Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KWADRAT

Następne hasło: [KWADRATURA] »

KWADRATOWY (35) ai

Pierwsze a oraz o jasne, drugie a pochylone.

Fleksja

sg
m	N	kwadråtowy	f	N	kwadråtowå	n	N
	G	kwadråtowégo		G	kwadråtowéj		G	kwadråtow(e)go
	A			A	kwadråtową		A
	I	kwadråtowym		I			I

pl
N	subst	kwadråtowé
G		kwadråtowych
A	subst	kwadråtowé
I	m	kwadråtowymi, kwadråtow(e)mi

sg m N kwadråtowy (3). ◊ G kwadråtowégo (3); -égo (1) GrzepGeom, -ego (1) Mącz, -(e)go (1). ◊ I kwadråtowym (3). ◊ f N kwadråtowå (3). ◊ G kwadråtowéj (2). ◊ A kwadråtową (1). ◊ n G kwadråtow(e)go (1). ◊ pl N subst kwadråtowé (1). ◊ G kwadråtowych (15). ◊ A subst kwadråtowé (1). ◊ I m kwadråtowymi (1) GrzepGeom, kwadråtow(e)mi (1) BielKron.

Sł stp brak, Cn s.v. czworogranisty, kostka figura, posadzka kwadratowa, wężysko u mierników, włóka rolej, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „kwadrat”
- 1. Od znacz. ‘figura geometryczna’; mający cztery boki równe i cztery kąty proste (26)
- 2. Od znacz. ‘bryła kamienna’ (9)
  - a. Ciosany, wygładzony (7)
  - b. Zrobiony z kamieni ciosanych (2)

Przymiotnik od „kwadrat”:

1. Od znacz. ‘figura geometryczna’; mający cztery boki równe i cztery kąty proste; angularis Calep [quadratus ‒ czworogranny Mącz 335b; czworogranisty Calep; czworogranisty – quadratus Cn] (26): GrzepGeom F2; Quadra ‒ Taliers quadratowi. Calep 881b, 70a.

Wyrażenie: »kwadratowa figura« = kwadrat [szyk 4 : 1] (5): kąt który ieſt między Liniámi a. d. y d. c. ieſt proſty/ ponieważ ieſt Figury Kwádratowéy/ która wſzytki cżtéry kąty ma proſté. GrzepGeom G, D4v, F2v, F4, G.

Zestawienia w funkcji nazwy miar powierzchni: »łokieć kwadratowy« [szyk 9 : 2] (11): A to ieſt liczbá wſzytkiégo plácu/ trzydźieśći y ſześć łokiet kwádratowych: to ieſt/ tákowych ſztuk któré ſą ná łokćiu ná dłużą y ná ſzerzą. GrzepGeom F2, F2, F2v [3 r.], F3, F3v, G4v (11).

»pes [= stopa] kwadratowy« (1): Actus tedy według téy náuki/ ma Kwádratowych pedes czternaśćie tyśięcy y cżtery ſtá. GrzepGeom Nv.

»kwadratowy pręt« [szyk 2 : 1] (3): plác który ieſt ná tákim Sznurze: to ieſt/ ná dźieśiąći Prętách/ ták ná dłużą/ iáko ná ſzérzą/ ma Prętów Kwádratowych ſto. GrzepGeom I3, I3v, I4v.

»kwadratowy sznur« (3): Wſzytek tedy plác ten/ vczyni ſto Wężyſk/ álbo ſto kwádratowych ſznurów GrzepGeom K, K, Kv.

2. Od znacz. ‘bryła kamienna’ (9):

a. Ciosany, wygładzony; tessallatus Calep [wyprawiony, gładki ‒ quadratus Cn] (7):

Wyrażenie: »kwadratowy kamień« = quadrus lapis Vulg [szyk 4 : 3] (7): Cegły wypádáły/ ále będziem budowáć kwádratowym kámienim Leop Is 9/10, 3.Esdr 6/25; W mieśćie [Edymburgu] ſą dwie wielkie drodze od zamku áż do klaſztorá/ kámieńmi kwádratowemi położone. BielKron 277v, 283v; Mącz 299c; Tessellatus ‒ Skwadratowego kamienia vbudowani. Calep 1059b; ſtolicá ſądowa byłá od ziemie podnieśioná kámieniem kwádratowym. WujNT 382.

b. Zrobiony z kamieni ciosanych (2): ſą ieſzcże mury ſtáre [...] około Renu/ z kámieni kwádratowych [...] ktorego kwádratowego murowánia w źiemi nawięcey.BielKron 283v, 286.

Synonimy: 1. czworogranisty, czworogranny; zest. »kwadratowy sznur«: wężysko; 2.a. ciosany.