ſwoie przyiąćć ArtKanc D13v; IEZus KRyſtus náſz miły Pan/ przyſzedł ná świát, vkazał nam/ wiele dobrá, zwłaſzcżá duſzy/ wzywáiąc k wiecżney roſkoſzy. ArtKanc E7; duſzá moiá nie może/ być zbáwioná bez łáſki twey ArtKanc L20, A13v, H15, K19, L19v, M19v (13); PaprUp D3; ZawJeft 44; ciáło duſzę vtráćiwſzy/ ieſt ſproſne/ nikcżemne/ y niepożytecżne Phil D3; GórnTroas 9, 25, 30; Duſzy ſzkodliwy kto złośći miłuie GrabowSet G2v; A gdy wnętrzność źiemſką ćiáłu daſz zá łoże/ Niech ćię duſzá wielbi/ moy odkupićielu. GrabowSet H; Rácż łáſkę iednáć/ gdy grzech ćięży duſzy GrabowSet X3, A4, D3v, E2, F3, H2v (29); KochFrag 46; rácż duſzom ſług y ſłużebnic twoich/ dáć odpuſzcżenie wſzyſtkich grzechow ich LatHar 182; chlebem ſię cżáſem ten Sákráment názywa/ miedzy inſzymi przycżynámi dla tego/ iż to w duſzy duchownie ſpráwuie/ co chleb w ćiele ćieleſnie. LatHar 185; proſzę ćię o to/ ábyś ſię zmiłowáć racżył nád duſzą moią/ przy ſkonániu moim/ y przywiodł ią do żywotá wiecżnego. LatHar 280; nie daſz gory ták łatwie duſznemu nieprzyiaćielowi/ nád duſzą twoią. LatHar 580; zmiłuy ſię litośćiwie nád duſzámi oycá mego y mátki moiey/ á grzechy ich rácż odpuśćić LatHar 659; niewinność vtráconą przez Adámá/ duſzy twoiey przywrocono. LatHar 677, 21, 31, 110, 148, 149 (43); A śmierć owá cżłowiecża nic nie ieſt inſzego. Iedno odſtąpić duſzy od ciáłá ſwoiego. KołakCath B4; Wſzákże nie káżda duſzá tám [do nieba] bywa wpuſzcżona/ Tylko tá ktora grzechem nie ieſt oſzpecżona. KołakCath B4v, C3; KołakSzczęśl A2; duſzá nie vmiera/ áni ſpi/ áni bywa záwieſzona áż do dniá ſądnego: ále záraz po śmierći bierze ſwą zapłátę. WujNT 263; Zbáwićiel náſz [...] do piekłow sſtąpić raczył/ áby ſtámtąd wybáwił duſze Oycow S. WujNT 263; Ewángelikowie duſzę w trupá, á piekło w grob przemieniáią. WujNT 404 marg; [o bierzmowaniu] Ciáło námázuią/ áby duſzá byłá poświęconá WujNT 429; Záklętych duſze czárt pośiada. WujNT 589 marg, przedm 7 [2 r.], 8, s. 121, 212 marg, Act 2/27 (40); Iáko wſzyſtek żywot ćiáłá Duſzá ieſt/ ták też żywotem duſze Pan Bog ieſt WysKaz 10; Nic niewiem o Cżyścu/ iedno że tám Duſze ćierpią/ ktore vcżynkámi y modlitwámi náſzymi mogą być rátowáne. WysKaz 39, 6, 12, 15, 39; SarnStat 175, 897, 898, 1067; SiebRozmyśl A3v, C2, L4; PowodPr 42; vmárli vſłyſzą w grobách głos Chryſtuſow w trąbie oney/ z niebá y z piekłá/ y z czyścu duſze po ćiáłá ſwe pobieżą/ y wezmą ie/ y kośći wſzytkie wedle Ezechielá ſpoią ſię/ y ſtáną ná wielkie woyſko. SkarKaz 6a; Z duſze ná ćiáło ſpada y błogoſłáwieńſtwo y przeklęctwo SkarKaz 6b; Duſzá náſzá duchem ſię zowie gdy z Anyoły/ ktorzy ſą ſzczerzy duchowie/ obmyśla rzeczy niebieſkie SkarKaz 85a; [ciało] ieſt naczyniem duſze y przez nie duſzá czyni źle y dobrze. SkarKaz 85a; Iáko duſze náſze niewidome ſą/ ták też niewidomy y duchowny pokarm máią. SkarKaz 159b; Dał vrzędom ſwoim moc ná duſze/ áby grzechy dobrym á pokutuiącym odpuſzczáli SkarKaz 206b; Lecz my co wierzym iż duſzá po śmierći żyie/ ſłuſznie wierzym/ iż y ćiáło ſię iey wroći/ áby człowiek był człowiekiem cáłym ták iáko ſtworzony ieſt. SkarKaz 208b; w człowieku duſze nie widźiſz/ iedno ćieleſną twarz iego SkarKaz 278a; Acz ſyn oycu wiele winien: ále duſze niewinien. zbáwienia tráćić dla ich pożytkow nie winien. SkarKaz 421a; Nie dba oćiec o duſzę iż ſię kácerſtwem záráźi: byle ſię po Niemiecku náuczył. ſtánieć mu zá ięzyk piekło ktorego doſtáie SkarKaz 421a; Byſmy z ſámey duſze byli iáko Anyołowie: kośćiołáby nam nie potrzebá. SkarKaz 453b, 3b, 4a, 6b [3 r.], 85a, 118b [2 r.] (64); właſna oyczyzná náſzá ieſt w niebie/ z ktorego duſzá náſzá poſzłá/ zá wſzechmocnym nádchnieniem y przedziwną ſpráwą Páná Bogá y ſtworzyćielá náſzego VotSzl A4; człowiek podobnego ſobie przyiaćielá ſzuka/ [...] Tá podobność od duſze ſię y rozumienia o rzeczách bozkich/ ná ktorych wſzytko náleży poczyna. SkarKaz 684b, 671b, 676a marg, 697a; KlonWor 11, 81; Tákże bieret/ kornuſás/ rąbeczek złoćiſty/ [...] Ná co ſię wam przygodzą? ná nic/ dobrze tuſzę/ Tylko ná zátrácenie wiodą wáſzę duſzę. ZbylPrzyg A3; Vſkrom [...] ćiáło záślepione/ [...] Niech ſie wſtyda że prágnie duſzy ſwey pánowáć/ Słuſzniey wieczney ma ſłużyć/ co ſie muśi pſowáć. SzarzRyt B2, A2, A2v.

W połączeniach szeregowych (28): PatKaz III 104; Gdyż duſzá/ żywot/ ciáło/ wſzytko w iego mocy RejWiz 50; Izaſzby ſie nie lepiey pocżćiwie vgodzić/ Niżli ciáłu y ſławie y duſzy záſzkodzić. RejWiz 87; Ludzie práwi niemáią iedno the trzy rzecży/ máiętność/ ciáło/ á duſzę/ otoż o máiętność prokuratorowie ſie ſwárzą: o ciáło Doktorowie: á o duſzę Theologowie. GórnDworz Q7, Bb4; WujJud 263; národźił ſie z Pánny/ ćiáło y duſzę y zmyſły/ to ieſt/ doſkonáłego przyiął ná ſie Cżłowieká WujJudConf 23v; Syn Boży [...] ſam ſiebie/ to ieſt ciáło y duſzę/ krew y żywot ſwoy/ dał zá nas RejPosWstaw [213]v; [post] duſzę pięknieyſzą/ ſerce cżyſtſze y ćiáło zdrowſzę [!] cżyni SkarŻyw 393, 27; Pijańſtwo ieſt BOgu obrzydłe/ ćiáłu/ y duſzy/ y mieſzkowi ſzkodliwe. WerGośc 212 marg, 212, 227; Tobie porucżam BOże moy/ duſzę, ciało, y żywot moy ArtKanc Q10v; LatHar 267, 348; GrabowSet I3, K; áby cáły duch wáſz/ y duſzá y ćiáło bez nágánienia/ w przyſzćiu Páná náſzego Ieſu Chriſtá było záchowáne. WujNT 1.Thess 5/23, Hebr 4/12, s. 416; Przetoż wſzytko mu poſłuſzeńſtwo oddáiem/ duſze/ ćiáłá/ máiętnośći y kroleſtwá náſze SkarKaz 519b, 41a, 85a [3 r.], 520b.

W przeciwstawieniach: »dusza ... ciało (a. cielsko)« (44): OpecŻyw 163; SeklKat Y2, Z; Duſzy by wſdy moglo pomoc Chocyac czyalo ſtraczylo moc. RejKup f7, T; W drugyey ſpráwie ná cżłowieká/ Przydzye ze dwu ſtron opyeká/ S práwey duſzá z lewey ciáło/ Káżdeby go z nich mieć chciáło BielKom nlb 6; yeſli ſtráćiſz cyáło/ duſſá zoſtanye przedſię wcále GliczKsiąż P3v, D, P3v [3 r.]; KrowObr 3v; Ná iedno duſzá wiedzye/ á ciáło ná drugie/ A záwżdy to roſterki miedzy nimi długie. RejWiz 43v; RejZwierz 135b; BibRadz Matth 10/28; BielKron 4v; LeovPrzep b2; tylko ſámo ciáło vmiera/ á duſzá przedſię żywa zoſtánie. RejAp 23; HistRzym 65v; GrzegŚm 17, 19, 38, 53; mizerne ciáło w ziemi zoſtánie [...] ále duſzá oná wdzięcżna iuż będzie w ręku Páńſkich RejZwierc 5, 168, 178; CzechRozm 253; duſze nie widziſz/ iedno ćiáło SkarJedn 57; Y ſtworzył P. Bog cżłowieká/ to ieſt/ parę ludzi/ mężá y niewiáſtę: [...] cżyniąc im ćiáło beſtyom nieco podobne: ále duſzę vcżynił im ná obraz y podobieńſtwo ſwoie SkarŻyw 259; nád ćiáłem mym moc maſz/ ále duſze ſię dotknąć nie możeſz SkarŻyw 403, 91, 261; StryjKron 6; choć y ćiáło to moie w niwecż ſię obroći/ duſzá moiá żywa zoſtánie ReszPrz 3; WerGośc 241; LatHar 201; KołakCath B4v; WujNT Matth 10/28, s. 404, 710; Acz ćiáło vmrze/ ále duſzá vmrzeć nie może/ nie ginie SkarKaz 208a, 118b, 384b; O duſzę ſię nie ſtára/ ćielſko ma ná piecży KlonWor 62.

»pożytki ludzkie ... dusza« (1): cżemuſz ią [pokutę] gánićie/ gdyż to iáwny fáłſz/ co powiedáćie/ żeby oná więcey pożytkom ludzkim/ á niżli duſzam ſłużyłá. WujJud 91v.

»świat, skarby świata, osiadłości świata, majętność, imienie ... dusza« (3 : 2 : 1 : 1 : 1): Nie trzeba ſie bac gdy ktho imienie traci, a wſzakoż ſie boią. Ale gdy kto ſtraci duſzę tamciby ſie bac WróbŻołt R3; coby tobie było po tákim bogáctwie/ iáko Pan powieda/ byś y wſzytek ſwiát zyſkał á ieſlibyś duſzę ſwą poſłał ná zátrácenie. RejPos 165, 123, 133v, 216v, 299, 315 (7).

W porównaniach (14): Duſzá iáko lámpá w ciele. RejWiz 119v; duſzá iáko mgłá/ ktora nie ma ciáłá/ A iákoż to może być/ áby co ćirpiáłá. RejWiz 159v; Pátrzayże iż tá duſzá by Skowronek w klatce RejWiz 171, 171 marg, Cc5, Cc5v; RejPos 334v; Duſzá w złym ciele co ſie złoſcią ieży. Ieſt iáko piękny więzień w ſproſney wieży. RejZwierc 221, 63 marg, 148, 277v; Ciáło náſze ieſt iáko ośieł á duſzá rozumna iáko Pan iego SkarŻyw 471, 261; SkarKazSej 676a.

W formule przysięgi, przyrzeczenia i w nawiązaniu do niej [w tym: na mą duszę! (3), wziąć (a. brać) na (swą) duszę (6), sadzić na co (swą) duszę (2), nosić [co] na swej duszy (1)] (19): MetrKor 34/134v; sthoyancz przed sandzyem ma rzecz yſz go ya bierzą na ſzwą dvſzą y naſzwe szvmnyenye y naſzwą vyarą yſſ on mnye vynyen yeſth oczom nany zalowal LibLeg 6/115v, 6/116, 160v [3 r.], 11/154v; Duſzę ſwą nato ſadzę Wierz my ze czie wtym niezdradzę. RejKup K; Iac yſczie prawde rzec muſzę Wſzytkoc bych wſyal na ſwa doſzę [!]. RejKup 17, g4, h7, r4v; Przez duſzę oycá mego przyſięgam HistAl C4; Item zeznala y pod zbawyenym duſche ſwey tho powyedziala. Iſch dziączią tho kthore yeſzcze roku nyema yeſth myala Zyanem drumlikyem LibMal 1551/164v; wyznawam przi moiey grzeſzny duſzy ze i naczei nie belo ZapKościer 1581/21v, 1589/86; KochFr 46; Kogoś tám naprzod/ kogoś názad ſcięłá? Wieleś głow/ páni/ ná ſwą duſzę wzięłá? KochSz B3v; Chceſz powiémći ná mą duſzę/ Tobie k wóli wierzyć muſzę. PudłFr 26.

Przysłowia: Dobry przyiaćiel/ to wiem/ ále lepſza Duſzá. Prot B4v.

Kiedy ſie ciáło ná ſwą wolą vda/ Iuż thám ná duſzy rádość bárzo chuda. RejZwierc 213v.

Kiedy ciáło płocżeſz wodą/ Płocż cnotą duſzę vbogą. RejZwierc 237v.

co ſię ćiáłu lubi/ to záwżdy duſzę gubi. ArtKanc S8.

Frazy: »poki dusza jest (a. stoi) w, przy ciele, poki (a. dokąd) we mnie dusza, poki dusza nie odbieży ciała; poki dusze stanie, dokąd (w sobie) duszę trzymam (a. czuję), poki Pan nie wyżenie duszy z ciała, aż do rozdzielenia dusze od ciała« = do końca życia, poki żyje (8 : 2 : 1; 1 : 2 : 1 : 1): Dokąd w ſobie duſzę trzymam. BierEz O4v; ządza niebywa od nas odłączona/ poky duſſa ieſt w ciele SeklKat Q4; żądza y krewkoſc zawdzy ieſt wnas y będzie aż do rozdzielenia duſze od ciala SeklKat V, T; Niechcy tu yako chcze broij Poky Duſſa w Czele ſtoy RejKup y3v, p3v; Ad extremum spiritum tuus sum, Poki duſzá w ciele tobiem yeſt obowiązan. Mącz 112c; Dum anima spirabo mea, Poki duſzá w ćiele/ poki ziewam/ ná nogách ſtoyę. Mącz 408c; Ale com raz obiecał na krzcie Panu ſwemu/ Nie ſłużić poki we mnie duſza iedno iemu KochSat Bv; twé imię/ pánie/ Wyznáwáć będę/ póki duſze ſtánie. KochPs 10; Pámięć twoiá w iéy ſercu záwżdy będźie trwáłá/ Póki teſkliwa duſzá nieodbieży ćiáłá. KochFr 70; GórnTroas 30; Niech mnie to ćieſzy/ poki nie wyżenie Pan/ ſmutney duſze/ z ſtrapionego ćiáłá GrabowSet Gv; CzahTr C3, D2; GosłCast 57.

»dusza [kogo] opuszcza, ciało odbieży, od ciała odeszła« (1 : 1 : 1): [pczoła] Bogá ięłá żądáć/ Aby iey ten dar rácżył dáć: Iż kogoby vkąśiłá: By go duſzá opuśćiłá. BierEz Lv; KuczbKat 45; gdy raz duſzá ćiáłá Odbieży/ prozno czekáć/ by ſye wróćić miáłá. KochTr 24.

»dusze do piekła idą (a. zstępują), w piekle (gorają); duszę wziąć, posłać do piekła« (3 : 2; 1 : 1): Mącz 354d; [dyjabeł] záwżdy gotow ieſl [!] duſzę mą wźiąć do piekłá. HistRzym 94v; duſzá iego [Chrystusa] do Piekłá zſtąpiłá/ y tám byłá ták długo/ poki ćiáło iego w grobie leżáło. KuczbKat 45, 45; A tych duſze ktore w vcżynionym grzechu śmiertelnym ábo w ſamym pierworodnym ſchodzą/ záraz do piekłá idą/ wſzakże roznym karánim ſię karáć máią. SkarJedn 273; SkarŻyw 124; PudłDydo B5v.

»[kogo] dusza poszła z nieba, [w kogo] dusza z nieba wstąpiła; przyprowadzenie dusze [czyjej] z nieba, [komu] z nieba dusza jest nadana« (1 : 1; 1 : 1): [Maryja Panna] przez przyprowadzenijé duſſe iéy z nieba [była skrzeszona] OpecŻyw 181v; gdyżći z niebá ieſt duſzá nádaná/ Pytayże ſie gdzye możeſz co tám maſz za Páná. RejWiz 107; w Adámá pirwſzego cżłowieká duſzá z niebá wſtąpiłá. BielKron 127v; KochSat B4.

»(Panie) przyjmi, weźmi (a. Bog weźmie) duszę moję (a. ode mnie)« [szyk zmienny] (6): racż wziątz kſobie [Jezu] duſſę moię. OpecŻyw 159; Gdy pan bog wezmie duſſę moię/ ćiáło moię pochoway Leop Tob 4/3; ſiadł pod drzewem iáłowcowym żądáiąc áby mogł vmrzeć/ á mowiąc/ Iuż doſyć o thym Pánie weżmiż duſzę moię BibRadz 3.Reg 19/4; A przeto Iehowo wezmi proſzę duſzę moię odemnie BudBib Ion 4/3; SkarŻyw 70; PudłDydo B6.

»dusza (roz)dzieli (a. rozwodzi, rozłącza) się z ciałem (a. od ciała); oddzielić (a. rozdzielić, rozłączać) duszę od ciała (a. z ciałem); rozłączenie, rozwiązanie (węzła) dusze z ciałem; rozdzielenie dusze i (od) ciała« [szyk zmienny] (9; 3; 4; 1): BierRaj 22; PowUrb +3v; OpecŻyw 150v; w then cżas cżłowiek przyrodzoną ſmiercią vmiera gdy ſie ciało od duſze dzieli BielŻyw 81; BielKom O8v; Aby był pan Bog przytey chwyli gdy ſię duſſa ściałem dzieli SeklPieś 6v; nádemną ieſt miecż oſtry/ to ieſt boży ſąd/ gotowy oddzielić duſzę od ćiáłá HistRzym 94v; przecżći iedno [...] co ſie dzyeie z wiernemi Páńſkiemi po rozwiązániu tego nędznego węzłá duſze s ciáłem káżdego RejPos Ooo3v; áczkolwiek podobną śmierć ćierpimy z inſzym ſtworzenim/ y ácż z ćiáłem duſzá ſye rozłącza: tedy przyydźie ten czás/ kiedy záſye z ćiáłem ſye złączy BiałKat 176, 103v; RejZwierc 4v; ArtKanc D13, H14v; Nie dopuſzcżayże ná mię nieſpodźiewáney y nagłey śmierći: y nie rozłącżay duſze moiey z grzeſznym ćiáłem moim/ áż wżdy ią przyſtoynie/ przez święte Sákrámentá y świątośći twoie omyię/ [...] y iákokolwiek zá grzechy moie vcżynię doſyć LatHar 146, 639, 669; WujNT 309 marg.

»dusza do nieba szła (a. idzie); duszę do nieba prowadzić, odnosić; prowadzić do chwały krolestwa niebieskiego« [szyk zmienny] (3; 1 : 1; 1): [Chrystus] iéy [Maryjej] duſſę do chwály krolewſtwa niebieſkiégo prowadzil. OpecŻyw 178; RejKup c3; Po śmierći duſze do niebá idą. BiałKat 103v marg; SkarJedn 274; Aniołowie duſze odnoſzą do niebá. WujNT 263 marg; SkarKaz 634a.

»dusza wraca się [do kogo]« (1): porzućiwſzy tłomok ten ćieleſny/ duſzá ſię do ſwego tworce wroćiłá SkarŻyw 195.

»wychodzi (a. wylatuje) dusza z ciała; wynidzie (a. wyniść oczekawa) dusza z ciała (a. [z kogo])« [szyk zmienny] (6; 4): duſſa náſwiętſſé panny [...] wyſſla weſolo s ciala/ na lono ſwégo milégo ſyna OpecŻyw 179; Drugi pytał czoby była mądroſć, odpowiedział, rozmyſlanie o ſmierci, bowiem każdy dzien duſza z ciała wyniſć ocżekawa BielŻyw 32; Exibit ſpiritus eius et reuertetur in terram ſuam [...] Wynidzie z niego duſza/ á on ſie w ziemię ſwoię obroci WróbŻołt 145/4; GliczKsiąż N2; RejWiz 164; Romule świętey duſzá/ z ćiáłá wyſzłá SkarŻyw 589, 196; GórnTroas 63; LatHar 280; Hieronym ś. nápiſał o Hiláryonie/ iż vmieráiąc ták mowił: wynidź duſzo moiá/ wynidź/ czemu ſię boiſz SkarKaz 351a.

»dusza złącza się z ciałem (a. przyszła k ciału), złączona jest z ciałem (a. przyłączona jest ciału); duszę złączyć z ciałem; ciało z duszą złączono; złączenie dusze z ciałem« [szyk zmienny] (3 : 5; 7; 1 : 1): OpecŻyw 179; ten grzech [przyjmujemy] czaſu zlączenya duſze ku czyalu PatKaz I 17; duſzą [Panny Maryjej] zlączyl bog zyey czyalkyem czyſzczye początem PatKaz II 83v; ſzwyąto ſzwyączymy yey [P. Maryjej] począczya kyedy pan bog duſzą yey zlączyl z yey przeczyſtem czyalem w oſzm dzyeſyąth dny po yey począczyu wzyuoczye yey matky PatKaz II 83v; yey [P. Maryjej] duſcha zlączona ſzczyalem opfytouala w ſlodkoſzczy boſzkyey ktorą wzyąla przy ozyuanyu gdy duſcha przyſzla kyey czyalu PatKaz II 84v, 77 [4 r.], 77v, 83, 84 (11); PatKaz III 93, 116; duſzá złącża ſię z ćiáłem HistRzym 39v; iż duſzá przyłącżona ieſt ćiáłu/ tedy być to muśiáło/ áby ku ich [rzeczy Boskich] zrozumieniu vżywáłá pomocy tych rzecży/ ktore ſmyſłem poięte być mogą KuczbKat 110.

Zwroty: »nie długo być ze mną duszy« = wkrótce umrę (1): Iuż mnię ſerce tuſzy Nie długo być żemną duſzy RejJóz B4v.

»duszę dać, odda(wa)ć, podać, wrocić« [w tym : (Panu) Bogu (6), (Bogu) Ojcu (2), w ręce Ojca (a. Boskie) (2), Chrystusowi, Stworzycielowi] (6 : 7 : 2 : 1): Auguſtin [...] w ſiedmdzieſiąt y w ſzeſci lath żywota ſwego panu Bogu duſzę dał iżby nie ogladął [!] vpadu miaſta ſwego. MiechGlab 47; RejPos 105; BiałKat 168v; CzechRozm 229v; záchorzał [...] y potym trzy dni leżąc/ roſpráwiwſzy chędogo dom ſwoy/ á bráćią pożegnawſzy/ świętą duſzę Bogu oddał SkarŻyw 173; żywotá tego Abrámius bárzo zſtárzały dokonáł: á oná teſz w pięć lat po nim ſzcżeſliwie duſzę ſwoię Pánu Bogu oddáłá. SkarŻyw 238; Potym teſz wiele duſz Panu Bogu pozyſkawſzy/ ſwoię Panu Bogu oddawał: á wniemoc ćięſzką w padł SkarŻyw 528, 100, 553; przez kápłáńſką kuſzę/ Przed ſámym Krolem dał był Bogu duſzę. KochSz B4; KochPam 87; Day nam oſtátniey godźiny/ gdy z tego świátá poydźiemy [...] byſmy ſię śmierći nie bali/ z chućią tobie duſze dali. ArtKanc M19v; Abym k ſobie przyſzedł/ chćiey zfolgowáć máło/ Niżći duſzę wrocę/ á źiemi dam ćiáło. GrabowSet B2v; LatHar 310, 311; Iákoż/ gdyś iuż duſzę ſwą w ręce boſkié dáłá/ A z tym to nędznym świátem/ iuż ſię rozſtawáłá: Oni twé święté ćiáło/ vczćiwie ſchowáli SiebRozmyśl K4.

»duszę gubić, tracić, stracić, utracić, zatracać (a. zatracić); zatracenie dusz« [szyk zmienny] (2: 6 : 4 : 2 : 3; 1): Uzdrowił ie cuſz od niemoci wiecżney ſmierci, Z ich zatracenia to ieſt z grzechow ktore duſzę traczą. WróbŻołt kk6v, R3; Bych miała ſtraćić y duſzę Iuż tak ſnadz miłować muſzę RejJóz E3; RejWiz 193; KuczbKat 195; SkarJedn 257; rodzicy [...] miłuiąc fałſzywą á świecką miłośćią dzieći ſwoie/ duſze ich trácą/ y do piekłá prowádzą. SkarŻyw 63; dziś rodzicy ni ocż ſię więcey nie ſtáráią/ iedno áby bogáto dzieći zoſtáwili/ y corkom wielkie poſági łákomie y nieſpráwiedliwie (duſze ſwe dla dzieći głupie trácąc) zbieráli. SkarŻyw 143; Wezmi to ſobie/ ty/ co dła [!] złotá duſzę tráćiſz/ á ná vbogie im nie ſzáfuieſz. SkarŻyw 453, 435; CzechEp 49; [opilstwo] ieſt wielką ſámołowką y śidłem ku zátráceniu duſz náſzych. WerGośc 204; WujNT 40, 155, 462; [heretyctwa] duſze gubią SkarKaz Oooova, 610a; W tákowych mieśćiech możeſz ábo ſię zbogáćić/ Możeſz też ſławę náwet/ y duſzę vtráćić. KlonWor 14.

»duszę polecic (a. polecac, a. zalecać) poruczać; poruczanie dusze« [szyk 14 : 5] (13 : 2; 1): bogu oyttzu duſſę s placżem polétzá OpecŻyw 150v, 150v, 161 [162]; SeklKat C4; LubPs R3v; RejPos 83; Fauſtyna nieiákiego nápomina/ áby śioſtry ſwey vmárłey nie żáłował/ ále [...] nie ták łzámi ſwoimi/ iáko więcey ofiárámi duſzę iey Pánu Bogu zálecał. WujJud 229; KarnNap F; Boże Oycże w ręce twoie/ porucżam ia Duſzę moie. ArtKanc D19v, D19v, E15; Tobie Pánie polecamy duſzę ſługi twego N. LatHar 657, 45, 71, 73, 311; WujNT 1.Petr 4/19; A zátym iuż konáiąc/ Oycu duſzę w ręce Polécał y oddawał/ w onéy ſrogiéy męce. SiebRozmyśl I, Ev.

bibl. »posłać (a. przysłać) po [czyją] duszę; dusze upominać się [u kogo]; wydrzeć [z kogo] duszę; odjąć [komu] duszę« [w przekładach i nawiązaniach do biblijnego wersetu: hac nocte animam tuam repetunt a te Vulg Luc 12/20] [szyk zmienny] (6; 1; 2; 1): Pan obiecuie w pośrzodku tych pochłubek á roſkoſzy twoich poſłáć po duſzę twoię. RejPos 201; dziś tey nocy przyſlą po nędzną duſzę twoię. RejPos 317, 82v, 163, 185v, 192v, 356v; O ſzaleńcże/ tey nocy wydrą z ćiebie duſzę twoię LatHar 51; teyże nocy duſze twey vpomináią ſię v ćiebie WujNT Luc 12/20; SkarKaz 551b.

»przywrocić (a. wrocić) duszę [ku komu, ku ciału, w ciało]; ciało wroci się duszy« [szyk zmienny] (3; 1): KrowObr 156v; BielKron 84v; prośić pocżnie S. Iágnieſzká Páná Bogá/ áby [...] duſzę w ono martwe ćiáło przywroćić roſkazał. SkarŻyw 69; vpewnia nas Pan [...] ćiáło w prochu y źiemi porzucone/ wroćić ſię duſzy y z nim złączyć muśi SkarKaz 208a.

»duszę (u-, wy-)puścić, wyduchnąć, porzucić; dusze zbyć; duszą rzygnąć, ziewać; duszę puszczający« [szyk zmienny] (9 : 2 : 1; 1; 1 : 1; 1): OpecŻyw 150v; krwie mu iuż nie puſzcżay/ boć on iuż duſzę puſci. FalZioł V 73v; [Cato] ſwymi rękoma kſmie⟨rci ſie pr⟩zyprawił, á onę przenaſlachetnieyſzą ⟨duſzę w⟩ypuſcił BielŻyw [126]; RejKup e6; GliczKsiąż P3v; z iego przycżyny duſzę teraz wypuśćić muſzę BielKron 251; Animam exhalare, Duſzą rzygnąć. Mącz 152d; wznioſłá młot kowálſki/ y przebiłá głowę iego. vpadł v nog iey y miotał ſię nędznik duſzę puſzcżáiący. SkarŻyw 560; KochTr 15; Gedimin od onego poſtrzelenia nátychmiaſt duſzę wyduchnął/ y ſkonał StryjKron 411; on człowiek nieſzczęſliwy żadnego ſłowá niemowiąc: áni ſtękánia pokázuiąc/ po trzy kroć ziewáiąc nieſzczęſliwą Duſzę wyduchnął. StryjKron 350; Poſtrzelano drugich/ ini ſię popili/ Niż ich ięto budzić/ dawno duſze zbyli. WisznTr 33; ArtKanc D11v, D13; [P. Jezus] mowił: Oycże/ w ręce twoie polecam duchá moiego. á to mowiąc/ duſzę wypuśćił [et haec dicens exspiravit. Vulg Luc 23/46] LatHar 726, 300.

»dusze [w kim] nie stało« = umarł (1): Oneyże goſpodyniey/ dzyecyę záſtękáło/ Aż od wielkiey boleśći/ duſze w nim niesſtáło. HistHel B2v.

»tworzyć (a. (s)twarzać duszę); stworzenie dusze; dusza stworzona« [szyk zmienny] (7; 2; 1): PatKaz I 6, 6v; sthworzyl pan bog duschą yadamouy y zlączyl yą ſzczyalem ſ zyemye ſthworzonym, y ſthal ſyą yſty uyerny czlouyek ſkąſa zyemye moczą boſką PatKaz II 72, 77, 83, 84; PatKaz III 116v; mowi iżby Bog duſze ná niebie tworzyć miał/ ktore potym wciáłá [!] wlewa CzechEp 183, 183, 253.

»duszę wybawić« [w tym: z czego (10), od czego (1)] [szyk zmienny] (28); OpecŻyw 171, 175; RejRozpr B; Mniemiał by Duſſę wybawił Iż zſedtſſy ſwieckę poſtawił RejKup q8; Nie broń dzyeciom náuki miernego karánia/ Wybáwiſz iego duſzę s pyekielnego zdánia. BielKom C2v; ſam Pan Bog moy duſſę mą wybáwi/ Od tych ſrogośći piekielnych beſpiecżnym mię ſpráwi LubPs N2; [papież] Thrycezymy wymyſlił/ y onę Duſzę przes nie z Cżyścu wybawił KrowObr 75v, 75v; CzechRozm 73; Nieoddalay od dźiećięćiá twego kárnośći: Ieſli go vderzyſz rozgą nieumrze/ ty go bijeſz/ á duſzę iego z piekłá wybawiaſz [animam eius de inferno libertas]. ModrzBaz 11; poznayćie Páná Bogá iednego á wybáwićie duſze wáſze z mocy piekielney y cżártowſkiey SkarŻyw 356; Dozwolił też ſwoim pątnikom/ áby káżdy z nich/ obrawſzy ſobie duſz trzy ábo cżtery/ z Cżyścá wybáwić mogli. NiemObr 153; rácż wybáwić duſzę ſługi twego/ y domieść ią weſela y ſzcżęśćia niebieſkiego. LatHar 656, 655 [6 r.], 656 [6 r.]; WujNT 404; SkarKaz 420a; GosłCast 39.

»wykupić, odkupić duszę« [w tym: z czego (2), od czego (1)] [szyk zmienny] (4 : 1): kriſtus za cię cirpiál/ aby duſſę twą wykupil od męki wiecżné OpecŻyw [127]; RejPs 74; RejRozpr D4v; Gdi by poſmierczy duſſe dawano na wykup niebył by zaden bogati potępion iedno vbodzi ktorzy niemaią czim duſze ſczyſczu wykupic SeklKat Y4; RejPos 124.

»wyrwać wziąć duszę z ciała« [szyk zmienny] (1 : 1): dziwny mi ſie ſen sſtał/ [...] ánieli zſtępowáli z niebá y wſtępowáli/ á zſthąpiwſzy wzięli duſzę mą z ćiáłá. HistRzym 97; dyabli duſzę mą wyrwáli oſękámi z mego ćiáłá/ y wźięli ią do piekłá HistRzym 97.

»duszę wyrwać, wyciągnąć, wyzwolić wyswobodzić, wywieść« [w tym: z czego (4), od czego (2)] [szyk zmienny] (4 : 3 : 2; 1 : 1): WróbŻołt 88/49; bogatich ludzi duſze ſwemy mſzamy z czyſczu wyzwolily SeklKat Y4; Pieniądze Duſze wyćiągáią s Cżyscá. KrowObr 70, 123, 255; ſamá chćiey poki cżas maſz/ z wiecżnego piekłá wyzwolić duſzę twoię. SkarŻyw 238; ArtKanc P19; WYrwałeś duſzę/ áby nie zginęłá/ Názad rzućiwſzy grzech/ ktorym ſłynęłá GrabowSet G4v; Abyś duſze náſze [...] od wiekuiſtego zátrácenia wyſwobodźić racżył LatHar 177, 657; SiebRozmyśl L2.

»duszę zabić; zabicie dusze« = popaść w grzech śmiertelny [szyk zmienny] (6; 1): Ieden drugiego zábił/ tho ieſt ćiáło [zabiło] duſzę. HistRzym 87v; Stáło ſie wołánie ná niebie y ná źiemi dla zabićia duſze/ gdyż Adam zgrzeſzył. HistRzym 87v; BiałKat 51; ieden młodzieniec z Mniſzką do Konſtántynopolá vćiekł/ [...] nie tylo dwie duſzy zábił/ ále y ták ſzkárádny przykład przed ocży ludzkie puśćił. SkarŻyw 99; Chryſtuſam ſię y iego świętey Matki záprzał [...] iedno dla prożney chwały/ á prze ludzkie mniemánie/ zábiłem duſzę moię. SkarŻyw 172, 137; SkarKaz 610a.

»duszę zachować« = nie popaść w grzech (1): ieſt gotow dlá pana Chriſtuſa wſzyſtko vtraćić/ aby duſzę ſwą zachował MurzHist V2v.

»dusze zapomnieć« = grzesznie, niebogobojnie żyć [szyk 1 : 1] (2): Bo gdy duſze zápomniſz á boiáźni Bożey/ Iuż nie może nędzniku o tobye być gorzey. RejWiz 129v; cną ſpráwiedliwoſcią iáko ſzkápą kłuſze/ Nie bacżąe nic ná Páná/ zápomniawſzy duſze. RejWiz 174v.

»zbawi(a)ć dusze« [szyk zmienny] (6): krom laſky bozey myeſcza nathruathſze [!] duſſe zbauycz nyemogą PatKaz III 146; Y ludzie zbawiáią duſze. WujNT 796 marg, Iac 1/21, 5/20, s. 796, k. Dddddd.

»duszę złączyć z ciałem; z duszą złączyć kości; dusza z ciałem się łączy« (5; 1; 1): PatKaz II 72, 77, 83, 84; potrzebá tego/ iżby śie z nowu duſze z ćiáłem złącżyły/ áby zá złośći álbo zá dobre vcżynki/ ony ćiáłá ktorych ludźie iáko towárzyſzow ku grzechowi vżywáli/ weſpołek z duſzą/ álbo mękę/ álbo dobrą zapłátę odnioſły. KuczbKat 90; Gdy ſie z duſzą poſpołu złączą záſię kośći RejZwierc 272v; kiedy oſtátecżny dzień prziydzie zmartwychwſtánia poſpolitego/ tedy znowu duſzę twoię złącży z tym ćiáłem twoim śmiertelnym KarnNap E3.

Wyrażenia: »dusza anjelskiej natury« (1): [aniołowie] ſą ſzczerzy duchowie bez ćiał/ [...] z ktorymi mamy ſpolną duſzę Anyelſkiey nátury/ ácz do ciáłá przypoioną. SkarKaz 634a.

»dusza błogosławiona (a. błogosławioną się staje)« (2): duſze błogosławioné nie tak ſzły proſto donieba do pana Chriſtuſa iako potem ſzedł łotr/ i Paweł ś MurzNT 199 marg; KuczbKat 95.

»dusza bez (a. krom), prozna ciała, od ciała odłączona; dusze zewleczone z ciał« [szyk 11 : 2] (10 : 1 : 1; 1): Bo doſkonalé blogoſlawieńſtwo/ nieieſt w niebie duſſy bez ciala OpecŻyw 179v, 180; RejWiz 120 [2 r.], 120v; Duſze Swiętych zewlecżone s ćiał ſtoią w śieniach Páńſkich GrzegŚm 14; KochFrag 53; Lecż duſze ich y náſze iednáko ſię máią/ Ták w ćiele iák bez ćiáłá gdyſz nie vmieráią. KołakCath c; SarnStat *7v, 48; duſzá ſámá bez ćiáłá/ nie ieſt człowiekiem cáłym SkarKaz 3b, 208a, 635a.

»ciało bez (a. krom) dusze« (4): Ieſly vmre niech mie grzebą Boć niewſtane/ a niech ſtrzegą. By rzeczy [...] nieroſkradziono. Bo gdy iuż czyalo bes duſze Kto wiec naczem może kłuſze. RejKup 13; WujJud 244v; ćiáłá S. máią nieiáką moc y krom duſze przeto iſz ták dlugo przemieſzkáły wnich duſze ſpráwiedliwych. SkarŻyw 279, 261.

»dusze z ciał wychodzące« (1): duſze s ćiáł wychodzące do niebá się zlatáią. GrzegŚm 15.

»wrocenie dusz(e) do, w ciała; dusze wrocone [ku komu]« [szyk 2 : 1] (2; 1): o żywot ſyná ſwego y wrocenie duſze iego do ćiáłá/ prośi. SkarŻyw 252; ZawJeft 30; WujNT 227.

»dusza chrześcijańska« [szyk 5 : 1] (6): OpecŻyw 36v; od Heretykow [...] kośćioł Boży pſuiących/ y duſze Chrześćiáńſkie zárażáiących odſtąpili. SkarJedn 200, 308; wielki w duſzách Chrześciáńſkich/ á nie zlicżony pożytek cżynił. SkarŻyw 309; LatHar 654; [Jezus] przez ſwoie naświętſzé Wielkonocné zwyćięztwo/ raczył wywiéźć duſze wſzyſtkié chrześćiáńſkié z mąk czyſcowych SiebRozmyśl L2.

»dusze cnotliwe« (1): duſze cnotliwe w Niebo ſię wracáią/ A grzechem oſzpecone w ćiemnośćiách zoſtáią. KołakCath B4v.

»dusza człowiecza, (wiernego) człowieka« [szyk 12 : 2] (9 : 5): tak yako yne duſſe czlouyecze zlącza pan bog ſzczyalem tako y panny Maryey PatKaz II 77; KromRozm II q; áby káżdego cżłowieká wiernego duſzá wyznawáłá ſwiętą chwałę Páńſką LubPs ff4v; RejWiz 119; BibRadz I 351a; SarnUzn G5v; RejPos 128v; wierzył/ że duſzę cżłowiecżą nie Pan Bog ále Dyabeł ſtworzył. ReszPrz 76; ArtKanc B19v; Wielka ieſt zacność duſze człowieczey/ że káżda z nich/ od początku národzenia/ ma ániołá ſtrożá ſwego WujNT 76, s. 195, Luc 9/56, s. 374, 1.Rom 2/9.

»dusza czysta, jasna, naczystsza, wyczyściona; oczyścienie dusz« [szyk zmienny] (11 : 1 : 1 : 1; 1): OpecŻyw 5; PatKaz I 6v; ſyn bozy mouy roſkoſzy moye ſą przebyuacz wczyſtey duſſy PatKaz II 36v, 47v [3 r.]; SeklWyzn a2v; HistAl L4v; grzeſzny cżłowiek przez pokutę powſtánie/ á duſzę cżyſtą ſobie weźmie HistRzym 89v; ſzcżęſliwi ktorzy cżyſtą duſzę máią. SkarŻyw 28; Day teſz y práwe ocżyśćienie duſzom náſzym SkarŻyw 115, 341; ZawJeft 32; Day/ by mocą wylaney krwie/ y twego/ ćiáłá/ Duſzá cżyſta/ od grzechow y ſproſnośći/ trwáłá GrabowSet Pv; LatHar 628.

»czyściec dusz« (1): [uczył] iſz śię téſz inſzy czyściec duſz naſzych nienaiduie/ iedno ſama kreẃ pana Chriſtuſowa MurzHist C2.

»dusza dobra« (4): RejWiz 121, Cc5; BielKron 118v; Duſze dobre wezmą [przy zmartwychwstaniu] tákie ćiáłá [...] ná wzor Chryſtuſowego ćiáłá. SkarKaz 208b.

»dusza doświadczona w cnocie« (1): Pan [...] dał Aniołom w niebie Mieyſce ſubtylnym nie dáleko śiebie. Tu ſą y duſze doświadcżone w cnoćie KlonFlis B4v.

»grzeszna, grzechow pełna, grzesząca, w grzechach schodząca dusza« [szyk 14: 3] (14 : 1 : 1 : 1): OpecŻyw 168; Mam tak nawſęm grzeſſną Duſſe. Ze yey nicz pomocz niemoże RejKup r5v; Záwżdy ſtrách potępienia duſzę grzeſzną trapi. LubPs B5 marg; KrowObr 174; wiele mowi: co pomocno duſzy w grzechách ſchodzącey/ by ią dobrze przy ofierze wſpominano? SkarŻyw 278; ZapKościer 1580/21v; niechay przyimie grzeſzna duſzá moiá/ zbáwienie od ćiebie nágotowáne. LatHar 640, 33, 147, 153, 155, 236 [2 r.] (11).

»dusza kacerska« (1): vproś mi to ſzcżeśćie [Pietrze]/ ná náwrocenie duſz kácerſkich SkarŻyw 374.

»krzest dusz« (1): [ludzie na krzcie] prawdźiwyKrzeſt duſz ſwoich niewidómy/ od Páná Boga przez Kápłaná biorą OrzQuin T4.

»dusze świętych, (świętych) męczennikow, wiernych (Pańskich, Bożych), sprawiedliwych« [szyk 26 : 4] (11 : 4 : 11 : 4): OpecŻyw 177; KrowObr B4; Leop 4.Esdr 4/35; RejAp 52; WujJud 202; wierzymy y wyznawamy/ że duſze wiernych záraz po śmierći przechodzą do Páná Kryſtuſá. WujJudConf 202; BudBib 4.Esdr 4/34; SkarJedn 274; SkarŻyw 279, 519, 567, 599; duſze ſpráwiedliwych/ Co/ imo ćiáło/ do niebá ſię pniećie GrabowSet X2v; wiernych Páńſkich duſze z łáſki y miłośierdźia iego/ niech odpocżywáią w pokoiu. LatHar 21, 59, 184, 660; nie máſz w tym żadney rożnośći/ miedzy ánioły á duſzámi świętych WujNT 259; duſze męczennikow proſzą prędkiego ſądu. WujNT 852, 259, 263, 853 marg, 883, 885 (12); SkarKaz 635a.

»dusze (ludzi, wiernych) umarłych, pomarłych, zmarłych« [szyk 30 : 2] (23 : 4 : 5): MiechGlab [90]; tak ſkoſciołem trzymam/ yż odpocżywaią w pokoiv dvſze wiernych vmárłych lvdzi SeklWyzn e4v, g2; Zydowie kiedy báránká offiárowáli/ tedy duſz vmárłych nie wywabiáli s Cżyścá KrowObr 183, 73, 119, 160v, 166v, 170 (10); BielKron 462; BiałKat 156; GrzegŚm 9; duſze zmárłych ludźi/ nabożeńſtwem álbo vcżynnośćią ſwych przijaćioł żywych wſpomagáne bywáią WujJud 202; Mſza/ zá vmárłe ofiáruie ſię zpożytkiem vmárłych duſz SkarŻyw 278, 580 marg, 581; StryjKron 400; CzechEp 50, 351, 358, [405]; duſze zmárłych ludźi przed zmartwychwſtániem do niebá nie przychodzą/ [...] ále ná oſobnym náznácżonym mieyſcu zátrzymáne ſą ReszPrz 89, 83; WujNT 143, 620, 633; SkarKaz 386b, 634b.

»dusza ludzka; dusze ludzi wiernych (a. cnotliwych, a. pobożnych, a. świętych)« [szyk 85 : 8] (86 : 7): SeklWyzn X3v; RejKup bb7v; przed ſądnym dniem/ duſzé ludzkié abo śię na mękę abo na weſelé obracaią MurzNT 199; KromRozm III D7; BielKom D2; KrowObr 95, 116v, 130, 183v; Tákżeć duſze cnotliwych ludzi co thu ſchodzą/ Do tychżeć tám rádośći też záwżdy przychodzą. RejWiz 116; BibRadz I 351a marg; BielKron 202; OrzQuin Aa3v; RejAp 152; RejPos 89v; RejPosWiecz2 95v; GrzegŚm 66; KuczbKat 65, 280; WujJudConf 91v; doſyć máią prace Plebanowie máiąc ſtáránie o duſzach ludzkich ModrzBaz 131v, 132; SkarJedn 7; Siodmy pożytek cżjtánia żywotow świętych vtwierdzenie o nieśmiertelnośći duſz ludzkich. SkarŻyw A4; nie ná duſze ludzkie niepomniąc/ łákomſtwu tylko ſwemu y świeckim chućiom doſyć cżynią. SkarŻyw 582, 30, 126, 127, 235, 238 (36); CzechEp [415]; WEſelą ſię w niebie duſze Swiętych ludźi LatHar 438, +5v, 133, 236, 296, 367 (8); WujNT 310, 324, 684, 710, 853 (6); WysKaz 40; Pokázuie ſię też z tey Ewángeliey nieśmiertelność duſz ludzkich po wyſzćiu z ćiáłá/ iż ſą/ żyią/ trwáią/ á nie vmieráią/ iáko iuż dźiśieyſze heretyctwá [...] náuczáć śmieią. SkarKaz 118b; Gdy tedy Pan vkazał żywe ćiáło/ pewnie y duſzę ludzką w nim vkazał/ bez ktorey ćiáło żyć/ y ożywić ſię nie może/ y bez ktorey ieſt ſzczera źiemiá. SkarKaz 208a, 118b marg, 119a [2 r.], 119b, 208a [2 r.], 453a (13); SkarKazSej 680b, 681a, 700a, 700b, 703b.

»miła dusza« [szyk 4 : 4] (8): káżdy wierny burdę/ ma z okrutnym Smokiem/ Ktory ná miłą duſzę/ pátrzy krzywym okiem. RejZwierz 113; Tey więc łákomey ziemi oddaſz moie kośći/ Duſzá miła ſkąd wyſzłá niech idzie w rádośći. RejZwierc 271v, 70v, 115, 121v; MWilkHist G2; KarnNap E3; LatHar 393.

»dusza mizerna« (1): duſzo mizerna/ [...] otrząśni ſię z leniſtwá twoiego LatHar 148.

»morderz, rozbojca (a. rozbojnik), zabijacz, zbojca dusz« [szyk 4 : 2] (2 : 2 : 1 : 1): ći to ludźie nie ſą páſterzmi ále ſą morderze duſz wáſzych OrzList g4v, h; [miasto kapłanów] przyięliśćie złodźieie/ á zboyce od Szwáycárow duſz wáſzych OrzRozm Cv; przyſzedł on przeklęty oćiec kłamſtwá/ y pocżątek grzechu/ duſz rozboycá Lucyper SkarŻyw 260, 374; [Brygida] niecudnie Papieżá wſpomina/ zowiąc go zábijácem duſz NiemObr 155.

»naprawiciel dusz« [o Chrystusie] (1): poſtánowiłeś go nápráwićielem duſz: áby káżdy ktory weń wierzy/ [...,] miał żywot wiecżny. LatHar 565.

»nędzna dusza« [szyk 37 : 2] (39): RejKup f7, cc7, dd7v; nędzne duſſe nyewymowną mękę ćirpyą/ á myſmy ye winni ſpomágáć modlitwámi/ poſty/ yáłmużnámi KromRozm I K; LubPs F2v, aa2; RejWiz 79v, 157; A coż też záſię rzecże oná nędzna duſzá onego złośćiwego cżłowieká/ ktora tu w złey wierze á w márney omylnośći odbieżáłá ſproſnego ćiáłá ſwego RejPos 128, 11, 76 [2 r.], 82, 109 [2 r.], 119v (24); SkarŻyw 164; WisznTr 27; Nie odkłáday lutośći/ Od nędzney duſze/ grzechy obćiążoney GrabowSet S4v; LatHar 34, 35, 148; SiebRozmyśl L4.

»nieczysta dusza« (1): broniłá tego áby żadne plugáwe ſłowo z vſt pánieńſkich nie wyſzło. Bo to ieſt znák niecżyſtey duſze. SkarŻyw 142.

»niepokalana, niepomazana dusza« [szyk 3 : 1] (3 : 1): SkarŻyw 50; Niepokalána duſzá/ ćiáło w grobie/ Niechay będą świádki tobie. GrabowSet B3v; LatHar 462; mieyże záwżdy młodą á niepomázáną duſzę/ áby grzechem y zgrzybiáłośćią ſwoią/ ná ćiáło wrzodow wſzytkich nie wypuſzczáłá. SkarKaz 209a.

»nieprzyjaciel duszy« [szyk 7 : 1] (8): Nieprzyiaciele duſzy/ Cżárth/ Swiát/ Ciáło/ Grzech. LubPs G marg; A ći ktorzy cżynią grzechy y niepráwość/ ſą nieprziyaćioły ſwey duſſy. Leop Tob 12/10; OrzList b4; SkarŻyw 273, 558; LatHar 93; SiebRozmyśl A3, D3v.

»nieśmiertelność dusze; nieśmiertelna dusza« [szyk 24 : 7] (25 : 6): RejWiz A8; BielKron 356v; Immortalis anima, Nieśmiertelna duſzá. Mącz 232c; KuczbKat 90; BiałKaz B4v; [Bóg] dał im [Adamowi i Ewie] duſzę nieśmiertelną/ rozumną/ ſobą władnącą/ y ſobie wolną SkarŻyw 259, A4, 259, 262; StryjKron A; WujNT 42 marg, 263 marg, Yyyyy2v; Kto nieśmiertelność duſze wierzy/ ten y ćiáłá zmartwychwſtánie wierzyć muśi. SkarKaz 384b, 117a, 118b [2 r.], 208a [3 r.], 208b [3 r.], 381b (18).

»dusza niewidoma« [szyk 2 : 2] (4): [na krzcie] Duch ſwięty niewidomy polewa á obmywa y błogoſłáwi z grzechu pirworodnego onę duſzę niewidomą w ciele onym widomym. RejZwierc 197v, 197, 197v; SkarŻyw 363.

»niewinna dusza« [szyk 5 : 3] (8); RejJóz E5v; Otoż duſzę niewinną z Máieſtatu ſwego/ Podawa iáko w ſequeſtr do ciáłá márnego. RejWiz 117; RejPos 87, 153, 219v, 220; [św. Barbara] do świeckiey márnośći ſercá ſwego nie ſkłoniłá: dla tego zapłáty/ miedzy licżbą duſz niewinnych/ doſtąpiłá. LatHar 469; PowodPr 12.

»oblubieniec dusze« (4): Syn Boży ieſt oblubieniec duſze náſzey SarnUzn E7, Dv [2 r.]; LatHar 200.

»odkupiciel dusze« (2): DZiękuię tobie namiłośćiwſzy Pánie odkupićielu duſz náſzych (Iezu Chryſte) LatHar 224, 143.

»dusza (jest) odkupiona, zbawiona, wyzwolona« [szyk 12 : 6] (11 : 5 : 2): WróbŻołt 70/23; wtákich niezgodách/ duſz krwią Bożą odkupionych bez liczby ginie/ wiára przeſławna zelżona SkarJedn A2, A7, 301; nie ſzukał cżći ſwey/ ále duſz Chryſtuſową krwią odkupionych SkarŻyw 462; Duſze wſzytki z piekłá wyzwolone od Chryſtuſa mienili. SkarŻyw 519 marg, 36, 235, 348, 462, 518(8); WerGośc 218; LatHar 103, 144, 221, 472; SkarKazSej 688b.

»dusza osądzona« (1): Smęthek oſądzoney duſze. RejPos 128 marg.

»pasterz (i dozorca), dozorca (abo opiekun), stroż, opiekun duszy« [szyk 12 : 1] (7 : 3 : 2 : 1): wiele śię ich ku práwdźiwęmu duſz ſwoich paſterzowi panu Ieſuſowi chriſtuſowi/ [...] nawroćiło MurzHist C; OrzList g4v, h4; Káżdy cżłowiek páſterz zebrániu y duſzy ſwoiey. RejPos 124 marg; [Chrystus] nie tylko ieſt Krolem/ ále też y Ofiárownikiem nazacnieyſzym/ y ieſt też Dożorcą duſz. CzechRozm 176v, 193v; KarnNap ktv; ſtrożow wiernych duſz náſzych obrázić ſię boymy. SkarŻyw 557, 183; CzechEp 324, 329; WujNT s. 391, 1.Petr 2/25.

»potępienie dusze« (2): HistRzym 88v; niechćiey ták moiey ſtárośći pożegnáć/ ábych ták ná ten ſproſny żywot twoy y potępienie duſze twey pátrząc vmárł SkarŻyw 237.

»dusze puste« = dusze nieznanych zmarłych ludzi (1): pamyαtαy [!] rodzyce przijacyelye ij duſſe puſte a moẃ tα modlytwα. BierRaj 20v.

»dusza rozumna, roztropna« [szyk 15 : 8] (21 : 2): OpecŻyw 134v; PatKaz I 1; PatKaz III 96; RejJóz E5v; [Bóg] Dał nam rozumną duſzę/ dał ſmyſły obfite RejWiz 171, 119v, 120, 129 [3 r.], 138, Cc5v; GrzegŚm A3; dał Pan [tobie] z roſtropną duſzą opánowáć to gnuśne á nikcżemne ciáło RejZwierc 113v, 1v [2 r.], 277v; SkarŻyw 471; CzechEp 148; LatHar 374; SkarKaz 484a, 484b, 609b.

»sędzia dusz« (1): [Piotr] vcżyniony ieſt/ [...] ſędzią duſz wſzytkich na ziemi w odpuſzcżániu y zátrzymániu grzechow ich SkarŻyw 597.

»dusza sprawiedliwa« (1): on ſpráwiedliwy [...] ná kazdy dźień niepobożnymi ich ſpráwami widząc ie y ſłyſząc duſzę ſpráwiedliwą dręczył. BibRadz 2.Petr 2/8.

»dusza szlachetna (a. naszlachetniejsza)« [szyk 3 : 3] (6): naſzlachethnyeyſzey duſſy ma bycz czyalo naſzlachethnyeyſze dano PatKaz III 117v, 117; Siłá ſláchethey duſzy z vrzędu ſwoiego Może pomoc do ſpráwy wſzytkiego dobrego. RejWiz 118 [2 r.], 121; RejZwierc 62v.

»święta, (prze)naświętsza, przenadostojniejsza dusza« [szyk 15 : 23] (20 : 17 : 1): BierRaj 17v [2 r.]; PowUrb +2; duſſa iego náſwiętſſá bylá ſtworzona ij w cialo wlána/ tak ijż ſtál ſie [Chrystus] natychmiáſt cżlowiek zupelny OpecŻyw 9, 81 [2 r.], 81v, 163, 173v, 178v (8); PatKaz I 7; PatKaz II 68, 77; niethylko Pánny Máryey/ ále teſz y inſzych ſwiętych duſz ku wſpomożeniu wzywaćie KrowObr 160v; RejWiz 121, 121v, 129, 194; Leop HHh4, Sap 3/13; z wielką rádoſcią idę s tego ſwiátá/ ábym nálázłá onę ſwiętą duſzę małżonká mego GórnDworz Y6v; RejPos 128 [2 r.]; RejZwierc 62v, 122, 213v; SkarŻyw 227 marg, 279; WerKaz 293; OrzJan 134; LatHar 267, 452, 477; WujNT 397; SiebRozmyśl I, L3v, L4v.

»dusza umarła« (3): Krolowie ćiáłá zábijáią/ páſterze duſze vmárłe/ pokármem wietznym ożywiaią y letzą. KrowObr 3v; KuczbKat 180; SkarŻyw 261.

»upadła dusza« [szyk 3 : 1] (4): niefráſuy ſie vpádła duſſo moiá RejPs 63v; BielKron 203; RejPos 163v, 176.

»dusza uwielbiona« (2): Bym twe ozdoby widźiał nieſkońcżone/ Bez ćieleſney zaſłony/ Iák duſze vwielbione GrabowSet Q; SkarKaz 118b.

»dusza wieczna, nieskończona; wieczność dusze« [szyk 3 : 2] (3 : 1; 1): RejAp 124v marg, Dd3v; Ci co o wiecznośći duſze nie trzymáią/ o zmartwychwſtániu też ćiáłá nic trzymáć nie mogą. SkarKaz 208b, 118b; SzarzRyt Dv.

»wierna dusza« [szyk 10 : 5] (15): vdzyel ſwey laſky oplwytey wſſitkym wyernim duſſam [...] day gym odpoczinyenye wyeczne BierRaj 20v; Poſdrawyam was wſſitky duſſe wyerne ktorich cyala tu ij wſſαdi odpocziwayᾳ wprochu. BierRaj 21; PatKaz III 107; Czo zá rádość wyerney duſzy/ gdy zna/ iż yą Pan wyrwał z mocy cżárthu/ śmierći/ y grzechu. LubPs cc5 marg, 13 marg, aa5v marg; RejWiz 194; BibRadz I 351a marg; RejAp CCv; RejPos 223, 341, 355; SkarŻyw 538; ArtKanc N15v, T4v.

»(w ciało) dusza wlana (a. wlewana); wlanie dusze; duszę wlewać w ciało (a. człowieka, a. członeczki)« [szyk 5 : 5] (4; 3; 3): [Maryjej] czyalo ſzwyąte przed wlanyem duſche bylo moczą ducha ſzwyątego oczyſzczyono PatKaz I 6v, 6v [2 r.], 17; PatKaz III 94v, 95 [2 r.]; Duſzę iż teſz w cżłowieká ſam wlewa Bog z Niebá/ Przeto záś tám z kąd wyſzłá oney przyść potrzebá. KołakCath B4v; w ludzkie ćiáło wlewa P. Bog duſzę/ ktorą z niſzczegoż ná ſwoie podobieńſtwo tworzy SkarKaz 208a; w grzechu ſię poczynamy ieſzcze w żywoćie mátki. ſkoro duſzę P. Bog w zgotowáne y ſpoione członeczki wleie: záraz náturę Iádámowę máiąc/ iego też/ grzech [...] mamy. SkarKaz 577a.

»dusza występna« (1): Day áby cżułá twoy ogień grzeiący/ Co lodem obtocżona Duſzá wyſtępna GrabowSet G.

»zapamiętali dusze (swojej) ludzie (a. cżłowiek, a. biskup, a. mnich, a. nieprzyjaciel Boży)« = źle, niebogobojnie żyjący [szyk 15 : 1] (16): O zápámiętáli ludzie duſz wáſzych/ obátzćie ſię/ á pokutuićie KrowObr 54v; o zápámiętáli ludzie Duſz ſwoich y ludzkich/ tzęmu tego Syná Bożego/ ták hańbićie y ſromoćićie. KrowObr 81v, 40, 73v, 126, 132v, 138 (15); mię kſobie przyćiągaſz głádkiemi ſłowy/ iáko Mágnes żelázo/ ábych iáko zápámiętáły duſze ſwoiey obłędliwą wiárę przyiął BielKron 246.

»zbawienie, odkupienie, wykupienie, wybawienie dusze« [szyk 28 : 14] (29 : 7 : 4 : 2): Dáy mi panie miloſciwy/ aby twoie pratzowanié/ bylo duſſe mé zbawienié. OpecŻyw 30v, 135; bog zrządzyl od uyekow zbauyenye duſſe thwey PatKaz III 92v; TarDuch D4v; ſwemu Báránkowi wykupienie duſz z Czyścá/ y grzechom odpuſztzenie przypiſuiećie? KrowObr 183; [Krystus] tylko ſam ieſt/ lekarſtwem zbáwiennym duſz náſzych odkupienim KrowObr 109v, 109v [4 r.], 113, 170v, 178, 188v; BibRadz II 62a, 1.Petr 1/9; HistRzym 89; RejPos 123v, 177v; GrzegŚm 27, 32; CzechRozm 213, 259v; SkarJedn A5v, 329, 376, 403; ia myſlić chcę/ o zbáwieniu duſzy moiey/ á do kłaſztoru ná pokutę poydę. SkarŻyw 182, 92, 203, 237, 482, 574; CzechEp 119; NiemObr 92; WerGośc 236; ArtKanc O3v; Iezu Chryſte/ ktoryś ieſt iedyną nádźieią zbáwienia duſze moiey LatHar 154, 208; WujNT s. 854, 1.Petr 1/9; SarnStat 4; SkarKaz 243b.

»dusza zmazana« = obciążona grzechem [szyk 1 : 2] (3): PatKaz I 6v; RejKup m7v; tego było potrzebá káżdey zmázáney duſzy grzechem pirworodnym/ áby byłá przyiętá do oney ſpołecżnośći kroleſtwá Páńſkiego RejPos 153v.

»dusza zła« (3): RejWiz Cc5, 121; dla tego ábyſmy dobrze ſpokoynie á w boiáźni żyli/ zoſtáwił Bog piekło y roſkoſz Ráyſką ludzyem po śmierći/ duſzom dobrym y złym BielKron 118v.

»dusza (jest wiecznie, a. zawżdy) żywa (a. żywiąca, żyjąca)« (6): dniá ſzoſtego [Bóg] oſobę cżłowiecżą żywą rozumną s ſztuki zyemie ſtworzył/ [...] y nátchnął weń duchá wiecżnego/ y sſtał ſie prętko cżłowiek z duſzą żywą nieśmiertelną. BielKron 1v; RejZwierc L4 marg, 271v, 277v; ćiáło w proch ſię obraca: nie długo tego. przyidźie czás/ iż duſzá w nim żyiąca y ćiáło ożywi. SkarKaz 552b, 382b.

Szeregi: »(ani, tak, nie, nie telko) dusza (a, ale, ani, i, jak) ciało; dusza (i) z ciałem« [szyk 154 : 85] (232 : 7): BierRaj 20; byſmy cie byli nierozgniewali/ z duſſą ij ſcialem w raiu bylibyſmy oſtawienij. OpecŻyw 179v, 14, 150v, 179v [7 r.], 180 [2 r.], 180v [3 r.] (18); PatKaz I 4v; duch ſzwyąty był ſtroſz [[zwyecznoſzczy]] mey czyſtoſzczy duſze y czyala PatKaz II 68; nye telko duſſa ale y czyalo yey [Maryjej] boſkyey ſzwyatloſzczy yaſnoſzczyą oſzwyeczylo ſyą PatKaz III 97, 139; TarDuch B3, D5; w ich ciele ani wduſzi zdrowia nie maſz dla grzechow WróbŻołt M7v; dla grzechu áni ćiáło áni duſſá żadney władzey ſluſſney mieć nigdy niemoże. RejPs 57, 58v, 161, 180v, 207; Bywa nam dan dvch ſwięty/ ktory ciało/ y duſzę naſzę/ kv miłoſci bożei/ y pełnieniv przykazania Bożego pobvdza SeklWyzn d4; RejJóz A5, H2v; mamy wvcziwoſci mieć/ naprzod rodzice naſſe/ potim przełożone naſſe nad duſſą y nadciałem SeklKat Hv, C3v, C4v, N4 [2 r.], Y2, Z3v; RejKup e7v, k8v, q2, q3v, q5, r6 (7); HistAl K4v; KromRozm II h3; człowyek z duſſe y z ćyáłá ſpoyony KromRozm III A7v, D7, D7v; BielKom nlb 3, C5; Przywyedzye go ſwą náſſcżepyoną náuką nye tylko o ſzkodę cyáłá yego/ ále y duſſe ſámey GliczKsiąż L5v, L5, P3v; LubPs Ev, P [2 r.], R3v marg; GroicPorz h3v; izali ſie ten z duſzą y s ciáłem Dyabłu nie oddał/ aby iedno Papieżem zoſtał KrowObr 38; Bo nie tylko Duſze náſze/ ále theſz y ćiáłá weſpołek náſze máią być zbáwione KrowObr 116, 37, 89, 94v [2 r.], 137, 190 (9); RejWiz 70, 77v, 124v, 142, 162 (6); RejZwierz 132v; BibRadz Matth 10/28; Tnrek tylko ćiáło zábijá ále Luteryani y ćiáło y duſzę BielKron 218, 137v; Animam debet. Winien y włoſy/ álbo/ winien duſzę y s ciáłem. Mącz 10b, 78; OrzQuin Gv, Z3; RejAp 2v, 22v, 23, 31v, 32v (10); GórnDworz X7v; potym duſzá y ćiáło odzierżą żywot wiecżny. HistRzym 120v, 39v, 60, 69v, 87, 100v (8); wſzytki vpadki/ będą roſciągniony nád nędznym ciáłem y nád duſzą iego. RejPos 106v; y dnſzy y ciáłu twemu vmárłemu/ [...] podobno nie pomoże kádzidło. RejPos 147; byś nie inſzego nie miał/ tedyś Ceſárzem docześnym duze y ciáłn ſwoiego. RejPos 253v, 39, 83, 84v, 107, 109v (29); BiałKat 48v, 238v; Iedenżeć tho cżłowiek/ ćiało y duſza/ ále ćiáłem zowie iż śmiertelny/ A duſzą iż theż iest nieśmierthelny GrzegŚm 18, A3, 17, 19; ſam Pan Bog w duſzy y w ciole náſzym krolowáć będźie. KuczbKat 390, 45, 60, 90, 230, 370; RejZwierc 62v, 73, 167, 239v, 250; WujJud A3v, 252v [2 r.]; WujJudConf 70, 85; RejPosWstaw [1102]v; Naydzyeſz iáko pobożne/ ludzye Bog miłuie/ Z duſzą y też z ich ciáłem/ ku ſobye prziymuie. HistHel Av; CzechRozm 223; PaprPan Ff3; KarnNap B2, D3v; SkarJedn 57; [heretycy] twierdzić y piſać [...] śmieią: iakoby y duſzá z ćiáłem vmieráć miałá SkarŻyw A4; wezmę was do śiebie z ćiáłem y z duſzą SkarŻyw 260, 69, 70, 71, 81, 111 (14); CzechEp 199, 201, 362; Bezá wymyſla ſobie dwoie ziednocżenie perſon w Pánie Chryſtuſie/ iedno duſze z ćiáłem/ drugie BOſtwá z cżłowiecżeńſtwem ReszPrz 78; WerGośc 204, 228, 270; ArtKanc K2, L5v, M11v, S3v, T5v; W ćiele y duſzy mey/ żywa wſzędy wiárá GrabowSet N3v, H, O3v; dźiękuię tobie [Jezu] zá wſzelkie dobrodźieyſtwá y dáry/ ták duſzy/ iáko y ćiáłu ſłużące LatHar 71, 18, 26, 45, 71, 73 (27); W cżym krzywdy áni duſzá áni ćiáło cżuią KołakCath B4; Sákráment nie tylko ćiáłá/ ále y duſze pośila. WujNT 330; trzebá mieć y duſzę y ćiáło przez pokutę od grzechu oczyśćione. WujNT 608, Matth 10/28, s. 201, 278, 589, 591 (11); SiebRozmyśl D3v, L4v; SkarKaz 4 przedm, 160a, 208b, 210a, 384a, Oooob; SkarKazSej 700a; KlonWor 44.

»dusza, (albo) duchowny człowiek« (2): Azabych [lege: A zabić] duſze álbo duchownego cżłowieká ieſth wrzućić ná potępienie GrzegŚm 54, 18 marg.

»duch abo dusza« (3): [nowochrzczeńcy] mowili iż nie máſz áni Anyołá/ áni duchá ábo duſz ludzkich. SkarKaz 208b, 453b, 634a.

»myśl i dusza« [szyk 4 : 1] (5): to ludzyom przywodzić nędznym ku pámięći/ Co rázem y dobrą myſl y duſzę poſwięći. RejWiz 5; iużeś zniewolił myſl y duſzę ſwoię. RejPos 138v, 334v; KuczbKat 165; KołakSzczęśl Cv.

»rozum i dusza; rozum z duszą« [szyk 8 : 3] (7; 4): rozum ſpołu z duſzą ſnádne rozeznánie Vcżynić może RejWiz 118v, 119v, 120v, 133v, 137v, 169v (7); KuczbKat 305; przywiley miáło ćiáło/ iſz zá tą powolnośćią/ ktorą duſzy y rozumowi cżyniło/ vmieráć nigdy niemogło SkarŻyw 260, 261; ćiáło z ćieleſnośćią/ rozumu y duſze nie ſłucha SkarKaz 488a.

»dusza i rozumna wola« (1): [ciało] duſzy y rozumney woley posłuſzeńſtwo wypowiedziáło. SkarŻyw 261.

»dusza a (i) serce« [szyk 3 : 2] (5): w niewinney duſzy á w czyſtym ſercu ieſt naroſkoſznieyſze przebywánie iego [Ducha św.] RejPos 153, 245v; rácżże łáſką twą Boſką oświećić duſzę y ſerce ſługi twego. LatHar 636, 33; SiebRozmyśl G4v.

»sobie (a. do siebie) i duszy (a. do duszy) swojej« (2): widzi iż ſam ſobie y duſzy ſwey ſzkodzi SkarJedn 359; mowił ſam do śiebie y do duſze ſwey Hiláryon ś. SkarKaz 423a.

»dusza i sumnienie« [szyk 2 : 1] (3): CzechRozm 264; płacżę zá grzechy moię/ iżem ſwe ſumnienie y duſzę ták piękną ze chrztu ś. krwią Bożą obmytą ſzkárádzie grzeſząc/ pomázáłá SkarŻyw 312; LatHar +2.

»dusza ani umysł« (1): co ſie kolwiek ná ſwiecie dzieie/ tho ſie wſzytko márnemu ciáłu dzieie kwoli/ nie ſie ná miłą duſzę áni ná poććiwy vmyſł nie rozmyſláiącz. RejZwierc 70v.

dusza a zbawienie« (1): Boże vchoway/ żebym ćye czego obłędliwego vczyć myał. O duſſę á zbáwyenye to idźye/ táko moye yáko twoye. KromRozm II a4.

«dusza i zmysł serdeczny; zmysły i siły dusze« (1; 1): Racżże oświećić/ tym dobrym/ o wiecżny Pánie/ Duſzę mą/ y moy ſmyſł ſerdecżny GrabowSet X2v; LatHar 144.

»(i) żywot i dusza« (2): [Judasz] żalem przywiedźiony/ obieśiwſzy śie y żywot y duſzę vtrácił. KuczbKat 195; rozum z wyćwicżeniem ięſt [!] wodzem żywotá y duſze. KołakSzczęśl C4.

Wyrażenia przyimkowe: »na duszy« (111): RejPs 56v; Bo to ieſt wielką przekaza Gdy na duſſy iaka ſmaza. RejKup n3v, n3v; RejPos 326v; GrzegŚm 13; KuczbKat 165; Nie máſz ná ſwiecie pięknieyſzego wzoru/ Iedno ktho ſtrzeże ná duſzy przemoru. RejZwierc 214; rozgrzeſzenie od kápłaná dáne/ známieniem ieſt pozwirzchnym odpuſzcżenia grzechow/ ktore ná duſzy ſpráwuie. WujJud 160v; Ná duſzy do dniá ſądnego/ kazni zá grzechy odnieśienie LatHar 669, 217, 235, 437, 476, 624 (7); WujNT Hebr 12/3; SiebRozmyśl E4v; przez przyśięgi [...] nieſpráwiedliwe/ y Bogá wielką háńbá/ y ludźi wielką ná duſzy zgubá potykáłá. PowodPr 49; bogacz w piekle pogrzebion/ y zapłátę potępienia wiecznego ná duſzy wźiął SkarKaz 635b, 81a, 349a; KlonWor ded **3.

~ W połączeniach szeregowych (7): a byſmy nikomu nieſkodzily/ na duſzy/ naciele/ y namaiętnoſcy iego/ aby kazdy naſwym przeſtanał SeklKat Iv, I2v, I3; tą ofiárą y ná duſzy y ná ćiele y ná zwierzchnich rzecżách nie iednego rátowano LatHar 76; SarnStat 264; PowodPr 49; SkarKaz 85b.

W przeciwstawieniu: »ciało... dusza« (7): [Pan] vzdrowić racżył ſyná ná ćiele/ á ſamego ná duſzy RejPos 244v; Swawola może s cżáſem tucżyć ciáło/ Ale ná duſzy bárzo tám námdláło. RejZwierc 213v; Wćiele młodą/ ale ná duſzy ſtárą [była] SkarŻyw 67; Bo tylo ná duſzy ieſt zapłátá/ á ćiáło/ ktore to co duſzá kazáłá wykonywáło/ bez nagrody y karánia w źiemi y prochu zoſtáie. SkarKaz 3b; ći ktorzy vmieráią ná ćiele/ żyią ná duſzy SkarKaz 383b, 3b; WujNT 132.

W porównaniu (1): Iáki ten [powietrzem ruszony] był ná ćiele/ táki ieſt grzeſzny człowiek ná duſzy WujNT 132.

Szeregi: »(chocia, nie tylko, ni tak) na duszy, (ani, ale, chocia, i, jako) na ciele« [szyk 23 : 16] (39): byl blogoſlawiony na duſſy ij na ciele. OpecŻyw 93v; Dáy mi ſprawiedliwégo ſkázaniá ſmierci chociá na ciele chociá na dnſſy [!] niezaſlużytz OpecŻyw 135v; PatKaz I 10; TarDuch D6; RejKup o2, o3; Przeto go teſz pan Bóg ſkáráł. Naduſzy i teſz naciele/ Gdy śię go odprzyśiąkł śmiele. MurzHist ktv; [krzywdę] cierpiemy od IchM[iłośći] i na duſzy i na ciele DiarDop 104; GliczKsiąż D; ten cżłowiek był nieomylnie vlecżon y ná duſzy y ná ciele. RejPos 326, 101, 114, 211; które przeklęctwo nie tylo ná ciáło/ ále y ná duſzę byc rozumiéy. BiałKat 58v; KarnNap E3; Ten miał żone [!] pięknośćią ná ćiele/ ále więtſzą ná duſzy/ okráſzoną. SkarŻyw 486, 86, 341, 369; By iedno był zoſtał w niewinnośći/ Nie przyſzedłby nigdy k śmiertelnośći: Ná duſzy, áni ná ćiele ArtKanc 111; ták ná duſzy iák ná ćiele/ pomoż nam przezwyćiężyć/ wſzyſtki nieprzyiaćiele. ArtKanc M15, M14v; LatHar 410, 583, 669, 670, 672 (6); kośćioł chce mieć kápłany nie żonáte áby ſię od Bogá nie oddzieláli/ ále áby ſię iemu ſámemu podobáli/ będąc świętymi y czyſtymi ná duſzy y ná ciele. WujNT 596, 195 [2 r.], 253, 387, 616, 853, 885; PowodPr 11; CzahTr Lv; złe práwo/ [...] záwżdy zábija/ y ſzkodę cżyni/ y ná duſzy y na ćiele. SkarKazSej 701b.

»na duszy i na czesnych rzeczach« (1): Takowym pan Bog dawa błogoſlawieńſtwo na duſſy y naczeſnych rzeczach. SeklKat G4.

»na duszach i na myślach« (1): iżbychmy [...] ſpráwowáli ſobie tákie przypráwy y tákie ochędogośći ná duſzach y ná myſlach náſzych RejPos 237v.

»na duszy i na sumnieniu« (2): RejAp 98v; Chriſtus od Oycá ták był opuſzcżony/ że ná duſzy y ná ſumnieniu ſwym ćierpiał męki piekielne ludzi potępionych. WujNT 121.

W przen (37): Pátrz by ná duſzy więcey/ brudu nie przywrzáło. RejZwierz 142; RejZwierc 229, 237v; Przez Krzeſt ná duſzy piecżęć przyimuiemy. WujJud 167, 166, 167, Mm4v; KarnNap B; SkarŻyw 81, 82; WujNT 353, 626, 702; SkarKaz 83a, 205b, 349a [2 r.], 349b.

Zwroty: »być panną na duszy; Bogu panieństwo na duszy poślubić« [szyk zmienny] (3; 1): panna byla nyetelko na czyele ale teſz y na duſzy PatKaz I 10, 10v; nie tylko ná ćiele/ ále y ná duſzy/ ſwe pánieńſtwo Bogu poślubiwſzy WujNT 195, 195.

»leczyć (a. uzdrowić) na duszy; uleczon na duszy« (4; 1): pán iezus z ſwé laſki nás oſwiéci/ ij na duſſy vzdrowi. OpecŻyw 62; on [Bóg] ciebie lecży ná duſzy RejPos 211, 244v, 326; WujNT 132.

»umrzeć, zginąć, dać gardło na duszy« = popaść w grzech śmiertelny [szyk zmienny] (5 : 1 : 1): Vmárli záraz ná duſzy oycowie náſzy po grzechu. SkarŻyw 261 marg, 261; LatHar 330; WujNT 416, 885; Ieden ná ćiele/ drugi ná duſzy zginął. SkarKaz 314b; Dáć muśiſz gárdło v niego ná ſuſzy/ Nie náćieleli to pewnie ná duſzy. CzahTr Lv.

»zabijać na duszy« = wciągać w grzech [szyk zmienny] (3) : SeklKat I3; oni bráćią ſwą ktore zwodzą/ ná duſzy y ná ćiele zábijáią WujNT 835, 217.

»żyć na duszy« (2): Abráhám/ Izáák y Iákob żyią ná duſzy. SkarKaz 208b, 384a.

Wyrażenia: »gładki na duszy« = bez grzechu (1): ieſliś głádki ná duſzy/ cżyli ſzpetny á błotem grzechu iákiego ſplugáwiony. LatHar 110.

»rana na duszy« (1): A ſnadz to ieſt ieſſcze ćięſſa ráná ná duſſy moiey RejPs 58.

»zdrowy na duszy« = bez grzechu (1): Radzibyſmy bys był ſzdrowym Zwłaſcżą na duſſy RejKup p7v. ~

»podług (a. wedle, a. według) dusze« (9): panna náſwiętſſá podlug duſſe nad wſſytko ſtworzenijé powyſſona byla OpecŻyw 179; wedle duſſe przez trzy dnij byla vwielbiona [w niebie] OpecŻyw 181 v; PatKaz III 116.

~ W przeciwstawieniu : »dusza... ciało« (3): OpecŻyw 163, 180v; to rozumie się według duſze á nie według ćiáłá GrzegŚm 34.

Szereg: »(nie tylko) wedle (a. podług) ciała i (ale i wedle a. podług) dusze« [szyk zmienny] (3): Sluſſno tedy aby iéy [Maryjej] odmierzono zupelnoſcią chwály/ ktorá ieſt podlug ciala ij podlug duſſe OpecŻyw 180v; tzo ſie rozumijé wedle ciala ij duſſe OpecŻyw 181, 53. ~

»z strony dusze« (10): z ſtrony duſze/ racżyłeś mię ſtworzyć ná wyobráżenie y podobieńſtwo twoie. LatHar 26, 356, 596, 604; WujNT 324, 404.

~ W połączeniach szeregowych (2): RejPosWiecz2 91v; ktorym ná wſzytkim zchodźi/ ták z ſtrony duſze iáko ćiáłá y máiętnośći ModrzBaz 72v.

Szereg: »(tak) z strony dusze i (jako) z strony ciała« [szyk 1 : 1] (2): ktoremi [piosneczkami] ſie ſnádnie vcieſzyć możeſz w káżdem niebeſpiecżeńſtwie thwem y w káżdey trudnośći/ ktoraby ná cie przypádłá ták s ſtrony duſze iáko y s ſtrony ciáłá. LubPs A5v.; BielKom kt. ~

»za dusze, za duszę« (16 : 12): MetrKor 76v; Toc zá duſzę mężá mego/ Dawam iáłmużnę pierwſzego BierEz Pv; SeklWyzn g2; SeklKat X3v, Y2v, Y3v; RejKup g3, 17v; ienę tzęść [chleba we mszy] zá duſze ſwiętych zmárłych/ ktore ſą w niebie ofiárowáć/ drugą tzęść zá duſze/ ktore ſą w tzyścu. KrowObr 197, 197; vkázowáły ſie przez ſen duſzycżki przyiaćielow zmárłych/ vpomináiąc ie/ áby zá ich duſze cżynili/ iáłmużny dawáli/ Tricezymy naymowáli/ áby rychley z Cżyſcu wyſzły BielKron 212, 462; HistRzym 60; BiałKat 358v; Ceſarzowa zá duſzę mężá ſwego iáłmużny cżyniłá. SkarŻyw 353 marg, 353; StryjKron 400; ktorzy ſię modlą/ poſzczą y trapią zá duſze vmárłych/ áby były wyzwolone. WujNT 620; SarnStat 374; SkarKaz 382b [2 r.], 386b.

~Wyrażenie: »msza, nabożeństwo za duszę(-e)« [szyk 3 : 3] (5 : 1): day namſzą za duſzę/ za grzechy SeklKat Y3v; Oni Mſze y pámiątki zá iego duſze [!] cżynili/ zwłaſzcżá trzy kroć ná rok. SkarŻyw 99, 99 [2 r.], 333; v Rzymian ſtárych/ mieśiąc Luty wſzytek ná tym nabożeńſtwie zá duſze trawili. SkarKaz 381b. ~

W przen (275): OpecŻyw 18, 18v, 160v, 187; duſſa naſſa gdy ſobye poſzlubuye czyalo w yadamye zarazone tedy [a] tym ſyą zaraza PatKaz I 16v; PatKaz III 99; Iuż oto rozgnoiły ſie y skażone ſą blizny duſze moiey [Putruerunt et corruptae sunt cicatrices mea] Ato gdym cżęſto odnawiał grzech ktori był vlecżon przez pokutę. WróbŻołt 37/6, B6, oo; RejPs 63v; Paweł mu powieda iż na thę chorobę y duſſa ſthęka. RejKup q2; KromRozm II o4; DiarDop 100; duſſá ma głęboko prze grzech w ſtráchu pływa LubPs L4, G, L4 marg; RejWiz 21v, 79, 120, 120v, 129 (6); Leop Tob 4/11; ćiáło duchowne duſzą przyymuię/ á nie gębą. OrzList b2v; RejFig Bb4v; OrzQuin Ov; náznácżmy podwoie duſzam ſwoim krwią tego niewinnego Báránká náſzego RejAp 103, 168, Dd3v; duſzá zápaliwſzy ſie miłoſcią pięknośći Bożey/ z Anyoły ſie zbráći GórnDworz Mm5; brát/ tho ieſt cżłowiek gwałći ſioſtrę/ to ieſt duſzę grzechy HistRzym 39v; duſzá cudzołoży z dyabłem gdyż grzech ſmiertelny vcżyni. HistRzym 53v, 39v [2 r.], 40 [2 r.], 40v [2 r.], 41, 47 (26); RejPos 84v, 145v, 158v, 176, 220 (7); Duch s. podawa duſzy náſzey w ſerce prawdziwe ciáło y kreẃ Páná náſzego Iezu Kryſtá RejPosWiecz3 97v, 97v [2 r.]; duſze ſwé ſzátánowi zá obiátę dáią/ w błędźiéch rozlicznych mieſzkáiąc BiałKat 168v; GrzegŚm 32; (marg) [...] ma ſobie cżłowiek pokutuiący zámierzáć (‒) áby grzechy zgłádźił/ y wſzyſtkę zmázę y winę z duſze ſwey otárł. KuczbKat 195; RejZwierc 116, 148; na Krzćie/ ná Birzmowániu/ ná Kápłáńſkim święceniu/ Pan Bog przez Ducha ś. náznacża y piecżętuie duſze naſze nieiákiem znákiem ktory chárákterem álbo piątnem zową WujJud 165; WujJudConf 100; BudNT 1.Petr 2/11; CzechRozm 220v; ábyś teraz przyiął Páná Chriſtuſowe Ciáło prawdziwe/ ná pokarm y pośilenie głodney y mdłey duſze twoiey. KarnNap D2; duſzá wſzytko ſpráwuie/ y mowi przez ćiáło SkarJedn 57, A6, 272, 390; KochPs 205; Tákiemi przykłády tucżyłá ſię y rozſzerzáłá w Bogu duſzá iego/ y wielce ſię ku náſládowániu tákich cnot pobudzał. SkarŻyw 97; duſze káżdej z Chryſtuſem przez ſakrámenty y dobre vcżynki/ duchowne małżeńſtwo. SkarŻyw 510, 107, 142, 312, 368, 371 (12); PudłFr 54; ArtKanc M14v, P4v; Dobre do cżytánia święte piſmo/ bo duſzę lecży y w ſwey powinnośći ku zbáwieniu ná drodze zátrzymawa GostGospSieb +2; Strzeż tylko niechay piekło nie żrze duſze moiey GrabowSet A4v; Pánie/ Niechayby proſtowáłá/ Duſzá/ ku tobie/ ſkrzydłá/ świát wzgardzáłá GrabowSet I3; Zlecż trąd/ bo gwałtem duſze mi ſie tyka GrabowSet N4v, F4v, G3, Iv, K2v, N3v (10); Rácż y duſze náſze z tym ſię światem żegnáiące przyiąć w ręce twoie LatHar 31; áby ſam ſobie racżył godny w duſzy twoiey przybytek y mieſzkánie nágotowáć. LatHar 190, 2, 49, 69, 98, 197 (11); proſzę was [...] ábyśćie ſię wſtrzymawáli od pożądliwośći ćieleſnych ktore walczą przećiwko duſzy WujNT 1.Petr 2/11; duſze obleczone w ſzáty białe/ ſą przed ſtolicą Bożą WujNT 853, 625, Zzzzz4v; Smiertelny grzech záśię/ do ſzcżątká duſzę z łáſki Bożey [...] obnaża/ á potym cżyni ią być winną wiecżney piekielney męki. WysKaz 15; o chlebie onym wiecżnie Duſze náſycáiącym/ rozumieć ſię máią te ſłowá WysKaz 25, 6, 15; PowodPr 37; SkarKaz 2 przedm, 121b, 205b, 279a, 349a, 609a; KlonWor 43.

W porównaniu (3): duſzy pokármu duchownego/ iáko ciáłu ćieleſnego potrzebá. KuczbKat 185; Iák łąká w kwiát vpſtrzona/ Ták będźie duſzá w cnoty vſtroiona GrabowSet Fv; Ten wierzymy być ogień czyścowy/ w ktorym duſze bywaią czyćcone/ iáko złoto w piecu. WujNT 585.

Frazy:»dusza się czyści; duszę oczyścić(a)ć; czyścienie (a, oczyścienie) dusz« [w tym od grzechów (1)] [szyk zmienny] (1; 4; 2): BierRozm 22; RejKup p8v; BiałKat 238v; Duch S. obycżáiem nieomylnym Boſką ſwą mocą wewnątrz iego duſzę ocżyśćia/ y łáſką ſwą oblewa KarnNap Bv; CZYSCIEC to ieſt mieyſce gdzie ſię czyſzczą duſze/ ktore modlitwámi/ oſiárámi y iáłmużnámi żywych mogą być wſpomożone. WujNT Yyyyy2, 345, 1.Petr 1/22.

»niech odmłodnie dusza; odmłodzić duszę« (1; 1): Pośli Duchá ś. ktoryby [...] odmłodźił duſze náſze SkarKaz 245b; niech ſtára w złośćiách odmłodnie duſzá moiá/ niech ożyie ná głos twoy. SkarKaz 387b.

»dusza (była, ma być) pogrzebiona; duszę pogrzebać« [w tym: w piekle (2), w głębokościach piekielnych (1), w pośrodku piekła (1)] [szyk zmienny] (4; 1): ſkrześ miłoſciwie pogrzebione duſſe naſſe ktore w grzechu iako wziemi zagrzebione lczą [!] RejPs 96; duſzá twoiá [...] pogrzebem márnym ma być pogrzebioná w głębokoſciach piekielnych. RejPos 175v; w piekle byłá pogrzebioná duſzá iego. RejPos 218, 163, 164v.

»dusza posilenie bierze (a. jest obżywiona, posilona); (na)karmić (a. obżywiać, posilać) duszę« [szyk zmienny] (11; 4): RejPos 82; ciáło Páná Kryſtuſowe/ obżywia duſzę RejPosWiecz2 95v; duſzá pośilenie bierze wiárą przez ſłowo Boże nie widome/ zá ſpráwą Duchá s. RejPosWiecz3 97v; BiałKat 383v; KuczbKat 180, 185, 295; Oley S. nic tu inſzego nieznácży/ iedno moc łáſki Bożey y ono miłośierdzie iego/ ktore duſze náſze we wnątrz pośila. KarnNap E4; SkarŻyw 537; Abyſmy twym słowem świętym duſze ſwe karmili ArtKanc T11v, T12; káżdy vcżćiwie á przyſtoynie duſzę ſwoię nową ále koſztowną potrawą nákarmił. LatHar 188, 201, 238; SiebRozmyśl E.

»dusza wejdzie do Abrama (a. dusze są w łonie Abrahamowym); odnieść duszę na łono Abrahama« (2; 1): Niepiy wina wſzelkiego Gorzałego. Boć wątrobę vſuſzy Na koniecz cie vduſi Duſza z ciebie weydz muſi Do Abrama. LubPieś B5v; ſwiętych vmárłych ćiáłá w ziemi odpotzywáią/ áſz do dniá Sądnego/ Duſze thylko ſámy ſą w łonie Abráhámowym KrowObr 215; WujNT 263.

»dusza z ciałem wojuje; ciało przeciwia się duszy; ciało z duszą przyjdzie do zwady« (3; 3; 1): Duſzá iáko s ćiáłem woiuie. RejWiz 129 marg, Cc5v; ciáło przećiwia ſie duſzy. HistRzym 65, 51v, 66; ArtKanc S3; Rzeczy té ſą wielkié/ á potrzebuią rády Prędkiéy/ niż ćiáło z duſzą do złéy przydźie zwády. GosłCast 36.

»grzechem dusza się zaraża, w grzechach leży« (1 : 1): baczymy yako ſyą tym grzechem duſza zaraza PatKaz I 16v; HistRzym 120.

Zwroty: »dusze łowić; dusze połowione« (1; 1): Mądrość káznodzieyſka ná tym náleży/ áby rzemieſło to krorym [!] duſze łowią/ vmiał. SkarŻyw 312; weyźrzy ná duſze chytrośćią ſzátáńſką (w ktorymkolwiek kácerſtwie) połowione LatHar 621.

»duszę oślachcić, ozdobić itp.; dusza się ślachci, bywa ubogacona« [szyk 7 : 5] (10; 1 : 1): Bogáctwá ſą cnoty/ przez ktore duſzá bywa vbogáconá HistRzym 40v; kiedyby przez Krzeſt/ okrom dárow niebieſkich ktorymi śie duſzá śláchći/ były też y dobrá ćieleſne przydáne/ tedyby ſłuſznie kto mnimáć mogł/ iżby wiele ludzi do Krztu przyſtępowáło KuczbKat 140; wielkiemi dobrodzieyſtwy okraśiłeś duſzę moię SkarŻyw 70; to co z vſt iego wychodziło/ ſłodziło duſze SkarŻyw 235, 388, 440, 593; duſzę moię rácż śiedmiorákimi dáry twemi ośláchćić y zbogáćić. LatHar 34; Ozdobił duſzę twoię łáſką ſwą niebieſką LatHar 676, 28, 476; SkarKaz 161.

»duszę omywać; dusza o(b)myta« [szyk 3 : 1] (2; 2): Tamże mocz wodzie dana iże na krzcie duſzę omywa WróbŻołt I7; RejPosWiecz3 97v; [grzech] prawdziwie bywa odpuſzczány/ y duſzá omyta y oczyśćiona WujNT Yyyyy4; SkarKaz 353a.

»ożywi(a)ć duszę; dusza się ożywia; ożywianie dusze« [szyk zmienny] (8; 1; 1): WróbŻołt nn6v; KrowObr 3v; rácż ożywić nędzne duſze náſze tym ſiedmiorákim chlebem Duchá twego ſwiętego RejPos 186, 220v marg; KarnNap E; KuczbKat 180; on ieſt ktory duſze náſze ożywia y wzbudza z śmierći grzechow. WujNT 143; áby ſię duſzá náſzá ożywiáłá/ á od grzechu podnośiłá. SkarKaz 347a, 161a, 552b.

»duszę posłać« [w tym: do piekielnych namiotow (1), niewrotną drogą (1)] [szyk 3 : 2] (5): RejŁas w. 45; RejKup C; Tuś onę ſzcżęſliwą duſzę/ onę duſzę błogą Poſłał niewrotną drogą. KlonŻal B4v; Zá tym miecż w ſię wráźiwſzy: duſzę wnet poſłáłá/ Do piekielnych namiotow PudłDydo [B6].

»płacić (a. przypłacić, zapłacić), frymarczyć, nadstawić, szafować duszą; przedać, zastawić, ważyć [na co] duszę; dusze przyłożyć (a. przyłożyć na duszę); o duszę się zakładać« [szyk zmienny] (4 : 1 : 1 : 1; 2 : 1 : 1; 3; 1): By też więc duſſe przyłożyć Muſi ſkąd inąd dołożyć RejRozpr B4; Sumnienie ſię ſmieie iż ſię o duſzę zaklada. RejKup K, e2, e3; Ruſzayże iuż poki chceſz/ áż cie dyabli ruſzą Sámego/ á pámiętne zápłáćiſz im duſzą. RejWiz 123v; Niedba iż przedał wolność/ przedał cnotę duſzę RejWiz 174v, 95v, 69v; wie Bog iáko tácy ſzáffuią ſwą duſzą. Prot B3; Skępiec á hoyny ći obádwá muſzą/ Swych niedoſtátków nádſtáwić y duſzą. RejZwierc 217; ſamoſłáńcom duſze ſwoie zá ich zdrádliwe ſłowá/ przedáią. SkarJedn 53; ná to wſzytkę duſzę ſwoię ważą áby prawdá Boża/ pod ich nogámi poległá/ żeby ſię tylo oni przy ſwey w rozumie hárdośći zoſtáć mogli. SkarŻyw 59; GórnRozm G3; KlonWor ded **3, s. 82.

»pić, przyjmować (a. przyjąć) [co] duszą« (2 : 2): ktorym [znak chlebowy onego chleba] przyiął duſzą ſwą. OrzList b2v; Pijąc wino wſpominam ná kreẃ [Chrystusa] y wſpomináiąc piję kreẃ duſzą moią. OrzList b3, b2v, b3.

»miękko, źle, dobrze posłać duszy« = starać się o zbawienie duszy lub je zatracać [szyk zmienny] (4 : 2 : 1): Miękoſz poſlał ſwoiey duſſy Gdyż ſię temu wopiekę dał Ktorego ċarth możnoſcz poznał RejKup p4v; Zle ten poſłał ſwoyey Duſſj RejKup bb8v, h8, 0, q4, R, r6v.

»ranić duszę; zraniona (jest) dusza« (1; 4): OpecŻyw 159v; [Jezus] omył s ciebie ony ſproſne blizny twoie rozlicżnych grzechow twoich/ ktoremi ſrodze byłá zránioná nędzna duſzá twoiá/ niewinną á przenadroſzſzą krwią ſwoią. RejPos 210v; Przeto zá wſzytki grzechy twoie [...] ktorymi zránioną być cżuieſz duſzę twoię/ maſz bárzo żáłowáć. KarnNap C3v; LatHar 141; SiebRozmyśl Dv.

»uzdrowić (a. uleczyć) duszę; zdrowie (w) duszy; dusza zdrowa (a. uzdrowiona); uzdrowienie duszy« [szyk zmienny] (6; 6; 3; 1): aniol twóy ij apoſtolowie/ za tobą ſie przycżynią pilniéy ku panu Iezuſowi/ aby duſſa twoia była vzdrowiona od złego ducha. OpecŻyw 55v; racżi vzdrowić duſzę moię [sana animam meam] bomći naprzeciw tobie grzeſzył. WróbŻołt 40/5, M7v; RejPs 58v; Będzye biádá zdrowiu duſzy/ Nie maſz wiáry ni kárnośći/ Pełeneś fáłſzu chytrośći BielKom D8v; GliczKsiąż P3v; LubPs L2v; BibRadz Ps 41/5; KochPs 60; SkarŻyw 371; CzechEp 362, ReszPrz 228; Zá cżym/ duſzy ſtądby ſię twierdźiło Zdrowie GrabowSet O3, H4v; Kośćioł [...] vżywa podobnych ceremoniy/ w Exorcyzmiech przede krztem/ ná vzdrowienie duſz WujNT 152; JanNKar H.

Wyrażenia: »dusza chora (a. ochorzała), zachorzała (grzechem)« [szyk 5 : 4] (6 : 3): obaczemy záraz/ że tám [w ewanjelijej] wſſyſtkie ſlowá/ ſą lekarſtwem duſſe chorey. Leop * B4v; ochorzáła leży w tobye nędzna duſzá twoiá RejPos 76; Duſzá grzechem záchorzáłá. RejPos 256 marg, C4v, 75 marg; tyc ſą duſze chorey lekárſtwá/ Pokutá y Boże Ciáło. KuczbKat 420, 420; RejZwierc 133, Bbb3.

»dusza cielesna« = dusza przyziemna (1): zebranie tych pyſznych wołow ſzkodzi barzo duſzam cieleſnym wołow pyſznych WróbŻołt 67/31

»lekarstwo (wieczne) duszy; lekarz dusz« (12; 2): [aby] lekárſtwo wietzne Duſzom otrzymáć mogli. KrowObr 95v, 95v [2 r.], 96; Leop B4v; RejPos 75 marg, 327v; Apoſtoły lékárzmi duſz náſzych poczynił ié. BiałKat 381v; KuczbKat 420 [2 r.]; RejZwierc 133, Bbb3b; ArtKanc H6; proſzę ćię/ áby rány twoie/ były lekárſtwem duſzy moiey LatHar 280.

»obrok duszy« (2) : zá nieumieiętnośćią błędy náſtáią/ obroki duſzy twoiey ktore z ſłowá Bożego mieć maż vſtáią SkarJedn 357, 110.

»pokarm (a. nakarmienie), posilenie, obżywienie duszy« [szyk 12 : 4] (10 : 5 :1): KromRozm III O3; BibRadz I *3v; ten chleb ktory ia wam dam/ to ieſt ciáło moie/ ktorego wy przez wiárę vżywáć będzyecie/ ten będzie pokármem duſzy wáſzey/ przez ſpráwę Duchá s. RejPos 82, 82; KuczbKat 185; WujJud 178v, 221; KarnNap D4; CzechEp 135; NiemObr 81; Rácż dáć y pokarm duſzy Słowá naświętſzego/. Bo nie tylko tu z chlebá żywiemy ſámego. ArtKanc T12; wzbudź w ſobie [...] prágnienie tego duſzy twoiey pośilenia LatHar 190, 199 marg, 200 [2 r.]; ſłowo Boże ieſt pokarmem duſz náſzych WysKaz 14.

α. W odniesieniu do Chrystusa (3): DUſſo kriſtowa poſwyᾳcy myα BierRaj 20; HistRzym 6; LatHar 545.
β. O katolickim pojęciu duszy nieśmiertelnej z odcieniem lekceważenia w polemicznym dziele Grzegorza Pawła z Brzezin (82): A to przećiwko Fáłeſnemu zmyśleniu Antykryſtowemu o iego Duſzach/ kthorymi wſzytek Swiát zwiodł GrzegŚm kt; Muśiſz thu ſpiſmá okazáć fáłſz Antykryſtow o duſzy/ kthorą on rozumie być ták w ćiele/ iákoby iáką oſobę w oſobie cżłowiecżey/ cżłowieká w człowieku GrzegŚm A3; Nie do duſz to Kryſtus będźie mowił/ ále do vmárłych GrzegŚm 8; wſzędźie piſmo iáſnie vkázuie żywot wiecżny/ y potępienie wiecżne ćiáłá abo cżłowieká: á nie duſze oſobney. GrzegŚm 18; Antykryſt woła/ wrzeſzcży/ wednie y wnocy zá ſwymi duſzámi/ vkázuiąc fáłeſny żywot ich GrzegŚm 28; duſze/ zá ktore dzwonią y wrzeſzcźą [!] mnimáiąc by chodźiły po kątoch ſtękáiąc/ precż odmiátuiemy. GrzegŚm 29; łotrowi też rzecżono/ á nie duſzy GrzegŚm 34; nie mowámi poſpolitymi tego dowieść máią duſz obrońce/ ále iáſnym textem/ ſąli tákie duſze? iákie ſą? gdźie ſą? GrzegŚm 50; Moizeſz y Heliaſz/ vkazáni byli im od Páná/ á nie duſzá Heliaſzá álbo Moizeſzá: bo duch ćiáłá y kośći niema. GrzegŚm 62, A2v, A3, A3v, A4, 11 (38).
Zwrot: »wymyślić dusze; zmyślona, wymyślona dusza« [szyk 7 : 5] (2; 7: 3): ſproſny Antykryſt/ zwodźił Stany wſzelkie Zmyſlonymi duſzámi GrzegŚm Av; tákie mu y duſze wymyſlił Antykryſt/ áby imi vbogáćił kośćioły ſwe/ y vſtáwicżnie tucżył Kſiężą ſwą. GrzegŚm 16; Abyś obacżył Fáłſz y zdrádę ſproſnych Anthykryſthow/ o ich zmyſlonych Duſzach GrzegŚm 67, A3v, 8, 10, 13, 17, 25 (12).
Wyrażenia: »dusza antychrystowa« (2): Gdźieſz thu ieſt tá duſzá nieśmiertelna Antykryſtowá? GrzegŚm 31, 50.

»fałszywa dusza« (2): choć otych ſwych Fáłſzywych á nieśmierthelnych duſzach twirdzą/ á wżdy żywot nie pobożny wiodą GrzegŚm A2v, 16.

»dusza jaka(ś)« [szyk 19 : 12] (31): wierni nie wiedźieli o iákich duſzach oſobnych/ ále thylko o zmartwychwſtániu y żywoćie wiecżnym GrzegŚm 5; do onego żywotá wiecżnego iedynego przycżynił ſwoy fáłſzywy żywot záras po śmierći iákichśi duſz/ o kthorych nie máſz nic w ſłowie Bożym. GrzegŚm 6; vmárli vſłyſzą głos/ nie duſze iákie żywe/ y ożywą GrzegŚm 8; Mamy ſtánąć wſzyſcy iáwnie (nie potáiemnie iákimi duſzámi) przed ſtolicą Kryſtuſową GrzegŚm 12; ále śię ráduią rádośćią omylną/ iákoby cżłowiek ſzedł duſzą iákąś do niebá żyć żywotem wiecżnym GrzegŚm 29, A3v [2 r.], A4, 5, 6, 8, 9 (32).

γ. Dusza człowieka objawiająca się po śmierci; mara, zjawa (52): nie tilko ſie to dzieciom przydawa ale też ludziem boiaznym, chorim [...] ktorim ſie widzi iakoby zumarłymi mowili, duſze widali cżaſem też y ſwiętich poſtawy, á tho wſzithko duſza ſprawuie boiazna gdzie rozum chorobą zniſzcżony nie rozeznawa obłudy od yſtey rzecży. GlabGad L5v; kxieza powiedaią A czeſto duſſe ſlychaią Czo nárzekaią/ ſtekaią/ A vſpomożenia zadaią. RejKup g7v; KrowObr 75v [2 r.]; BielKron 21, 68; widziałem pod ołtarzem duſze ludzi zábitych dla ſłowá Bożego RejAp 6/9, 60v [2 r.], 113v, 126v, 167v, 168v [2 r.] (10); [duchowie sprzeciwni] vkázowáli [sie im] w oſobach rozlicżnych/ cżyniącz ſie duſzámi/ cżyniącz ſie y inemi oſobámi/ áby iedno zwiedli nędznego cżłowieká RejPos 115v, A5, 6, 163v [4 r.]; GrzegŚm 25, 60 [2 r.]; ModrzBaz 144; Duſzę ſioſtry ſwey Scholáſtiki do niebá idącą widział. SkarŻyw 252, 52 [2 r.], 252, 253, 463; nád wrotami domu iego Duſzá w xtałćie onego vmárłego iádąc imo/ włoczną álbo ſzáblą/ álbo iákim inſzym inſtrumentem/ z czym go ſpalono/ znák vczyniłá StryjKron 155, 156; CzechEp 83; Saulowi vkazáłá [się] duſzá Sámuelowá SkarKaz 119a; WujNT Apoc 6/9, 20/4, s. 885; SkarKaz 119a [2 r.], 119b.
Fraza: »dusza ukazuje się; ukazowanie dusz« (4; 1): duſzá/ vkazáłá ſie ſludze iednemu Kupioſowi/ ktora roſkazáłá dziękowáć Grzegorzowi Papieżowi KrowObr 75v, 75v; duſze ludzkie z Bozkiego roſkazánia y dozwolenia vkázowáć ſię ludźiom mogą/ iáko ſię tu tym Apoſtołom vkazáłá duſzá Moyzeſzowá. SkarKaz 119a, 117a, 119a, Oooob.
Szereg: »dusza abo (i) duch« [szyk 2 : 1] (3): Co ſie też dotycże obiáwienia duchow/ y duſz zmárłych ludźi/ żeby ſie podcżás vkázowáć miáły żywiącym/ proſząc od nich rátunku áby były wybáwione. WujJudConf 204v; SkarKaz 204a [2 r.].
δ. Postać dialogu (5): Duſzá odpowie [Ciału] z żáłośći/ mowiąc: nie przywodź żądośći/ boś przyrzekło w ſwey młodośći/ przy Krztu, cżłonki ſwe martwić/ ku Boskiey woley rządźić. ArtKanc S3v, S3v, S4 [3 r.].
b. Duchy zmarłych; manes Mącz; umbrae Mącz, Cn [tylko w pl] (9): BierRozm 22, 24; Charon [...] Wrótny á przewożnik piekielny/ który duſze przes piekielną rzekę przewodźi. Mącz 51a; Manes [...] Duſze vmárłych Nieboſzczici. Martwi Mącz 207c, 501d; Charon z czarną łodzią tuſz ná porcie ſtoi/ A iuſz ſię y ſam więcey Duſz przewozić boi/ Gdy tyſiąc zá tyſiącem cięniow mu przybywa StryjKron 256; Szedł [Orfeusz] zá nią y do piekłá [...] Nie bał ſie Cerberowéy troiákiéy páſczeki: Duſze nágié iego ſtrón żáłoſnych ſłucháły KochTarn 76; Sczęśliw Pryámus/ wolno teraz chodźi/ Wielki zá ſobą onych duſzorſzak wodźi GórnTroas 15.
Wyrażenie: »blade dusze« (1): Nie pomogą nic ſtroie/ áni te kleynoty/ Ieśliże ſię obroćiſz piekielnymi wroty Ná on świát/ kędy Cháron bláde duſze woźi ZbylPrzyg A3.
2. To, co ożywia ludzi, zwierzęta i rośliny, utożsamiane niekiedy z tchnieniem lub krwią; życie, siły życiowe, zdrowie; anima, spiritus Mącz; vita Vulg (442): HistJóz D3v [2 r.]; WróbŻołt N8v, Ps 118/109; oni ſámi niewiedzą gdy ſie rozlecą ſpołu zduſſámi ich wſſytki ſpráwy RejPs 215; RejKup f2, q7; MurzNT Matth 6/25; Poſtáwyoná yeſt duſſá ma w ręku moich záwżdy [Anima mea in manibus meis semper Vulg Ps 118/109] W niebeſpiecżeńſtwie żywotá trwam tu ná cżás káżdy LubPs bb4, I2, L, R4v, bb4v, gg6; KrowObr C; RejWiz 50v; Oręża y miecze ná drodze przewrotnego/ ále ſtroż duſſe ſwoiey/ dáleko ie omija. Leop Prov 22/5, 2.Par 1/16, Prov 6/26, Luc 14/26; RejZwierz 102v; Czemuż mam ćiáło moie bráć w zęby ſwe? á duſzę ſwą kłáſć w ręku moich? (marg) To ieſt/ Nie ták ſobie wielce ważę zdrowia ſwego ábym ie ſobie zachowáć chćiał [...] (‒) BibRadz Iob 13/14; Ktory pozoſtánie w mieśćie tym zdechnie morem/ miecżem/ y głodem/ á ktory wynidźie [...] żyw zoſthánie/ á duſzá iego będźie mu zá korzyść iego. BibRadz Ier 21/9; A wſzákoſz nie będźiećie ieść mięſá z duſzą iego/ ktora ieſt kreẃ iego. BibRadz 9/4, Ion 1/14, s. I 471a marg, Sap 16/14; Iżeś nie żądał według ſłowá ludzkiego bogáctwá álbo długiego zdrowia/ tákież duſze nieprzyiacioł twoich/ vcżyniłem tobie według ſłow twoich BielKron 67v; Hipárchus/ Leucypus powiedáli być duſzę ciepłość przyrodżoną/ po łáćinie ſpiritum feruidum, k temu też Stoicy przyſtawáli. Anáxágorás/ Dyogenes Anáxymenes/ powiedáli duſzę być wiátr ktorym dychamy. Warro powiedał być duſzę wiátr w vſciech napirwey vwrzáły/ ná płucach miárą ſpráwiony/ á s ſerca ſie w ine cżłonki roźlewáć. [...] Empedokles powiedał być duſzę kreẃ ciepłą/według Moiżeſzá/ przeto Zydowie ze krwią nie iadáią [...] wſzákże ktemu ciągną wſzyſcy/ iż duſzá ieſt nieiáka moc przyrodzona ku ruſzániu ciáłá. Aryſtoteles [...] nápiſał być duſzę Entelechia nowym imieniem/ ſcilicet, perfectionem corporis naturalis organici potentia vitam habentis, dantem illi principium intelligendi, ſentiendi, et mouendi, nie piſząc o niey gruntownie/ iedno affekty. BielKron 127v; SienLek 104; RejAp 101; RejPos 217, 332, 343; Azaſz duſzá nie ieſt waźnieyſza niſz pokarm? [Vulg Matth 6/25] [...] Thu duſzá známionuie żywot GrzegŚm 27, A2v, 23, 26 [4 r.], 27; duſzá káżdego ćiáłá krew iego ieſt/ káżdy iedzący ią wykorzenion będźie. BudBib Lev 17/14; Tylko ſię mocno (trzymay) ábyś krwie nie iadł/ bo krew ieſt duſza BudBib Deut 12/23, Lev 17/11 [2 r.], 14, Deut 12/23, s. I 182a marg, 4.Reg 1/13 [2 r.] (15); BudNT Matth 6/25; ModrzBaz 68; To ſą náſze zabáwy/ poki topor ostry W modrzewiu nie námáca duſze ktorey ſioſtry. KochDryas A3v; SkarŻyw 141; KochFr 42, 111; Smutne Hamadriades duſze leśnych drżęniow/ Odeſzły ćiał drzewiánych y dąbrownych cięniow. KlonŻal Bv; Driades duſze álbo boginie drzewne. KlonŻal Bv marg; gdy Wiedmy Theſsálſkie doſtáły Swieżego trupá/ á cżártow zwołáły/ Fáłſzywą duſzę podmiátáią w ciáło/ Pochwili poyrzyſz álić ono wſtáło. KochSz B4; KochPieś 45; PudłFr 19; GrochKal 6; GórnTroas 49; GrabowSet H, O4 [2 r.]; Rázem mię ſczęśćié mégo wſzyſtkiégo kochánia Zbáwiło/ duſzę tylko przy mnie zoſtáwiwſzy KochFrag 53; LatHar 644; KołakSzczęśl Bv; Ktoby nálazł duſzę (marg) zdrowie ábo żywot. (‒) ſwoię/ ſtráći ią WujNT Matth 10/39; Ieſli kto idźie do mnie/ á nie ma w nienawiśći oycá ſwego y mátki/ y żony y dźieći/ y bráćiey y śioſtr/ ieſzcze też y duſze ſwoiey (marg) żywotá ábo zdrowia ſwego. (‒) nie może być vczniem moim. WujNT Luc 14/26; widzę iż z ſzkodą/ y z wielką vtrátą nie tylko towáru y okrętu/ ále też duſz náſzych będźie to iáchánie. WujNT Act 27/10, Matth 6/25 [2 r.], 16/26 [2 r.], Mar 8/36, 37, Luc 12/22 (18); W beſtyách z ćiáłá ſię duſzá ktorą żyią rodźi y z ćiáłem vmiera SkarKaz 208a; bydło dobre ſwoie ćieleſne/ z przyrodzoney ſkłonnośći obmyśla/ y o nie ſię ſtára: o duſzę ktorey nie ma wieczney y rozumney/ nie dbáiąc. SkarKazSej 658a; KlonWor 24.

W przeciwstawieniu (1): wladąm yuż lepiey ſobą Bo acz cziało mało mdleie Lecz Duſſa mjła trzezwieye RejKup ſ7v.

W porównaniu (1): Iob mowi Iákoby wiátr ieſt duſzá moiá [quia ventus est vita mea Vulg Iob 7/7] HistRzym 111v.

W formule zapewnienia (4): przez zdrowie twe/ y przez zdrowie duſſe twey nie vczynię tego [per salutem tuam, et per salutem animae tuae] Leop 2.Reg 11/11; BudNT 2.Cor 1/23 [idem WujNT], Am 6/8; ia świádkiem ſobie wzywam Bogá ná duſzę moię/ iż folguiąc wam ieſzczem nie przyſzedł do Korynthu WujNT 2.Cor 1/23.

Przysłowie: Trudno wytrwáć o iednéy duſzy człowiekowi. Bo iedná ma być w ćiele/ á druga w kálecie/ Krom téy trudno/ krom owéy źle żyć/ iáko wiéćie. KochFr 111.
Frazy: »jest [w kim, w czym] (ledwa, ledwie a. ledwie żywa) dusza« [szyk zmienny] (9): Wężá śnieg był wielki záſtał/ Iż śię do iámy nie ſchował: Y ták go źimá zmorzyłá/ Iż w nim ledwe duſzá byłá. BierEz M3; gdy kto vłowi źwierzę álbo ptaká/ wypuść kreẃ z niego w zyemię á zakriy/ á ze krwią go nie iedz/ bo we krwi duſzá iego ieſt. BielKron 36v; dziwowáłá ſie iemu ták bárzo/ iż w niey ledwa duſzá byłá. BielKron 78; Położyć mu ná vſtá álbo pierza lekkiego [...] co ieſli ſye będźie ruſzáło/ znák iż ći w nim duſzá ieſt. Albo wody w czáſzy ná pierśiach poſtáwić/ ieſtli duſzá/ nie ſtánieć ſpokoiem. SienLek 60v; GrzegŚm 27; Bo duſzá káżdego ćiáłá we krwi ieſt [anima carnis in sanguine est] BudBib Lev 17/11; WujNT Act 20/10; Przecż we mnie ſerce táie duſzá ledwie żywa/ Y oko ſię me łzámi częſtymi zálewa. CzahTr C2.

»dusza rozwodzi się z ciałem, wychodzi z ciała« [szyk zmienny] (1 : 1): gdy duſzá iey miáłá wynidź z ciáłá (bo támże vmárłá) wezwáłá imię iego Benoni BibRadz Gen 35/18; Inſze źwierzętá wyrodny ſtrách ſuſzy Gdy ſię więc z ćiáłem rozwieść przydzie duſzy. Lábęc krzykliwie gardłecżkiem przebiera Kiedy vmiera. KlonŻal A4v.

»dusza ustaje (a. ustawa), władzej zbywa« [szyk zmienny] (7 : 1): iuż ſnadz y duſſe ich były vſtáły przed niedoſtátkiem żywnoſći pokármu iem potrzebnego. RejPs 160, 181v; LubPs bb2v; Byli głodnemi y prágnącemi ták iż w nich vſtawáłá duſzá ich. BibRadz Ps 107/5, Ion 2/8; O Pánie wſpomoż/ duſzá władzey zbywa. GrabowSet Q4, S2v; miáſto poćiechy śleſz á dopuſczaſz ná mię co mię ſmęći á trapi/ w których ciężkośćiach práwie vſtawa duſzá moiá SiebRozmyśl E4v.

»wroci się (a. wrociła) dusza« [w tym: do czego (3), w co (2), w kogo (1)]; przywrocic duszę [komu]« [szyk zmienny] (9; 1): reſtitue animam meam [...] Miły panie y kiedyż na mię wezrzyſz racży przywrocić duſzę moię mnie WróbŻołt 34/17; GrzegŚm 50 [2 r.]; Iehowo Boże moy/ niech ſię wroći proſzę duſzá dziećięćia tego do wnętrza iego. Y wysłuchał lehowá głos Elijaſzow/ y wroćiłá ſię duſzá dziećięciá do wnętrza iego/ y ożyło. BudBib 1.Reg 17/21, 1.Reg 17/22; HistHel B3 [2 r.]; gdy vmárłego v nog ćiáłá świętego położyli/ ná dotknienie ſamo/ duſzá ſię weń wroćiłá. SkarŻyw 455.

Zwroty:»bez (krom, przez) dusze (być), leżeć, paść, zostać« [szyk zmienny] (10 :1: 1 : 1): Vpadł cżłowiek ná kámień rozbił ſobie głowę/ Sciął zęby/ záwárł ocży/ y wnet ſtráćił mowę. Trzęſie go przewracáiąc/ á on iuż przez duſze RejWiz 126; Padł iey v nog ſzczed/ y vmárł: Walał ſie przed iey nogámi/ y leżał bez duſſe y mizerny á bydny. Leop Iudic 5/27; Pádła thedy wnet v nog iego bez duſze/ á wſzedſzy młodźieńcy ználeźli ią vmárłą BibRadz Act 5/10; Tedy wodá niema y bez duſze [Aqua muta et sine anima] ná roſkazánie Boſkie zrodziłá zwierzętá BibRadz 4.Ezdr 6/48; Inanimis, Bez duſze. Mącz 10b; tedyby woleli być zábitemi y krom duſze/ niżby zwyćięſtwa pozwolić mieli. KwiatKsiąż N2; nie wſtyda ſię mowić ku temu co ieſt bes duſze [Non erubescit inanimatum alloqui PolAnt]. BudBib Sap 13/17; Dziwna rzecż ono dzyecyę/ co bez duſze było/ Ná prośbę Heliaſzá nátychmiaſt ożyło. HistHel B3; SkarŻyw 69; Calep 516b; Podobien rzecżom/ żywot náſz/ tákowym/ Bo iuż bez duſze/ co oto był zdrowym GrabowSet S2v; KmitaSpit C; PudłDydo B3.

»czyhać, zasadzić się na [czyją] duszę« (2 : 1): od ludźi kreẃ wylewáiących záchoway mię. Abowiem otho czyháią ná duſzę moię BibRadz Ps 58/4, Ps 39/15; oto záſádzili ſię ná duſzę moię BudBib Ps 58/4.

»dać, darować [komu] duszę; darować [kogo] duszą« [szyk zmienny] (1 : 1; 1): Rzekłá Heſter/ ieſlim łáſkę nálázłá przed ocżymá twemi/ dáruy mię duſzą moią y ludu mego/ byſmy nie zginęli [dona mihi animam meam Vulg Esth 7/3]. BielKron 115; dałem ći duſzę twoię zá korzyść BudBib Ier 45/5; SkarŻyw 251.

»grzeszyć na duszę swoję, przeciw (swej) duszy« = narażać swe życie (2 : 2): Strách krolewſki iáko Lew/ gdy rykiem zágłuſzy/ Kto krolá w gniew záwodzi/ grzeſzy przećiw duſzy [Vulg Prov 20/2] BielKom C; BibRadz Hab 2/10; kto iy [gniew krolewski] pobudza grzeſzy na duſzę ſwoię. BudBib Prov 20/2; SkarKazSej 692b.

»[w kim] dusze mało (ostawa) (a. ledwie dusza dostaje); ledwie (a. mało) czuć (a. mieć) w sobie dusze, nie znać swojej dusze; ledwie przy duszy być« [szyk zmienny] (5; 3; 1; 1): przed ſtráchem ręki twoiey y duſſe máło wemnie oſtáwa. RejPs 59v; teraż mam duſze mało Czom ſie tak przelękła była Aż mię febra przeraziła RejJóz H2; mało cżuię duſze wemnie RejJóz P5v, G6v, N6v, P2v; przed ſtráchem ledwie iuż przy duſzy byli. KochPs 159; Iuż mi śił ledwé/ y duſze doſtanie KochPs 208; KochTr 17; Zniſzcżałem iuż /przeto/ duſze nie znam ſwoiey/ Day śmierć/ możeli być/ Pánie/ [...] Albo kaźni vlży GrabowSet Bv.

»mieć (w sobie), mający duszę; duszą żywiący« [szyk zmienny] (10 : 2; 3): Rachel mathki/ ſmętne narzekanie [...] Iuż nie cżuię mamli duſzę Wſzak ledwie ſie ſama ruſzę RejJóz B6; Niech wody hoynie zrodzą płod máiący duſzę żywą [animae viventis PolAnt] BibRadz Gen 1/20; wſzelkiey rzeczy rucháiącey ſię ná źiemi/ ktora iedno ma w ſobie duſzę żywiącą [in quo anima vivens PolAnt]/ źiele káżde źielone będźie ku pokármowi, BibRadz Gen 1/30, Gen 2/19; Animalis Zywiący/ to co duſzę ma. Mącz 10a; RejAp 73v; GrzegŚm 23; niech płodzą wody płod duſzą żywiący BudBib Gen 1/20; BudNT Apoc 8/8; CzechEp 295; GórnRozm E3v; Lutnia. W Leśie/ pókim duſzę miáłá/ Nigdym ſye ſłyſzeć nie dáłá PudłFr 19; KołakCath B3v; WujNT 1.Cor 15/46, s. 783.

»ob(o)wiązać duszę swoję (a. swą); obowiązać się na duszę swoję (a. swą)« (8; 1): Mąſz [...] obwięzuiąc obwiązánim duſzę ſwoię/ nie złamie słowá ſwego/ wſzytko iáko wyſzło z vſt iego vcżyni. BudBib Num 30/2; káżde o obowiązánie [!] ktorym ſię obowiązáłá ná duſzę ſwoię mocne będzie BudBib Num 30/4; tedy ważyć będą ſluby iey/ y obowiąſki iey ktoremi obowiązáłá duſzę ſwą ſtać będą. BudBib Num 30/7, Num 30/4, 5, 6, 8, 9, 10.

»duszę położyć, kłaść (a. pokładać), (wy)da(wa)ć, ofiarować« = ponere animam suam pro aliquo Vulg [w tym: za kogo (16), za co (13), dla kogo (2), dla czego (1)] [szyk zmienny] (23 : 13 : 10 : 1): Iezu ktorys więthſzey miłoſci być nievkazał/ iedno kiedy ktho za przijaciele ſwoie położyłby duſzę [Vulg Ioann 15/13] TarDuch C; LubPs Lv marg, Z6v; Rzekł mu [Chrystusowi] Piotr: [...] duſſę moię położę zá ćię. Odpowiedział mu Iezus: Zywot ſwoy zá mię położyſz? Leop Ioann 13/37; Potymeſmy poználi miłość Bożą/ że on duſzę ſwą zá nas położył: my thakież mamy kłáść duſſę ſwą zá bráćią. Leop 1.Ioann 3/16, Philipp 2/30, 1.Ioann 3/16, k. AAA4v.; BibRadz Is 53/10; iákoż kto kogo więcey vmiłowáć może/ iedno gdy ktho zá kogo położy duſzę ſwoię. RejAp 8; [pasterz] powinien duſzę ſwoię/ tho ieſt/ gárdło y zdrowie ſwoie położyć przy owiecżkach ſwoich. RejPos 122v, 112v, 122 [2 r.], 122v [2 r.], 123v [2 r.], 136 (14); GrzegŚm 26 [2 r.]; RejPosWstaw 1434 [2 r.]; Chriſtyánin práwy/ rácżey ma ſam prześládowánie ćierpieć/ y rácżey duſzę ſwą położyć/ niżby ábo kiedy miał kogo prześládowáć/ ábo mu zdrowie iego odeymowáć CzechEp 16; ArtKanc E10v, N15v, P5; Kiedybym mógł odkupić śmierćią zgubę twoię/ Położyłbym prawdźiwie zá ćię duſzę moię. Odkupiłbym mą śmierćią twoię śmierć żáłoſną ZawJeft 41; KochFrag 45; dla wyznánia y obrony ktoregożkolwiek ártykułu Kátholickiey wiáry/ ráczey vmrzeć mamy/ á niżli ſię go záprzeć. A toć ieſt duſzę kłáść dla Chriſtuſá y dla Ewángeliey. WujNT 155; á duſzę moię (marg) zdrowie moie. ( — ) kłádę zá owce WujNT Ioann 10/15, Matth 20/28, Mar 10/45, s. 346, Ioann 10/11, 17 (13).

»posilić duszę (a. na duszy); posilenie dusze« (2; 1): Wſſyſtek lud iego łkáiący/ y ſzukáiący chlebá: dáli wſſelákie koſſtowne rzecży zá iadło ná poſilenie duſſe. Leop Ier 1/11; nábywáli iádła ſobie/ áby byli poſilili duſſę ſwoię. Leop Ier 1/19; BudBib Ps 137/3.

»o duszę [czyją] stać; żądać [czyjej] duszy« [szyk zmienny] (2; 1): pan voyewoda niezada syenkowey dvſche y yego ſkazi. LibLeg 11/49v; Niech będą záwſtydzeni y poháńbieni/ ktorzy ſtoią o duſzę moię [qui quaerunt animam meam Vulg Ps 39/15] LatHar 178, 163.

»strzec na duszę [czyją]; podstrzegać dusze [czyjej]« (2; 1): qui cuſtodiebant animam meam: conſlilium fecerunt in vnum [...] ći ktorży podſtrzegali duſze moiey cżynili radę ſpołem WróbŻołt 70/10; LubPs A3, A4v.

»szukać dusze [czyjej]; szukający dusze [czyjej]« [szyk zmienny] (37 : 5): TarDuch D8, E, E3v; Confundantur et reuereantur: querentes animam meam. Niechay ſie żaſromaią y niech ſie zlękną ktorzy ſzukáią duſze moiey. WróbŻołt 34/4, 37/13, 85/14; iuſz ſą pomarli/ którzy dziéćięćiu o żywot ſtali (marg) ſzukali duſze dziéćięćyi (‒) MurzNT Matth 2/21; LubPs I2v, K3v, N6, T2; Leop 1.Reg 20/1, 2.Reg 4/8, Ps 37/13, 85/14 (8); BibRadz Ps 34/4, Ier 21/7; proroki twoie pobili/ iednom ſam zoſtał/ y to mey duſze ſzukáią [Vulg 3.Reg 19/10] BielKron 85, 29, 66v, 71v, 72; GrzegŚm 23; BudBib 1.Reg 22/23 [2 r.], 2.Reg 4/8, Ps 85/14, Ier 21/7, 44/30 (8); Pánie/ proroki twoie po zábijáli/ y ołtarze twe poroſkopywáli/ á oſtałem ſię iá ieden/ y ſzukáią duſze moiey. BudNT Rom 11/3, Matth 2/20; KochPs 9, 102; Záſię Hebraiſmus, ábo ſpoſob Zydowſkiey mowy ieſt. Synowie oblubieńcá/ miáſto ſwátow/ ábo goduiących. Szukáć czyiey duſze/ miáſto chćieć go zábić. WujNT przedm 20, Matth 2/20, Rom 11/3.

»duszę (swoję) (s-, u-, za-)traćić, zagładzić« [w tym: dla kogo (9)] [szyk zmienny] (16 : 1): MurzNT Luc 9/24; KrowObr C; ktory cudzołożnikiem ieſt/ prze niedoſtháthek ſercá ſwoiego/ ſtráći duſſę ſwoię Leop Prov 6/32; BielKron 71v; ktoć miłuie duſzę ſwą vtráći ią [Vulg Ioann 12/25] GrzegŚm 26, 26 [2 r.], 46; BudBib Prov 6/32; BudNT Luc 9/24; SkarŻyw 141; StryjKron 602; WerKaz 295; Ktoby nálazł duſzę (marg) zdrowie ábo żywot. (‒) ſwoię/ ſtráći ią WujNT Matth 10/39, Matth 16/25, Mar 8/35, Luc 9/24.

»z dusze się wylęknąć; z dusze (jest) wylękniony (a. wylękły)« [szyk zmienny] (1 : 2): Oto yużem nędznicżek yeſt ták vtrapyony/ A práwye od młodośći z duſſe wylęknyony LubPs T4; Thak iż ſię ludźie z duſze wylękną/ przed ſtráchem y oczekawániem nieſzczęśćia przychodzącego ná okrąg źiemie BibRadz Luc 21/26; OrzJan 136.

»duszę [w kim] wzbudzać« (1): Wſzytko moc twoiá Pánie y ſłowo rządźiło/ Ciáłá ktory zábijaſz/ śmierći ie w moc dáiąc/ Co nie były/ żyć każeſz/ duſze w nich wzbudzáiąc. GrabowSet E.

»(w sobie) duszę zataić; dusza się utaiła« [szyk zmienny] (3; 1): Gdy niedźwieć wźiął łowcá w łápy. Lowiec ſie tego domyſlił/ Iż w ſobie duſzę zátáił: By go niedźwiedź zdechłym mniemał. BierEz I4v; RejFig Cc6; Animam opprimere. Zátayić w ſobie duſzę. Mącz 10b; vmárłych ćiáłá chowáli do trzech dni/ zaby ſie w ćiele duſzá vtháiłá/ prze wielką niemoc á mdłość HistRzym 17.

»(po)zbawić [kogo] dusze« [szyk zmienny] (3): Acz ſie przed nim barzo plawil Malo go [rycerza] duſſe niezbawil RejRozm w. 16; RejWiz 123; znowu ná mię wſtáli Swowolni ludźie/ y zuchwáli: Chcąc mię pozbáwić duſze moiéy. KochPs 129.

»zbawić (a. wýbawić), zachować, uzdrowić, wyswobodzić duszę [czyją]« [szyk zmienny] (15 : 13: 1 : 1): Abowięm ktoby chciáł zachować duſzę ſwoię zatraći ią MurzNT Luc 9/24; LubPs Q4v; dzwięk trąby ſlyſſał/ á nieopátrzył ſie/ krew iego ná nim będzie. Ale ieſli ſie opátrzy/ duſſę ſwoię zbáwi Leop Ez 33/5, Ez 33/9; BibRadz Luc 17/33, Is 47/14; Záſmućiłeś dziś twarzy wſzech ktorzy vzdrowili duſzę twoię [Vulg 2.Reg 19/6] BielKron 72v; RejAp 83, 135; RejPos 84v, 123, 123v, 189, 236v; GrzegŚm 26, 46 [2 r.]; RejZwierc 88; BudBib Ez 14/14, 20; BudNT Luc 9/24; CzechEp 51; Odpuśći chudemu/ y do niedoſtátku przywiedźionemu/ á duſze nędznikow wybáwi. [Vulg Ps 71/13] LatHar 399; ktoby chciał záchowáć duſzę ſwoię (marg) to iest, żywot ſwoy. (‒)/ ſtráći ią WujNT Matth 16/25, s. 152, Mar 8/35, Luc 6/9, 9/24, 17/33; WysKaz 12.

Wyrażenia: »dusza człowiecza« (2): Endelechia [...] Wieczne á bez przeſtanku ruſzánie ſámo z ſwey mocy/ yáko yeſt duſzá człowiecza Mącz 103d; Droga ná okup duſzá ieſt człowiecza: [...] prozna o tym piecza/ Aby kto śmierći mógł ſye vwárowáć/ Y żyć ná wieki KochPs 73.

»[czyja] dusza za [czyją] duszę, dusza [czyja] miasto dusze [czyjej]« [szyk zmienny] (6 : 4): iżeś wypuśćił mężá bluźniwego/ będzye twoiá duſzá zá iego/ on cię zábije. [Vulg 3.Reg 20/43] BielKron 85v, 71v [2 r.], 85v; ſtrzeż mężá tego/ (bo) ieſli go vpuśćiſz/ tedy duſzá twoiá będzie miaſto duſze iego/ álbo tálánt śrebrá odważyſz. BudBib 3.Reg 20/40, 3.Reg 20/40, 43 [2 r.]; BY bóg duſzę zá duſzę chćiał od nas przijmowáć/ A mógł człowiek ſwym zdrowiem cudzé odkupowáć [...] Dáłá bych byłá wſzytko/ mężu móy/ dla ćiebie. KochFr 70, 70.

»połowica dusze« [w tym: stracić połowicę dusze (2), wziąć połowicę dusze (1)] [szyk 3 : 1] (4): iużem ſtráćiłá iedyną nádzieię mą/ połowice [!] duſze moiey/ brátá mego iedynego. HistRzym 33, 126; Wźięłáś mi zgołá mówiąc/ duſze połowicę: Oſtátek przy mnie zoſtał ná wieczną teſknicę. KochTr 13; KochWz 139.

»prozne dusze kości« (1): Wrzuć w morze/ kto przyiaćiéł/ prózné duſze kośći: Owá mię tám/ choć martwo/ byſtré nawáłnośći Donioſą/ gdźie żywégo ſczęśćié miéć niechćiáło KochPam 87.

»prawie obumarła dusza« (1): Táć mye záwżdy nádzyeyá twa łáſkáwye cyeſſyłá/ Práwye obumárłą duſſę we mnie ożywiłá LubPs bb.

Szeregi: »dusza albo duch« (1): tu nie mowi nic Kryſtus o Duſzy álbo Duchu/ ktory ieſt tchnienie żywotá GrzegŚm 18.

»dusza i krew« [szyk 2 : 1] (3): A tę wiárę aż do iednego ſpieniá nienaruſzoną chowáć będę/ y też do duſze y krwie twierdzić/ bronić y opowiedáć. KrowObr 41, 42; Ták lichwiarz otrzáſkány/ doić nie przeſtánie; Aż w żyłách krwie y duſze/ áż w kośćiách nieſtánie Szpiku wyſchłych: dopiero zemdlony vpada Lichwodawcá: lichwiarz z nim żywotá poſtrada. KlonWor 76.

»dusza abo zdrowie« (1): w ktorego ręku ſą duſze/ ábo zdrowie y żywot wiernych chwalcow iego [Vulg Sap 3/1] CzechRozm 230.

»dusza albo (i) żywot« (3): LubPs H2; A tho záchowywánie duſze álbo żywotá/ ták nadobnie wyráźił Páweł święty GrzegŚm 27; RejPosWstaw [1434].

W przen (48): Ale iuz niewczas narzekać Iedno pewney ſmierczy czekać. Byegay ale mile Chłopię Iż wzdy czem duſſą zakropię. Znaydzy iakiego Doctora [...] Owa ieſcze Czo poradzy RejKup f5v; [krew] káżdą obfitość/ w przyrodzeniu mnoży/ Gdyż ią zową ſankámi/ co ſie duſzá wozi. RejZwierz 53; BibRadz Ps 73/19; KlonFlis E4v.
Frazy: »dusza [w kim] mdleje (a. omdlewa, a. zemdlała), ochorzała, zmartwiała, zdrętwiała, więdnie« [szyk zmienny] (4 : 1 : 1 : 1 : 1) : anima corum in ipſis deficit [...] ich duſza w nich zdrętwiała. WróbŻołt 106/5; duſza ich w cięſzkoſciach zmartwiała. WróbŻołt 106/26; RejKup n5; LubPs Y5v; theraz we mnie ſámym iuż więdnie duſſá moiá/ y opánowáły mię dni vdręcżenia. Leop Iob 30/16; iuż we mnie ták ochorzáłá przed ſmętkiem duſzá moiá/ iż ledwe może zawołáć do ciebie nędzny ięzyk moy. RejPos 327v; BudBib Ier 15/9; KochPs 180.

»dusza [w kogo] wległa, wstąpiła, [w kim] otrzeźwiała« [szyk zmienny] (1 : 1 : 2): Dopiero w mię duſza wległa Kiedy iuż ona przybiegła RejJóz G8; prawie w kazdym duſza/ teraz otrzezwiała RejJóz P6v; RejKup r4; Poźrzał nędznik ná ſtronę áno ſie cień ruſza/ Toż dopirko ná poły wſtąpiłá weń duſzá. RejWiz 84v.

Zwroty: »śrzod żył czuć duszę« (1): Tobie/ zá to/ że wżdy/ śrzod żył/ cżuię duſzę/ Pod kośćiámi ſwymi: dźiękowáć ia muſzę. GrabowSet R4v.

»drgnąć duszą« (1): Ale iſczie theras febra Garbuie cię miaſto ſrzebra. A miaſto złota drgnies duſzą Nyzlić ſię ſnim zbanku ruſzą. RejKup f4v.

»mieść się, wyciągnąć rękę na (swą) duszę« (1 : 1): Té rzeczy mię przywodzą/ ábym wyćiągnéłá Rękę ſwoię ná duſzę/ tym wſzégo zniknęłá. GosłCast 33; Niemiec ſie ná ſwą duſzę GosłCast 48.

»posłać duszę na wiatr« = zabić (1): Owo kilkádźieśiąt duſz ná wiátr poſłał żywych KmitaSpit B4v.

»wydrzeć (a. wyjmować, a. zgładzić) [z kogo] duszę; [kogo] z dusze złupić (a. wyzuć)« [szyk zmienny] (4; 2): ieſliby ſtroż vyźrzał miecż przychodzący/ á nie zátrąbił w trąbę: á lud by ſie nieoſtrzegł/ y przyſſedłby miecż/ y zgłádziłby ſnich duſſę: on iśćie [...] poiman ieſt Leop Ez 33/6; nie mnimay być iedno to miłoſierdzie ábo iáłmużná/ iż kęs chlebá podaſz vbogiemu/ á z drugiegobyś rad wydárł y duſzę iego. RejPos 163; Y mądry vmrze/ á vmrze y głupi/ Iednáko z duſze śmierć obudwu złupi KochPs 73; ZawJeft 40; LatHar 638; Vcżyni ćię żebrakiem: á iż ták rzec muſzę/ Krew y pot twoy wypiie/ wydrze z ćiebie duſzę? KlonWor 75.

»wylać duszę« [szyk zmienny] (4): Wyleią duſze ná okrutné miecze/ A martwé członki źwiérż głodny rozwlecze [Vulg Ps 62/11] KochPs 90; GrochKal 7; mężnie z plácu ſpiéráiąc pogány/ Duſzę cną wylał przez poczćiwe rány. KochFrag 30; padł zmordowány/ Wylał duſzę ná źiemię przez okrutne rány. KmitaSpit C2.

»duszę wystraszyć, wypłoszyć, wyciskać, wygnać, wypędzić, wytłoczyć, wytrząść« [w tym: z kogo (6), z ciała (3)] [szyk zmienny] (4 : 3 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1): [prętkie a nagłe lekarstwo dawał] młodemu a zbitemu cżlowiekowi/ tak iż mało s niego duſze niewygnał ForCnR D3; RejKup c3v, g8v; Potym ſmierć márnie s ciáłá duſzę precż wypłoſzy BielKom E5v; LubPs hh5; BielKron nlb 5; zátym go zá gárdło vchwyćiwſzy/ nieináczey iáko Hercules Anteuſá ták długo duśił/ áſz ná onym plácu duſzę z niego wytłoczył. StryjKron 136, 231; LatHar 253; Kártadulowie ſámi/ ći ſię mężnie bili/ Iednák z wielu do niebá duſz z nich wyſtráſzyli KmitaSpit C5; CzahTr K4; KlonWor 69.

»zapłacić duszą« (1): A ktorzy tego nie zápłácą duſzą/ Pewnie ſromotny tył podawáć muſzą. GrochKal 28.

»zestawić się o duszę« (1): záſtáwili ſie żydowie o duſſe ſwe/ wybiwſzy nieprzyiaćiołj y przenáſládowniki ſwoie Leop Esth 9/16.

»zwać [kogo] duszą swoją« (1): Był powinny krwią Ceſarzowi [...] y tak ſię wnim kochał/ iſz go inácżey niezwał/ iedno duſzą ſwoią. SkarŻyw 575.

Wyrażenia: »duszo moja« = mój miły (1): Stáchniczku duſzo moiá KochFr 55.

»prędkonoga dusza« (1): dla byſtrey kuſze/ Iáſzcżor mu ſtrzeże mocny prętkonogiey duſze. KmitaSpit 2.

a. W tekstach biblijnych: gardło, wnętrzności uważane ze siedzibę życia w człowieku (22): LubPs Y; przeniknął miecż áż do duſſe? Leop Ier 4/10; Cżłowiek opiły przewrotnym ieſt á hárdy [...] otwarza duſzę ſwą iáko grob/ á ieſth iáko śmierć nie náſycony BibRadz Hab 2/5; gdy ſię ſni prágnącemu że pije/ tedy ocućiwſzy ſię áż ieſt prágnący y duſza iego prágnie BudBib Is 29/8, Is 29/8.
Zwroty: »duszę [czyją] nasycić, napełnić; jeść do sytości dusze« [szyk zmienny] (3 : 1; 1): Y zaſz wydrzeſz Lwicy łup/ á duſſę Lwiąt iey náſyćiſz [animam catulorum eius implebis]? Leop Iob 38/39; Spráwiedliwy ie/ á náſyca duſſę ſwoię [replet animam suam]: ále brzuch bezbożnych/ nienáſycony Leop Prov 13/25, Prov 6/30; Nie pocżytáią złodzieiowi gdy vkrádnie áby nápełnił duſzę ſwoię/ bo łáknął. BudBib Prov 6/30, Prov 13/25.

»przyszły (a. weszły), wbiegły, przeniknęły, ogarnęły wody aż do (ku) dusze (mojej)« [szyk zmienny] (5 : 1 : 1 : 1): Zbáw ij vzdrow mię boże moy/ botz iuż przyſſly wody aże ku duſſy meé [Vulg Ps 68/2] OpecŻyw 115v; TarDuch A5v; MurzHist Lv; LubPs P6v; Ogárnęły mię wody áż ku duſzy moiey BibRadz Ion 2/6, Ps 68/2; BudBib Ps 68/2; JanNKarGórn G4v

W przen (5): A ná końiec y Piekłu duſzę przypiſuie piſmo: powiedáiąc/ Ze Piekło rozwárło duſzę ſwoię [Vulg Is 5/14] GrzegŚm 24; WerGośc 213.
Fraza: »nasyci się, będzie nasycona dusza [czyja]« (1 : 1): przywiodę záś lud Izráelſki do mieſkánia iego/ y będzie ſie páſał ná gorze Kármelu/ y Báſan/ á ná gorze Effráim y Gáláád náſyći ſie duſſá iego Leop Ier 50/19 [idem] BibRadz Ier 50/19.
3. Zespół cech psychicznych człowieka; rozum, wola, uczucia; usposobienie, charakter, natura; anima, spiritus Mącz, Cn; animus BartBydg; affectus Calep (618): duſſe ich nie ſą w ijch ciele/ ale wciele ij w ranach Iezuſa milego przez rozmyſlanije. OpecŻywPrzedm C3v, C3; iéy duſſa nie byla przy niéy/ ale gdzie iey miſtrz ij miloſnik był OpecŻyw 165v, 147, 159v [2 r.], 160v, 188v; PatKaz III 127; HistJóz C2v; Animus, dusha, anima mens, mysl; ratio rozvm BartBydg 10b; BielŻyw 45; gdy ſie duſza rozumem robiąc vpraczuie w cżuynoſci tedi w ſpaniu bierze odpocżynienie. GlabGad Lv; Tym też obycżaiem y cżłowieka ſtworził na ktorego twarzi y też poſtawie, napiſał znamiona woley duſze iego, aby thak ktho vmie po nich ſie znamionował á obacżał dobroć albo złoſć duſzną. GlabGad L8, A2 [2 r.], L3v, L4, L8, Mv; WróbŻołt nn7v; RejPs 38v, 43, 66, 128, 137v (6); RejJóz F4v, N7v; RejKup o7; Modlitwá [jest] wſſelkye ćwiczenye duſſe/ myſląc/ cztąc/ ſlucháyąc/ modląc ſye KromRozm I I2v; LubPs B4v, F3v, G3v, V4, ffv (7); duſzá ſtolec pirwſzy w głowie ofádziłá/ A potym ſie po wſzytkim ciele rozſzyrzyłá. RejWiz 120; Boć nápełnioná ieſt wſſyſtkim złym duſſá moiá/ á żywoth moy przybliżył ſie piekłu Leop Ps 87/5; Duſſá bezbożnego pożąda złego/ nie ſmiłuie ſie nád bliźnim ſwoim. Leop Prov 21/10; Oderwan ieſt by złość nieodmieniłá rozumu iego/ ábo żeby obłudność nie zwiodłá duſſe iego. Bo vrok omylnośći/ záćmiwa dobre rzecży/ á nieuſtáwicżność żądliwośći/ przewraca ſmyſl bez złośći. Leop Sap 4/11, Cant 1/7, Sap 4/14, Eccli 6/2, BBB3; KochZuz A3v; Oto ſię hárdźie ſtáwi ten ktorego duſzá nie ieſt práwa BibRadz Hab 2/4, Ps 6/4, 143/11, Cant 1/6, Ioann 10/24, Acto 15/24; BielKron 79v, 81; Nad to ſą też ludzie ktorych możność duſze/ od tych máteryi ktore zmysłem mogą być poięte ieſt odſadzona KwiatKsiąż K2, C3v, I3; Nákoniecz duſzá náſzá/ przez thákowąż hármonią miáłáby być ſtworzona/ y dla tego kiedy muzykę ſłyſzy/ tho iáko ze ſnu/ oczkniewa ſie/ y bierze żywość/ y pośiłek od niej ku potwirdzeniu mocy ſwoiey. GórnDworz Hv, Cc2v, Ff5, Hh4 [4 r.], Hh4v, L1 (14); Dopuśććie mi ábych vyźrzáłá ſyná mego/ poćieſzenie duſze mey. HistRzym 125v, 84v; RejPos 128 [2 r.], 257v, 321v [2 r.]; HistLan D4; RejZwierc 214v, 229v; RejPosWstaw [413]v; Ządza gdy doydzie/ roſkoſzuie duſzę/ lecż obrzydłośćią ieſt głupim odwrocić ſię od złości. BudBib Prov 13/19; ráduieſz ſię wſzeláką wzgardą duſze twey/ z (vtrapienia) ziemie Izráelſkiey. BudBib Ez 25/6, Ex 15/9, Deut 12/15, 20 [2 r.], 21, I 207 marg (15); Sieći ná mię miotáli/ y ták mię trapili/ Ze duſzy nie raz ćięſzko vczynili KochPs 83, 15, 88 [2 r.], 90, 101, 113 (9); gdy zemną mowićie/ wtey trwodze cżuię [!] poćiechę duſzá moiá. wiem iſz v was ieſt prawdá: ále ſkłonić ſercá niemogę/ ábych miał w wierze wáſzey vmrzeć. SkarŻyw 369; Lecż oná iákoby wſzytki myśli moie wiedząc/ ony duſze mey choroby/ ſłowy ſwymy mądrymi/ wemnie zlecżyłá/ żem kſobie przyſzedł. SkarŻyw 582, 13, 142, 196; KochTr 16 [2 r.]; CzechEp 113, 114; Zkąd ćię potyka/ co twéy duſzy miło/ Maſz przijąć y to/ co nie gmyśli było. KochFr 72, 10, 55; kto duſze ſwey vżywáć nie vmie/ temu lepiey żeby iey nie miał GórnRozm M4v, B; O głupi Midá/ widźiſz/ że nietylko vſzy/ Ale y rozum ośli nośiſz przy ſwéy duſzy. KochDz 107; ArtKanc Q15; PRzecżeś duſzo ſtruchláłá? á ſna rádźiſz na to/ Abym/ iż ſię zle dźieie/ Bogu łáiał zá to? GrabowSet Bv; Dopuśććie duſzy/ niech żal ſwoy wyznawa/ Poznayćie moy bol/ á vważćie rány GrabowSet Gv; Day/ by/ ták ſproſnie [troski] nie władnęły duſzą. GrabowSet G3v, D, D3, E, F2, G4 (11); DO tey ſerdecżney y wnętrzney modlitwy/ ktorą rozmyślániem názywamy/ trzy ſię częśći álbo śiły duſze náſzey ſchodzą: Pámięć/ rozum/ y wola. LatHar 662, +9v, 238, 471, 667, 681 (7); WujNT 200, Ioann 10/24, s. 546, Apoc 18/14; przy godźinie śmierći moiéy/ pádnie boiaźń ná duſzę moię SiebRozmyśl I2, G2v, K; Duſzá náſzá duchem ſię zowie/ gdy z Anyoły [...] obmyśla rzeczy niebieſkie [...] Ale ſię duſzą zowie/ gdy rzeczy źiemſkie y ty z bydłem rowne zabáwy/ o żyćiu y dobrym ná tym świećie mieniu/ ná ſobie nośi SkarKaz 85a, 351a, 420a; ſerce záraz źle moie tuſzyło. Myślę: co będźie prze Bóg? wnątrze ſie wzruſzyło. Duſzo/ mówię/ nádźieiá w pánie GosłCast 20

W połączeniach szeregowych (7): Przikázanijé moijżeſſowego zákonu rád chowál/ wſſytką myſlą ſercem ij duſſą boga wſſechmotznego milowál OpecŻyw 5; dziwné a roſkoſſné ieſt ſwięto dziſieyſſé/ dlá tego wſſytką duſſą/ żądzą ij motzą má bytz obchodzono/ a w weſelu duchownym przetrwáno OpecŻyw 9v, 140; Te rzecży nabarziey maią być odpądzone od cżłowieka, niemoc od ciała, nieumieietnoſć od duſze. Zła żądza cieleſtna od brzucha BielŻyw 31; Narodowi ſwemu Polſkiému/ cáłym ſercem/ cáłą duſzą/ y cáłą myślą/ wiernie ſłużąc. OrzQuin A2v; RejPos 229v; LatHar 152.

W przeciwstawieniach: »dusza ... ciało« (11): PatKaz III 147; GlabGad P5v; RejPs 68v; gdzie ciáłem niemogłá/ tám duſzą doyść chciáłá/ áby czo nayprędzey ſerce iey/ palić ſie przeſtáło. GórnDworz Y8v, G7v [2 r.], Hh4; obácż ſam/ gdy ná cię przydzie ſmęthek iáki wielki/ iáko ieſt vdręcżona duſzá twoiá/ chocia cie nic nie boli ciáło twoie. RejPos 128; Vſpi ná chwilę to śmiertelné ćiáło: A duſzá ſobie niech pobuia máło. KochFr 56; dźiećięćiu Wolnośći nie dáiemy/ bo go chćiwośći ſpráwuią/ nie rozum/ także też Wolnośći tęn nie godźień/ kogo ciáło á nie duſza ſpráwuie. GórnRozm B, I4 marg.

W porównaniu (1): duſzá moiá ku tobie ſię ma iáko źiemiá bez wody. LatHar 170.

Przysłowia: Lepſzać ieſt garść z odpocżynienim/ niż obie pełne ręce s pracą á trapienim duſze [Vulg Eccle 4/6] BielKron 80.

Nie pomoże ciáłu wodá/ Ieſli ná duſzy niezgodá. RejZwierc 237v.

Ieſliżeć ná duſzy bydło/ Nie pomożeć barſkie mydło. RejZwierc 237v.

Frazy: »dusza boleje; boleść dusze« (1; 1): ktoż mi da ſtudnicę łzam mym/ ábych we dnie y w nocy nie płákáłá boleśći duſze mey? HistRzym 126; BudBib 1.Reg 2/33.

»dusza się (u)cieszy, niechaj się rozraduje« [szyk zmienny] (3 : 1): Leop Ps 76/3; BibRadz Ps 34/9; á práwie ſie duſzá cieſzy ony ich [filozofów] zacne rozmowy czytáiąc. RejZwierc 15v, 15v.

»nie frasuj się duszo [czyja w kim]; zafrasowała się dusza [czyja]; (s)frasować [czyją, a. komu] duszę« [szyk zmienny] (3; 1; 3): RejPs 64; Aleć iuż powiedzieć muſzę Takes mi z fraſował duſzę Ze nie mogę w to vgodzyć Iako by z tego wychodzyć Z tey przygody czo ſie ſtała RejJóz D8; LubPs B6; nie fráſuy ſię wżdam we mnie duſzo moiá ArtKanc Q8v, Q9; vdręcżone ſą kośći moie. Y duſzá moiá záfráſowáłá ſię bárzo [Vulg Ps 6/4] LatHar 159.

»lubuj duszo« = cieszmy się! (1): Niechay nie mówią: lubuy duſzo/ teraz/ Oto nam w ręce wpadł/ czegoſmy nie raz Sobie życzyli. Bodayże iáwnéy nie vſzli ſromoty/ Którym nieſzcżęśćie/ y moie kłopoty Dobrą myśl czynią KochPs 50.

»dusza [czyja] odmienia się [przeciw komu]« (1): duſſa ich odmieniłá ſie przećiw mnie [anima eorum variavit in me]. Leop Zach 11/8.

»dusza [czyja] jest smutna (a. smętna, a. żałosna, a. w wielkim smutku), zasmęciła się (a. smuci się); smutek (a. smętek) ogarnął duszę; smucić [czyją] duszę« [szyk zmienny] (15 : 6; 2; 1): BierRaj 23v; byla ſmutna duſſa twá/ pokis twą ſmiercią grzeſſnych nie wykupil. OpecŻyw 99; Bych wżdy ale od ciebie ktoré ſlowko vſlyſſala/ niebylaby w takowym ſmutku duſſa moia. OpecŻyw 148; Wſtáń iuż z mártwych/ a pokaż ſie matce twé Marij/ botz ieſt w wielkim ſmutku duſſa iey. OpecŻyw 162v, 98v; ſmątek o {o}garnąl duſzą yey y plakala anna ku bogu w noczy y uednye PatKaz II 63; Drugi záſię krzyż ieſth duſzny/ dáleko ćięſſży/ ániſz ten pierwſzy: Otym tak mowi Prorok. Duſzá moiá záſmućiłá ſie bárzo [Vulg Ps 6/4] KrowObr 238; pocżął ſie ſmućić á żáłoſnym być. Tedy im rzecże: Smutna ieſt duſſá moiá/ áż do ſmierci. Leop Matth 26/38; Záłoſna ieſth duſzá moiá áż do śmierći [tristis est anima mea usque ad mortem], Leop Mar 14/34; BibRadz Mar 14/34; BiałKat 91; GrzegŚm 47; ſmęćiłá ſię duſzá moiá nád vbogiem BudBib Iob 30/25; KochPs 63 [2 r.]; Złośći w tym winne/ że duſzę mą ſmućiſz GrabowSet Q3; Cżemu ſię ſmućiſz duſzo moiá/ y cżemu mi ſerce pſuieſz? [Vulg Ps 41/6] LatHar 53, 289 [2 r.], 615, 692, 707; WujNT Matth 26/38, Mar 14/34.

»dusza się (a. mnie) trwoży, (jest) zatrwożona (a. strwożona); trwożyć duszę« [szyk zmienny] (4: 2; 2): Y przecżże wżdy duſſo ma ták myę ſrodze trwożyſz LubPs L4; Iedno nyewyem przecż. ſie ták duſſo moyá trwożyſz/ A im dáley tym ſrodzey trudny żal im mnożyſz. LubPs M, B6, L4v; Vdręczonęm/ wzgárdzonęm: owa ryczéć muſzę/ Máiąc ták bárzo ſtrwożoną duſzę. KochPs 55, 63; Oświeć moy ſmyſł/ á roſpądź mgłę/ co duſzę trwoży GrabowSet P2v; Terazći duſzá moiá zátrwożona ieſt. WujNT Ioann 12/27; węzłem nieroſpletnym trwożyſz duſzę ſwoię/ Biorąc ná nię tyśiąc tróſk/ przykré niepokoie? GosłCast 22.

»dusza się [w kogo] wraca« = ktoś nabiera otuchy (1): O iáko ſię duſzá weń wroćiłá: O iáko vpadł do nog iego/ rádość niewyſławioną máiąc ze zwyćięſtwá śmierći iego [Chrystusa] SkarŻyw 599.

Zwroty:być duszy nabożnej« (1): [Panna Maryja] yeſt duſſy nabozney myla a roſzkoſzna PatKaz III 87v.

»być w zachwyceniu dusze« = być w uniesieniu (1): Ibi beniamin adoleſcentulus in mentis exceſſu W tymći koſciele ieſt Beniamin barzo młody w żachwyceniu duſze. WróbŻołt 67/28.

»nie dać [kogo] duszy [czyjej]« = nie zadowolić czyjego pragnienia, nie dać kogo w czyją moc (1): Nieday mię duſzy ſprzećiwnikow moich [ne tradas me voluntati hostium meorum PolAni] BudBib Ps 26/12.

»mieć duszę przedajną; przedawać duszę swoją« (2 : 1): BibRadz Eccli 10/9 [10]; Nád cżłowieká łákomego nie máſz nic gorſzego/ ktory ma y duſzę przedáyną [animam suam venalem habet Vulg Eccli 10/10] Phil Q3; żeby ludźie nie przedawáli duſze ſwoiey ledá zá fráſzkę/ [...] do tego końcá ćiągnie to źwierćiádło fortelow ludzkich ten worek Iudaſzow. KlonWor ded **3.

»mieć twardą duszę« (1): Wierę ya Pawle nietuſzę Ktoby miął tak twardą dnſzę [!] Aby ſię wżdy nievznała Gdzie będzie prawdę ſłyſzała RejKup Pv.

»pocieszyć duszę; dusza będzie pocieszona« (3; 1): pocieſs duſſę weſele/ botz przez ciebie mdleie/ wſſytki ſily pálaią ſerce teſkliwieie OpecŻyw 20; duſſa moia pirwéy niebędzie pocieſſona/ aż okiem moijm oglądám doſtoynoſtz iego żądliwą. OpecŻyw 163v, 20v; Leop 4.Esdr 12/8.

»podnieść (a. wznosić), po(d)wyższać duszę; podniesienie dusze« [w tym: do kogo (4), do czego (1), ku komu (7), ku czemu (2)] [szyk zmienny] (15; 2; 1): PatKaz III 106v; Notam fac mihi viam in qua ambulem, quia ad te leuaui animam meam. Racż mi obiawić drogę ktorąbych miał chodzić/ bomći k tobie podnioſl duſzę moię. WróbŻołt 142/8, 85/4, 130/2; SeklWyzn a2; ku tobye duſſę ſwą troſkliwą podnoſſę/ Rozweſel myę w tych troſkach co ná ſobye noſſę. LubPs T2; nye wznyoſłem duſſe moyey k żadney nádętośći LubPs dd2, ee5; do źiemie do ktorey oni podnoſzą duſze ſwoie [levant animam suam]/ áby ſie tám wroćili/ niewrocą ſie. Leop Ier 22/27, Ps 85/4, 130/2, Eccli 34/20, Ier 44/14; BibRadz Ps 143/8; BudBib 85/4; Przyimi łkánie me/ przyimi rzewne głoſy/ Gdy o rátunek/ duſzá ma/ ſię wznośi/ Do ćiebie GrabowSet Q2v; LatHar 171, 613.

»przewracać [czyją] duszę« = zmieniać czyje przekonania, odmieniać czyje myśli (2): SkarJedn 51; zátrwożyli was ſłowy/ przewracáiąc duſze wáſze [evertentes animas vestras] WujNT Act 15/24.

»duszę [czyją] rozrzewniać« (1): Toć Pánie moy nawięcey duſzę mą roźrzewnia ArtKanc Q8v.

»rozweselić (a. uweselić), (u)cieszyć duszę [czyją]; uweseliła się (a. ma wesele) dusza [czyja]; duszy wesela dostawa« [szyk zmienny] (6; 5; 2; 1): vcieſſywſſy ſwé duſſe/ s pokornym vklonem od niego [... ] odiechali OpecŻyw 25; PatKaz II 80; racży vweſelić duſzę ſlugi twego WróbŻołt 85/4; Leop Ps 85/4; HistRzym 97; BudBib Ps 85/4; Z tąd duſzy moiéy weſela doſtawa KochPs 39; Náſz przypadek nieſzczęśliwy Sąśiad widząc zazdrośćiwy/ Oczy páśie/ duſzę ćieſzy/ Sobie KochPs 119; 151; SkarŻyw 13, 166, 291; KochFr 101; GrabowSet Q.

»duszę (s-, u-)trapić; dusza utrapiona (a. strapiona); trapienie duszy« [szyk zmienny] (7; 5; 1): Oko moie duſzę moię trapi BibRadz Ier 3/51, Lev 26/16; Y to márność y trapienie duſze. BielKron 80; dokąd duſzę moię Fráſunki trapić będą KochPs 17; Toć ieſt poćiechá mych tróſk/ y wzdychánia/ [...] Czeka ochłody duſzá vtrapiona KochPs 208, 126, 131; KochPieś 67; możnych/ iuż pewne/ to o mnie ſtáránie/ Iákby vtrapili we mnie duſzę moię GrabowSet C2v; Niebá poſępne/ ocży/ á żal duſzę Rozlicżnie trapi GrabowSet M2, H3, L, Q3; SkarKazSej 662a.

»użyczyć dusze swojej [komu]« (2): Ták tedy chutliwi przećiw wam będąc/ żądáliſmy wam vżycżyć nie tylko Ewánieliey Bożey/ ále też y duſz náſzych/ dlatego iżeſćie nam miłemi byli. BibRadz 1.Thess 2/8; WujNT 1.Thess 2/8.

»zatłumić duszę [czyją]« (1): Sieć zgotowáli ná kroki moie/ zátłumił duſzę moię BudBib Ps 56/6.

Wyrażenia: »dusza bojazna« (1): tho wſzithko duſza ſprawuie boiazna gdzie rozum chorobą zniſzcżony nie rozeznawa obłudy od yſtey rzecży. GlabGad L5v.

»cudność, dobrota dusze« (1 : 1): będzieſzli grubey twarzi, patrz aby to zawetował czudnoſcią duſze to ieſt cznot y dobrich obycżaiow. BielŻyw 35; vzrzał iednego młodziencza na twarzy ſzkaradego, ale obycżaiow dobrych y rzekł, dobrota duſze iego wiele kraſi, iego twarzy przydawa. BielŻyw 74.

»dusza człowiecza« (2): nauka y vmieiętnoſć duſzę cżłowiecżą cżyni doſkonałą y doſtatecżną. Nie dziw tego iż ludzie wſzytci żądaią nauki y vmieiętnoſci. GlabGad A4v; Thego nieotocżonego Boſtwá wyrozumieć duſzá cżłowiecża nie może/ iedno tho tylko zápewne wie/ że Bog ieſt. SarnUzn B5.

»z nasmierniejszą duszą« = cicho, pokornie (1): [Chryste Tyś wisiał] na krzizu ſboſkᾳ myloſcyᾳ ſnaſmyernyeyſſᾳ duſſᾳ. BierRaj 21v.

»nawracający duszę; nawrocić duszę« (3; 1): KromRozm II b2; Przetoż ia płácżę [...] iż ſie odemnie oddalił poćieſſyćiel/ náwrácáiący duſſę moię Leop Thren 1/16; Odmień vmyſł/ á weyźrzy ná moię ćięſzkośći/ Náwroć duſzę od progu oſtátniéy ćięmnośći. KochPs 9; CzechEp 112.

»dusza pokorna« [szyk 2 : 1] (3): OpecŻyw 30; Hárdość/ niech pokorney/ nie dokucża/ duſzy GrabowSet S2v, P4.

»dusza prawa, cna, dobra, uczciwa« [szyk 4 : 1] (2: 1 : 1 : 1): Wſzakoż ciało takie albo owakie, żadne albo czudne, żnamionuie też duſzę dobrą albo złą GlabGad L8; RejJóz F6v; Sprzećiwia ſie tey złośći/ proſtotá á ſzcżyrość vmyſłu/ mowimy więc poſpolicie/ duſzá práwa. RejPosWstaw [1103]v; ArtKanc M; Choć mieyſce wzywa/ y duſzá vczćiwa/ Krwią/ ciáłem/ zbroią/ ſławę kupić chćiwa. SzarzRyt C.

»rozumna dusza« (1): nie dármo płácze/ bo to czuie rozumna duſzá iego. RejZwierc 170.

»skłopotana dusza« (1): Nie śpiewałem tu żywey/ nád mogiłą muſzę/ Nád zwycżay pieśń: więc trapi ſkłopotáną duſzę. WisznTr 8.

»smętna (a. smutna, zasmucona), smutkiem strwożona dusza; zasmucenie dusze« [szyk 2 : 5] (5: 1; 1): OpecŻyw 145; RejPs 211v; Iáko w ſmętney duſzy ſwey z zápálcżiwą modlitwą do Páná ſie vćiekáć mamy. LubPs P6v marg; Aż do dniá dziſieyſzego duſzá ma záſmuconá. LubPs hh5v; GroicPorz pp3v; RejWiz 67v; zmiłuy ſię nádemną/ przy rozſtániu moim z tym świátem: kiedy duſzá moiá będźie ſmutkiem ſtrwożona LatHar 299.

»szlachetna dusza« (3): RejŁas w. 16; ſtałoſcz przyſtoi ſnadz ſlachetney duſzy RejJóz E4; KochPieś 9.

»troskliwa dusza« [szyk 2: 1] (3): ſtrách śmierći ſrogiéy Złożył z troſkliwéy duſze vbogiéy. KochPs 164; Cieſzyſz w nádziei świętey duſzę mą troſkliwą ArtKanc L5v; GrabowSet E.

»udręczona dusza« (1): ták ieſt zemdlona á vdręczona duſſá moiá iż przed nieznoſnem vciążeniem moiem/ zmienił mi ſie y głos moy RejPs 57v.

»dusza wewnętrzna« = myśl, uczucia (1): Nád to/ Swiątości tákową moc y ſkutek máią/ ktorą áż do duſze wewnętrzney przenika. Gdyż tedy ſámey thylko mocy Boſkiey należy/ myśli y ſercá ludzkie przeniknąć KuczbKat 115.

»wesoła dusza« [szyk 2 : 1] (3): Ia weſołey duſze nie cżuię z młodośći/ Proſzę cżyń pocżątek weſelu k ſtárośći. GrabowSet C3, K4, Hv.

»dusza złościwa (a. złośliwa), zła, swowolna, jest złym napełniona, nasyciła się złości« [szyk 8 : 9] (12 : 2 : 1 : 1 : 1): Wduſſę złą niewnidźie duch mądroſći [Vulg Sap 1/4] March1 6; March3 V2; duſſá ma wſſytkim złym ták yeſt nápełnyoná LubPs T3v; duſſá złoſliwa/ zátráći cżłowieká ktory ią ma/ y dawa go w rozrádowánie nieprzyiaćielom Leop Eccli 6/4, Eccli arg; RejAp 35, 76; RejPos 90, 114v [2 r.], 167v, 223v, 239, 330; GrzegŚm 22; BudBib Ps 85/3; CzechEp 244.

Szeregi: »ciało, (a, i) dusza« [szyk 7 : 3] (10): Ná ty złoſniki wſzytko złe zá rázem zgromádzę/ Strzały gniewu ſwego w duſze y w ciáłá ich wſádzę. LubPs gg4v; OrzRozm T2; cżłowiek z duſze y ś ćiáłá poſtanowion yeſt [...] ktorym [ludziom] yeſt dąno iż y cieleſnymi śilami/ y vmyślnymi ſą możni. KwiatKsiąż A4v; GórnDworz Hh4; BudBib Iob 14/22; Ciáłem/ y duſzą ſtękam: ledwem iżem żywy KochPs 9, 89; GórnRozm A3v, K [2 r.].

»dusza i (to jest) myśl« [szyk 2 : 1] (3): dokądże duſſe naſſe/ to ieſt myſli/ w wątpieniu dzierżyſs OpecŻyw 65; RejPs 127v; Dayże nam ſam wſzechmogący Pánie/ táką ſpráwę w myſlach y w duſzach náſzych/ ábychmy nigdy nie wątpili w prętkim wſpomożeniu twoim RejPos 128v.

»dusza i (lub) rozum« (2): trzy ſą ſiły w cżłowiecże. Pirwſza ieſth ſiła przirodzenia/ wtora ſiła żywota/ trzecia ſiła duſze y rozumu. GlabGad Lv; ktory ſię duſzą lub rozumem ſpráwuie BudBib 14v marg.

»dusza i (a) serce; w duszy i(a) w sercu; wszem sercem i wszytką duszą (a. całym sercem i zupełną duszą)« [szyk zmienny] (15; 8; 4): mé ſerce ij moia duſſa drży przed twyma ocżyma od wielkiégo vdręcżeniá. OpecŻyw 81, 89v, 159; duſza y ſercze yego palalo gorączoſzczyą ku bogu PatKaz II 62; [św. Anna] począla tą mylą panną dzyeueczką ſwoyą wduſzy y ſerczu przeſz zupelne uuyerzenye anyolouy PatKaz II 65, 61v, 63v, 64v, 65, 80v, 84v [2 r.], 86; PatKaz III 111v; ták ſie bárzo żáłoſćią ſćiſnęłá duſſá moiá á zfráſowáne ieſt ſerce moie RejPs 211; BibRadz 1.Reg 8/48; RejPos 209v, 306v; GrzegŚm 31; RejZwierc 257; wroćiſz ſię do Iehowy Bogá twego [...] wszem ſercem twoim y wſzytką duſzą twoią. BudBib Deut 30/2, Deut 30/6, 10; SkarŻyw 70; KochFr 68 [2 r.]; SiebRozmyśl G2v.

»dusza i (albo, to jest) umysł« [szyk 4 : 1] (5): KwiatKsiąż I2v; SienLek 42; náuká włoſnie należy duſzy/ ábo ták rzekę vmyſłowi GórnDworz G7v; ćiáło kto chce vleczyć/ trżebá iżby vmyſł/ to ieſt duſzę vleczył pierwey GórnRozm 14; GrabowSet P4.

»duszą i wiarą« (1): aczeſz naoczoch zaſzlepyony, ale duſſą y uyarą yaſznye vydzyſz PatKaz II 62v.

»dusza i wnętrzności« (5): RejPs 57; BLogoſłaẃ duſſo moyá wdzyęcżnye Páná mego/ I wſſytki wnętrznośći me/ ſwyęte imyę yego [Vulg Ps 102/1] LubPs X4; LatHar 53, 230, 571.

»dusza i zmysł« (1): Cżeść dawa duſzá moiá y ſmyſł pałáiący. GrabowSet P3.

Wyrażenia przyimkowe: »na duszy« (23): PatKaz III 117v; RejJóz G; MurzHist Cv; gdy cżarność obacży ná twarzy á zmázy/ Aby też przepátrował y ná duſzy ſkázy RejWiz 1v; RejPos Wiecz2 92v; RejZwierc 237v; ktore [zmazy] ſmutnemu Ciężą ná duſzy/ niſzcżąc ſmyſł nędznemu. GrabowSet K4v.

~ W przeciwstawieniu (3): »na ćiele ... na duszy« (3): [Maryja] ijnſſé męcżenniki przeſſla/ bo ona na duſſy/ a onij na ćiele cirpieli OpecŻyw 187v; MurzHist D4v; Cierpiał ná duſzy/ ſmutek/ boiazń/ y teſkliwość: ná ćiele niezlicżone rány y zbićia zśiniáłe. ná máiętnośći z ſzat złupienie LatHar 679.

Zwroty: »na duszy cierpieć« [szyk 4 : 1] (5): Patrzałam na pana ij na ſyna mégo/ na krzyżu wiſſącégo [...] tzom na duſſy cirpiala/ tegom wymowitz niemogla. OpecŻyw 188, 187v; BiałKat 91; LatHar 679; Ciężſza tego męká ktory ná duſzy roſpácz ćierpi/ o Bożym miłośierdźiu wątpi/ prze boleść ſerdeczną SkarKaz 314b.

»pokoj na duszy mieć« (1): to dobrze wiem/ iaki pokój naduſzy i roſkoſz maią/ ktorzy śię rás pewnych obietnic pana Chriſtuſowych chfycili i wnich (trfaią) MurzHist O2v.

»mieć żal na duszy« (1): Coś/ proſzę pánno/ zá żał [!] ná duſzy ſwéy miáłá? Co zá ſmętek/ gdy ſię iuż kátóm doſtał w ręce [Chrystus] SiebRozmyśl H3v.

Wyrażenie: »utrapion(y), udręczon na duszy« [szyk 1 : 1] (1 : 1): na duſzy) vdręcżon y vniżonem barżo ażem ricżał od żałoſci ſercża mego. WróbŻołt M8v; BibRadz Iob arg.
Szeregi: »(nie tyl(k)o na ciele i (ale też i) na duszy« [szyk 3 : 3] (6): PatKaz III 108v, 109; BibRadz Iob arg; Rozumieiąć tu niektorzy wſzyſtki dolegliwośći Chryſtuſowé: któré nietylo ná ćiele/ ále y ná duſzy ćirpiał BiałKat 91; Calep 39b; Sktorego widzenia/ dziwną wziął ná duſzy poćiechę y ná ćiele vlecżenie SkarŻyw 167.

»na duszy i (na) sercu« (2): [Jezus] na duſſy twé ij ſertzu twym cie oſwiécil/ ij tego cie wſſytkiégo naucżyl. OpecŻyw 145; MurzHist D3.

»na umyśle, na duszy« (1): cokolwiek dotkliwego ieſt ná vmyśle/ ná duſzy/ to trapi boiáźnią człowieká GórnRozm A3. ~

»w duszy« (35): OpecŻyw 160v; Rácżże Pánye nákłonić k twym wyernym ſwe vſſy/ Ktorzy twego rátunku żądáyą w ſwey duſſy LubPs C3; MOwiłem ia nędzny cżłowiek záwżdi w duſzi ſwoiej/ Będę s pilnoſcią przeſtrzegał káżdej drogi moiey LubPs K4; Támći nędzne oko me twą chwałę widzyáło/ Skąd im wyelkich rádośći w duſſy przybywáło. LubPs Pv; twoye poſtánowyenye myſl cżłowiecżą wzruſſy/ Co y ſam cżęſto rozważam w ſwoyey nędzney duſſy LubPs bb5v, D, Fv, 1v, 12, L3v (15); Leop Ps 130/2; RejPos 248v; CzechEp 39.

~ Zwroty. »[co] w duszy cierpieć« (1): Widziſz iáko w duſzy ſwey ćirpię cięſzkość niemáłą LubPs hh5.

»frasować się, mieć troskę w duszy« (1 : 1): Zgrzytáyąc zębámi fraſuye ſye w duſſy LubPs Z5v; RejPos 216v.

»mieć wesele (a. rozweselenie), weselić się w duszy« [szyk zmienny] (3 : 1): Nyech w ſercoch ſwych nye mowyą weſelmy ſie w duſſy LubPs I3v, V3v, dd2v; będźiećie weſele w duſzy mieć. ArtKanc I19v.

Wyrażenia: »sfrasowan, żałosny w duszy« (1 : 1): Nyech cye głos proźby moyey ták żáłoſney ruſſy/ Gdiżem ſrodze sfráſowan w twoiey nędzney duſſy. LubPs T2, cc2v.

»we wszytkiej duszy« (3): Gdyż ſie do ciebie vciekam we wſzytkiey ſwey duſzy LubPs D3v; Leop Ier 32/41; HistRzym 51v.

Szeregi: »w ciele, (i) w duszy« [szyk 2 : 1] (3): PatKaz III 149; Zacnye cye wyznáć muſſę Pánye w duſſy w cyele LubPs ffv, S.

»we wszystkiej duszy i myśli« (1): gdy miłuiemy Bogá [...] we wſzyſtkiey duſzy/ y myſli HistRzym 51v.

»we wszystkiej (a. wszej) duszy i w zupełnym (a. wszem) sercu« [szyk zmienny] (2): y wſſcżępię ie w tey źiemi/ wpráwdzie/ w zupełnym ſercu moim/ y we wſſyſtkiey duſſy moiey. Leop Ier 32/41; BudBib Deut 4/29. ~

»wedle dusze« (1):

~ Szereg:»wedle serca i wedle dusze [czyjej co czynić]« (1): wzbudzę ſobie ofiárowniká wiernego ktory wedle ſercá mego i wedle duſze moiey cżynić będzie BudBib 1.Reg 2/35. ~

»z dusze(-y)« (58): ktoremu [Bogu] ſłużę w duchu moim (marg) z duſze. Hebr. (‒) WujNT 523 marg.

~ W połączeniach szeregowych [w tym: ze wszy(s)tkiej duszy(-e) (20)] (24): OpecŻyw 1v, 2; SeklKat D3v, X; MurzNT Matth 22/37; KrowObr 63v, 116, 138; Będzieſz miłował Páná Bogá twego/ z zupełnego ſercá twego/ y ze wſzyſtkiey duſſe twoiey/ y ze wſſyſthkiego rozumu twego [Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et in tota anima tua, et in tota mente tua] Leop Matth 22/37, Deut 6/5, Luc 10/27; Miłuy Páná Bogá twego ze wſzytkiego ſercá twego/ ze wſzytkiey duſze twey/ ze wſzytkich śił twoich/ ze wſzytkiey myſli twey. BibRadz Luc 10/27; RejPos 208, 229; RejPos Wiecz3 99; BiałKat 1v, 51; KuczbKat 415; WujJud 106v; LatHar +++1; WujNT Matth 22/37, Mar 12/30, 33, Luc 10/27.

Zwrot: »z dusze [kogo] miłować, nienajrzeć [co] czynić« [szyk zmienny] (7 : 1 : 1): Deperire aliquem amore, Z duſze kogo miłowáć Mącz 105c; Impendio adiſſe aliquem, Z duſze kogo nienayzrżeć Mącz 289b, 224b, 460b; Ia niewiem iákom miłośći godzien/ lecż to pewnie wiem/ iż z duſze iednę wdowę miłuię/ á wdy żadney łáſki po niey nie bacżę. GórnDworz Cc2, Cc2, Cc8v; RejPos 230v marg; w ſzczerośći ſercá/ Bogá ſię boiąc. Cokolwiek czynićie/ z duſze [ex animo] czyńćie iáko Pánu WujNT Col 3/23.
Wyrażenie: »ze wszej (a. wszy(s)tkiej), całej dusze« (40 : 1): BibRadz I *2v; RejPos 236; RejZwierc 128v; Głoſem y wſzytką ręką wołaſz ze wſzey duſze. ModrzBaz 94v; KochPs 23; ArtKanc L3; My twoy lud/ zátym/ ſtádo paſze twoiey/ Dźiękić oddamy z cáłey duſze ſwoiey. GrabowSet Vv. Cf W połączeniach szeregowych, »z całego serca i ze wszystkiej dusze«.
Szeregi: »z całego (a. ze wszytkiego, z zupełnego) serca, (i) ze wszy(s)tkiej dusze; zupełnym sercem i ze wszystkiej duszy« [szyk 13 : 1] (13; 1): kuśi was pan bog wáſz/ iżeby ſye okazáło/ yeſli go miłuyećye ze wſſyſtkyego ſercá wáſſego y wſſyſtkyey duſſe wáſſey/ czyli nye [Vulg Deut 13/3] KromRozm II X4v, 12; Leop Deut 30/1, 6, 10; vznayćież tedy ze wſzytkiego ſercá wáſzego/ y ze wſzytkiey duſze wáſzey BibRadz Ios 23/14, 13/3, Ier 32/41; BielKron 45v; Powinniſmy tobie miłość ze wſzyſthkiego ſercá y duſze. BiałKat 203v; ſtoyćie przy nim [przy Bogu] á ſłuſzćie mu z cáłego ſercá y z cáłey duſze wáſzey. SkarŻyw 503; KołakSzczęśl B3; SiebRozmyśl B3v, Kv.

»z (a. ze wszej) dusze i (ze wszej) myśli« [szyk 2 : 1] (3): LubPs X5 marg; kto iuż mocną wiárą przyſtánie ku Pánu ſwoiemu/ á rozmiłuie ſie go ze wſzytkiey duſze y myſli ſwoiey/ iużći thám bez cnotliwego żywotá [...] być nie może. RejPos 236, 115.

»z (a. ze wszytkiej) dusze i ze wszytkich sił« (2): RejZwierc 128v; nic inſzego nie maſz chwalić/ nic inſzego z duſze y ze wſzytkich śił nie miłowáć/ oprocż Páná twoiego RejPos 144v. ~

»z strony dusze« (5): S ſtrony duſſe wzyąla przyuyleye czterzy [Maryja] PatKaz III 110v.

~ Szereg: »(tak) z strony dusze i (a. jako z strony) ciała« [szyk 3 : 1] (4): [Maryja podobność miała ku Chrystusowi] tak s ſtrony duſſe yako s ſtrony czyala PatKaz III 120v, 107 [2 r.], 113. ~

W przen (105): W miloſcij duſſa moia ieſt ſie rozpálila OpecŻyw 18; PatKaz III 112v, 127v; wlepiłes panie w duſę naſzę zakon przirodzony WróbŻołt B7, 118/81, 142/11; RejPs 188v; MurzHist B4v; Zdrowemi wodámi duſſę mą nápoi LubPs F3, L4, O2v, aa5v, hh4; zmarzcżyłá ſie ieſt duſzá moiá w nich [contracta est anima mea in eis] Leop Zach 11/6; BibRadz Sap 10/16; GórnDworz L18v, Mm2; w iákiey rádośći pływáłá ſwięta duſzá iey [Maryjej]/ gdyż iuż widzyáłá wſzytki proroctwá wypełnione nád [...] dzyeciątkiem ſwoim RejPos 20v; KuczbKat 371; RejZwierc 237v; Oko moie zbieráło żal duſzy moiey BudBib Thren 3/51; SkarŻyw 334, 471, 596; GórnRozm 14; WerGośc 226; ArtKanc Q6; w płácżu duſzá tonie GrabowSet E4; DObroć mnie twoiá/ Pánie/ poćieſzyłá/ Z chorob/ fráſunkow/ duſzę otrzeźwiłá GrabowSet I; Niebá pſępne/ ocży/ á żal duſzę Rozlicżnie trapi GrabowSet M2; ále też P. Bog dla tęgo niektore znich [!] żywił/ áby byłá duſzá ich ſchnęłá od żalu PowodPr 12; Zrze fráſunk duſzę moię. GosłCast 74; nápiſał ná duſzách ich/ áby ſię tákiego rządu trzymáli/ gdźie ieden władnie. SkarKazSej 690a.

W połączeniu szeregowym (1): Sumnienie grzechámi rozmáitemi obćiążone/ ćiáło boleśćiámi wielkiemi vdręcżone/ duſzę myślámi rozmáitemi rozerwáną. LatHar 668.

W przeciwstawieniu (1): »ciało ... dusza« (1): gdy y ćiáło chlebęm/ y duſzę náuką nákarmićie. SkarŻyw 589.

Frazy: »dusza niemoże, schorzała, jest w kim ochorzała« [szyk zmienny] (1 : 1 : 1): MurzHist E2v; ták ſchorzáłá duſzá moiá/ iż iuż przed wielką boleſcią nie mogę ieść y chlebá moiego RejPos 81, 81.

»przylgnęła (a. przyschła) (ku) ciału (a. do ziemie) dusza« (3): RejPs 177; Adhaeſit pauimento anima mea [...] Przylnęła ćiału duſza moia WróbŻołt 118/25; LatHar 612.

Zwroty: »począć w duszy« (2): ſzwyątha anna uſlyſzawſzy oth anyola poſelſtwo uuyerzyla y począla w duſſy tą rzecz przeſz [anyola] uyarą PatKaz II 65, 36v.

»duszę przeniknął, przeszedł (a. przejdzie), przerazi miecz boleści« [szyk 9 : 1] (7 : 2 : 1): Gdy vzrziſs tego cirpietz tedy twoię duſſę miecż boleſcij przeydzie. OpecŻyw 26, 145, 183, 187v; RejPos 28v [2 r.]; SkarŻyw 112; LatHar 295; y duſzę twą właſną przeniknie miecz [Et tuam ipsius animam pertransibit gladius] áby myśli z wiela ſerc były obiáwione WujNT Luc 2/32; Potyméś y oczymá ſwoimi pátrzáłá/ Gdy ná krzyżu vmiérał/ nie bez twéy żáłośći/ Gdźie duſzę twą przeráźił ćiężki miecz boleśći? SiebRozmyśl Hv.

»wylać duszę swoję [komu]« (1): Gdy łáknącemu wyleieſz duſzę ſwoię/ (to ieſt wnętrznego miłośierdźia nád nim vźyieſz) [Cum affuderis esurienti animam tuam Vulg Is 58/10] SkarKazSej 661b.

»zranić (a. mieć zranioną) duszę; zraniona jest dusza [czyja]« (2; 1): Leop Eccli 27/21; Bo máiąc zránioną duſzę/ Rad y nie rad płákáć muſzę KochTr 18; Ten zrániwſzy duſzę/ ſmyſły ná wſzem ſkáził/ Náſyćił gorzkośćią/ śćieśnił duchá mego GrabowSet Bv.

»duszę żałość ścisnęła, bierze trwoga« (1 : 1) : żałoſtz duſſę moię s twé marné ſmierci ſciſnęla OpecŻyw 166; Pod przykrym y ćiſnącym Brzemieniem żalow/ duſzę bierze trwogá GrabowSet C4v.

Wyrażenia: »gorzkość duszy; dusza gorzka, napełniona gorzkością (a. pełna gorzkości); gorzko (jest) duszy« [szyk zmienny] (9; 2 : 2; 2): pelna gorzkoſcij iey duſſa. OpecŻyw 32v, 159; Będę w gorzkośći duſze ſwey tu dziwne báśni ſtroił/ Bo mi ſie w tákiey trudnośći inż y rozum zábroił LubPs hh6v; Leop Prov 14/10; GrzegŚm 24; KuczbKat 205; ten vmiera w duſzy gorzkiey/ (marg) Albo duſzą gorzką. To ieſt z ſumnieniem fráſowliwym. (‒) á nie vżył dobrá. BudBib Iob 21/25, Iob 7/11, 2.Reg 17/8, Prov 14/10; WerGośc 213; ArtKanc P18v; Duſzá/ gorzkośćią ſrogą nápełnioná/ We mnie trapioná. GrabowSet P2; Wſpomnię przed tobą (Pánie) ná wſzytkie látá moie/ w gorzkośći duſze moiey. LatHar 131.

»oczy dusze« (10): Ale iż go w ſerczu ſwym pozna/ á ocżymá niewinney duſze ſwey ogląda RejPos 55v; pewnie wiedz iż będą oſwiecone ony záćmione ocży duſze twoiey RejPos 69; A poſtaẃ tákież przed ocży duſze ſwoiey tę ſwiętą á błogoſłáwioną ofiárę Páná ſwego [...] á poſtánoẃ ią w myſli ſwey/ ták iákobyś ná to ocżymá ſwemi pátrzył. RejPos 105v, 58 [2 r.], 68, 79, 107, 131, 211.

»dusza w skałę przemieniona« (1): Duſzá/ z fráſunku w ſkáłę przemieniona GrabowSet M4.

»uszy dusze« (1): vſzy duſze iego [człowieka okrzczonego] bywáią otworzone y ocży ſerdecżne oświecone. WujJud 167v.

Zestawienie: »jedna dusza« [una anima] = jednomyślność (18): w roznych ćiáłách iednę duſzę máiąc/ rownym ſpiknieniem y zgodą wiary/ rowną ſtátecżnośćią w rzecżách ćięſzkich/ iednákim przy prawdzie ſtanim popiſać ſię chćieli. SkarŻyw 206.

~ W porównaniu: (1): żeby wſzyſcy Chrześćiánie wrzecżách duſznych byli iáko mąſz ieden y ćiáło iedno/ ſerce iedno/ y duſzá iedná [Vulg Eph 4/4]. SkarJedn 204.

Wyrażenie: »jedna dusza we dwu cielech« (2): Czo ſą przyaciele, rzekł, iedna duſza we dwu cielech przebywaiąc. BielŻyw 89; Pozdrawiam ćię paro błogosłáwiona iedná duſzo we dwu ćiáłach/ Pietrze y Páwle SkarŻyw 595.
Szeregi: »jedno serce, (i, a) jedna dusza; serce i dusza jedna« (12; 1): A gromády álbo zebránya wyerzących było yedno ſerce/ y yedná duſſá: A to yednoſć: A ták wyelka/ iż wyętſſa być nyemogłá [Vulg Act 4/32] KromRozm III G7, E7; Nie dźiwuy ſye temu/ iż moiá mowá zgadza ſye z ſexternámi twoimi/ bo gdźie ieſt iedno ſerce/ á duſzá iedná/ tám też mowá muśi być iedná OrzQuin Aa4v, F4v, P2; HistRzym 102; w onym pierwſzym Kośćiele/ co ſie wiáry dotycże/ ieſt iedno ſerce/ iedná duſzá/ ieden ięzyk wſzyſtkich wiernych/ wſzyſcy iednák trzymáią y rozumieią. WujJud 118v, 132v; RejPosWstaw [1434]; BudNT Act 4/32; SkarJedn 18; ReszPrz 15; WujNT Act 4/32.

»jedna dusza, jeden umysł« (1): To bych ia miał ſobie zá naiwiętſze ná ſwiecie ſzcżęſcie/ kiedy by iedná duſzá/ ieden vmyſł/ mnie y onę ſpráwował. GórnDworz Cc3. ~

4. Człowiek, osoba, jednostka ludzka; wszelka żywa istota (826): Iuż tedy o duſſo milá/ niezamykáy daléy twégo ſertza/ ale patrzątz na krzyż ſwięty oględuy vpominki iego niewymownéy miloſcy OpecŻyw 141v, 22; Ne tradas beſtijs animas confitentes tibi [...] Nie racży wydawać miły panie okruthnym źwierzętam duſz ciebie chwalącich WróbŻołt 73/19, 106/9, k. kk5v; on pilen tákich duſz/ ktore ſie ochotnie przikłonili ku chwale iego/ á nieſtráći żadnego/ ktorzy ſie kolwiek policzyli wopiekę iego. RejPs 50; gdzie ſie rozum z cznotą zamnoży v kogo Iuż widzę takiey duſzy na wſzem bywa błogo RejJóz L5v, Fv; Abowiem przy takiey duſzy Rady bywaią pukuſzy. Czo niechczą kaplonom dufać Ani ich nauky ſluchać. RejKup m2v, ſ8; BielKom G3; LubPs N2, V6; A s tychći to roſkoſzy duſzá ſie ráduie/ Gdy nie niebeſpiecżnego o ſobie nie cżuie. RejWiz 54v, 12; Day mi duſze: á ine rzeczy weśmi ſobie [Da mihi animas, caetera tolle tibi] Leop Gen 14/21; Leop Lev 2/1, Prov 7/10, 14/25, Sap 11/27 [29], 12/6, Bar 2/18; RejZwierz 142b; BibRadz Prov 14/25, Sap 10/7, k. 128a; drugim ziemie niedoſtawáło ná pogrzeb/ wierzćie mi że zá thy ſwe duſze z nas offiárę pocżynią BielKron 248v, 39v; LeovPrzepSamb b4v [2 r.]; w ten cżás w onych duſzach mieſzkáiących w onym morze [= morowym powietrzu] kreẃ poſpolicie zblednie á obumrze/ że bárzo márnie zdycháć muſzą w onym zákáżeniu iego á w onym obumárćiu krwie ſwoiey. RejAp 132v, 152v; RejPos 84v; Bog niedopuſzcża áby ktora duſzá bez pomſty ſwowoluie [!] żyć miáłá/ á ty wſzyſtki ktorzykolwiek od niego odpadwſzy vdáią się w pługáſtwo zátraca. KuczbKat 280; RejZwierc 109, 237; ktoryby iadł iákąkolwiek krew tedy położę oblicże moie/ przećiw duſzy oney iedzącey krew/ y wykorzenię ią ſpośrzodku ludu iey. BudBib 17/10; wziął Abram [....] wſzytkę máiętność ktorą mieli/ y duſze ktorych nabyli w Cháranie. BudBib Gen 12/5; Duſzá ktora ſię dotknie cżego tákiego/ tedy niecżyſta będzie aſz do wiecżorá BudBib Lev 22/6, Gen 17/14, Ex 12/4, Lev 2/1, 21/10, 22/3 (11); BudNT Kk5v; Niechay zágrzmi morze ſłoné/ Y duſze w morzu zrodzoné KochPs 148; Duſzá od śmierći wolna/ łzy w oczách ſtáńęły/ Nogi żadnégo ſzwánku nie wźięły. KochPs 176, 100, 153, 154; W Fryzyey wiele duſz ochrzćił SkarŻyw 517 marg, 14, 107, 250, 317, 536; KlonŻal D4; ReszPrz 107; KochPieś 13; ArtKanc N16v, T5; ActReg 19; nie przychodźi duſzy/ to wołánie/ Z zbytku roſkoſzy/ lecż z vćiſku Pánie. GrabowSet T2, G2v, I2, I4v [3 r.], L, N2 (17); Godźili ſię w ſzábáty dobrze czynić/ czyli zle? duſzę vzdrowić (marg) człowieká zleczyć. (–)/ czyli zábić? WujNT Mar 3/4, Luc 12/19; SarnStat 3v; KmitaSpit B4; KlonFlis C3, F2.

W połączeniu z zaimkiem dzierżawczym zastępuje odpowiedni zaimek osobowy (504):

a) W sg [dusza + zaimek (402); zaimek + dusza (30)] (432): BierRaj 17v; Duſſa moia zawżdy k tobie Iezu wzdychá/ bo natym nędznym ſwiecie pocieſſeniá niemá OpecŻyw 20, 11, 18, 20, 34, 48v (9); PatKaz III 107; DVſza moia w vciſkoch położona ieſth/ A duch moy pałaiączi woła k tobie [...] zmiłuy ſie nademną TarDuch A2; duſza moia onemu będzie żiła [Vulg Ps 21/30] TarDuch A4, A3v, A5, A6v, A7, D7 (11); Powiadał [Plato] że trzy rzecżi duſza iego żałowała. BielŻyw 85, 55; MetrKor 59/75; To mowi lud wierny w troskach położony. A duſza moia, cżuſz wyzwolona od vciſnienia. WróbŻołt T3; Niechay będą zeſromoceni á day aby vſtali ktorzy vwłacżaią duſzy moiey/ Tho ieſth vrągaiącz mnie. WróbŻołt 70/13, 7/3, 6, 10/2, 16/9, 13 (29); gdy ty będzieſz ſtrożem duſſe moiey nic ſie przed niemi [sprzeciwnikami swemi] żadnem ſtráchem niezáwſtydzę RejPs 36v; ći po ſmierći záginą porzućiwſzy wſſytko zebránie ſwoie/ ktorego nábywáli zwielkiem vciſkiem duſſe ſwoiey á muſſą ie wopce ręce oddáwáć. RejPs 73; mnie zdárzy bog iż duſſá moiá będzie wyáwioná od vćiſkow tych/ ktore záleżą ná ludzi niemiłoſierne RejPs 73v; ty zoſtáwiſz przy beſpiecznem żywoćie duſſę moię [...] wſſákem ia wieczny ſlugá twoy á nędzne ſtworzenie twoie. RejPs 211v, 22v, 32, 38, 42v, 44 (41); RejJóz K2v; RejKup n7v [2 r.], S, z2v; HistAl N5v; Náwroćże ſie miły Pánye do mnie ſługi twego/ A wyrwi nędzną duſſę mą z vpádku tákyego/ Wybaẃ myę s tákich ſrogośći cżłowieká nędznego. LubPs B5; mowyą s ſercá vpornego/ Złe rzecży przećiw duſſy mey gdym nye winien tego. LubPs Zv, B2v, B5v, [2 r.], C3v, D4 [2 r.], F2 (63); KrowObr 238; Tedy rzekł Ionátás do Dawidá: Ocokolwiek by mi rzekłá duſzá twa/ to wſzitko vczjnię. Leop 1.Reg 20/4; Plákałem niegdy nád onym kthory był vtrapiony/ y luthość okázowáłá duſſá moiá vbogiemu. Leop Iob 30/25; Ktory ſtrzeże vſt ſwoich/ y ięzyká ſwoiego: ſtrzeże od vćiſkow duſſe ſwoiey. Leop Prov 21/23; żądał duſſey ſwoiey áby vmárł/ y rzekł: Lepiey mi ieſt vmrzeć/ niżli żyć. Leop Ion 4/8, B4v, Iudith 12/18, Iob 9/21, 18/4, 19/2 (28); Nie wywyżſzay ſię ſam ábyś nie vpadł/ á iżbyś nie przypráwił duſze ſwey w poſromocenie [et inducas animae tuae ignominiam PolAnt] BibRadz Eccli 1/29, Ps 6/5, 7/3, 6, 17/13, 25/13 (23); By też kto miał y ſto ſynow/ y był długo żyw/ nic mu to niepłatno/ gdy iego duſzá nie vżywie nic dobrego s ſtátku ſwego BielKron 80v, 37, 42v, 52, 67, 80, 96; HistRzym 46v, 76v, 116v; RejPos 6v, 9v, 14, 63v, 82v (13); BiałKat 13v; W Pſálmiech pełno tego/ Wiele ich mowią duſzy mey to ieſt mnie GrzegŚm 22, 22 [3 r.], 23 [2 r.], 24 [2 r.], 25, 27; RejZwierc 198v; BudBib Ez 30/12, Lev 17/14, 3.Reg 2/23, 20/32, k. 199v marg (29); CzechRozm 45; SkarJedn 248, 401; W tobie vfánie kłádźie duſzá moiá. Niechay vlęgę w pewnéy twych ſkrzydeł zaſłonie KochPs 83; Niechay wiecznie nie vznam/ pánie/ łáſki twoiey/ Ieſlim ia nie poniżył niżéy duſze ſwoiéy/ Niż ieſzcze móy ſtan nieśie KochPs 195, 22, 42, 48, 49, 90 (21); SkarŻyw 113, 120, 140, 166, 196, 575; O wſzeláką inſzą ſzkodę/ Lácno przyzwolę ná zgodę; Ale kto mię w miłość ruſzy/ Wiecznie będźie krzyw méy duſzy. KochPieś 61; ArtKanc K7v, L11v, P20v, Q8v [2 r.], Q10 [2 r.] (11); GrabowSet B, C3, Gv, G2v, G3v (22); KochFrag 19, 24; dźięki tobie oddáie duſzá moiá/ á nigdy z pámięći mi nie wypádną wſzelkie dobrodźieyſtwá. [Vulg Ps 102/2] LatHar 562, 53, 65, 151, 159, 169 (17); ia duſzę ſwoię/ K śmierći prze wáſz vpad ſtroię. RybGęśli C; Y rzekłá Mária: Wielbi duſzá moiá Páná WujNT Luc 1/46, Luc 12/19; JanNKarGórn G3v, G4, G4v; PowodPr 19; SkarKaz 488b; CzahTr B2, B3, B3v [2 r.]; GosłCast 58; CIebie/ wſzego ſtworzenia/ o obrońco wiecżny Wzywam [...] Miey mię w pilney opiece: á we wſzytkiey trwodze Pośpieſz przynieść rátunek duſzy mey niebodze. SzarzRyt B2.

~ Zwroty: »jako (a. więcej niż) duszę swą [kogo] miłować; tak miły tobie jako dusza twoja« [szyk zmienny] (4; 1): iáko duſzę ſwą táko go miłował [sicut enim animam suam ita diligebat eum]. Leop 1.Reg 20/17; twoy przyiaćiel thák miły tobie iáko duſzá twoiá BibRadz Deut 13/6; Summa me observantia colit, Miłuye mie yáko ſwą duſzę/ z ſercá mie miłuye/ czci y waży Mącz 389c; GórnDworz Aa6, Aa8.

»radzić o duszy swojej« (1): Narodzie Ruſki/ tego nie cżekáiąc/ radz o duſzy ſwoiey. SkarJedn 384.

Wyrażenie wykrzyknikowe: »duszo moja« [we frazach na określenie wezwania lub dobrowolnego nakazu skierowanego do samego siebie] (46): WróbŻołt 61/6, 103/1, 35, 145/2; káżdy iny nawaznieyſſy ſtan powinowát ſie wyćięgáć ná wſſytki chwały iemu [...] tak y ti duſſo moia iáko możeſz wyſláwiay przyięte od niego dóbrodźieyſtwá iego. RejPs 151; on ieſt oſobliwem opiekálnikiem tych ktorzy ſobie ſámi pomoc niemogą á tak roſkochay ſie y ty duſſo moiá á przywroć dobrą nádzieię kſobie RejPs 170v, 84v, 90, 90v, 150, 151v, 215; DObrorzecż o Duſzo moiá thu s ſercá vprzeymego/ Páná Bogá LubPs X5, O6v, X5, X6, aa2, hhv; CHwal duſſo moiá Páná/ chwálić będę Páná cżáſu żywothá mego będę ſpiewał Pánu iáko długo będę żyw. Leop Ps 145/1, Iudic 5/21, Tob 13/19; BibRadz 116/7; BielKron 18v, 137; RejPos 192v, 304, 317; GrzegŚm 22; RejZwierc 172v; BudBib Ps 116/7; A ty/ o duſzo moiá/ day cześć pánu ſwemu/ Dayćie wſzytki narody winną chwałę iemu. KochPs 156, 153, 187; CzechEp 283; ArtKanc Q11,Q18v, Q20v; CHwal Páná poki żywieſz/ ſław dobroći iego Duſzo ma: poki cżuieſz władzą duchá ſwegoGrabowSet Dv; Nie bądźże (duſzo moiá miła) iáko koń y muł/ ktorzy rozumu nie máią LatHar 608, 230, 571; JanNKarGórn G4, G4v; SiebRozmyśl F4; SkarKaz 551b, 580b. ~

b) W pl [w tymi dusze nasze; dusza nasza (17 : 16), dusze wasze : dusza wasza (8 : 3), dusze ich : dusza ich (8: 9), dusze swe (11)] (dusza + zaimek (71); zaimek + dusza (1)] (72): thyſz duſze naſzey vczyeczka [...] czyebye proſymy ktobye uolamy PatKaz I 18v; Szukaycie Boga á będzie żyła duſza waſza [Vulg Ps 68/33]. TarDuch A7v; A vznawſſy ſie/ iż bez łáſki páná ſwego náwſſem byli wniedoſtátkoch położony duſſe ich vćiekáli ſie potem kniemu zwołániem ſwem RejPs 159; ſnadz y duſſam náſſem nieżał czáſem ſprzećiwnoſći przećierpieć RejPs 197; niedopuſćiſz ná zginienie duſſe náſſey RejPs 209, 45v, 48v, 64, 65, 77v (16); SeklWyzn a2v; MurzNT Matth 11/29; LubPs I, M2, O6v marg, R6, T2 marg (9); Strzeſćie pilnie duſz wáſzych [Vulg Deut 4/15], KrowObr 110v, 152, 186v; korzyliſmy duſſe náſſe/ á tyś o thym niechćiał wiedzieć? Leop Is 58/3; Wſſelkim pokármem brzydźiłá ſie duſſa ich [Omnem escam abominata est anima eorum] Leop Ps 106/18, Ex 30/16, Num 11/16, Iudic 5/18, Ps 106/26, Is 66/3, Os 9/4, 1.Petr 4/19; BibRadz Lev 26/15, Num 11/6, k. I 133v marg, Esth 9/31, Is 66/3, Eccli 2/19, Bar 6/6, 1.Mach 1/51; BielKron 43, 73v; HistRzym 128; RejPos 63v, 287, 321v, 328; Biáda duſzy ich/ ábowiem oddáne im będą ich złe rzecży [Vulg Is 3/9]. WujJud kt; BudBib Esth 9/31, Ps 105/15, Is 3/8, Ier 6/16, Os 9/4, Zach 11/8, 1.Mach 1/51; PaprPan B; KochPs 16, 101; SkarŻyw 92; ArtKanc j20v, K15v; Z Lichwy y niepráwośći wykupi duſze ich [Vulg Ps 71/14] LatHar 400, 591; WujNT Matth 11/29, 2.Cor 12/15; PowodPr 21.

W połączeniu z liczebnikiem lub zaimkiem liczebnym (17): a ſewſzy yego wzietho dziewieczdzieſiąth duſch lyvdv LibLeg 10/58v; niemalo livdzy pobyly a wziely Ziwich ktorich powiedly ssobą. niewyasth dziewek y chlopyath malich stho y pyeczdzieſyath dvſch LibLeg 11/64; [pobrali] duſz człowieczych ſto tyſięcy Leop 1.Par 5/21; Ośm duſz weſzło w ſkrzynię Noego/ Tho ieſt ośmioro ludźi [Vulg 1.Petr 3/20] GrzegŚm 21; StryjKron 406; Niech Podolanie zeznaia wiele Duſz winieſiono za tego Waletznego Krola do Tatar y do Turek PaprUp G2v; LatHar 330; A było nas wſzytkich duſz (marg) oſob ábo ludzi (–) w okręćie/ dwieśćie śiedmdźieśiąt y ſześć. WujNT Act 27/37, Act 2/41, 7/14, 1.Petr 3/20; Támże trzy tyśiącé duſz w páná vwierzyły SiebRozmyśl K3v; SkarKazSej 667a; KlonWor 32.

W porównaniu (11): anima mea ſicut terra ſine aqua tibi [...] duſza ma iak ziemia ſucha przez wody przed tobą. WróbŻołt 142/6; RejPs 63, 192v, 211; LubPs L3v; HistRzym 116v; IAko ná puſzczy prędkimi pſy ſzczwána Strumięnia ſzuka łáni zmordowána: Ták/ mocny Boże/ moiá duſzá licha do ćiebie wzdycha. KochPs 62; ArtKanc K15, Q8; Duſzá náſzá iáko wrobl wyrwána ieſt z śidłá łowiących: śidło rozſzárpáne ieſt/ á my ieſteſmy wyſwobodzeni. [Vulg Ps 124/7] LatHar 591, 612.

W formułach. zapewnienia, prośby-zaklęcia (9): żywie Pan y żywie duſſá twoiá/ że iednym tylko [...] ſtopniem/ ia á śmierć dzielim ſie odſiebie. Leop 1.Reg 20/3, Iudith 12/4, Ier 38/16; Niechay żywie duſzá twoiá w Bodze/ ono to ieſt dzyecię zá ktoreś ſie przycżyniał do Páná Bogá BielKron 62v, 113v; BudBib 4.Reg 2/2, 4, 6; [Ciż was proszą] przez duſze w Ruśi poległé/ przez mogiły Moſkiewſkié: niepodawayćie wſzetecznéy Tureckiéy chćiwośći tę drogą wolność/ tę Rzeczpoſpolitą OrzJan 17.

Frazy: »dusza umrze, zdechła« [szyk zmienny] (11 : 1): Táż duſzá kthora zgrzeſzy vmrze. BibRadz Ez 18/4; Niechay duſzá moiá vmrze s Filiſtyny [Vulg Lev 16/30] BielKron 52, 42v; sſtáło ſie morze iáko krwáwe á martwe/ á káżda duſzá vmárłá w morzu onym RejAp 132v, 130v; GrzegŚm 23; BudBib Ez 18/20; LatHar 647; WujNT Apoc 16/3; WysKaz 15, 16 [2 r.].

»dusza jest żywa, żyje« [szyk zmienny] (5 : 4): TarDuch A7v; Viuet anima mea [...] Będzie żywa duſza moia WróbŻołt 118/175; Rzeki byſtre y morzá y tám co w nich pływa/ Y iáko w nich bez wiátru duſzá bywa żywa. RejWiz 10v; ktory vćiecże do Cháldeycżykow żyw zoſtánie/ á będzie duſzá iego y zdrowá y żywá. Leop Ier 38/2; Wynidzieſſli do kxiążąt krolá Bábilońſkiego/ będzie żywá duſzá twoiá/ y to miáſtho niebędzie zápalone ogniem: y záchowan będzieſz ty y dom twoy. Leop Ier 38/17, Ier 38/20; GrzegŚm 23; BudBib 3.Reg 20/32; SkarŻyw 140.

Zwroty: »ożywić duszę [czyją]« (1): Abowyem on ożywił nędzną duſſę moyę/ A okazał nogam mym ſwyętą drogę ſwoyę LubPs P 3v.

»trapić duszę [czyją]« = prześladować, dręczyć kogo (9): Roſproſſyſz ſprzećiwniki me á wſſytki wytráćiſz/ Ktorzy trapyą duſſę moyę co ſam lepyey bacżyſz LubPs ee5, O3; Leop Iob 19/2; BibRadz Ps 69/11; Płákalem też (y trapiłem) poſtem duſzę moię/ lecż mi ſię (to) ſtálo vrągániem. BudBib Ps 68/10, Lev 16/29, 31; Wźięli moc/ którzy trapią ſmętną moię duſzę KochPs 99; JanNKarGórn G4.

»(wy)da(wa)ć, wysadzić na śmierć duszę swoję« [szyk zmienny] (2 : 1): LubPs hh; Zábulon y Neptálim wyſádzili duſſe ſwoie ná ſmierć/ w kráinie Morome [obtulerunt animas suas morti] Leop Iudic 5/18; RejPos 104v.

»zabić, gładzić dusze« (4 : 1): Co z sobą przedtym bitwy płaczliwe zwodzili A dusze miedzy sobą wzajemnie gładzili, Teraz siedzą z pokojem, walki zabaczywszy. KochMon 23; Przeklęty biorący naiem áby zábił duſzę krew niewinną BudBib Deut 27/25, Ier 40/14, 15; Tu mię maſz okrutniku/ krwie nienáſycony: Tu zábiy duſzę moię GosłCast 58.

Wyrażenia:»dusza człowiecza« [szyk 2 : 1] (3) : Bo wyęc krewkye ſerce thák káżdemu tuſſy/ Ze Pan nic nye myſli o cżłowyecżey duſſy. LubPs ee4; Leop 1.Par 5/21; Duſzá cżłowiecża potrzebuie iedzęnia y pićia/ tho ieſt człowiek żywy. GrzegŚm 27.

»każda (a. każdego), wszelka dusza; wszystkie dusze« [szyk 38 : 2] (17 : 14; 9): OpecŻyw 19v; ſtworzycielu wſzech duſz y mądroſci BielŻyw 55; Wſzelka duſzá mocam zwierzchnym/ niechay będzie poddaná. [Vulg Rom 13/1] KrowObr B3, B2v, 8v, 124v, 164; Lecż on przedſię záwżdy wie tu o káżdey duſzy RejWiz 138; wybił wſſyſtkie duſſe kthore thám mieſzkáły Leop Ios 11/11; ták ſie ſtáło/ że wyſſly wſſyſtki duſze ná źiemię Leop Act 27/44, Gen 1/21, Eccli 49/19; wſzytki duſze to ieſt/ thák sługi iák y bydłá. BibRadz I 7 marg, Gen 3/15, 16, Ez 18/4; RejAp 130v, 132v; Dla tegom rzekł ſynom Izráelowym/ wſzelka duſzá zwas/ niech nie ie krwie. BudBib Lev 17/11, Gen 1/21, Lev 11/10, 1.Reg 22/22, Is 15/4; Vtrapienie y vćiſk/ ná wſzelką duſzę cżłowieká broiącego złość BudNT Rom 2/9, Rom 13/1; SkarJedn 379; KochPs 211 [2 r.]; KochPieś 33; ArtKanc K12, T13v; obiecowal wſzitkie duſze pobrane wniewola powikupowac/ ktore w Interregnum po Henriku Tatarowie pobrali beli PaprUp G3; Wſzelka duſzá (marg) wſzelki człowiek. Hebr. (‒) ktoraby nie ſłucháłá Proroká onego/ będźie wykorzeniona z ludu. WujNT Act 3/23; Każda duſzá.) To ieſt/ wſzelki człowiek/ ktory ieſt pod zwierzchnośćią/ niech będzie poddány y poſłuſzen ſwoim przełożonym WujNT 568, Act 2/43, Rom 13/1, Apoc 16/3; KmitaSpit A3; SkarKazSej 670a; Nuż więc káżda duſzo co was w mieśćie Dárem ſwemu Panięćiu co możećie nieśćie. RybWit B3v.

»dusza krześcijańska (a. chrześcijańska)« [szyk 2 : 2] (4): RejPs 125; MurzNTSekl A2; Vkradkiem zábieráią z Woiewodctwá twego/ Siłá duſz Krześćiáńſkich PaprPan B; VotSzl Bv.

»dusza licha« [szyk 3 : 1] (4): KochPs 62; WisznTr 28; dobroć iego/ niebioſá przewyżſza/ A w iego piecży/ duſzá y naliżſza. GrabowSet R4; moy Boże duſzá moiá licha/ W ćięſzkich fráſunkách ſwych do ćiebie wzdycha. CzahTr B2.

»dusza ludzka, ludu« (13 : 1): LibLeg 10/58v; Leop Eccli 21/3; RejAp 151; BudBib Sap 14/11; Ták w tym nietylko ſobie/ ále y duſzom ludzkim rádził: áby dla niego nikt przykrośći niećierpiał SkarŻyw 392, 132, 212, 278; LatHar 32, 337, 378, 395; WujNT Apoc 18/13; SiebRozmyśl E3v.

»dusza łaczna (a. łaknąca), głodna (a. zgłodniała)« (4 : 2): WróbŻołt 106/9; duſzá ktora w záſmuceniu położona ieſt/ prze wielkość złego/ ktora chodzi ſchyliwſſyſie y mdłá/ y ocży ſchadzáiące/ á duſſá łácżna tá dawa tobie cżeść y ſpráwiedliwość Pánu. Leop Bar 2/18; iákie to ieſt wielkie á ſrogie okrućieńſtwo wydźieráć pokarm duſzam zgłodniáłym/ chcąc áby ſię tylko wiátrem karmiły BibRadz I *3v, Ps 107/9; Nie fráſuy duſze łáknącey/ áni zwłacżay vbogiego w niedoſtátku iego. BudBib Eccli 4/2, Bar 2/16.

»maluczka dusza« (1): Pełno nas/ á iákoby nikogo nie było: Iedną máluczką duſzą ták wielé vbyło. KochTr 8.

»dusza nabożna, zbożna« [szyk 14 : 5] (18 : 1): O nábożná duſſo rozpamiętáy tu ſtworzyciela twego placżącego OpecŻyw 68; Oglądáy tu o duſſo nábożná/ a rozpamiętáy iako wielką mękę kriſtus za cię cirpiál/ aby duſſę twą wykupil od męki wiecżné OpecŻyw [127], 10v, 14v, 28, 37, 49 (18); ſtrzeże duſz zbożnych ſwoich/ z ręki niezbożnikow wyrwie ie. BudBib Ps 96/10.

»nędzna, wynędzona dusza« [szyk 35 : 2] (35 : 2): RejPs 45v, 134, 171, 210; RejKup n7v [2 r.]; Stan ludzi niemocámi rozlicżnymi náwyedzonych/ ktorzy ſą bliſcy kreſu śmyerći. Co ſie też właſnye rozumyeć może ná ciemnośći ſerdeczne ktore ſą wielką boleścyą nędzney duſzy. LubPs Y5 marg, B2v, B5, B5v, C3v, D4 (21): Iuż tám nie ieden kłopot w tákiey nędzney duszy. Bo iuż tám ni rozumu/ ni żadney bácżnośći/ Iuż chodzi iáko ſlepy RejWiz 41; RejPos 10v, 58, 84v, 163, 328; Wiele ich ktorzy mowią nędzney duſzy moiey/ Ey nie mać w Pánu Bogu ten nádźieie ſwoiey. [Vulg Ps 3/3] ArtKanc Q, Q15; WYnędzona duſzá ma/ w nieſzcżęſnym żywoćie/ Woła ku tobie Pánie/ w troſce y kłopoćie GrabowSet B.

»dusza niemiecka« (1): więcey niż ſześć tyſięcy duſz Niemieckich w nędzną niewolą wywiedli StryjKron 406.

»dusza nienaganiona« (2): ani vważáli v ſiebie iáką ma być nagroda duſzam nienágánionym. BibRadz Sap 2/22; BudBib Sap 2/22.

»niepokalana dusza« (1): Dziwuię ſię tobie święta niepokalána duſzo młoda/ [...] iákoś mogł ták ſwoy ięzyk vhámowáć SkarŻyw 136.

»dusza nieszczęśliwa« (1): obiáwić táiemnice przyiaćielá/ ieſt roſpácż duſſe nieſſcżęſliwey [desperatio est animae infelicis] Leop Eccli 27/24.

»dusze nieustawiczne, niestateczne« [szyk 2 : 1] (2 : 1): nye wabyąſz kſobye duſz nyeuſtáwicznych? KromRozm I D4v, D2v; Oczy máiąc pełne cudzołoſtwá y grzechu nieuſtawáiącego. Przyłudzáiąc duſze nieſtáteczne [animas instabiles] WujNT 2.Petr 2/14.

»niewinna dusza« [szyk 8 : 2] (10): RejJóz D5; LubPs O2; Tákżeſcie niewinną duſzę iuż ná śmierć ſkazáli? KochZuz A4v; trzymáiąc dziatki ná ręku/ vkázowáły oycom ſwym mowiąc/ ieſli ſie wam ták bárzo chce ſwey właſney krwie/ oto ią macie/ náſyćicie ſie iey pobiwſzy te niewinne duſze. GórnDworz Z2v; RejZwierc 200v; PaprPan V4v; KochJez A4; KlonŻal C4; PaprUp G2v; KochFrag 53.

»nikczemna a lekka dusza« (1): Tho mowi Pan [...] ku nikcżemney á lekkiey duſfy/ y ku omierzłemu narodowi Leop Is 49/7.

»dusza ojcowa« = ojciec (1): BibRadz Ez 18/4 cf »dusza synowa«.

»dusza pragnąca« (2): BibRadz Ps 106/9; (Iáko) wody zimne duſzy prágnącey (tak) też ſłuch dobry z ziemie dálekiey. BudBib Prov 25/24.

»smętna (a. smutna), zasmucona, zafrasowana dusza« [szyk 5 : 2] (5 : 1 : 1): záfráſowáną duſzę náſzę/ nikomu inemu iedno ſámemu Pánu/ w opyekę porucżáć mamy LubPs T2 marg; twéy pomocy Od ráná wołam áż do nocy. Vweſel duſzę záſmuconą/ W twoię opiekę poruczoną. KochPs 128; W tákiey przygodźie będąc człowiek nieſzczęśliwy Wzywałem páná [...] Chćiey ſmętnéy duſzy dopomoc moiéy. KochPs 175, 99, 132, 208; Rátuy miłośierdźiem/ ſmutną duſzę moię. GrabowSet K3v.

»dusza spracowana (a. upracowana), pracowita, pracująca« [szyk 2 : 2] (2 : 1 : 1): Cżłowiek ieſt myſl proſta, praczuiąca duſza, na malucżki cżas trwaiąci ducha prziymacż. Swiata spuſciciel, żywota wzgardziciel, wiecżne ruſzanie, nie pewny ſmierci. BielŻyw 135; RejPos 211; KochPs 62; lozny leniwiec duſzom prácowitym/ Ziada żywność/ droży chleb/ ſwym brzuchem nieſytym. Zayźrzy ſzcżęśćia przemyślnym y ludźiom robotnym: A ſam záwſze prożnuie KlonWor 44.

»dusza sprawiedliwego, sprawiedliwa« [szyk 10 : 1] (7 : 4): WróbŻołt D6; ſtrzeże duſz ſpráwiedliwych/ á od káżdych ſrogoſći vmie ich obronić. RejPs 143v; Leop Sap 3/arg; BibRadz Sap 3/arg, 3/1; Spráwiedliwych duſze/ tho ieſt Spráwiedliwi ludźie: ſą w ręku Bożych/ tho ieſt/ w opatrznośći Bożey [Vulg Sap 3/1] GrzegŚm 22, 60; BudBib Sap 3/1; nie vćiſnie Pan Bog głodem duſzé ſpráwiedliwego [Vulg Prov 10/3] KołakSzczęśl B4v; WujNT 2.Petr 2/8, s. 811 marg.

»dusza synowa« = syn (1): Oto wſzytki duſze moie ſą/ á iáko duſzá oycowá moia ieſt/ ták y duſzá ſynowa moiá ieſt/ Táż duſzá kthora zgrzeſzy vmrze. BibRadz Ez 18/4.

»szlachetna dusza« (4): GórnDworz Bb2; Był miłownik pokoiu tá ſláchetna duſzá. PaprPan Gg4; WisznTr 14; Szláchetné duſze/ któré ſwéy dźielnośći/ Maćie zapłátę niebieſkié rádośći: Zyczćie oyczyznie/ áby wam rodźiłá Podobnych śiłá. KochPieś 13.

»śmiertelna dusza« (1): Rádá iáko maſz cżynić s śmiertelną duſzą ſwoią. RejPos 223 marg.

»dusza uboga« [szyk 4 : 1] (5): WróbŻołt 73/19; zowey poſtawy ſrogiei Spetny ſtrach duſſy vbogiei. RejKup e8; Nye rácżże zápomináć duſz twoich vbogich LubPs R3v; GórnDworz Bh3v; GrabowSet P.

»dusza umarła« = zmarły (1): Zá Duſzę vmárłą Mſze cáły rok miewał SkarŻyw 333 marg.

»utrapiona (a. strapiona) dusza« [szyk 3 : 3] (6): Namowá ku ſtrapioney duſzy/ áby ſie wiárą podpieráłá/ o pewnym rátunku páńſkim. LubPs aa2 marg, aa5v marg; Tyś Duſz vtrapionych nádzieiá Márya. KrowObr 176v; KochPs 176; Odmieniłeś płácż/ w weſołe śpiewánie/ Iuż wſzytko inſze/ duſzy vtrapioney Znośne/ ſkądkolwiek złe przypádnie oney. GrabowSet I, X3v.

»wierna dusza« [szyk 10 : 3] (13): Myeycyeſſ ſyα dobrze wi wſſitky duſſe wyer[ne] ktore lyezicye wlonye zyemye dlugo ij ſſiro[ko] BierRaj 21; OpecŻyw 181v; O wierná duſſo/ gdiby cżtla o ſwiętym Ieronimie o ſwiętym Franciſku [...] iako onij w ſwych ſmutkoch [...] mieli cirpliwoſtz. OpecŻywPrzedm C3v; Powtarzánye nápominánya ku wierney duſzy. LubPs O6v marg, E3, G marg, cc4v marg, dd2 marg; W ſercu wierney duſze przemięſzkawá duch małżonká prawdźiwego. BibRadz I 351b marg; RejPos 128; SkarŻyw 100; ArtKanc A15v [2 r.].

»żadna dusza« = nikt (2): żadná duſſá z nas nie zginie/ procż ſámego okrętu Leop Act 27/22; WujNT Act 27/22.

»dusza żywiąca, żywa« [szyk 23 : 4] (16 : 11): Y ſtworzył Bog wieloryby wielkie/ y wſzelką duſzę żywiącą y rucháiącą ſie [omnem animam viventem atque motabilem] Leop Gen 1/21; rzekł záś Bog. Niechay wywiedzye ziemiá duſze żywiące w národzie ſwoim/ bydło/ czołgáiące ſie robácthwo/ y Beſtyie/ to ieſt gádzinę ziemną według oſob ſwoich [Producat terra animam viventem in genere suo] Leop Gen 1/24; Tedy pan Bog ſtworzył był cżłowieká z prochu ziemie/ á nátchnął w oblicże iego tchnienie żywotá/ ſtał ſię tedy cżłowiek duſzą żywiącą [fuit homo in animam viventem PolAnt] BibRadz Gen 2/7, k. I 2a marg, Gen 3/15, 16; BielKron 43; RejAp 130v; A nie tylko cżłowieká zowie piſmo duſzą żywą ále y wſzelkie ſtworzenia żywe GrzegŚm 23, 23 [3 r.], 24; BudBib Gen 1/21, Lev 11/10; CzechRozm 59; KochPs 211; KochPieś 33; ZawJeft 14; Z vſt Pánie żywiących duſz/ niechći ſię cżeść rodźi. GrabowSet R2v; WujNT 1.Cor 15/45, s. 619 marg, Apoc 16/3; KmitaSpit A3, B4v; SkarKaz 208a; Bog ná pocżątku gdy niebo y źiemię Stworzył y morze/ y żywych duſz plemię KlonFlis B4.

Szeregi: »ja i dusza moja« (1): ia y duſſá moiá będziemy ſie w Pánie Bodze weſelić [Ego autem et anima mea] Leop Tob 13/9.

»ludzie i dusze« (2): niezliczoną ludzi niewinnych y duſz Chrześćijáńſkich liczbę/ w ſrogą niewolą zábieráli VotSzl Bv; SkarKazSej 665a.

W przen (5): Tys rzęſa duſſe moié OpecŻyw 18; LubPs B4v; Leop 4.Esdr 8/4, Ps 65/9; Nie zyſczeſz duſze/ która dotkłá raz napoiu Niepámiętnégo zdroiu KochPieś 39.
a. W odniesieniu do Boga i Chrystusa (18): Sześći rzeczy nienawidzi Pan/ y ſiodmą ſie brzydzi duſſá iego Leop Prov 6/16, Is 1/14, 42/1, Ier 9/9, Hebr 10/38; Pan Bog záprzyſiągł ná duſzę ſwoię BibRadz Am 6/8, Lev 26/11; BielKron 94; RejPos 42v; GrzegŚm 24; RejZwierc 10v; LatHar 555; KołakSzczęśl B; vmiłowány moy w ktorym ſobie vlubiłá duſzá moiá. WujNT Matth 12/18, Hebr 10/38; PowodPr 66.
Wyrażenie:»dusza Boga, Boża« (1 : 1): duſzá Boża mśćiłá śię nád ludem niepoſłuſznym GrzegŚm 24, 24.
5. Najistotniejszy, najważniejszy składnik [czego] (8): [Łaska boska] ieſt duſzá duſze náſzey SkarŻyw 261; Práwo ieſt duſzą Rzecżypoſpolitey. Phil D3 marg, D3; PowodPr 63; ábych iuż żył tobie y ſpráwiedliwośći twoiey/ á nigdy nie vmierał/ y od ćiebie ſię Páná y Bogá mego/ od duſze duſze moiey nie dźielił. SkarKaz 387b.
Wyrażenie: »dusza praw« (3): te práwá máią ſię ná iákiey przycżynie ſádźić. Bo o niey ták wſzytcy rozumieią/ że ieſt duſzą praw álbo vſtaw. ModrzBaz 70, 129v; wedle ktorych [okolicznośći] rozum/ iáko duſzá praw wſzytkich rozſądek dobry czyni. SkarKazSej 698a.
6. eufem. Pośladki, tyłek (2):
Zwrot: »duszą kinąć« (1): KIedysćie ſię tych pomiarów ták dobrze vczili/ Ze wiécie ilé kroć koło obróći ſię w mili: Zgádnićiéſz mi/ wiele rázów/ niż ieden raz minie. Mágdálená pod namiotem żywym duſzą kinie. KochFr 25.
Wyrażenie: »stara dusza« (1): Niezáwádzy też koniczek Wałaſſek/ ynochodniczek Bo ſzkodá tey ſtárey duſſe Iż ſie ná złey ſzkápie kłuſſe RejRozpr F.
*** Bez wystarczającego kontekstu (7): Die ſzele Duſſá Anima Murm 47; Mymer1 21; Anima [...] Duſza/ też żiwot. Mącz 10a; GrzegŚm 23 marg; Calag 434/a; Calep 70b; WujNT 404.
*** W kontekstach omawiających znaczenie wyrazu „dusza” (24): tu duſzá álbo Duch známienuie cżłowieká duchownego: ktory ma żywot wiecżny á nieśmiertelny/ ktorego zátráćić potępienim nikt nie może iedno Bog. GrzegŚm 18; Duſzá tchnienie. GrzegŚm 18 marg; Potym tho ſłowo Anima/ co polacy zowią Duſzá rozmáićie śię też rozumie. GrzegŚm 21; duſzá známionuie cżłowieká żywego GrzegŚm 21; Duſzá też známionuie żywot GrzegŚm 26; Nád to duſzá známionuie w piſmie duchá kthorym żywie káżde ſtworzenie żywe/ kthory duch poki w ćiele ieſth/ ma cżłowiek żywoth/ A gdy go Bog zepſuie vmiera. GrzegŚm 27; tu bacżyć mamy/ iż thá mowá/ Duſze zábithych známionuie/ ony wierne męczenniki pobithe GrzegŚm 60, 19, 22, 23 [2 r.], 26, 27 (17); Oto y tu widziſz/ że duſzá toż ieſt co cżłowiek. BudBib 416 marg; Duſzę y duchá w tym pieniu Bázylius ś. zá iedno bierze. Może ſię przedſię duſzá do rozumu/ duch do woley śćiągáć. LatHar 67; Duſzá, wedle ſpoſobu ięzyká Zydowſkiego miáſto zdrowia ábo żywotá, częſto ſię w piśmie kłádzie. WujNT 7 marg; DVSZA z Zydowſkiego znáczy niekiedy cáłego cżłowieká. WujNT Yyyyy2v, 404 [2 r.].
*** Dubium (2): Y duſze: á tákie ſpráwy Duch brał/ by w niebo ſkąd ieſt/ záś był wźięty, GrabowSet F4v; [Jezu] [...] Rácż ſtrzedz/ [...] Pośmiechu złośliwych/ y tákiey przygody Z ktorey/ duſzá twoy gniew/ nieżycżny znał gody. GrabowSet Qv.
[[Uwaga: Wyraz hasłowy w niektórych połączeniach frazeologicznych wykazuje płynność semantyczną, co stwarza więcej niż jedną możliwość interpretacji.]

Synonimy: 1. duch; 2. dech, tchnienie, życie; 3. myśl, rozum, serce, umysł; 4. stworzenie.

Cf DUSZOBOJCA, DUSZOGRZEJEK, [DUSZOJEDCA], DUSZOŁOWNY, DUSZOROZBOJCA, [DUSZOROZBOJSTWO], DUSZOTRATNY

IM