[zaloguj się]
[pdf]

LOS (260) sb m

lós, lós- (40), los, los- (14); lós, lós- KochTr, KochPieś (2), ZawJeft (2), GórnTroas (7); los- OpecŻyw; lós, lós- : los, los- Mącz (15:11), SarnStat (13:2).

Fleksja
sg pl
N lós lósy
G lósu, lósa lósów
D lósowi
A lós lósy
I lósem lósy, lósmi
L lósie

sg N lós (62). ◊ G lósu (15), lósa (1) Phil. ◊ D lósowi (1). ◊ A lós (51). ◊ I lósem (55); -em Mącz (15), GórnTroas (1), -(e)m (39). ◊ L lósie (2). ◊ pl N lósy (12). ◊ G lósów (15); -ów (5), -(o)w (10). ◊ A lósy (42). ◊ I lósy (3) BielKron, KochMon, KolakCath, lósmi (1) BibRadz.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Przedmiot, przy pomooy którego dokonuje się losowania, kostka, tabliczka, kartka z numerem, do której na zasadzie umowy jest przywiązane określone znaczenie (np. kto wyciągnął los, dostawał określone uprawnienia, obowiązki, posiadłości itp.); także czynność losowania; sors Calag, Cn; sortitio Mącz, Cn (220): Ktoremuż piſmu wyęcey będźyeſz wyerzył? Czyli obyemá loſem/ dźiś yednemu/ yutro drugyemu? Czyli żadnemu KromRozm I M3v; Leop Num 26/55, 1.Par 24/31, Esth 9/24; BielKron 38v, 48; Sortito, Adverbium, Loſem/ przez los. Mącz 403c, 403b; RejPos 287v; BielSat C2; Hektor zaś i Ulisses [...] losy rozpisawszy w przełbicy mieszali KochMon 30; a Hektor losy sam szafował KochMon 30; A z teyże przycżyny przezwáli Iehudcżycy one dni Purym od przezwiſká loſu [Atque ex illo tempore dies isti appellati sunt phurim id est sortium] BudBib Esth 9/26; MycPrz II C3, C3v [2 r.], C4; ná kroleſtwo/ przez loſy y pomázánie był wſtáwiony CzechRozm 140; Calag 340b; BielRozm 18; Calep 544b, 994a [2 r.]; Phil E3; Mogłáciem drugiéy wźiąć lós/ y wygráć w téy mierze GórnTroas 65, 11, 56, 60, 64; WujNT Act 1/26, s. 396 marg, 398 [4 r.], Zzzzz4; SarnStat 1072 [2 r.], 1264; Oni Zeglarze w tey roſpráwie vżywáli loſow. PowodPr 54, 54 [3 r.], 55.

los o kogo, o co (2): Więc o káżdą z was był lós/ á mogło poſłużyć Drugiéy ſczęśćié/ iż może niewoléy nie vżyć. GórnTroas 60; Rozdźielenie ſukienek/ y los o iednę. LatHar 735 marg.

los na co (1): Loſy ná wybieránie vrzędnikow SkarKaz Oooov.

W przeciwstawieniu: »los ... obiranie« (1): Ano Máćyey S. zá loſem á nye zá obiránim na ápoſtolſki vrząd wſádzon. KromRozm III I8v.

Frazy: »(przy-, u)padł, (przy)padnie los, przypadnienie losow« = sors exiit Cn; sors ascendit a. cecidit a. egressa est Vulg [w tym: na kogo, co (27), komu (5)] [szyk zmienny] (28:6:1): á na kthore kolwiek pokolenie los pádnie [quamcumque tribum sors invenerit]/ przyſtąpi po rodzinách (a fámiliách) ſwoich Leop Ios 7/14, Ios 18/11, 19/10, 24, 1.Par 25/9; BibRadz Ios 19/1, 10, 17, 32, Act 1 arg; przypadł los ná Heſſyonę [...] związáli ią á położyli ná brzegu morſkim Wieloribowi BielKron 54, 38v, 47v, 54, 64v, 92 (10); HistRzym 114, 114v; RejPos 287v, 290v; W Rzymie ten bywał obycżay/ iż ieſli wiele ich w rycerſkiey posłudze wyſtępku ſię iákiego dopuśćili/ tedy ná kogo los padł niektorych karano [sortione in quosdam animaduerteretur] ModrzBaz 119; WujNT Luc 1/9, Act 1/26, s. 398; SarnStat 1072 [5 r.], 1264 [2 r.].

»wyszedł (a. przyszedł) los« = egressa est sors Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (3): Czwarthy los wyſſedł ná ſyny Izáchár Leop Ios 19/17, Ios 19/1; BibRadz Ios 19/24.

Zwroty: »losem, z losu (się) dostać (a. otrzymać)« = sortior, nancisci sortem Mącz; sorte datum esse Cn [szyk zmienny] (8:1): a czo ssie kthoremv dosthanye S Lossu tho mayą dzierzecz viecznye ZapWar 1550 nr 2655; BibRadz Num 34/13; Quantum cuiquae sorte cedet, Ile ſie komu lóſem doſtánie. Mącz 403b, 240d, 403c, 440b; BudBib Ios 21/20, 40 [38]; GórnTroas 11.

»losy grać« (1): GliczKsiąż G6 cf »los a kostka«.

»los(y) miotać (a. miecić), puszczać (a. puścić), rzucić (a. rzucać); miotanie, puszczenie losow (a. losu); niech będą losy miotane« = sortiri Mącz, Calep, Cn; sortem ducere Mącz [w tym o kogo, co (21), na kogo co (12)] [szyk zmienny] (19:21:15;4:1;2): Cżterzy cżęśći vdziáłáli/ Aby o nie los miotáli BierEz M2v; Rozdzielili ſobie odzienijé moie/ a na ſuknią moię miotali loſy [diviserunt vestimenta eius sortem mittentes Matth 27/35] OpecŻyw 142v [przekład tego samego tekstu TarDuch A3v, RejPs, ArtKanc, LatHar 735, WujNT]; TarDuch A3v, C6; RejPs 32; maią folwarkowe role wssisthki miedzy sobą pomierzycz napoly a rosdzielywssy maią na to loss puscicz komu sią czo dosthanie. ZapWar 1548 nr 2668, 1550 nr 2655; LubPs F, F2; Z krąśćie źiemię/ popiśćież ią/ á wroć ćie [!] ſie záś do mnie: żebym thu przed Pánem Bogiem wáſſym w Sylo/ puśćił między was Los [ut hic coram Domino in Silo mittam vobis sortem]. Leop Ios 18/9; nie rozrzynaymy iey/ ále rzućmy o nię los/ cźyiáby [!] byłá [sed sortiamur de illa cuius sit]. Leop Ioann 19/24, Is 34/17, 1.Par 24/31, 25/8, Ioel 3/3, Ioann 19/24; BielKron 38v, 47v, 54, 64, 64v (11); Mącz 96a, 403c [3 r.], 505c; RejZwierc 23, 64v; miotał los [et misit phur, quod nostra lingua vertitur in sortem] na wytrácenie y na wygubienie ich BudBib Esth 9/24, Is 34/17, Ioel 3/3; BudNT przedm b3, Matth 27/36[35]; CzechRozm 203; Napirwey loſy [...] Rzućić o przodek obiemá ſie zdáło. KochSz A4v; ArtKanc D13; Calep 994a [2 r.]; LatHar 320, 700 [2 r.], 712, 725, 735 [2 r.]; WujNT Matth 27/35 [2 r.], Mar 15/24, Luc 23/34, s. 379, Ioann 19/24 [2 r.]; A gdźieby ſie około miotánia Lóſów o gránice niemogli oni dobrzy mężowie wybráni zgodźić/ tedy niech lóſy z oboiéy ſtrony będą miotáné [extunc sortes ab vtraque parte mittantur quamcunque autem partem sors contigerit JanStat 848] SarnStat 1072, 1264 [2 r.].

»losem (a. przez los(y)) ob(ie)ran(y), wybranie, ob(ie)rać (a. wybierać)« = sorte datus a. ductus, sortito capere Mącz; subsortiri Calep (6:1:5): Mącz 57a, 96a, 403c [2 r.]; MycPrz II C3; nie z drogiby było/ áby oni pirwey loſem obráni byli/ ktorziby potym wedle zdánia ſwego obieráli drugie [ut sorte primum eligerentur ii, qui postea iudico eligerent iudices] ModrzBaz 92, 89v; Subsortior – Przez los inſza radewi bieram [!]. Calep 1021b, 1021b; Iáko y v Zydow loſem obierano iednego/ ktoryby pewnego czáſu w kośćiele kádził. WujNT 398, 394; SarnStat 1300.

»losem (po-, roz)dzielić, rozdział, rozdzielona losem; rozdzielenie przez los« = in sortem mittere Vulg; sorte distribuere PolAnt; sorti a. ex sorte cadere alicui Cn [szyk zmienny] (12:1:1;1): Thá ieſt źiemia ktorą podzielićie loſem [Haec est terra quam mittetis in sortem] w dziedzictwo pokoleniam Iſráelſkim Leop Ez 48/29, Deut 1/38, Ios 1/6, 1.Par 26 arg; BibRadz Num 26/55, 56, 33/53, Ios 23/4; Aequaliter aut sorte legionibus agros assignare, Iednáko álbo loſem miedzy woyská role podźielić/ rozdáć. Mącz 392b, 403b, 403c [2 r.]; A oſádziwſzy tám ludzi poſtronne w granicách ich/ ziemię loſem rozdzielić [sorte distribueret terram illorum] BudBib 1.Mach 3/36; BudNT Act 13/19; WujNT Act 13/19.

»losem przypaść, przyjść« = sorte contingere Vulg [szyk zmienny] [5:3]: Cokolwiek loſem przypádnie/ tho niechay wezmą bądz ich wiele bądz teſz máło. Leop Num 26/55, 1.Par 6/54; BibRadz Num 33/54, Ios 14/2; BielKron 48, 244; RejPos 295; przyſzło nań [na Zacharyjasza] loſem áby kádźił wſzedſzy do kośćiołá Páńſkiego LatHar 686.

»losem się rozprawi(a)ć (a. rozprawować)« (3): Rem ad sortem revocare. O nieyáką rzecz lóſy miotáć/ lóſem ſie rozpráwić. Mącz 505c, 480d, 508d.

»(u)czynić los między sobą« (2): Y cżynili los miedzy ſobą HistRzym 114, 114.

»za losem wyjść« = być wybranym drogą losowania (1): Y ſtáło ſie gdy Zacháriaſz vrząd kápłáńſki ſpráwował przed Bogiem [...] zá loſem wyſſedł [sorte exiit] áby zápal kładł wſſedſſy do Kośćiołá Pánſkiego. Leop Luc 1/9.

Wyrażenie: »los wyrzucony« (2): á ná którąkolwiek ſtronę lós wyrzuconj przypádnie: tedy druga ſtroná/ któréy los niedotknął/ ma ſześć świádkow SarnStat 1264, 1072.
Szeregi: »losem abo na dziale« (1): Komu ſie lóſem/ ábo ná dźiale doſtánę? GórnTroas 11.

»los albo kamień« (1): Per calculos praeterea sententias ferebant iudices antiquitus, Stárzy mieli dwoye lóſy/ álbo/ kámienie/ białe y czarne. Białemi wolno puſzczáli/ Czarnemi przekázowali. Mącz 31c.

»los a kostka« (1): o ktorą [suknię] przy smyerći lotrowye loſy á koſtki gráli. GliczKsiąż G6.

W przen (8):
Fraza: »los padnie (a. padł), wynidzie« (4:1): [śmierć sprawiedliwa] ná kogo los naprzod pádnie/ Ták Páná/ iáko ſługę/ poima KochPieś 17, 43; Iſz nie tylko onemu to loſy pádáią/ Ale wſzyſtkim tym ktorzy ná źiemi mięſzkáią. KołakCath B4v, A3v, C2v.
Zwroty: »być losem przegranem« (1): Lecż ten v ſzcżęśćia ieſt loſem przegránem/ Co dla łákomſtwá chce być rychło Pánem. KmitaPsal A4.

»[komu] los miecić wątpliwie« (1): Ták ſię obiedwie ſtronie ſieką zápalczywie/ Mars temu y owemu los miece wątpliwie. StryjKron 240.

Wyrażenia: »los nieuchroniony« (1): Ze ieſliby od Bogá on kres náznácżony/ Ná nich przyſzedł/ y los padł/ iuſz nie vchroniony. KołakCath A3v.

»los śmiertelny« (1): w iednęſz drogę idźiem á żaden nie zgádnie Ná ktorego z nas pierwey/ los śmiertelny pádnie. KołakCath C2v.

»los żywota« (1): kto chce tworzyć dzban, z ktorego loſy Zywotá wedle bácznych, ſzczeſliwie wychodzą, Trzeba dobrego tworce. CiekPotr 26.

a. Gra, hazard (11): Iuſtinie chciey to przedſię bráć/ Náucż ſie ty odemnię gráć/ [...] Loſem wſzelka rzecż przychodzi/ Lub dobrze álbo zle zbrodzi/ A kto ná co waży ſmiele/ Miewa z loſu dobrá wiele BielKom F2; Nie miey loſow gry ná pyecży/ Stąd pochodzą márne rzecży BielKom F3, F3; BielSat C3 [2 r.]; BielRozm 20 [2 r.].

W porównaniu (2): Pátrzże iáko ći żywą by koſtyrá z Loſu BielSat C3 [idem] BielRozm 20.

Przen: Sztuczka (1): Páni miła/ ten wiele ludźi zwiodł ſwoimi Loſy/ á my go dobrze znamy iáko ſie vrodźił/ y cżyi ieſt ſyn BielKron 464.
2. Dział, dziedzictwo, majętność otrzymana drogą losowania; sors Vulg, PolAnt (19): ze wſſyſtkich miaſt ktore w ich loſie były/ zeſſli ſie do miáſthá Gábáá [que sortis suae erant] Leop Iudic 20/14; Rozdzielił Dawid z ſynow Aſáffowych/ Hemánowych/ y Idythum Kántory y Orgániſti ná czterzy dwádzieściá fámiłiey y łosow [!]. Leop 1.Par 25 arg; BielKron 64; rzekł Iehudá Szymehonowi brátu ſwemu/ idz zemną (wyſwobodzáć) loſu mego á woiowáć będziem Kánááná BudBib Iudic 1/3, Ios 17/14, 17 [2 r.] Iudic 1/3.
Szereg: »nie część ani los« (1): Nie máſz tobie cżęśći áni loſu w rzecży tey [non est tibi pars neque sors in sermone isto] BudNT Act 8/20[21].
W przen (10): duſſá złoſliwa/ zátráći cżłowieká ktory ią ma/ [... ] y przywiedzie go w los niewiernych [et deducet in sortem impiorum] Leop Eccle 6/4; W pewnych ſtronách ſtrumieniá cżąſtká twoiá/ ten ieſt los thwoy [In partibus torrentis pars tua, haec est sors tua] Leop Is 57/6, 17/14; A ty idzi ná koniec/ á odpocżynieſz y ſtánieſz ná lośie twoiem ná końcu dni [Tu autem vade ad praefinitum et requiesces et stabis in sorte tua in finem dierum] BudBib Dan 12/13, Is 57/6; BudNT Act 26/18; Dźiéwká twoiá dobry lós (możeſz wierzyć) wźięłá KochTr 22; Rácżże nas policżyć w los z twemi Swiętemi ArtKanc N19v; WujNT 396 marg; To tedy ieſt według táiemnice los kácerſki/ [...] mieć ſwoię oſobliwą cżęść właſnego błędu. PowodPr 55.
3. Szczęście; przypadek, traf dobry lub zły; przeznaczenie, wyrok; sors Mącz, Calep, Cn (20): Co komu los przynieſie s Páńſkiego przeźrzenia/ To mu záwżdy przypada z dawnego zrządzenia. RejWiz 129; Dla tego zdrowie ſwe pod wſzeláki los fortuny wydawam. BielKron 306v; Mącz 57a; coż wżdy inſzego ieſt [ślachectwo]/ iáko Eudouicus Viues známienićie mowi/ iedno los rodzenia á ludzkie mnimánie [nascendi sors et opinio]/ ktorego cżęśćiey przez rozboy doſtawáią niż kiedy przez męſtwo? ModrzBaz 57; Fortuná rownym loſem wſzytkich ſmieſzy. StryjKron 255, 255; Tákowy ieſt lós wieku náſzego/ Ze w nim nie niemáſz vſtáwicznego. ZawJeft 30, 39; Kiedy niebieſkie loſy ten świát podźieláły/ Polſzcże nawiętſzą korzyść w roli zoſtáwiáły GostGospGroch kt; Calep 994a; moc Niebieſka ták loſy podáłá/ Zebym dźiedźicow ſwoich w Niebie náydowáłá. KołakCath A3v; A Bog inácżey los obroćił/ iż oná [wiara katolicka] gorę wźięłá PowodPr 55, 56.
Frazy: »tak chciał los« (1): Dźiś ſąſiádá obłápiam/ iutro z nim zá włoſy/ Co wiedźieć? Ták ſna chćiáły nieodmienne Loſy. Prot B2.

»co los da« (1): Rácżey pátrzaymy dáley co nam loſy dádzą KołakCath C.

Wyrażenia: »los nieszczęsny« (1): A Tropos iádowita [...] Ná cel loſow nieſzcżęſnych z przętká poſtáwiłá/ Oſtátniego Dźiedźicá świáta pozbáwiłá. KołakCath B2v.

»los wieczny (a. wiekuisty)« (2): Ale iż Dekret loſow wiekuiſtych/ Ná nowe páńſtwo/ z kráiow twych oycżyſtych/ Wzywa ćię GrochKal 7; KołakCath B3v.

Szeregi: »fatami i losy« (1): MOc Boża tocżąc Niebá świát nie vchronnemi Fatámi/ moderuię [!] y loſy wiecżnemi. KołakCath B3v.

»los, (i) szczęście« [szyk 1:1] (2): Mącz 403b; Co więc tá grá pocżćiwa y Rycerſka vmi/ Co zá ſzcżeśćie y los iey kożdy rozumi. CzahTr G3.

4. Osoba dialogu (1): (did) Los koſtki wyrzući. (‒) Y coć do ſpráwiedliwośći/ Gdy ieſt nacżynie w cáłośći/ Ato maſz koſtki prawdziwe/ Tákież kárky [!] ſpráwiedliwe BielKom F2v.

Synonimy: 1. bierka, gałka, kamień, kartka, kostka; 2. cząstka, część, dział; 3. fortuna, przypadek, szczęście, trafunek.

HJ