[zaloguj się]
[pdf]

1. KOPIJA (59) sb f

kopija f (59), [kopije n].

k- (55), c- (4); -i- (29), -ij- (19), -ii- (6), -y- (3), -iy- (2).

o jasne, a pochylone.

Fleksja
sg pl
N kopijå kopij(e)
G kopijéj
A kopiją kopije
I kopiją, kopij(e)m kopijami, kopijmi
L kopij(e)j

sg N kopijå (7). ◊ G kopijéj (4); -éj (1), -(e)j (3). ◊ A kopiją (8). ◊ I kopiją (14) [w tym: -am (1)], [kopij(e)m ]. ◊ L kopij(e)j (1). ◊ pl N kopij(e) (2). ◊ A kopije (11); -e (1) KochProp, -é (1) OpecŻyw, -(e) (9). ◊ I kopijami (11), kopijmi (1); -ami : -mi HistAl (1 : 1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Rodzaj broni kłującej z długim drzewcem zakończonym grotem, włócznia; hasta Mymer1, BartBydg, Calag, Cn; sarissa Calep, Cn; aculeus BartBydg; lancea Calag; curis Calep; contus Cn (59): Mymer1 15; BartBydg 4b, 67; Perſowie zátim cżynili nawáłnoſć ná Indi ſtrzeláiąc/ y kopiymi ie przebadáiąc porażáli. HistAl H; BielKron 88; HistRzym 117; W pośrodku woyſká ſzykowáli lud ćwicżony ná klin/ [...] máiąc po práwey y po lewey ſtronie ſkrzydłá dobrze oſádzone zbroyne/ iezdne s kopijámi/ pieſze s ſtrzelbą BielSpr 22, 10, 41; BiałKaz L4; PaprPan Ov, Tv, X2; ModrzBaz 111; An den Spieſz ſich halten/ oder ſteuren. Kopiyam śie weſprzeć. Niti hasta. Inniti hastae. Calag 15a, 457a; Wſzyſcy też po Vſárſku mieli łſniące broni/ Kopie z Proporcámi/ Tarcze s Skophiámi StryjKron 702, 642; Aléś ty nie tylko zwykł dármo koniem toczyć/ Albo z kopiią ráźną do pierścieniá ſkoczyć KochEpit A3; ActReg 56; Calep 280a, 946b; Kśięże miły/ trzebá téż do kopiiéy toku. WyprPl B, B; CzahTr Gv.

W połączeniach szeregowych (3): Mieycie na gotowiu oſſcżepy/ ſtrzaly/ kopié/ ſwiéce ij rozmaijté pochodnie/ abytz ſie wám niemogl ſkrytz. OpecŻyw 84v; á Alexánder y rycerze iego kopiámi/ włocżniámi y ſthrzelbą ie pobiyáli. HistAl [I3]; CzahTr E4.

W charakterystycznych połączeniach: kopiją pobi(ja)ć (2), porażać, wesprzeć się.

Zwroty: »dać na szkodę kopiją« = zapłacić za służbę wojenną (1): Gdybyſmy poddánym náſzym roſkazáli ruſzyć ſię ná woynę z gránic/ tedy niż ſię ruſzą obiecuiem im dáć ná ſzkodę Kopiją/ pieć kop groſzy UstPraw D3.

»kopije kruszyć« [w tym: o kogo (1), z kim (1)] = walczyć (3): gdyżeśćie wtych potrzebách kopie wáſze kruſzyli/ y nieprzyiaćiele Coronne fortunnie gromili. BiałKaz L2, L3v; Ná to też ſwe potomki z pilnośćią ćwicżyli. Ktorzy w ſześćinaſtu lat kopije kruſzyli/ Z Turki/ od ktorych záwſze chwałę odnośili. CzahTr H.

»kopiją łomić (a. połamać), skruszyć; kopija łomna« = concidere hastam PolAnt [szyk zmienny] (2 : 1; 1): BudBib Ps 45/9[10]; Kopie náſzy łomią/ Niemcy też ſwe drzewá Drożyſte w náſzych topią/ áż z koni ſzły trzewá. StryjKron 622, 421; Widáć że było dáléy dwie woyſcze ogromné Strzelbę ná ſye ſkłádáiąc/ y kopije łomné KochProp 9.

peryfr. »położyć kopiją w pokoju« = zaniechać walki (1): TEgo namniey śiwy włos áni ſtáre látá/ Od tego nie odwiodą ni żadna vtrátá/ Iżeby miał położyć kopią w pokoiu/ A też chlop [!] nie do tańcá lecż práwie do boiu. PaprPan Y2.

»kopiją potykać się, z kopiją gonić« (1 : 1): do celu ſtrzeláiąc/ kopiją z ſobą ſię potykáiąc [hastis concurrendo]/ niechby ſię iák do potrzeby ćwicżyli y gotowáli. ModrzBaz 111; WerGośc 215.

»przebość kopiją« (1): á Ioáb przebodł trzemi kopiámi ſerce iego. HistRzym 117.

»kopiją przystawić (a. przystawować)« [w tym: pod co (2), do czego (1)] (3): A potym ſam Olgerd kopiją o ſćiánę zamkową ſkruſzył/ á drugie Látopiſzcze ſwiádczą/ iż tylko przyſtáwił/ áby Moſkwá pámiętáłá/ iż Litwá z Olgerdem kopije ſwoie pod Zamek Moſkiewſki przyſtáwowáłá. StryjKron 421, 420, 421.

»kopiją składać« (1): iáko broni vżywáć/ iáko kopiją ſkłádáć [quomodo hastis concurret] może ModrzBaz 110.

»kopiją szyrmować« (1): A ſynowie s pogány kopią ſzyrmuią PaprPan F2v.

»kopiją ugodzić (a. ugadzać), uderzyć« [szyk zmienny] (3 : 1): WIerz mi iże ten Ożgá choć ponuro chodzi/ Prętko w ſwego kopią á mężnie vgodzi. PaprPan Bbv, G3; Niemcy co mieli vderzyć ná náſzych ſwoimi kopiámi w czoło/ tedy ich ná ſámego Iáſieńſkiego w bok obroćili StryjKron 642 marg; KochFr 122; [ten też vderzył kopijem ſwem [et ipse suscitavit lanceam suam] ná trzy ſtá (mężow y) zámordował (ie) BudBib 1.Par 11/20 (Linde)].

Wyrażenia: »kopija drożona« (1): StryjKron 390 cf »drzewo albo kopija«.

»przebicie kopiją« (1): Przebićie kopiją boku y cudo prży nim. LatHar 736 marg.

Szeregi: »drzewo albo kopija« (1): Niemcy z drzewámi/ álbo kopiámi drożonymi/ wyſtrzeliwſzy kilko ruſznic [...] do Tátarow przytárli StryjKron 390.

»tarcza i kopija« (1): mężowie walecżni ku bitwie/ ſpráwuiąc ſię tarcżą y kopiią [viri militiae ad bellum dispositi ad clypeum et lanceam] [...] prętcy lepak by ſárny po gorach. BudBib 1.Par 12/8.

W przen (2): O nieſzcżęśćie nie miłośćiwe iakożeś ſwoy łuk ná mię wyćiągło/ á thákeś iádowićie ſwą kopiją ná ſtráconą dziewkę náoſtrzyło. HistRzym 20; zęby ich kopije y ſtrzaly/ á ięzyk ich miecż oſtry. BudBib Ps 56/4[5].
Przen (5):
a) Walka (4): ACż temu látá iego iuż Kopiey bronią/ Pogáni o nim wiedząc iednák ſie go chronią PaprPan E3; GArzius on krolewic Neápolitáńſki/ Miał w ſobie ten obycżay y ten nałog páńſki/ Iże z nieprzyiacioły mężnie ſie probawał [!]/ A ſnadź ſie ten Sutkowſki z nimi weſpoł chował. Bo nie myſli w pokoiu iedno o kopiey PaprPan Bb2v, R3v, Y3v.
b) Wojsko [w pl] (1): więc Stryia Ferdynanda ledwie się zdobył przez całe lato na tak exercitum iaki miał pod Krakowem zktorym terazńeysze Copie nasze mogłyby confligere? ActReg 4v.

Synonimy: drzewce, drzewo, oszczep, spis, spisa, włocznia.

ZZa