Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KRZCZON

Następne hasło: KRZCZYCA »

KRZCZONY (57) part praet pass impf i pf

impf (42), pf (15); pf PatKaz III 137, LibMal (2), RejKup z4, GroicPorz x4, BielKron A6v, 151v, 243v, 465v, HistRzym, RejPos 153 marg, SkarŻyw 70, 320, 388 [2 r.]; pozostałe impf.

krzczony (37), chrzczony (10), krczony (6), krzcony (1), krszczony (1), chrczony (1), chrzszczony (1); krzczony WróbŻołt, KromRozm II, KromRozm III (2), GroicPorz (2), Leop, BibRadz (2), GrzegRóżn, HistRzym, KuczbKat (2), KarnNap; chrzczony LatHar (2), SkarKaz (2); krczony PatKaz III, RejKup; krzcony KrowObr; krszczony OrzQuin; chrczony MurzNT; chrzszczony SkarJedn; krzczony : krczony LibMal (1:1), BielKron (4:1), RejPos (5:1), WujNT (12:1); krzczony : chrzczony SkarŻyw (1:6).

krzczony (47), krzczon (10).

-on-; -on z tekstów nie oznaczających ó.

Fleksja

sg
m	N	krzczony, krzczon, chrzczony	f	N	krzczonå, krzczon(a)	n	N	krzczon(e)
	G	krzczon(e)go		G			G
	D	krzczon(e)mu		D			D

pl
N	m pers	krzczeni
N	subst	krzczoné, krzczony
G		krzczonych
D		chrzszczonym

sg m N krzczony (4), krzczon (8); (attrib) krzczony (1); (praed) krzczon (8) WróbŻołt, RejKup, BielKron, RejPos (3), KuczbKat, WujNT, chrzczony (3) SkarŻyw, LatHar, SkarKaz. ◊ G krzczon(e)go (1). ◊ D krzczon(e)mu (2). ◊ f N krzczonå (1), krzczon(a) (1). ◊ n N krzczon(e) (2). ◊ pl N m pers krzczeni (26). subst (praed) krzczoné (7), krzczony KromRozm III (2); ~ -é (1), -(e) (6). ◊ G krzczonych (2). ◊ D chrzszczonym (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI i XVIII w.

Znaczenia

1. Ten, którego chrzczą lub chrzcili; który jest chrześcijaninem (48)
- a. W funkcji rzeczownika (1)
2. Doznający cierpień, umartwień (9)
3. [Chrzestny, związany z chrztem]

1. Ten, którego chrzczą lub chrzcili; który jest chrześcijaninem (48): [Panna Maryja] kyedyſch/ krczona tedy ma bycz yey krczenya/ ſzwyąto yako oczyſzczenya PatKaz III 136; WróbŻołt I6v; RejKup z4; MurzNT 168v; obłądźił ſye y Cypryan S. [...] tfirdząc/ iż od kácerzow práwye okrzczeni/ znowu máyą być krzczeni KromRozm II q; KromRozm III E3 [2 r.]; GroicPorz x4, mmv; I byli krztzeni wſzyſcy od niego w Iordánie rzece. KrowObr 83v; Leop Mar 1/23; BibRadz II 98b marg, 1.Cor 15/29; Acżkolwiek nie był krzcżon/ ále pocżątki miał dobre/ y Mámmea iego mátká byłá ſwięta Krześćiánká BielKron 151v, 214; GrzegRóżn M2v; HistRzym 32; RejPos 142, 153; Bowiem Kápłan pewnymi ſłowy trzy kroć tego pyta ktory krzcżon być ma: Wyrzekaſz śie Szátaná/ y wſzyſtkich vcżynkow iego/ y wſzyſtkiey pychy iego? KuczbKat 145; KarnNap B3; Iz ſol chrzſzcżonym wuſtá kłádą/ y zſlinj błoto vcżynione vſzy máżą. SkarJedn 232; [św. Emerencyjana] Ktora ácż krzcżona nie byłá/ wſzákże we krwi ſię ſwey okrzćiwſzy zá towárzyſką [!] ſwoią do wiecżney rádośći weſzłá. SkarŻyw 70; Kośćioł/ [...] ták vcży: iſz dziatki Chrzcżone być máią/ dla pirworodnego grzechu. SkarŻyw 91, 299, 320 [3 r.], 388; LatHar 518, 685; WujNT Matth 3/6, s. 11, Mar 1/5, Luc 3/21, s. 541, 761; Lecz Pháryzeuſzowie/ y vczeni w zakonie/ [...] chrzczeni być od niego niechćieli SkarKaz 514a.

Wyrażenia: »człowiek krzczony, ludzie krzczeni« (1:1): LibMal 1544/89; nie ináczey/ iedno iáko ludźie krſzczeni ná Krzśćie przy wodźie widóméy/ prawdźiwy Krzeſt duſz ſwoich niewidómy/ od Páná Boga przez Kápłaná biorą OrzQuin T4.

»krzczony Duchem (świętym)« (3): ábowiemći Ian krzćił wodą/ á wy będźiećie krzczeni Duchem ſwiętym [vos baptizamini Spiritu sancto] po nie wielu tych dni. WujNT Act 1/5, s. 13, Act 11/16.

»w kościelnej wierze krzczony« (1): Ale ieſli rozumu nigdy niemieli [...] ták iáko dźieći bezrozumne w Kośćielney Wierze krzcżeni być máią. KuczbKat 135.

»Żyd krzczony« [szyk 2:1] (3): przybył mu też w towárzyſtwo Moizeż Zyd krcżony/ ná kthorym wielkie ſpráwy záleżáły. BielKron 243v, A6v, 465v.

a. W funkcji rzeczownika (1): Nyechay ſzyą ſtąpu kazdemv krczonemv y Bydlu zila ku zilye LibMal 1544/89.

2. Doznający cierpień, umartwień (9):

Wyrażenie: »krzczony krztem« [szyk 8:1] (9): Kielich moy y owſzem pić będzyecie/ y krztem kthorym ia krzcżon bywam/ będzyecie krzcżeni [baptismo quo ego baptizor PolAnt Mar 10/39] RejPos 312, 312 [3 r.]; WujNT przedm 12, s. 83 marg, 162, Mar 10/39; Bo ták też to ſłowo w piſmie ſię ś. rozumie/ y ták go vżywa P. Iezus: Chrztem mam być chrzczony/ o iáko prágnę áby był rychło: to ieſt mękę mam ćierpieć. SkarKaz 382b.

3. [Chrzestny, związany z chrztem:

Wyrażenie: »imię chrzszczone« (1): Po nim [księciu Borysie] pánował ná Xięſtwie Połockim Rechwold imienim chrzſczonym Waſili Syn. StryjKron 274 (Linde).]

Cf KRZCIĆ, [KRZCZENIEC], NIEKRZCZONY, NOWOCHRZCZONY