[zaloguj się]
[pdf]

1. LEKKI (509) ai

lekki (489), leki (11), lehki (5), letki (3), lechki (1); lehki OpecŻywSandR; lekki : leki : lehki : lechki OpecŻyw (5 : ‒ : 1) ForCnR (‒ : – : 1 : 1), Murm (1 : 2), RejKup (6 : 1), SienLek (31 : 3), RejPos (22 : 1), Calep (1 : 4 : 2); lekki : letki Mącz (44 : 3).

lek- (441), leg- (2).

comp i sup (77 + 7) (nå)lżejszy (57), (nå)lekszy (14), (nå)lekczejszy (11), lekcejszy (2); -lekszy BierEz, OpecŻyw, Leop, OrzRozm (3), WyprPl (2); -lekczejszy BielŻyw (2), WujNT, SkarKaz (2); -lżejszy : lekszy : -lekczejszy : lekcejszy LibLeg (1 : 1), RejKup (1 : 1 : 1), Mącz (1 : ‒ : 2), SienLek (4 : 1), ModrzBaz (2 : ‒ : – : 1), Oczko (1 : ‒ : 2), SkarŻyw (1 : – : 1), SarnStat (1 : 3 : – : 1); ~ -ejszy (13), -(e)jszy (57); ~ nå- (5), n(a)- (2).

e jasne.

Fleksja
sg
mNlekki, lżejszy fNlekkå, lżejszå, nålżejszå, lekk(a), lżejsz(a) nNlekkié, lżejszé
Glekki(e)go, lżejsz(e)go Glekkiej, lżejszéj Glekkiégo, lżejszégo
Dlekki(e)mu Dlekki(e)j Dlekkiému
Alekki, lżejszy, lekki(e)go Alekką, lżejszą, nålekczejszą Alekkié, lżejszé, nålekszé
Ilekkim, lżejszym, lekki(e)m Ilekką, lżejszą Ilekkim, lekki(e)m
Llekkim, lekki(e)m Llekkiéj Llekki(e)m, lekcejsz(e)m, lekkim, nålżejszym
Vlekki V V
pl
N m pers lekcy, lekszy
subst lekkié, lżejszé
G lekkich, lżejszych
D lekkim, lżejszym, lekki(e)m
A m pers lekkié
m an lżejsz(e)
subst lekkié, lżejszé, nålżejszé
I m lekkiémi, lżejszémi, lekkimi
f lekki(e)mi, lekkimi
n lekki(e)mi
L lekkich, lżejszych
inne formy
sg n G skostn - z lekka; sg n D skostn - po lekku

sg m N lekki, lżejszy (54). ◊ G lekki(e)go, lżejsz(e)go (7). ◊ D lekki(e)mu (2). ◊ A lekki, lżejszy (18), lekki(e)go (2). ◊ I lekkim, lżejszym (16), lekki(e)m (3); -(e)m GórnDworz, SzarzRyt; -ym : -(e)m FalZioł (2 : 1). ◊ L lekkim (3), lekki(e)m (1); -im : -(e)m FalZioł (2 : 1). ◊ V lekki (1). ◊ f N lekkå, lżejszå, nålżejszå (29), lekk(a), lżejsz(a) (5). ◊ G lekkiej, lżejszéj (14); -éj (1), -(e)j (13). ◊ D lekki(e)j (2). ◊ A lekką, lżejszą, nålekczejszą (20). ◊ I lekką, lżejszą (14). ◊ L lekkiéj (15); -éj (1), -(e)j (14). ◊ n N lekkié, lżejszé (65); -é (8), -e (1) GórnTroas, -(e) (56). ◊ G lekkiégo, lżejszégo (22); -égo (5), -ego (1) Oczko, -(e)go (16). ◊ D lekkiému (10); -ému (1), -(e)mu (9). ◊ A lekkié, lżejszé, nålekszé (23); -é (2) BiałKat, Oczko, -e (1) ForCnR, -(e) (20). ◊ I lekkim (6), lekki(e)m (1) GliczKsiąż. ◊ L lekki(e)m, lekcejsz(e)m (3) FalZioł, ModrzBaz (2), lekkim, nålżejszym (2) RejWiz, OrzJan. ◊ pl N m pers lekcy, lekszy (9). subst lekkié, lżejszé (29); -é (6), -e (2), -(e) (21); -é KochTr, KochMRot, WyprPl, SarnStat (2); -e OrzJan; -é : -e Oczko (1 : 1). ◊ G lekkich, lżejszych (24). ◊ D lekkim, lżejszym (4), lekki(e)m (1) FalZioł. ◊ A m pers lekkié (4); -é (1), -(e) (3). m an lżejsz(e) (1). subst lekkié, lżejszé, nålżejszé (24); -é (6), -(e) (18). ◊ I m lekkiémi, lżejszémi (4), lekkimi (2); -émi OrzRozm, RejPos (2), OrzJan, -imi CzechEp, WysKaz; ~ -émi (1), -(e)mi (3). f lekki(e)mi (2) BielSpr, ModrzBaz, lekkimi (1) KuczbKat. n lekki(e)mi (2). ◊ L lekkich, lżejszych (6). ◊ G sg n skostn z lekka (43). ◊ D sg n skostn po lekku (15).

Składnia comp: lżejszy, lekczejszy, lekszy niż(li) co, kto, gdzie, kiedy itp. (17) GlabGad, RejKup, KromRozm I, MurzHist, RejWiz, OrzRozm, Mącz (2), SienLek, RejAp, RejPos, RejZwierc, PaprPan, KochMRot, WerKaz, SkarKaz (2). ◊ Składnia sup: nalżejszy nad co (1) RejWiz.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Mało ważący; levis Mącz, Cn; sine pondere Cn (102): GlabGad I8v; RejKup r4, r4v; Oto pan wſtąpi ná obłok lekki/ y wnidzie do Egiptu Leop Is 19/1; Mącz 458c; SienLek 60v; Strum B2; ModrzBaz 111; Ale Pan Bog nabożeńſtwo y chęć pobożną Boleſłáwowę/ cudem wielkim vcżćił y ſwego męcżenniká záſługę w ſławił. bo ćiáło ono ták ſię lekkie ná wagách ſtáło/ iſz bárzo máło ſrebrá wzięło. SkarŻyw 356; WyprPl B, Bv; WujNT 836; GosłCast 52.

W połączeniu szeregowym (1): A ták nic iżćiby to ſtáre niebo álbo ſtára ziemiá záginąć miáłá/ ále będzye odnowiona/ ochędożona/ vſpokoiona/ y iuż od wſzey ſkázy záchowána/ á sſthánie ſie iáſna/ piękna/ lekka/ á morzá ná niey iuż nie będzye. RejAp [175].

W przeciwstawieniach: »lekki ... ciężki (6), ociążały, wielki« (8): BierEz B; FalZioł I 61d, III 7d; BierRozm 27; RejKup bb8v; Ciáło lżeyſze á vmyſł ociążálſzy będzye RejZwierz 22v; RejPos 219; BielSpr 4.

W porównaniach (9):

Jako comparandum (5): LubPs T6v; RejWiz 110v; Prot D2; KmitaPsal A4v; Odſtąpiſzli mnie/ wnet/ rowien lekkiemu Prochowi będę/ co grzyſkiem tchu wſzemu GrabowSet Tv.

Jako tertium comparationis (4): KwiatKsiąż N3; Pluma levior, Lekczeyſzy niżli pióro Mącz 190a, 331c, 425c.

W charakterystycznych połączeniach: bałwan lekki(-a, -e), brzemię, ciało (4), drożdże, drzewo, duch, gallas, gębka, kamień, korzeń, kula, materyja, obłok, pajęczyna, perzyna, piana, pierze, pioro (2), plewa, proch, strzemię, tarcza, zaczęcie, ziemia, ździebłko.

Wyrażenia: »rzecz (jest) lekka« [szyk 3 : 2] (5): GlabGad E7v, H3v; Bo lekka rzecz gdy upadnie, Podnieść ci ją może snadnie BierRozm 27; BielSpr 48; Oczko 5.

»lekka waga« (1): potrząſa bokłagá/ Ano iuż iedno drożdze iuż w nim lekka wagá. RejWiz 13.

»lekka zbroja« = levis armatura Mącz [szyk 2 : 1] (3): KwiatKsiąż N3; Mącz 16c; Są też drudzy lżeyſzey Zbroie po Fedwerecku BielSpr 65v.

Szeregi: »lekki a chybki« (1): ábowiem wſzytki rzeczy ná świećie ze czworgá záczęćia ſą/ z ogniá/ z wietrznośći/ z wody/ y z źiemie: dwoie záczęćié ſubtylné/ á przeto lekkie á chybkie/ ku gorze ſye máią/ ogień y wietrzność SienLek V.

»lekki, (a, i) subtylny« (5): Ale ſą niektore gębki ſubtelne, lekkie, ktore żadney pomoczy nie dawaią. FalZioł IV 59c; GlabGad C8v, E7v, H3v; Oczko 5.

W przen (30): A przykazánya yego nye ſą ćyęſzkye/ á co ſam pan Kryſtus mowił: Yárzmo moye ſlodkye yeſt/ á brzemyę moye lekkye. KromRozm I F4v; MurzNT Matth 11/30; KromRozm II mv; LubPs P5v marg; Leop AAA4v; RejPos 170v, 287, 289, 289v [2 r.], 291; KuczbKat 245; WujJud 76v; CzechRozm 94v; Lekki narod ieſt człowieczy/ Niemáſz tám nic coby grzeczy: By ná wagę náſtąpili/ Pióráby nie przeważyli. KochPs 89; ArtKanc O3v, P4v; Poniżónym ludźióm śmierć/ lekkie to ieſt brzemię. GórnTroas 66; KochFrag 14; WujNT Matth 11/30, s. 48, 827, Xxxxx3v, Zzzzz; SiebRozmyśl I4.

lekki czym [= mający czegoś mało] (1): O cnotą lekki/ Swiećice/ niewſtydliwy/ Iák to rzecż trudna/ by/ ná łonie twoim/ Rodźił ſię cżęſto/ przyiaćiel prawdźiwy. GrabowSet Y2.

lekki na czym [= mający czegoś mało] (1): Bo iáko ſie wyráźiſz/ s ſwoiey powinnośći/ Iuż lżeyſzy funtem będzyeſz/ ná káżdey zacnośći. RejZwierz 111v.

W charakterystycznych połączeniach: brzemię (brzemiączko) lekki(e) (18), ciężar, jarzmo (4), narod, o(b)ciążenie (2), świat.

Wyrażenia:»lekka ręka« (2): Może człék świątobliwie/ może prośić Bogá [...]. By nas Amon przyćiſnął ſrogim iárzmem ſwoim. Zyłaby moiá córo ty w pokoiu twoim/ Y lżeyſza iego ręká ludźióm wſzyſtkim byłá ZawJeft 43; GórnTroas 63.

»lekka waga« (1): A ten ieſth wykład they mowy. [...] Thecel: Ieſteś záwieſſon na ſzalách/ á náleźioneś lekſſey wagi [inventus es minus habens]. Leop Dan 5/27.

a. O lekkiej konstrukcji (7): Tegoż dniá náſz Hethman z lekkim okrętem obiechał położenie okrętow nieprzyiaćielſkich BielKron 459v, 339v, 460; pobrano im theż wſzyſtki hákownice żelázne/ kthorych było w iednym łożu po ſześći y w drugim po ośmi ná dwu kołkách lekkich przypráwione BielSpr 69v; StryjKron 250; Calep 280b.

W przeciwstawieniu: »ciężki ... lekki« (1): rozmáićie zową okręty ktore iney á iney ſpráwy/ iedny máłe drugie wielkie/ iedny ćięſzſze drugie lżeyſze BielKron 460.

W charakterystycznych połączeniach: lekkie(-i, -a) kolko, łodź, nawa, okręt (2), przeprawa, wozek.

b. O żolnierzach lekkozbrojnych stanowiących oddzielne formacje wojskowe konne lub piesze; expeditus Mącz (15): Expedita subsidia, Prętkie lekkie. Mącz 294c.

W przeciwstawieniach: »lekki ... wielki, zbrojny, w zupełnej zbroi« (3): Byli też iezdni lekcy y w zupełnych Zbroiách BielSpr 29; także gdyby [...] ná nie záłożono ſtrzelbę wielką/ mogą przednią vćiągáć/ máiąc ná ſtronách ſtrzelbę lekką/ gęſtą/ zwłaſzcżá od tey ſtrony nawięcey/ s ktorey mocnie nálega nieprzyiaćiel BielSpr 31, 10.

Zestawienia: »lekka jazda« (1): Rorarii milites, Lekkiey yázdy żołnierze/ huſárze ktorzy ná hárc wyyeżdzą/ naprzód ſie potykáyą/ vyecháć y doyecháć łatwie nieprziyacielá mogą. Alias ferentarii. Mącz 358c.

»lekcy ludzie, lekki żołnierski lud« [szyk 8 : 1] (5 : 4): Piſze Iuſtinus iż miał w woyſce ludzi Mácedonow XV tyſiąc pieſzych/ ieznych ośḿ tyſiąc/ Tracow ſiedḿ tyſiąc/ lekkich ludzi dzyeſięć tyſiąc BielKron 123v, 229, 314, 395v, 411v; Veles, Liekki żołnierski lud/ lekkozbroyny yáko ći którzi procę nośili Mącz 478b; BielSpr 21v; ActReg 27; VotSzl E3.

»lekki żołnierz« (1): Ferentarii, levis armaturae milites, auxiliatores a ferendo auxilio, Huſárze lekcy żołniérze/ którzy niekopieniczą służbę służą. Mącz 122a.

c. O ubraniu (2): Suknia krzecznym vſzyćiem ná tobie niech będźie/ Nie koſztowna/ á lekka/ ábyć łatwiey wſzędźie Doyźrzeć przyſzło ZbylPrzyg Bv, A4v.
d. O stanach fizjologicznych (2): WRaczanie w tey niemoczy bywa poſpolicie/ [...] á po takowem wraczaniu/ byłliby żołądek lekki á cżyrſtwy, dobre znamię ieſt. FalZioł V 68v; Pośila ſerce pożywánie mierne ſzáffránu/ pierśi też cżyni lekkie á przeſtrone. SienLek 83.
e. O powietrzu, pogodzie (1):

W przeciwstawieniu: »ciężki ... letki« (1): Crassum coelum et tenue contraria, Cięſzkie powietrze y letkie. Mącz 67b.

f. O zbożu (1):
Szereg:»lekki a czczy« (1): Cassum granum et inane, Lekkie a czcze ziárno. Mącz 38d.
g. Wedlug religii chrześcijańskiej o ciele ludzi sprawiedliwych po sądzie ostatecznym (1):

W przeciwstawieniu: »ciężki ... lekki« (1): y ciáło tho náſze grube á cięſzkie á ſkáżeniu poddáne ma ſie odmienić w lekkie/ w iáſne/ á kthore iuż ſkáżone nigdy być nie ma. RejAp 172v.

2. Zwinny, ruchliwy, nieociężaly, prędki (15): PatKaz III 122; RejKup t8v; RejZwierc 58; CzechEp 134; á ná lekkiego Tátárzyná/ ktoby go chćiał bić y dogonić/ trzebá też ludzi lekkich y rządnych VotSzl E3; GosłCast 20.

lekki do czego (1): Bo cżyni trzeźwią y czuyną duſzę/ y lekką do niebieſkiego latánia. SkarKaz 121b.

lekki ku czemu (1): Napierweieś doſyć wielki/ Ku biegowi bárzo lekki BierEz L.

lekki na co (1): Ná chod cżłowiek bárzo lekki Bo nie ijem iedno kobyłki. MWilkHist Gv.

W przeciwstawieniu: »ważniejszy ... lżejszy« (1): Cżemu gdy cżas iedzenia przychodzi, cżłowiek ociężeie j ważnieiſzi bywa zaſię gdi pokarm wezmie lżeyſzy bywa, chyba iżby ſie barzo obiadł. GlabGad D3v.

W charakterystycznych połączeniach: chodzenie lekkie(-i, -a), człowiek (3), dusza (2), skrzydło, Tatarzyn.

Wyrażenia: »lekki koń« [szyk 3 : 1] (4): Thurcżyn zá tarcżą wolen ná wſzytki ſtrony/ kiedy chce przyſkocży/ thakież vſkocży ná lekkim koniu BielKron 312v, 351; bywa tákich dwá tyſiącá koni/ okrom tych co im ſłużą/ ći lżeyſze konie máią BielSpr 52; StryjKron 390.

»lekką ręką« = łatwo, zręcznie (1): gdy ſie nabárźiey zápátrzy ná nię [Cygankę]/ w then cżás lekką ręką wybierze co kolwiek naydzie w mieſzku iedną ręką/ á drugą kryſla po ręku BielKron 262.

3. Nieznaczny, słaby, o małym stopniu nasilenia (138): FalZioł V 19b, 37; RejWiz 138; BibRadz 2.Cor 4/17; BielKron 275; Castigaciuncula, [...] Letkie nápominánie. Mącz 40c; oto ten iáko ſłyſzyſz ktory ma klucż niebá y ziemie lżeyſzym ſie tytułem piſze niżli ty RejAp 38v; RejPos 39, 123v, 143v; RejZwierc 185v; Bo prawdźiwa wolność/ należy w powśćiągániu złych myśli y wyſtępkow/ nie w ſwowolnośći broienia co ſię komu podoba/ áni w lekceyſzem karániu wyſtępnych. ModrzBaz 70; Oczko 26v; OrzJan 58; Bo, by tylko krewni ſie ożeniáli, tedyby záwżdy lekſza byłá: á dáley z gniazdá nie rozſzérzáłáby ſie miłość, iedno między krewnémi. SarnStat 599.

W przeciwstawieniach: »gwałtowny, twardy, wielki ... lekki« (3): GlabGad L2, WysKaz 18; A iż potrzebá inſza bywa gwałtowna/ ktora wielkiey mocy potrzebuie/ inſza lżeyſza ktorą łácniey odpráwić może/ Pierwey tu powiem/ iáko na tę pierwſzą [...] żołnierz ſnádnie zebrány być może. GrabPospR L2.

W charakterystycznych połączeniach: lekkie(-i, -a) bicie, karanie, kołysanie, miłość, nacieranie, napominanie, policzek, potrzeba, staranie, strach (2), szum, tytuł (2), ucisk, wycieczka, zagrzewanie, zatrwożenie.

Zwrot: »lekkim wejrzeniem [= niewnikliwie, powierzchownie] pojźrzeć« (1): Rzecż ſię tá może zdáć komu zwłaſzcżá lekkim weyźrzeniem ná nię poyźrzáwſzy/ niebárzo wielka/ iednák kto ſię iey ſtátecżnie przypátrzy/ y rzecży z rzecżą ſtoſuie. Ták zácny ſtan do ták podłey poſługi á tey niezwycżáyney ſpuśćić ſię záiſte nie ieſt rzecż máła WysKaz 41.
Wyrażenia: »lekki [= powszedni] grzech« [szyk 4 : 2] (6): ácżkolwiek też nieiákiey Pokuty potrzebuią lżeyſze grzechy/ ktore Powſzedniemi zową. KuczbKat 200; WujNT 52, 584; WysKaz 18 [3 r.].

»lekki ogień« [szyk 5 : 3] (8): tedy wezmi korzenia zliſtem ſtłucż to ſpołem zoliwą á ſmaż na lekkiem ogniu czałą godzinę FalZioł V 113v, I 70b, II 18c, 19c, IV 29d, V 106v, 108; Oczko 11.

»lekkie przewinienie« (1): Lżeyſze ieſt przewinienie/ gdy kto wiedząc czyię przyſzłą ſzkodę/ bliźniego od niey nie przeſtrzeże GroicPorz mm4.

»spanie lekkie [= z ktorego łatwo się obudzić]« (1): y z tąd ſpanie pochodzi twarde albo lekkie według wielgoſci takowych dymow GlabGad L2.

»lekki wiatr« (3): POpioł iże ma w ſobie barzo drobne cżęſci: lekkiem wiathrem bywa rozwienion FalZioł IV 52c, V 24; RejWiz 87v.

Szeregi: »maluśki i lekki« (1): Przez namnieyſzy hálerzyk/ o ktorym tu Zbáwićiel mowi/ Doktorowie święći maluśkie y lekkie grzechy rozumieią WysKaz 18.

»lekki a mierny« (1): Właſne karánye oycowi/ bićim lekkiem á myernem hámowáć ſyná GliczKsiąż G4.

α. W funkcji przysłówka (57):
Wyrażenia przyimkowe: »z lekka« = słabo, łagodnie, niegwałtownie, ostrożnie; leviter, placide Mącz (14): FalZioł V 116; Palpo, et palpor, Dotykam ſie z lekká mácam. Mącz 274b; Leviter arridere, Z lekká ſie vśmiecháć. Mącz 356a, 350d, 483d; iáko miło pátrzyć ná owego/ kthory [...] ſam ſobą z lekká/ iáko koń ſtąpi hyba/ á ſiedzi beſpiecżnie nie inácżey iedno iákoby też był pieſzo. GórnDworz E8v; GrabowSet Q; Niech zdrowſzy wiátr z południá ná ćię zlekká wieie. GosłCast 24.

~ W przeciwstawieniach: »z lekka ... z prędka, zapamiętliwie« (2): bárzo cżego krzywego gdy kto s prętká/ á yákoby sćináyąc zęby/ á nye z lekká nápraſſcża/ rychley ſnadź złomi niż náprosći, Thák rodzicom yeſli ſie im yáko v ſwych dzyatek obycżáye wypráſſcżáć á wypráwowáć przyda/ nyechay bácżnye/ zlekká/ á nye okrutnye/ áni zápámyętliwie to cżynyą. GliczKsiąż G.

W charakterystycznych połączeniach: z lekka chybać, czynić, mieszać, napraszczać, obchodzić się, poglądać, wiać, wybrać.

Szeregi: »z lekka a cicho« (1): Placide aperire fores, Z lekká á ćicho odworzić drzwi. Mącz 302b.

»z lekka i powoli« [szyk 1 : 1] (2): A ták ſie z nimi muśiał powoli y zlekká obchodźić/ iáko z iedną rolą rozmáitymi chwaſtámi/ drzewem/ chroſtem/ ćiernim y oſtem zároſłą. CzechRozm 235, 235v.

»z lekka a znienacka« (1): Apud oratores est figura, Gdy orator ná przodku rzeczey z lekká á z nienacká ſie wkráda/ wſobia á włudza w vmysły ſędziów łáskę á chuć ych ſobie tym yednáyąc. Mącz 395d. ~

»z lekka« = w małym stopniu [w połączeniu z rzeczownikiem] (1): Y niemoże to być/ áby ći ktorzi miedzy ſobą niezgodni ſą/ á ſobie z lekká przyiaćielmi [qui inter se sunt discordes et parum amici]/ mogli ták w Rzecżypoſpolitey iáko też w domowych potocżnych ſpráwách zgodę y pokoy poſtánowić. ModrzBaz 27.

»z lekka« = po trochu, stopniowo, w miarę upływu czasu; gradatim Mącz; ducitm Calep (6): PRzebywaiątz tam z matuchną ij z Iozefem/ ieſſcże pokorniéy niż przed okrzcżenijm/ zlekka pocżął ſie obiawiatz ſwiatu naucżaiątz a każątz/ pirwey potaiemnie/ nie wſſytkim poſpolicie/ ále niéktorym OpecŻyw 39v; Mącz 395c; RejPosRozpr c3v; NiemObr 68; Calep 343b.

~ Szeregi »z lekka i znienagła« (1): zmyślonym przymiérzem/ y zmyśloną przyiáźnią zniósſzy z pośrzodka moc y śiłę wáſzéy Kró: M. vſłał ſobie zlekká y znienagłá mocną drógę źiemią Węgierſką y Wołoſką do Polſki OrzJan 75. ~

»z lekka« = nieznacznie, niepostrzeżenie; ductim Calep (7): KuczbKat 130; Gdźie iáko ſkoro ſtáło ſię ták znácżnie wielu odſtąpienie/ od oney Apoſtolſkiey Chriſtuſowey náuki y wiáry zbáwienney/ tedy ſię też záraz y Antychriſt pocżął pokázowáć y ták z lekká rość/ táięmnicę niezbożnośći ſpráwuiąc/ áż wzroſtu y miáry doroſł. CzechEp 357, 370; NiemObr 166; ReszPrz 8.

~ W przeciwstawieniu: »z nagła ... z lekka« (1): Ale/ iż Cżłowiek ſkłonnieyſzy záwżdy bywa ktemu/ Coſye iemu lubi/ niż ktemu coſye mu godźi: przychodzi náń pod czás nie z nagłá/ ále z lekká przez poſły ſwe/ to/ co go chce káráć zá Nieporządek iego SienLek 31v.

W charakterystycznych połączeniach: z lekka niszczyć, prowadzić, (u)rość (3), suszyć.

Szereg: »z lekka a potajemnie« (1): Obrepere ad magistratum, Z lekká á potáyemnie ſie ták włudźić w vrząd. Mącz 352c. ~

»z lekka« = powoli; lente, paulatim, pedatim, pedetentim, sensim, taxim Mącz (14): BielKron 307v, 308; Pedatim, Zlekká/ nogę zá nogą ſtáwiayąc. Mącz 294a, 294a, 382d [2 r.], 388b; Lecż iuż Krol w Miáſto zlekká poſtępuie GrochKal 26; GórnTroas 68.

~ Szeregi: »z lekka a znienacka« [szyk 2 : 1] (3): Remulco [...], Z lekká á z nienacká ſie wiozę/ niedonaglam wiosłámi. Mącz 351d, 294a, 441d.

»z lekka, z nienagła« (1): Leni fluit agmine Tybris, Snádnie z lekká z nienagłá ciecze Tybris. Mącz 5d.

»z lekka a z powagą« (1): Lente et paulatim cum quandam gravitate procedere, Z lekká á s powagą ſobie poſtępowáć. Mącz 44c. ~

»po lekku« = słabo, łagodnie, ostrożnie (2): Głowę pierwey po lekku wzdrápay SienLek 11v, 147.

»po lekku« = po trochu, stopniowo, w miarę upływu czasu; succesive BartBydg; paulatim PolAnt (4): BartBydg 249; SienLek 82v; Nie iżby ſam brał w mądrośći iákie pomnożenie [...] ále iż ſię mądrość iego ludziom po lekku pokázowáłá. WujNT 201.

~ W przeciwstawieniu: »w jednym roku ... po lekku« (1): Nie wypędzęć ich przed tobą w iednem roku [anno uno] [...]. Ale ie po lekku [Paulatim paulatim] wypędzę przed tobą/ áż ſie ty rozrodźiſz/ á poſiędźieſz źiemię. BibRadz Ex 23/30. ~

»po lekku« = nieznacznie, niepostrzeżenie (1): tedy náuczył Báláká/ iáko ich miał pożyć: poſławſzy im co nagłádſze białegłowy [...] y potráwy co naſmácznieyſze [...]: y ták polękku [!] áby ſię w pogáńſtwo obroćili WujNT 845.

»po lekku« = powoli; lente, leviter, paulatim, sensim Mącz (7): KwiatKsiąż P2v; Lenitudo, Leniwſtwo/ Polekku poczinánie. Mącz 189a; Sensim progredi, Po lekku poſtępowáć. Mącz 382d, 188d, 285a, 490a; Bieſz naprzod Woytowicze, proś żeby mię potrwał Przed zamkiem, á ia poydę zá tobą polekku. CiekPotr 40.

»po lekku« = cicho (1): Ktoremu polekku rzékl pán iezus mily/ ijż ten ieſt komu iá podám chléb rozmoczony. OpecŻyw 94v.

a. O kosztach, wydatkach (15): LibLeg 11/10; A tak zda się Jego KM i Radam, aby raczej mianowity lekki jaki podatek był tu ustawion na osiadłe łany. Diar 83, 37.

W przeciwstawieniach: »obciążliwy (2), wielki ... lekki« (3): RejZwierc 112v; Wypr[a]w[a] opiſ[á]na ieśliż obćiążliwa/ więć lżeyſzą poſtánowić GrabPospR N2v, Kv.

Wyrażenia: »lekki koszt« (3): A gdzie były zbiory álbo koſcioły lżeyſzym koſztem opátrzone/ tám też pobożnieyſze y pokornieyſze ſpráwy záwżdy bywáły. RejAp 34v; RejPos 144v; RejZwierc 112v.

»lekki nakład« (3): Albo ony twym przikładem Puſcia ſie lzeyſym nakładem Albo ty vnych pozicziſs RejKup v5; RejWiz 160v; GrabPospR Mv.

»lekki płat« = niski procent (1): Cżyniſz go lichwiarzem/ wzyąwſzy od niego tyſiącmi/ y dáieſz mu lekki płát od tego. RejPos 144.

»lekki wydatek« (2): Też był vſtáwił z Prȩłaty y z Pány przerzeczonémi oſzácowawſzy lekſzé wydatki [leviori comparatione expensarum JanStat 720]/ dla pożytku Korony y kupowánia tych/ ktorzy na woynę iádą: áby Zołniérze w ćiągnieniu zá wydatki ſwe kupowáli Wołu zá pułgrzjwny SarnStat 901, 903.

W przen (1): To iuż iáko potym ten klucż [do studniej przepaści = do potępienia lub zbawienia] zárdzewiał/ y ná czo ſie obroćił/ iáko im otwirano/ y w cżym mieć nádzieię kazano/ y iáko był y ieſt przedáyny zá lekką cenę/ thu iuż wywodow wiele o tym nie trzebá RejAp 77v.
b. O stanach chorobowych (6): FalZioł V 93; Bywa tedy naprzod lekkie ograżánie/ kthore niegdy przeſtawa á potym przychodźi SienLek 91v, 126v.
Wyrażenie: »lekka choroba, niemoc« (1 : 1): A gdy zwłaſzcżá poſpołu wſzytko ćirpią s ſobą/ Iuż więc wſzytko ze lżeyſzą przypada chorobą. RejWiz 58; BielKron 101.
Szeregi »lekki, ciężki a śmiertelny« (1): Známioná też ſą iedny lekſze/ drugie ćięſzſze/ á trzećie śmiertelne. SienLek 22.
c. O alkoholu: niskoprocentowy, słaby; lenis Murm, Mymer1, Mącz; levis BartBydg; dilutus Mącz (14):

W przeciwstawieniu: »mocny ... lekki« (3): GlabGad H2 [2 r.]; Hyeme bibendum est, meracius, aestate dilutius, Zimie mocnieyſze wino mamy piyáć/ Lecie lżeyſze wodnieyſze. Mącz 219a.

Wyrażenia: »picie lekkie« (1): pićie pić co lżeyſze/ áby ćiáłá niezápaliło. SienLek 41v.

»lekie piwo« (1): Cerevisiola Dn byer/ ader ſcherber Lekye pywo. Murm 164.

»wino lekkie« = vinum leve Murm, Mymer1, Mącz; vinum leve BartBydg; brisa, vinum secundarium Calep [szyk 8 : 4] (12): Murm 165; Mymer1 41v; BartBydg 170b; FalZioł I 18c, V 64v; GlabGad H2 [2 r.]; Mącz 188c, 219a; trzy iednę ſztuczkę ołowu ná drugiey winem lekkim pokrapiáiąc SienLek 118v; Oczko 20v; Calep 139a.

Szereg: »lekki, (a) wodny« (2): ale wino mocne dobre poſila ciepło y pobudza [...]. Zaſię wino lekkie á wodne nie ma takowey moci GlabGad H2; Mącz 219a.
d. O lekarstwach i zabiegach lekarskich: łagodnie działający (9): Aż ieden dobri drug lékárz [...] pocżnie przy nijm vſtawicżnie byćz/ goiątz mu rany/ a dáwaiątz mu rozmaijteé lechkie picié z źioł rozlicżnych ForCnR D2; By iedno to [purgowanie] było miernie á lekarzſtwy lekkiemi. FalZioł V [30], V 61v; SienLek 38v; RejZwierc 78v; Oczko 26v [2 r.].

W przeciwstawieniu: »mocny ... lekki« (1): boć mocne lekárſtwo/ mocnie á bárzo pomaga: á lekkie lżey. SienLek 46.

W charakterystycznych połączeniach: lekka(-e) krystera, lekarstwo (2), picie, piłułka, przepuszczenie (2), purgacyja, ziołka.

Szereg: »lekki a nieszkodliwy« (1): Przepuſzczenie żywotá lekkie á nieſzkodliwe/ Koźie mleko zmiodem á z ſolą piy SienLek 38v.
4. Mało znaczący, nieważny, błahy, niskiej wartości (31): RejKup aa4; MurzHist K2v; KrowObr 7; HistLan F5; wſzákże do tego przywodźić śie dáwa lekkim y z dáleká przywiedźionym domyſłom/ ktore podobno máło ku rzecży ſłużą. KuczbKat 290; RejZwierc 38v, 214v; ModrzBaz 81v; IEſlim kiedy nád dźiećmi piórko miał zábáwić/ A k woli temu wieku lekkie rymy ſtáwić: Bodayże bych był ráczéy kolebkę kołyſał/ Y z drugiemi nieważné mamkom pieśni piſał [...]. Tákié fráſzki mnie zbiéráć pożyteczniéy było/ Niżli [...] Płákáć nád głuchym grobem méy wdźięcznéy dźiewczyny KochTr 4; OrzJan 100; Tákże też inſza rzecż/ lzeyſze záwźięte ſekty do cżáſu znośić: á inſza/ ſpolnymi ſpiſámi y przyśięgámi one kánonizowáć PowodPr 41.

W połączeniu szeregowym (1): Bo tego niemamy gánić/ kto ſpráwiedliwośćią/ męſtwem/ ſzcżodrobliwośćią/ rozumieniem wiela rzecży/ y inſzymi cnotámi chce drugie przechodźić: ále tego ktory w rzecżách wyżſzey pomienionych/ płonnych/ lekkich/ y nikcżemność pokázuiących/ álbo iáką wádę w ſobie máiących [in rebus ... fluxis, levibus ac vanitatem prae se ferentibus]/ chwały prágnie ModrzBaz 58v.

W przeciwstawieniu: »wielki ... lekki« (1): áby iáko dla rzecży wielkiey y ſpráwiedliwey w niebezpiecżeńſtwo ſię żywotá wdawał/ tákby dla lekkiey á nieſpráwiedliwey tegoż vchodźił. ModrzBaz 62.

W charakterystycznych połączeniach: lekka(-i, -e) ciężkość, dar, domysł, imię, obietnica, omyłka, rym, sekta, sen, słowo, towar, tytuł, uczynek, występek (2).

Wyrażenia: »przyczyna lekka« (1): thv kv wyelkiey zelzywoſczy naſchey poſſel naſch yeſth przeſz pana Voyewode zahamowan. ſprziczin lyekkych. LibLeg 11/160v.

»lekka (jest) rzecz« = levis res Modrz [szyk 6 : 5] (11): KromRozm I O; DiarDop 99; A przeto/ dla ták wiele/ á głównych przycżyn/ chciał w they lekkiey rzecży/ ſprzećiwić ſie ſwey chćiwośći GórnDworz Aa7; RejPos 33; KuczbKat 395; RejZwierc 54, 249; ModrzBaz 58v, 62; SkarJedn 370; APpellatio ieſt rzecz lżeyſzą, y nic Sędźia tym niepokupi, et honorem eius non tangit. Ale ruſzenié Sędźiégo z nágánieniém bywa SarnStat 1298.

»lekka rzecz« = rozrywka lub proste zajęcie [szyk 2 : 1] (3): BielŻyw 63; GórnDworz Ee2; Naprzod pijánice/ gámraći/ myſłiwcy s ptáki/ Alchimiſte/ y ći wſzyſcy ktorzy ſie lekkiemi rzecżámi obieráią/ ći ſie nie godzą [ku sprawie wojennej] BielSpr 2v.

Szeregi: »mały a lekki« (3): LibMal 1548/144; KromRozm I O; Bo ácz nie przymy tego/ iż w poſpolitym Láćinſkim Nowym teſtamenćie [...] ſą nieiákie omyłki [...]; wſzákże te y bárzo máłe á lekkie ſą WujNT przedm 4.

»lekki, płochy« (1): Wſpinamy ſye do niebá/ Bożé táiemnice Vpátruiąc: ále wzrok śmiertelnéy źrzenice Tępy ná to: ſny lekkié/ ſny płoché nas báwią/ Któré ſye nam podobno nigdy niewyiáwią. KochTr 11.

»podły i lekki« (1): y cześć y imię Páná [Boga] wáſzego podłe y lekkie v was ieſt SkarKazSej 671a.

»lekki, (i) prożny« [szyk 1 : 1] (2): acżkoli [św. Jan] niemiál grzechu żádnégo/ a wſſakoż aby proznym ij lekkim ſlowem niezmazál żywota ſwego ſwiętego/ na puſſcży oſtro żyl OpecŻyw 30v; GórnDworz Ee2.

5. Niedokuczliwy, łagodny, łatwy do zniesienia; lenis Mącz (38): A nye mnimay iżeby to lżeyſſa kaźń byłá/ odrzuconym być od koſćyołá/ niżli oná żydowſka. KromRozm I O3; Leop 4.Esdr 12/20; Mącz 188c; RejZwierc 32; WerKaz 304; OrzJan 136; PowodPr 73; Lekczeyſza ſmierć niżli opuſzczenie chwały Bożey. SkarKaz 316a marg, 316a, 548b.

lekki komu (7): OrzRozm H4, Iv, T; Ták wnętrzna poćiechá y miłość Boſka/ lekką iey cżyniłá zwierzchną niemoc. SkarŻyw 582; KochMRot B3; SkarKaz 551a, 552a.

N sg f w funkcji orzecznika: »(na)lżejsza« (2): RejZwierc 204v; Acżby to ieſzcże lżeyſza vtráćić pieniądze/ ále ſtráćić zdrowie prze marne pijańſtwo [...]/ toć to záprawdę nie rozum/ ále głupſtwo á ſzáleńſtwo wielkie. WerGośc 225.

W połączeniu szeregowym (1): po nich oni męcżeńnicy przedziwni/ ktorzy w wzgárdzie świátá y właſnego zdrowia ſwego/ dáiąc ie zá ſwego krolá (nie ná proſtą/ lekką/ y krotką śmierć/ ále ná długie a nieznośne męcżeńſtwo y konánie/ ktore ſię wielom śmierćiam rownáło) miłość [...] pokazáć chćieli. SkarŻyw [407].

W przeciwstawieniach: »lekki ... ciężki (2), srogi (2), nieznośny« (5): Ciężek ći ieſt mnie moy ſąśiad/ áleć też Moſkiewſki Litwie/ á Turek Polſzce z Wołochy y z Tátáry nie lekſzemi ſą. OrzRozm T; Bo mowię [...] o práwie/ ktorem ná iedny bárzo ſrogie/ á ná drugie bárzo lekkie karánie zá mężoboyſtwo ieſt poſtánowione. ModrzBaz 70v, 73; SkarŻyw [407]; WerGośc 220.

W charakterystycznych połączeniach: lekki(-a, -e) czas, karanie (2), kaźń, nędza, niedostatek (2), niemoc, nieprzyjaciel, przypadek, rana, uczynek (2), utrapienie (7), zwierzchność, żal.

Wyrażenia: »lekka pokuta« (1): powiedźieli Biſkupowi/ iż iuż zá to ćięſzką pokutę przyięli/ gdy im kijem doprano: przeto iuż prośim o lżeyſzą pokutę á o rozgrzeſzenie WerGośc 220.

»lekka(-e) śmierć, uśpienie, zeszcie« [szyk 5 : 5] (7 : 2 : 1): a ieſtli za pewné vmrzétz chceſs/ obierz ſobie ale lekſſą ij vcżliwſſą ſmiertz ſynu móy námileyſſy. OpecŻyw [80]v, 178v; OpecŻywSandR nlb 6; BielŻyw 143 [2 r.]; RejPs 106v; BiałKat 383v; SkarŻyw [407]; GórnTroas 44; SkarKaz 552a.

Szeregi: »krotki i (a) lekki« [szyk 4 : 1] (5): Krotkie y lekkie vtrapienia zásługuią iednák wieczną chwałę WujNT 551 marg, 551, 630, 631, Dddddd.

»mały i lekki« (1): Y oddáie Pan Bog ták wielką chwałę ták máłym y lekkim vczynkom y vtrapieniu/ á to dla tegoż vtrapienia. WujNT 551.

»przemijający i lekki« (1): Abowiem prędźiuczko przemiiáiące y lekkie to náſze vtrapienie [momentaneum et leve tribulationis nostrae] náder y wyſoce wielką ná wyſokości wágę chwały wiekuiſtą w nas/ ſpráwuie WujNT 2.Cor 4/17.

»snadny a lekki« (1): ieſſcze ſie iem to trefuie iż ſnádną á lekką ſmierćią odchodzą RejPs 106v.

»lekki a znośny« (1): áby tá zwierzchność Kśięża ktorą widzę/ iż ex ordinatione diuina między ludźmi być muśi/ coby nalekſza á naznośnieyſza ludźiom byłá OrzRozm H4.

6. Łatwy do zrealizowania lub zrozumienia, nie wymagający wysiłku; levis Mącz (75): FalZioł I 109d; WróbŻołt V8v; GroicPorz hh2, ii4v; Mącz 16c; ty gáłeczki po trzy nocy ſobie kłádź do máćice trzy przez iednę noc/ bo tho máćicę miękczy y czyni otwor lżeyſzy. SienLek 112; RejPos 156, 170v marg, 179v, 229 marg; RejZwierc 256 marg, Aaa4; Lżeyſza niżli s kopią ięzykiem odpráwá PaprPan Tv; ModrzBaz 131v; Szcżego oni S. ſtárzy oycowie ſię z wielką chęćią y wzdychániem ku zbáwićielowi przyſzłemu obracáli/ áby z nich innego lżeyſzego zakonu dániem przeklęctwo ſtárego ziął SkarŻyw 3.

lekki do czego (2): Comći tu przypomnial/ móc wielką tych ćieplic okázuiąc: która ieſli ták ſproſné gárdłá vléczyć może/ co mamy rozumiéć o mnieyſzjch/ á do vléczenia lżeyſzjch choróbách? Oczko 23v; Calep 666b.

lekki komu (2): Przykazánye Páńſkye lekkye wiernym Páńſkim. LubPs B6 marg; SarnStat 1146.

W połączeniach szeregowych (6): MiechGlab 19; Ta náuká máłych dzyatek nye yeſtći cyęſzka yáko by kto ſobye rozumyeć myał/ y owſſem bárzo lekka/ mała/ á chędoga/ á co wyęcey porządna. GliczKsiąż K; CzechRozm 100v; SkarŻyw 2, 3, 112.

W przeciwstawieniach: »lekki ... ciężki (7), trudny (2), twardy (2), obciążliwy« (10): Tu zaſię maſz wiedziecz [...] ktoremi znaki lekkie albo cięſzkie ma być rodzenie: poznano. FalZioł V 17, V 17; MiechGlab 19; BierRozm 4; GliczKsiąż K; BielKron 255; CzechRozm 100v; SkarŻyw 112, 472 marg; A ieśliby ſię táka Conſtitucia obćiążliwa zdáłá/ więc inſzą lżeyſzą vcżynić [...]. Ná przykład/ Aby każdy przy ożenieniu ſwym rycerſką ſwą dźielność przed wezwánymi gośćmi pokázował. GrabPospR K3v.

W charakterystycznych połączeniach: choroba lekka(-i, -e), konstytucyja, mowa, nauka (3), odeście płodu, odprawa, otwor, pomoc, postanowienie, prawo, przykazanie, sposob, stolec, urząd, wiara, zakon (9).

Wyrażenia: »lekki chleb« = sposób zarobkowania (1): GDy poznał iż iuż nie mógł álchimią ſproſtáć/ Aby z zyemie ſwey był mogł wielki lud wychwoſtáć/ Vdał ſie ná lekki chleb y Doktorem zoſtał PaprPan [Hh5].

»(nie barzo) lekka praca, robota« = levis labor Mącz [szyk 3 : 2] (4 : 1): BierRozm 4; Mącz 190a; Tá náſzá docżeśna á lekka praca/ ſpráwuie nam wielką y wyſoką nád miárę chwały wielkość. WujJud 108v; SkarKaz 40b; GosłCast 39.

»lekkim razem« = łatwo (1): Nie brzytwą ći ia ná nię póydę/ nie żelázem: Mam coś oſobliwſzégo/ co ták lekkim rázem Brodę z mieyſcá wyſádźi/ że áni poczuie KochBr 153.

»lekkie rodzenie (a. porodzenie)« [szyk 13 : 2] (15): FalZioł IV 53c, V 15v, 17a [2 r.], 24, 24v, 25 żp; Ieſzcze ku lekkiemu rodzeniu ſłuży przy ſobie mieć tákiey pániey kámień ieleni SienLek 114, 113 [2 r.], 113v [2 r.], 114, 114 żp, S4v.

»lekka rzecz« [szyk 1 : 1] (2): Nieſłuſznać Filozofowi/ O ták lekkich rzecżach wiedzieć/ Ktore może vcżeń powiedzieć. BierEz Cv; SkarŻyw 472 marg.

»lekka żywność [= życie]« (1): takież dziś w máłey powadze ći braćiſzkowie iż ſie ich wiele nácżyniło/ á zwłaſzcżá tych ktorzy nie dla Bogá áni kazánia/ ále dla lekkiey żywnośći bez prace w klaſztory wſtępuią BielKron 183v.

Szeregi: »lekki a łacny« [szyk 2 : 1] (3): Tu zaſię maſz wiedziecz o łacznym a lekkiem y też o cięſzkiem rodzeniu FalZioł V 17; nic thák v was twárdego/ trudnego/ ćięſzkiego/ coby ſie wam zá lekkie á łácne niezdáło BielKron 255; RejPos 235v.

»lekki, (i) łatwy« [szyk 1 : 1] (2): Mącz 190a; Missilis, Quod facile mittitur ‒ łatwi y leki do ſtrzelenia albo rzucenia. Calep 666b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»mały a lekki« (1): Oczko 23v cf lekki do czego. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»lekki a (po)śpieszny« [szyk 3 : 1] (4): przeto ku lekkiemu á pośpieſznemu rodzeniu/ tákſye rzędźić potrzebá SienLek 113, 113v [2 r.], 114.

»prędki a lekki« (1): Mirrę też tártą z winem zágrzawſzy dobrze dáć pić/ dla prętkiego á lekkiego odeśćia płodu y łożyſká SienLek 114v.

»rychły a lekki« (2): Pomaga ku richłemu á lekkiemu porodzeniu. FalZioł V 24v, V 15v.

»lekki i użyteczny« (1): będzieſz miał ſniego [z syropu] na przeciwko thim niemoczam pomocz lekką y vżitecżną. FalZioł I 13c. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»lekki i znośny« (1): Tego tylko oſobliwie dokłádáiąc y wáruiąc/ iż też máią ſwoie oſobliwé niektóré zwyczáie/ [...] które ſą im lekceyſzé y znoſnieyſzé SarnStat 1146.

α. W funkcji przysłówka (1):
Wyrażenie przyimkowe: »z lekka« = łatwo (1): Ale gdy drzewo vwiąźnie w ránie: nátłucz z octem iądr włoſkich orzechow/ á tych vſmáżywſzy weſpoł przykłáday/ wynidźieć zlekká SienLek 185.
a. O stanach chorobowych (2): Obracánié lekié chorégo/ ieſt znák dobry SienLek S3v, Tv.
b. O pożywieniu: lekkostrawny, niewielki objętościowo, dietetyczny (16): W iedzeniu mu obycżay dał: Aby iadł mięſo nalekſze BierEz R3, R3; FalZioł V 77; SienLek 12v.

W przeciwstawieniach: »lekki ... gruby (2), wielki« (3): GlabGad G5 [2 r.]; przeto lekki/ álbo rzeknę lekárſki/ obiad ziadſzy/ wieczerzą niechay trochę więtſzą ié Oczko 24v.

W charakterystycznych połączeniach: lekki(e) mięso (2), obiad, zbytek.

Wyrażenia: »lekka(-e) potrawa, karmia, chowanie, jedzenie, rzecz« = athleticus vietus Mącz [szyk 5 : 5] (4 : 3 : 1 : 1 : 1): Pothym gdyby iuż chciała dziecię odſadzić/ nie ma to być nagle cżyniono/ Ale ie pierwiey przyłożyć lekkiem karmiam FalZioł V 37; GlabGad G5 [2 r.]; Mącz 19a; mieć miárę iedzenia/ á ieść potráwy lekkie. SienLek 19v, 4, 4v, 6v, 19v; SkarŻyw 483.
W przen (1):
Wyrażenie: »lekki pokarm« (1): Ci go teſz [baranka] iedzą nieſtoiąc/ ktorzy Kryſtuſá wyznawáią tzáſu ſſtzeſliwego/ á przą ſie go tzáſu nieſztzeſliwego: [...] ktorzy kośćioły łupią y pożywienie wiernym ſlugom Bożym wydzieráią/ y ich nieopátruią/ y ktorzy mowią. Brzydzi ſie duſzá náſzá nád tym lekkim pokármem. KrowObr 186v.
7. Lekkomyślny, niepoważny, niedoświadczony, głupi; lenis Mącz, Calag; scurrilis, vanus Mącz; futilis, leviculus; levifidus, levis, leviusculus, vernilis Cn (35): a téż nie ieſt obycżáy rzymſkiégo prawa/ abych kogo vmorzyl o lekkié ſlowa/ tzo niégdy cżlowiek glupi s przyrodzeniá mowi. OpecŻyw 120v; ForCnR A4v; GliczKsiąż F; Refrigerato lenissimo sermone hominum, Gdy ſie báśny álbo lekkie powieśći luckie vkoyą. Mącz 137a, 376c, 475b; GórnDworz Hh8; RejZwierc 87; Edwinus Krol lekki SkarŻyw 509 marg; SkarKaz 417a; GosłCast 36; SkarKazSej 692a; SzarzRyt A2v.

W charakterystycznych połączeniach: lekki(e) krol, lata, mąż, pan, przedsięwzięcie, serce (2), słowo.

Zwrot:»na, w lekki szańc sadzić; na szańc wysadzony« = lekkomyślnie narażać, narażony (1 : 1; 1): Ktorzy gárdłá w lekki ſzańc/ dla ſwey ſławy ſádzą/ A wżdy y ći niektorym/ á prze zazdrość wádzą. RejZwierz 110v; RejZwierc 76, 195.
Wyrażenia:»lekcy ludzie, lekki człowiek« [szyk 7 : 4] (9 : 2): FalZioł V 54; Bowiem palcze odſtawaiące od ſiebie znamionuią cżłowieka lekkiego plotkę, nieſtatek y lichotę. GlabGad P2; RejPs 31; KwiatKsiąż Qv; SarnUzn F2; GórnDworz D6v, M; RejZwierc 249v; WujJud 15; gdj tym ludzie lekkie/ á żadney oſtrożnośći około ſwego zbáwienia nie máiące/ zwodzili SkarJedn 100; ActReg 172.

»lekka myśl« = lekkomyślność (3): Póki zákwitła młodość ſtoi w ſwoiéy mierze/ Lekka myśl/ niepodobné rzeczy przed śię bierze KochFrag 15; GosłCast 34 [2 r.].

»ust lekkich« = gadatliwy (1): Sfarliweſmy/ [...] Vſt lekkich/ w ſwarách biegłe GosłCast 45.

»lekkiej wiary« = niegodny zaufania, kłamliwy, zdradliwy (1): Sfarliweſmy/ [...] Lekkiey wiáry/ vporne GosłCast 45.

Szeregi: »lekki a nieustawiczny« (1): A żbytnie vbiory y ochędoſtwa/ niewieśći vmysł w męſzcżyznach znaczą/ y znakami ſą/ yż kakowi [!] ſą barzo lekcy a nieuſtąwiczni ludzie. KwiatKsiąż Qv.

»lekki a (et) płochy« (2): Niechay ſie ſmieią iáko chcą ći nędznicy/ ále tym ſmiechem co inſzego pokázuią s ſiebie/ iedno lekkie á płoche przedſięwzięcie. SarnUzn Cv; Calag 330a.

a. W funkcji rzeczownika (1):
Szereg:»lekki i niespokojny« (1): Przeto táką mądrość opiſuiąc ś. Iákub/ zowie ią bonis confentientem, która do dobrego y do dobrych/ nie do lekkich y nieſpokoynych/ y złą rzecz prowádzących/ choć ich ieſt więcey/ przyſtáie. SkarKazSej 661b.
8. O ludziach: godny lekceważenia lub pogardy ze względu na niski stan, wykształcenie albo zdecydowanie ujemne cechy charakteru; o postępkach: uwłaczający, hańbiący; levis Mącz (70): RejWiz 179; KochPieś 38; á gdzie ćię przed tym wáły/ dźiáłá/ y máchiny nieprzyiaćielſkie pożyć nie mogły/ ſzcżudłkom iákoby lekkiego Pogáńſtwá teraz ieſteś poddána. PowodPr 5.

W połączeniach szeregowych (3): KAth/ Perſoná nád złoczyńcą ſpráwiedliwoſć ſkuthkiem okázuiąca/ áczkolwiek imię práwie v wſzythkich ludźi ná ſobie nienawiſne nieſye/ dla tego iż vrząd iego zda ſye być lekki/ ſproſny/ okrutny/ á krwáwy. GroicPorz g4v; CzechEp 57; OrzJan 52.

Wyrażenia: »lekkie baczenie« = lekceważenie, pogarda (1): A v nas to [zdrowie] w nalżeyſzym nád wſzytko bacżeniu RejWiz 62.

»lekka cena« = lekceważenie, pogarda (5): A ták śiłá ſie naiduie tych panow/ ktorzy chcącz áby ie zá ludzkie miano/ wiele rzecży cżynią przećiwko przyſtoieńſtwu/ zá kthoremi przychodzą więcz w thák lekką cenę do ludzi/ iż ich ſobie zá nic nie ważą. GórnDworz Ii6, M5v, Hh7; OrzJan 81; Widząc że w lekkiey cenie gáchowie ná świecie, Mowię ták CiekPotr 17.

»lekki dom« (1): Cycero on zacny w Rzymie gdy miał poſwarek s Sáluſtiuſem/ tedy mu powiedział Sáluſtius żeś ty z lekkiego domu powſtał/ a nie dawno RejZwierc 52v.

»ludzie lekcy, człowiek lekki« = levis homo Modrz [szyk 7 : 2] (8 : 1): BielŻyw 63; bo pan Thoder bil brath panv naſchemv y bil lyepſchi nyzly ony A vascha Iaſnoſcz yego raczil widacz a to ſą livdzie lekſy LibLeg 11/61; MurzHist A2; RejPos 325; Tenże do Appiuſa Pulchra Hetmáná piſze/ że był kłamſtwy ludźi lekkich obćiążon. ModrzBaz 60v; CzechEp 57; GrabowSet B2; OrzJan 39, 52.

»lekkie mniemanie« = lekceważenie, pogarda (1): ut moles teferrem tantum ingenium in tam leves ne dicam in tam ineptas sententias incidisse, Abych niemiał nieżałowáć tákowego człowieká który w ták lekkie/ á iż nie rzekę/ w ták niczemne mniemánie wpadł. Mącz 243b.

»lekka osoba, persona« [szyk 5 : 1] (4 : 2): KromRozm I I4; A też tego Krolá ſwiętego y thák zacnego Proroká piſmo y proroctwá/ nie zdáło mi ſie iákiey lekkiey oſobie przypiſáć LubPs A2; Perſony záſye nie ośiádłe/ lekkie/ iáko ſą gracze/ koſterowie/ pijánice/ márnotrawcy/ y ktorych by dobrá długu nie wynośiły/ máią być Areſtowáne/ y dobrá ich. GroicPorz dd4; Mącz 437d; StryjKron 195; SarnStat 16.

»lekka rzecz« (1): Lekkać rzecz byłá/ á iż ták rzekę/ niczemna/ mężczyznam z odkrytą álbo przykrytą głowa [!] wkoſćyele ſye modlić KromRozm I Ov.

»leka skora« = niskie pochodzenie (1): Ale to czoż vbogiego Znacz to y pokroku yego Iako skapa ſtapa z gory Znać y yakey lekiey ſkory RejKup v5v.

»lekki stan« (2): Cżwartge [!] mamy obacżáć/ [...] ábychmy ſie záwżdy ſkromnie á pocżćiwie záchowywáli we wſzelkich ſpráwach ſwoich/ gdyż to cżynimy nie tylko przed ták wielkim krolem/ ále y przed lżeyſzemi ſtany ſwiátá tego. RejPos 14v; RejZwierc 31v.

»lekki targ« = lekceważenie, pogarda (1): Dzis w lekkyey wadze á tárgu ſą náucżycyele GliczKsiąż N8.

»lekka(-ie) waga, (u)ważenie (a. poważenie)« = lekceważenie, pogarda; contemptus Modrz, Calep; despicatus Calep [szyk 36 : 1] (16 : 21): RejPs 74, 181; GliczKsiąż N6v, N8; RejWiz 62 marg, 187v, Cc6; BielKron 370; O nędzny narodzie ludzki toć v ciebie lekkie poważenie woley á roſkazánia Páńſkiego RejAp 11, 27; RejPos 194v, 243v, 276v; RejZwierc 157v; á to wſzyſtko ſzło z lekkiego vważenia nas wſzech ſtanow Rycerſkich MycPrz II A2v; CzechRozm 21v; ModrzBaz 14; SkarJedn 346; CzechEp 172, 247; WerGośc 236; ArtKanc R19; Bo tá długość zátrudnia rżecz bárźiey/ niżli ią obiaśnia/ á nię iedno zátrudnia/ ále y lekką mu dáie wagę/ gdyż práwne ſłowá máią bydź rozumiáne zá roſkaſz Boży GórnRozm K3, D4; Calep 312b; OrzJan 41, 42 [2r], 121; JanNKar D2; VotSzl B4; CzahTr I3v; GosłCast 68; SkarKazSej 674b [2 r.], 692a, b.

»lekkie znamię« = lekceważenie, pogarda (1): Znioſł tám ktoś ſłyſzę teras przeſzłych cżáſow ná mię/ Vdáiąc mię do ludźi w tákie lekkie známię. CzahTr Kv.

Szeregi: »lekki i lichy« (1): Ale ia téż tu nie mówię o tym/ co ſie z nimi dźiało/ tylko o wielkim ſercu: którégo nigdyby byli nie mieli/ ieno z tego lekkiégo y lichégo vważenia nieprzyiaćielá ſwégo OrzJan 42.

»niedbalstwo (a. zaniedbanie) albo (i) lekkie uważenie« (2): JanNKar D2; Ale dla niedbálſtwá náſzego y lekkiego ták wielkich ſzkod y niebeśpieczeńſtw vważánia/ á to ieſzcze te rzeczy do pożądánego ſkutku nie ſą przywiedzione. VotSzl B4.

»lekki a (i) ni(k)czemny« = levis et ineptus Mącz [szyk 3 : 1] (4): KromRozm I Ov; Tho mowi Pan odkupićiel Izráelſki/ ſwięty iego/ ku nikcżemney á lekkiey duſſy [ad contemptibilem animam]/ y ku omierzłemu narodowi Leop Is 49/7; Mącz 243b; OrzJan 39. [Ponaåto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»podeźrzany a lekki« (1): Bo dzyerżyli árendą ábo k wierney ręce/ przedſię drze báráná iáko może/ áby co może być nawięcey nam zoſtáło. Thák iż ná on cżás ludzi tákowe zwano ludźmi poderźrzánemi á lekkiemi RejPos 325.

»lekkie poważenie i szyderstwo« (1): Z ktorym pozwoleniem ſobie/ ták lekkiego poważenia piſmá ś. y ták iáwnego z niego ſzyderſtwá/ przyſzli drudzy do tego niepobożeńſtwá CzechEp 172.

»lekkie ważenie i (abo) wzgarda (a. wzgardzenie)« [szyk 1 : 1] (2): Przyſzli yuż dzis vcżeni w táką wzgárdę y w lekkye ważenye/ á nye tylko ći ále y ſludzy poććiwi y godni do ſámych pánow/ że wolą pſy ná łow chowáć/ niż ony/ mowyąc/ trudnyey mi o pſá niż o ſlugę. GliczKsiąż N6v; ModrzBaz 14.

*** Bez wystarczającego kontekstu (5): Levis. Leicht. Lekky. Murm 16; Mymer1 4; Calag 329b; Calep 594a, 784a.

Synonimy: 1. mały; 3. mały, mierny; α. powoli, »z nienagła«; 4. mały, płochy, podły, prożny; 5. mały, snadny, znośny; 6. łacny, łatwy, mały, znośny; 7. mały, nieustawiczny, płochy; 8. mały, nikczemny, podeźrzany.

Cf 1. LEKKIE, LEKKOMOWNOŚĆ, LEKKOMOWNY, LEKKOMYŚLNIE, LEKKOMYŚLNOŚĆ, LEKKOMYŚLNY, LEKKONOGI, LEKKOWAŻNIE, LEKKOWAŻNOŚĆ, LEKKOWAŻNY, LEKKOWIERNOŚĆ, [LEKKOWIERNY], LEKKOZBROJNY, LEKONOS, [NIELEKKI], PRZYLEHCZEJSZYM

BZ, MM