[zaloguj się]
[pdf]

PRZYPADEK (566) sb m

a pochylone, e jasne (w tym w a 6 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N przypådek przypådki
G przypådku przypådków
D przypådkowi przypådkom
A przypådek przypådki
I przypådkiem przypådki, przypådkami
L przypådku przypådkach, przypådkoch

sg N przypådek (37). ◊ G przypådku (36). ◊ D przypådkowi (3). ◊ A przypådek (27). ◊ I przypådkiem (22); -em (4), -(e)m (18). ◊ L przypådku (28). ◊ pl N przypådki (101). ◊ G przypådków (101); -ów (6), -(o)w (95). ◊ D przypådkom (27); -om (1) SarnStat, -óm (1) Oczko, -(o)m (25). ◊ A przypådki (100). ◊ I przypådki (28) RejWiz (3), OrzRozm, RejAp, RejPos (3), RejZwierc (16), MycPrz, ZapKościer (2), KochDz, przypådkami (7) KochTr, LatHar, SarnStat (3), WitosłLut, SkarKazSej. ◊ L przypådkach (27), przypådkoch (22); -ach GroicPorz, Leop, MycPrz, SkarŻyw, KochMRot, GórnRozm (2), ActReg, Calep, LatHar (3), WujNT (3), SarnStat (9), GosłCast (2); -och LubPs (2), SienLek, RejAp, RejPos (2), RejZwierc (11); -ach : -och RejWiz (1:5); -ach (24), -åch (1) RejWiz, -(a)ch (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w. s.v. przypad, przypadłość.

1. To, co się dzieje, zdarzenie, sytuacja, okoliczności; casus Modrz, Calep, JanStat, JanPrzyw, Cn; eventus Vulg, Calep, JanStat, Cn; accidens BartBydg, Cn; res Modrz; successus Calep (393): BartBydg 3b; RejPos 151v marg; A thy ſwieckye przypadki co ie zá to mamy/ Iż nie wiedzyeć ſkąd idą ná tym ſie wieſzamy. RejWiz 128; Przypátrzże ſie tu pilno przypadkowi temu. Iż ſie tu ſwowolnemu wſzytko k myſli tocży/ A w ten cżas niewinnego/ gdzye może tám tłocży. RejWiz 139v, 58, 98v, 128, 130 [2 r.], 150v (11); RejZwierz A2v; RejAp AA6; RejPos A2v; boć to ieſt wola boża: áby pod tą klobą fortuny tu żywiąc/ przez ty przypadki docześné byłeś polerowan. BiałKat 208v; Ale iż rozne ſą cżáſy w roku/ też ſą y rozne przypadki y w goſpodárſtwie/ y w káżdey ſpráwie cżłowieká poććiwego RejZwierc 107, 34v, 51, 75, 80v, 146v (10); MycPrz I A4v; KochTr 25; StryjKron kt; to tu nádźieie nie máſz żeby iáki nadźiwnieyſzy prżypadek tę Rzeczpoſpolitą rátowáć mogł. GórnRozm K3v, Fv; ActReg 75, 126, 136, 140, 159; Calep 13a; cżáſu ſwego końcż wſzyſtko [...]. Bo drugi cżás inſzy przypadek może przynieść GostGosp 6; WujNT przedm 18 [2 r.], s. 398; SarnStat 442; WitosłLut A4; Biała płeć częſto nieſzczęśliwa W tákich przypadkách bywa. Któré ſztukámi á róznémi/ Swiátem władną ſwoiémi. GosłCast 22.

przypadek czego (3): RejAp 135; RejZwierc 106v, 142v; [mądrość] znáki y cudá przed tym obacża/ y przypádki cżáſow y wiekow. BudBib Sap 8/8; (nagł) W których przypadkách ruſzenia poſpolitégo Woynę podnoſzą [...] (–) SarnStat 423.

przypadek czego [= będący czymś] (5): RejAp 146v; Tákże [człowiek poczciwy] y przipadek gniewu s ktoreyby ſie kolwiek przycżyny trefił ma vważáć/ ieſli z żártu/ ieſli vmyſlny RejZwierc 80v; RejPosWstaw [414]; Poki bowiem żywie cżłowiek/ rozmáitym przypadkom ſzcżęſcia y nieſzcżęſcia bywa poddány Phil N.

przypadek czyj [w tym: pron poss (9), ai poss (9), G sb i pron (9), „cudzy” (1)] (28): RejJóz P8v; LubPs L4v marg; Iuż też dáley poſtąṕmy do przypadkow iego [człowieka]/ Ktore około niego iáko obłędnego/ Tu ſie rozlicżnie tocżą RejWiz 9v, 178v, 188; RejZwierz kt, 75v; RejAp 146v, 152; RejPos 265, 355; RejZwierc 17, 204v, 210, 255; KochMRot B4v; Proszę tedy [...] żebyś [...] M⟨iłościwy⟩ P⟨anie⟩ ywtym ykazdym przypadku moim radą y pomocą bydz raczeł ActReg 14; ktora [astrologia] z áſpektow gwiazd opowieda ludziom ich przypadki. WujNT 479. Cf »karać się z przypadkow«; »przypadki ludzkie«.

Ze zdaniem przydawkowym (1): Bom ia ieſzcże ieſt cżłowiek od wieku onego/ W ktorym ieſzcże nie było przypadku tákiego. Iáko ſie miał doſłużyć kto do mieyſcá tego [tj. do nieba] RejWiz 185.

W połączeniu szeregowym (1): Potym iuż Duch ſwięty oznaymiwſzy przycżyny przypadki y ine poſtępki zginienia Bábilonu tego/ tu iuż iáwnie powieda czo ſie dzyać ma przy ſpuſtoſzeniu iego. RejAp 146.

Fraza: »przypadki przypaść (a. przypadać) mogą (a. muszą)« (3): A ták gdy [...] beſpiecżnieyſzą myſl w ſobie poſtánowiſz/ [...] wiele inych przypadkow ku thwey dobrey ſpráwie s tegoć ſnádnie przypáść muśi. RejZwierc 86, 32; To tu iuż káżdy ſnádnie v śiebie vwáżyć może/ [...] iákie miłe przypadki/ z tákiego [...] ſtanu [małżeńskiego]/ káżdemu przypáść mogą. Iuż przygodá/ iuż chorobá/ iuż káżdy niedoſtátek lżeyſzy być muśi WerKaz 304.
Zwrot: »karać się z [czyich] przypadkow, [jakimi] przypadki« (1:1): Iáko miod pcżołká z rozmáitych kwiatkow Nośi/ thák ſie thy karz s cudzych przypadkow. Karz ſie przypadki złemi y dobremi RejZwierc 214, 214.
Wyrażenia: »przypadek(-ki) dobry(-e)« [szyk 4:1] (5): LubPs L4v marg; á imię iego [Pana] záwżdy y ze złego y z dobrego przypadku twego/ niechay będzye v ciebie błogoſłáwiono. RejPos 265; RejZwierc 205, 214; Successus, Eventus tam malus quam bonus. – Szczeſcie, przipadekzłi albo dobri. Calep 1023b.

»przypadki od fortuny, fortuny« (2:1): Ale cżłowiek vmyſłu wielkiego/ ktory ſobie przypadki ty Fortuny lekce waży/ [...] Iuż ſie iedno o tho ſtára iákoby [...] wſzytkim [...] potrzebnym mogł być. RejZwierc 22; Bo y bogáctwá/ y wſzytki przypadki od fortuny możeć y złemi y dobremi názwáć RejZwierc 71, 22.

»przypadki ludzkie, człowiecze« [szyk 7:2] (8:1): Argument. [psalm 138] Zdawná przezrzenie y pokorá y wſſytki inne przypádki człowiecze iáwnie wylicza RejPs 205v, Ff7v; RejFig Aa; iż tho wſzytko w ſobie nadobnie vmiárkuieſz s przypadkow ludzkich/ coby nápotym twoy pocżćiwy ſtan [...] oſláchćić miáło RejZwierc 19, 21, 173, 209, 210, 265.

»przypadki przygodne; przygodnym przypadkiem« [szyk 3:1] (3;1): bo tu będzye roſpráwá o przeźrzeniu Páńſkim/ o [...] przygodnych przypadkoch RejWiz 125, 126 marg, Dd; A gdźieby Akt y kśiąg Ziemſkich nie było/ [...] álboby którymkolwiek przygodnym przypadkiem [vel quocumque alio fortuito casu JanStat 508] zginęły: tedy [...] SarnStat 767.

»przypadki przypadające« (1): Abowiém záchowánié wiernośći tym mocnieyſzé [...] ſie sſtawa: gdy życżliwość páná zwierzchniego przećiwko poddánym ſwym ták ſię pokázuie: iáko [...] przypadki poſpolićie przypadáiące zá czáſem przynoſzą. SarnStat 908.

»przypadki przyszłe (a. przyszłych rzeczy), dalsze« [szyk 3:2] (4:1): iż gdy mu [kupcowi] ſie ſyn vrodził/ iż zwiodł práktyki á ludzie vcżone/ áby mu rozſądek vcżynili o przypadkoch przyſzłych á o przyrodzeniu ſyná onego. RejZwierc 5v; A potym przypadek przyſzłych rzecży rozważywſzy ſobie/ co złego á co dobrego s káżdey rzecży rozmnożyć ſie może. Tedy ma temu z dáleká rozumem zábiegáć RejZwierc [213]v, 76v; Przypadków dálſzych żaden z nas nie zgádnie: Y prózno myślić o tym/ Co známi będźie potym KochPieś 16; WujNT 8.

»przypadki(-ek) świata, świecki(e) (a. światowe), od świata, wedle świata, na świecie« [szyk 17:5] (12:6:1:1:1): Zoroáſtes był zacny z rodu krolewſkiego/ A wiedzyał wiele rzecży przypadku ſwieckiego. RejWiz 126v; Tákże theż ty przypadki ſwyátá omylnego/ Skąd wżdy ich ieſt pocżątek trzebáć nam tu tego. RejWiz 128; Popátrzay ná onego coć ſie ſzcżęſliwym zda/ Iż przypadki ná ſwiecie po ſwey myſli miewa. RejWiz 140, A7, 9, 128; RejZwierz 108, 113; RejPos 6, 21, 133v, 326; Nie wierz ſwieckim przypadkom/ nie dufay fortunie/ Bo cie tá w lás záwiodſzy ni wzwieſz kiedyć dunie. RejZwierc B4, 22 [2 r.], 37, 66v, 138, 269; GosłCast 11.

Szeregi: »czasy a (ani) przypadki« (2): Tákći nas ſwiát łudzi/ iż gdy ſobye cżáſow á przypadkow powinnych nie rozważimy/ tedi nam tá nieſláchetnicá [tj. śmierć] [...] niema przecż ſtráſzna być. RejZwierc 170, 152.

»historyje a przypadki« (1): A vſtráſzywſzy ſie tymi ſtráſzliwemi [...] hiſtoriámi á przypádki dziwnemi ludzkiemi [...]/ áby nam [Bóg] racżył dáć wcżas vznánie náſze RejZwierc 265.

»obyczaje (a. zwyczaje), (i) przypadki« (2): Ia [...] ácżem inemi [...] náukámi nie był od Páná obdárzony/ tylko iżem ſie cżęść ze zwycżáiu/ cżęść też z ludzkich przypádkow przypátrował do wſzytkiego [...] RejZwierc 210, 21.

»przypadki a odmienności« (1): pilnie ſie przypátruiąc [...] dziwnym przypadkom á odmiennoſciam ich [dzisiejszych czasów]/ nicz inſzego pewnieyſzego [...] rozeznáć v ſiebie nie vmiem/ iedno iż [...] RejZwierc 184, 184.

»przygody a przypadki« (1): ázaſz nie roſkoſz gdy ſie z nim [przyjacielem] námowiſz/ náſmieieſz/ á onći będzie powiedał przygody á przypadki ludzkie co ſie komu przygodziło RejZwierc 173.

»sprawy a (i) przypadki« (3): RejPos 355; WEyrzawſzy [...] wę [!] wſzytki ſpráwy á przypadki tey náſzey ſławney Korony/ [...] nie możemy tego wſzyſcy inácżey zeznáć/ iedno iż [...] RejZwierc 255, 210.

»szczęście ni przypadki; szczęście z przypadki« (1;1): Bo Sláchćić ſláchetnie ſie powinien ſpráwowáć/ Iuż ſzcżęſciu ni przypadkom żadnym nie folgowáć RejZwiercTrzec Aa2v; Vmyſł naprzód/ y iego dáry vmiłowáć: Potym [...] Dopiéro ſczęśćié idźie z przypadki ſwoiémi. KochMon 105.

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu wieloczłonowym: »i ine (a. insze) przypadki« (4): [księżyc] Theż vkázuie w ſobie odmiennośći cżáſow/ pogody y niepogody/ y inych przypadkow wedle znákow ſwoich RejAp 99v; nie może to być áby cie nie vnioſły álbo dobrodzieyſtwá iákie/ álbo vpominki iákie/ álbo theż poſtráchy iákie/ ábo powinnośći/ ábo inſze przypadki RejZwierc 38v, 34v, 68.

Wyrażenia przyimkowe: »z przypadku« = w określonej sytuacji, w razie potrzeby (2): tákże [człowiek] rozgniewány ten ieſt s cżáſem á s przypadku/ ále gniewliwy czo iuż wziąwſzy czo przed ſię/ iuż ſie vſtháwicżnie gniewa RejZwierc 75v, 51.

»miedzy inszemi przypadki« = między innymi (1): A Wſzákoż też kto będzie tym ſláchetnym klenotem ſláchectwem/ chociay y dobremi cnotámi oſádzony/ tedy mu tego trzebá miedzy inſzemi przypadki pilnie przeſtrzegáć/ áby w nim iáka ſzára pyſzká nie vroſłá. RejZwierc 53.

»za przypadkiem(-ki)« = w określonej sytuacji; stosownie do rozwoju wydarzeń (2): Bo iáko można by [prawo] vſtáwić/ thákże też można zá cżáſem á zá przypadki do cżáſu odmienić/ á w czo potrzebnieyſzego obroćić. RejZwierc 188; Aby Król [...] Zygmunt Trzeći, ná Króleſtwo Szwedzkie ſukcedował dźiedźicznym práwem, y iego potomek pierworodny: zá którym przypadkiem żeby mu wolno było y tám ná czás odiecháć SarnStat 108.

»w każdych(-ym), we wszystkich przypadkoch(-u)« = zawsze (2:1): Wierny záſię w kłopocie narychley ſie śmieie/ Gdyż ieſt w káżdym przypadku vprzeymey nádzyeie. RejWiz 142; RejZwierc 17; [Bóg] Oyćiec ći ieſt/ y z ſercá dźiatki ſwé miłuie/ Y we wſzyſtkich przypadkách náſzych o nas czuie. KochMRot B4v.

~ Szereg: »w potrzebach i przypadkach« (1): Y owſzem w niektorych potrzebách y przypadkách kośćioł kielichy/ krzyże y inne ſtátki poświęcone łamie/ á vbogie imi wykupuie ábo opátruie. WujNT 114. ~

W przen (1): Nuż to iuż maſz rádę s piſmá ſwiętego/ ácż nie bárzo ſmácżną/ á zwłaſzcżá temu kto ſie iuż tey cukrowáney polewki nápije/ łudárſtwá á przypadkow widomych ſwiátá tego RejPos 326.
Przen: Człowiek (1): Gdy przypádnie ich [łaskawych planet] władza/ [...] iuż więc káżde ſpráwy/ Idą ná wſzem łágodnye [...]. Tákże káżdy przypadek co ſie w ten cżas rodzi/ tákiemiſz obycżaymi thu po ſwiátu chodzi. RejWiz 129.
a. To, co dotyczy kogoś, co można o kimś powiedzieć (tu możliwe elementy znacz. 2.) (7):

przypadki z kogo (1): TV maſz naprzod poſtępki/ ſtárych krolow ſławnych [...]. Potym maſz s Polſkich ſtanow/ pocżćiwe przypadki RejZwierz A4.

przypadek komu (może anakolut) (1): A toć ſą obrázowi przypadki Páńſkiemu [tj. człowiekowi]/ Pátrzże też coś powinien ſtanowi ſwoiemu. RejWiz 189v.

przypadki czyje [zawsze G sb] (4): Tu ſye iuż pocżynáią przypadki oſob ku ſprawam ſwieckim należących. RejZwierz 100; (nagł) Na plugawego chłopa przypadki. (–) POwiedz co ſproſznieyſzego iáko chłop plugáwy/ Vważ ſobie poſtępki/ vważ iego ſpráwy. RejZwierz 139v, bbv, 103v.

W połączeniu szeregowym (1): (nagł) Zwierzyniec (–) W ktorym rozmáitych ſtanow ludzi/ źwirżąth/ y ptakow/ kſtałty/ przypadki/ y obycżáye/ ſą właſnie wypiſáne. RejZwierz kt.

b. Złe wydarzenie, nieszczęście; contingentia JanStat, JanPrzyw (210): LubPs M3v, bb3 marg, bb6 marg; Nie naydzyeſz thák ſzcżęſnego ná świecie cżłowieká/ Coby od wſzech przypadkow miał być wolen záwżdy RejWiz 94; Wierny záſię w kłopocie narychley ſie śmieie/ Gdyż ieſt w káżdym przypadku vprzeymey nádzyeie. RejWiz 142, 21, 53v, 62v, 71v marg, 72v marg (19); Leop 2.Reg 11/25; RejZwierz A6v, 119v; Przypadek właſnie ieſt zá grzech ſąd boży/ Ktory ſie z náſzey nam przycżyny mnoży. RejZwierc 229v, B3v, 25 marg, 25v, [121], 133v (14); RejPosWstaw 44; A gdy ieden vpadek iáki więc przypádnie/ Zá nieſzcżeśćim przybywa złego názbyt ſnádnie. O tych przypadkách Mamy w Krońikach MycPrz I C4, B [2 r.], C4; CzechRozm 232; KochPs 166; CzechEp 184; Właſné złośći ludźi pſuią/ Té im nieſzczęśćié gotuią/ Stąd dźiwné przypadki płyną/ ſtąd przed czáſem ludźie giną. KochMRot B3, A4v; WisznTr 33; GórnRozm K3v; ZawJeft 15, 22; ActReg 139; A ći co przykrośći/ z przypadkow nie znáią/ Pyſznymi wzgárdámi/ nas w tecż vrągáią. GrabowSet S2v; A my więc teraz zá tym fortunnym [tj. pochodzącym od losu] teráznieyſzym przypadkiem náſzym [tj. śmiercią brata] czuiemy/ co to ieſt żáłość. KochFrag 47; OrzJan 60; LatHar 420, 576; RybGęśli C4; WysKaz X3; KmitaSpit C2v; Nieſtétyſz/ ná com przyſzłá? iż zemnie przykłády w przypadkách ludźie biorą/ z moiéy głupiey rády. GosłCast 43, 33, 73.

przypadki czego [= związane z czymś, wynikające z czegoś] (4): Iż kiedy ſie [marynarz] ná morze ma ſrogie odepchnąć/ Muśi [...] przykro weſtchnąć. Wſpomináiąc przypadki morzá burzliwego/ Więc y ony przygody náwſzem dziwne iego. RejWiz 87v; BYwáią też więc ludzie ſtárzy/ co niećirpliwie á nierozmyſlnie przypadki cżáſow ſwych znoſzą. RejZwierc 171. Cf »przypadki żywota«.

przypadki z czego (1): (nagł) Iáko ſą ſzkodliwe przypadki z gniewu. (–) RejZwierc 75v.

przypadki na kogo (1): Dwoiá tedy ſzkodá [...] Litwę biedną w ten czás podkáłá/ pirwſza od Kniáźiá Iwáná Moſkiewſkiego/ druga iż pieniądze prożno wydáli ná Zołnierze (marg) Szkodliwe przypadki ná Litwę. (–) StryjKron 682.

przypadek czyj [w tym: pron poss (14), G sb i pron (12), ai poss (2), „cudzy” (3)] (31):LubPs Q3v, R5; RejWiz 138 marg, 140, Dd; PRawdáć ieſt moiá páni/ iż wżdy nie ták boli/ Gdy kto ſwoie przypadki/ rozmyſla powoli. RejZwierz A5v, 62, 143; Ci [wierni] ze wſzytkiego dziękuią Pánu chociay co ćirpią/ á ći [inni] záſię bluźnią á przeklináią ony przypadki ſwoie. RejAp 135; Przypadki złoſniká káżdego. RejPos 290 marg, 128v, 187, 272, 279 [2 r.], 333v, 352v; RejZwierc 194, 200, 202, 255, 266; Nie ználazłby ſie teráznieyſzego wieku tákowy/ [...] Iákowey ſkromnośći w przypadku ſwoim był on zacny Krol Mácedońſki Filip Phil M2, I2; LatHar 461; Szcżęśliwy ktorego cudze przypadki oſtrożnym cżynią. WysKaz 47; SarnStat 886. Cf »przypadki się karać«, »przypadki ludzkie«.

W połączeniach szeregowych (15): Gdyż zá káżdym to pływa práwie iáko wodá/ Kłopot/ fráſunk/ przypadki/ á cżęſta przygodá. RejWiz 16, 124v; RejPos 134, 138v; RejZwierc 141v, 241v; iż ná BOgá przyść nie może przypadek/ doległość vtrapienie/ krzyżowánie/ śmierć. CzechEp 225; O świátłośći nabłogoſłáwieńſza/ racżże [...] mi dać [...] męſtwo ná wſzelkie fráſunki/ przypadki/ y pokuſy mizernego żywotá tego LatHar 34, 326, 576, 633, 649 [2 r.]; SarnStat 979; Inſza to niewiádomość ktora bez náſzego Przycżyny dánia rośćie/ z przypadku iákiego; Z niepoſtrzeżenia/ ábo z choroby y zdrády/ Z oſzukánia iákiego/ y z omylney rády. KlonWor 70.

W przeciwstawieniu: »przypadki ... pociechy« (1): Támże im [Jezus apostołom] iuż opowiedzyawſzy y przypadki y pociechy ich/ [...] iuż oſtátek tym zápiecżętowáć racżył [...] RejPos 333v.

Frazy: »przypadek(-ki) przypada(ją) (a. przypadły, a. przypadać miały, a. przypaść może itd.)« [szyk zmienny] (8): Y s tego cechu [ludzi pysznych] pan náſz wielką korzyść miewa/ Bo iuż táki áni wzwie/ [...] Co mu s tego [tj. z pychy] przypada rozlicżnych przypadkow RejWiz 168v; RejAp 154; RejPos 51v; RejZwierc 60v, 141v; CzechEp 184, 214, 225; NiemObr 136.

»przypadek się przytrafi« (1): A gdy ſobie wſpomniſz ſkromność iego [człowieka poczciwego] [...]/ tedyć káżdy przypadek/ iákić ſie kolwiek przytráfi/ záwżdyć znoſnieyſzy y rozważnieyſzy będzye. RejZwierc 73.

Zwrot: »[czyim(i)] przypadki(-em) się karać« [szyk zmienny] (3): Bo iſcie tho głupi co [...] cudzemi przypadki ſie karze. RejZwierc 239v, 29v; Karzćieſz ſię przypadkiem moim [zmarły mówi:]/ ábyśćie ná dálſzy cżás ſpraw zbáwienia wáſzego nie odkłádáli WysKaz 47.
Wyrażenia: »przypadki ludzkie« [szyk 1:1] (2): że práwa cżeść á vcżćiwość/ nie zależy w zacnośći rodzáiu/ [...] ále [...] w lekkiem ważeniu ábo wzgárdzeniu przypadkow ludzkich [contemptu casuum humanorum] ModrzBaz 14; SkarKaz 421a.

»niefortunne przypadki« (1): Bo gdy cżytaſz o Tobiaſzu [...]/ pátrz iáko mu ná potym wyſzły ony dobre á wierne á ſwięte obycżáie iego/ y ony niefortunne przypadki iego. RejZwierc 198v.

»przypadek(-ki) nieszczęśliwy(-e) (a. nieszczęsny), z nieszczęścia« [szyk 5:2] (5:2): RejWiz 93v, Ccv8; A nie będźieć ſię zdáłá potrzebna rzecż vcżyć mu [synowi] ſię tego/ iákoby mogł przyść [...] ku ſkromnemu ták ſzcżęśliwych iáko y nieſzcżęśliwych przypadkow znoſzeniu [ad res secundas et adversas aequo animo ferendas] ModrzBaz 15; náſz przypadek nieſzczęśliwy Sąśiad widząc zazdrośćiwy/ Oczy páśie KochPs 119; O Krolu cnotliwy/ [...] Weś ſie zá krzywdę ludźi ſwych ztrwożonych/ Y tym przypadkiem nieſzcż⟨e⟩ſnym śćiśnionych. GrochKal 27, 14; OrzJan 86.

»nietrefne, troskliwe, trudne przypadki« [szyk 3:1] (2:1:1): iáko ſie wierni w záfráſowánych myſlach/ y w inych nietrefnych przypadkoch ſpráwowáć máią. LubPs R4v; RejZwierc 60v; kthora [zgoda w małżeństwie] iáko wſzythki trudne przypadki w małżeńſtwie znośne á miłe cżyni/ ták też ku wyćwicżeniu dzyatek ieſt bárzo potrzebna. RejPosWstaw [412]; Naydzieſz tu [w tych księgach] Wáſzá K⟨rólewska⟩ M⟨iłość⟩ cżym ſie vćieſzyć będzieſz mogłá/ y w inych wſzytkich przypadkách troſkliwych y w tym ośieroceniu SkarŻyw A2v.

»przypadki przeciwne« (1): Bowiem [...] náćirpyawſzy ſie tu przypadkow przećiwnych/ Bychmy ták zoſtáć mieli/ á tham [do nieba] ſie nie doſtáć/ Iużćiby ſie nie mogło nikomu gorzey sſtáć. RejWiz 116.

»przypadek przygodny« (1): (nagł) Przypadek przygodny z Nádzieią. (–) PRzypadki záwżdy s trefunku przychodzą RejZwierc 229v.

»przyszłe przypadki« [szyk 5:1] (6): RejWiz 87; Támże vſłyſzyſz ony ſiedḿ trąb trąbiących o onych przyſzłych przypadkoch/ iákie wedle cżáſow á wedle wiekow miáły przypadáć przeſladowánia RejAp BB2; RejPos 187; Bo ſie iuż ſthąd ſnádnie náucżyć możemy [...] iáko ſzcżęſcie y nieſzcżęſcie vważáć mamy/ iáko ſie przyſzłych przypadkow lękáć nie mamy RejZwierc 12v, 41; ále przypátruiąc ſie przyſzłym przypadkom ktoreby prżyść mogły z nieroſtropnego á nieobácznego przedſięwźięćia náſzego [tj. wyboru króla Polaka] [...] A przetoſz [...] MycPrz II A.

»srogie przypadki« (2): iáko Pan Bog dziwnie pokuſza wiernych ſwoich j iáko ie dziwnie wywodzi s ſrogich á z rozlicżnych przypadkow ich RejZwierc 202, 266.

»przypadki szkodliwe« [szyk 3:2] (5): RejZwierc 60v; Pożytecżnego Pána iuż ſobie ſzukaymy/ A przypadkom ſzkodliwym teras zábiegaymy. MycPrz I B4; Zgodną myſl wſobie máiąc dobro opátruymy/ Przypadkow ſie ſzkodliwych tym czáſem wiáruymy. WierKróc B2; StryjKron 682 marg; LatHar 421.

»przypadek śmiertelny« (1): Przydawał [Nestoriusz] y to ku ſwey rzecży/ iż ná Bogá/ żaden przypadek żáłoſny/ y śmiertelny/ przypádáć nie może. NiemObr 136.

»przypadki świata tego (a. tego świata), świeckie« [szyk 8:1] (8:1): zaſz to nie roſkoſz ſwoy ſtan vważywſzy/ A ty márne przypadki ſwieckie obaczywſzy. Przeſtáć ná tym co Bog dał RejWiz 55v; Bo cożby też było po tym iżeś nas ſtworzyć racżył/ ieſlibyſmy [...] námordowawſzy ſie s tymi nędznemi przypadki ſwiátá tego/ mieli [...] w niwecż ſie obroćić RejPos 209; á iáko [stary człowiek] ſie nie ma lękáć áni przypadkow żadnych tego ſwiátá/ [...] áni oſtátecżnieyſzego ſtráchu RejZwierc A3v, B2v, 138v, 141v, 173v; LatHar 440, 576.

»zły(-e) (a. złościwe) przypadek(-ki)« [szyk 8:3] (11): Bo yuż oni [źli ludzie] ſmyerći tu nic ſie nye obawáli/ Y żadnych złych przypádkow ni w cżym nie vznawáli LubPs R, T4v; RejWiz 137v, 187v; do ktorych [będących w niebie] iuż áni zazdrość/ áni nienawiść áni żadny przypadek zły iuż przypáść nie może RejAp 154, 102; NVż ieſli ſie w ktorym páńſtwie [...] rozmnoży [...] łákomſtwo/ tu iuż ſobie rozwáż/ w iáki zły á niepobożny przypadek tákie páńſthwo zátocżyć ſie muśi. RejZwierc 57; MycPrz I C4; KochOdpr B2; Kogo kiedy pobożność iego rátowáłá? Kogo dobroć przypadku złégo vchowáłá? KochTr 11; CzechEp 368. [Cf też wyżej »przypadek dobry«.]

»żałosny przypadek« [szyk 2:1] (3): NiemObr 136; GrabowSet A3; IAż to ćiebie ćieſzyć mam/ ſmętny Rádźiwile/ W tym żáłoſnym przypadku [tj. śmierci żony] téy nieſzczęſney chwile? KochFrag 51.

»przypadki żywota« (2): Ale pobożność y cnotá/ Rzadkié przypadki żywotá Czyni/ któré cnotliwému Záwſze lżeyſzé niżli złému. KochMRot B3; LatHar 632.

Szeregi: »przypadki abo (i) choroby« [szyk 1:1] (2): LatHar 440; Iáko ćiáłá náſze/ ábo wnętrznemi chorobámi/ ábo powierzchnymi gwałtownemi przypadkámi vmieráią: ták y kroleſtwá/ máią ſwoie domowe choroby SkarKazSej 664a.

»przypadek(-ki) i doległość(-ci)« [szyk 1:1] (2): á tey wielkośći Bogow/ ábo Bożych perſon [...] doległośći y przypadki ćierpiących nie znamy CzechEp 214, 214.

»frasunki a przypadki« (1): iż żadny mocarz áni żadny potentat táki nie był/ áby nań fráſunki á przypadki dziwne przypadáć nie miáły. RejZwierc 155v.

»przypadki i niebezpieczeństwa« (1): żeby [...] ſámá téż [Litwa] przez ſie w mnieyſzych przypadkách y niebeſpieczeńſtwách/ mogłá ſie bronić y rátowáć. SarnStat 1204.

»niedostatki i przypadki« (1): do których [szlachetnych mężów] w niebytnośći náſzéy o wſzyſtki niedoſtátki y przypadki niech będźie vćieczká SarnStat 1119.

»przypadki i powodzenia« (1): widząc iáko świát przez przypadki y powodzenia rozlicżne/ przycżyny gęſte do rozmáitych żáłośći/ miedzy ludzi rozdawa/ prośić W⟨asza⟩ M⟨iłość⟩ Páná Bogá nie zániechaſz wierzę/ żeby [...] GrabowSet A3.

»przypadki i przygody; z przypadkiem przygoda« = casus etcontingentiae JanStat, JanPrzyw [szyk 5:2] (5;2): RejWiz 87v; RejZwierc 229v; Czoż záſię być może nieludzkiego/ iáko [...] s cudzych ſie przypadkow y przygod cieſzyć y náſmiewáć. Phil I2; Ziednay [Boże] [...] koronie náſzey wſzyſtkich przygod y przypadkow ſzkodliwych vchowánie LatHar 421; którémi [posługami] [...] niekiedy ná woynách/ niekiedy w inych przygodách y przypadkách náſzych [panowie przełożeni] przy nas nigdy nie zmordowáną wiárą ſtoiąc wdźięcznymi Nam ſie vczynili SarnStat 886, 136, 450.

»sprzeciwieństwo a przypadek« (1): A tu iuż nie będzie dáremne czythánie twoie/ á thu iuż odnieſieſz káżdą pociechę w káżdim ſprzećiwieńſtwie á przypadku ſwoim RejZwierc 200.

»przypadki i szkody« [szyk 2:1] (3): RejWiz 127; PATrzże záſię co zá ſzkody á czo zá przypadki s tego thák ſzkodliwego záiątrzenia vrość y vmnożyć ſie muſzą. RejZwierc 75v, 155v.

»przypadki a (i) trudności« [szyk 2:1] (3): [Bóg] z dáleká przepátruie/ iáko właſny ociec dziatek ſwoich/ ony przyſzłe przypadki á trudnośći ſynacżkow ſwoich RejPos 187, 272; Przychodzą ná nie [nakrólestwa] tákie przypadki y trudnośći/ z ktorych żadną mocą y rádą wyniść nie mogą: áż żá pomocą nawyżſzego krolá y Boga SkarKazSej 678b.

»przypadki a upadki« (1): ſrogie pomſty ná nie [ludzi pysznych i łakomych] przychodziły/ ták żeby ſie mogł nákáráć káżdy ożrálcá táki z dziwnych przypadkow á z onych ſrogich vpadkow ich. RejZwierc 194.

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu wieloczłonowym: »i in(sz)e(-y), każde przypadki(-ek)« (4:1): RejWiz 58; iż on [Bóg] nas y w tych docżeſnych rzecżach/ ſmutkoch/ fráſunkoch/ y káżdych przypadkoch náſzych nigdy opuśćić áni zániecháć nie chce RejPos 128v, 279; RejZwierc 165; Dirigeo, Prae frigore aut timore, aut alio casu viribus destituor – Od zijmna boiazni, albo z inſzego przipatku martwieą. Calep 327b.

Wyrażenie przyimkowe: »za [jakim, [czego]] przypadkiem« (1): A ieſliżeby téż zá iákim przypadkiem pożytków Koronnych vmnieyſzyło ſie/ áby téż w téy czwartéy częśći [tj. dochodach dawanych na wojsko] vmnieyſzenié było. SarnStat 101; [bo zá przypadkiem ná nas cieſzkośći ták ſie lękamy krzyżá/ iże też áni cżuiemy co ſie s námi dzieie/ áni bacżymy coby cżynić. GilPos 133v].
W przen (5): RejWiz 137v; Y co ieſt cżłowiek z vſtráſzoną myſlą/ Iuż thám przypadki wſzytko we łbye ſkryſlą. RejZwierc [213]; Właſna nieſzcżęſciu ieſt cżłowiek goſpodá/ Zápiſuie ią s przypadkiem przygodá. RejZwierc 229v; CzechRozm 231v; GrabowSet A3.
α. Choroba, dolegliwość (27): RejWiz 93v; SienLek 15, 14; ktoby ſie nierządnie w nich [w piciu wód ciepliczych] chował/ nie máłé przypadki po ſobie zoſtáwią iáko womity/ kurcze/ głowy bolénié/ wnętrza morzenié/ álbo rzezániá/ mdłości/ á wſzyſkiégo ćiáłá oſłábienie Oczko 23v; Bo iáko [franca] to chorobá w ſobie ieſt wielka/ á przypadki rozmáyté we wnętrzu máiąca/ ták iéy Cieplice/ zwiérzchównym chorobam nawłaſnieyſzé/ trudno pomoc máią. Oczko 39v, 13, 13v, 25v, 38, 39v, [40] [2 r.]; ſkoro trochę niemoc przyćiężſzym przypádnie/ áliśći ſie wſzyſtki namnieyſzé przypadki z wielkim bólem náſzym w nas poruſzáią OrzJan 31.

przypadek czyj (1): A ieſli [wierny] w zdrowiu odmiánę poczuie/ Pan go w przypadku iego łáſkáwie wſpomoże KochPs 60.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy organu objętego chorobą (1): Rozdźiał Dwudźieſty dźiewiąty. O máćicznych przypadkoch/ á naprzod o płáwiech mieśięcznych/ iáko ie przywodzic [!] SienLek 108.

W porównaniach (2): pilnie ſie ſtáray iákobyś to [gniew i marnotrawstwo] s ſiebie iáko wrzody álbo iáko ine naſzkodliwſze przypadki y wygnáć y vlecżyć mogł. RejZwierc 21; OrzJan 30.

Zwrot: »o przypadek przyść; przypadek [na co] przydzie« (2;1): Bo ieſli przypadek iáki ná ciáło przydzie/ ten ſie záſię ſnádnie zágoić może. RejZwierc 153; A co ieſliby tám [w kąpieli ciepliczej] śiedząc o iáki przypadek nieſpodźiány przyſzedł/ co rychley niech go ták rátuie. [...] Oczko 31, 27v.
Wyrażenia: »przypadki chorob« (2): nuż co onych przypadkow/ á ktoby ie zlicżył [...]. Iednemu z gorącośći głowá ſie záwráca/ A drugi záſiębionych pyerśi ſobye máca. (marg) Przypadki poſpolitych chorob (–) RejWiz 93v, Cc 8v.

»przypadki cielesne, w ciele« (1:1): A ták duſzá ſláchetna gdy będzye wpuſzcżoná/ Do ták plugáwey wieże [tj. ciała]/ iuż ieſt zniewoloná. [...] Bo iey wiele przekáżą ty przypadki w ciele RejWiz 118; RejZwierc 133v.

»przypadki szkodliwe« [szyk 1:1] (2): A Ták s tych [...] przyſmákow rozlicżnych/ á co ſie ma inſzego vmnożyć? iedno [...] łákomſtwo/ á potym rozność wrzodow á przypadkow ſzkodliwych RejZwierc 59v, 21.

»zły przypadek« (1): á ták przez vprzykrzenia nátury/ iż [chory stopniowo zwiększając czas trwania kąpieli] áni ſye vteſkni/ áni o żaden zły przypadek przyydźie. Oczko 27v.

Szereg: »przypadki albo choroba« (1): chybá iżby [sangwinik] [...] dobrą ónę kreẃ [...] zákáźić miał/ y w nię przymnożyć [...] phlegmy/ kolery/ álbo melánkoliéy: záczym przypadki álbo choróbá nie iego complexiéy/ ále iuż któregole z tych obyczay w śię weźmie Oczko 33v.

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu wieloczłonowym: »i insze przypadki« (1): [cieplice] Pomogą tedy Niewiáſtam bárzo wilgotnym/ fluxowi owému ſmrodliwému/ [...] kroſtam/ liſzáióm/ wrzodóm zaſkórném/ deſcenſóm/ boleniu cżłonków/ nieſtráwnému żołąkowi/ y inſzym przypadkóm Oczko [40].

β. Katastrofa żywiołowa (2): Acż ſą ine przypadki co wſzytki fráſuią [...]. Iáko dzdze/ śniegi/ grády/ powietrza morowe RejWiz 93v; záſię nędzna ziemiá iákiey nędzy á przypadkom vſtáwicżnie ieſt podłożona. Azaſz ſie oná cżáſem ſwym trząść nie muśi? ázaſz ſie iey mocne ſkáły nie pádáią? RejZwierc 152v.
c. Zdarzenie niespodziewane, nieprzewidziane, niezaplanowane; accidentia, casus Calep (5): RejWiz 140v; Accidentia, quoque vocantur casus hominum – Trafunek, Przipadek. Calep 13a, 145a.
Wyrażenie przyimkowe: »z przypadkiem« = przypadkowo, nieprzewidzianie (2): Złodzyey kiedy s przypadkiem okrádnie drugiego/ Iż tego był źle nábył/ iuż ſkarał onego. [...] A trudno więc to mamy przypadkom przycżytáć. RejWiz 140v; RejZwierc 151.
d. Zdarzenie będące przykładem, ilustracją czegoś (2):

przypadek czego (1): Poſyłam W⟨aszej⟩ M⟨iłości⟩ ty kſiąſzki/ z roznych ſentenciy y s przypadkow omylnośći ſwiátá tego/ iáwnych á widomych zebráne RejWiz A4.

Ze zdaniem przydawkowym (1): Ale ktoby ſie thákich przypadkow nálicżył/ Iáko więc rozmáićie ſwiát będzye ſwe ćwicżył. RejWiz 128.

e. Sytuacja prawna, wypadek podlegający rozpatrzeniu prawnemu; casus JanStat (25): GroicPorz pv; ále iż nie nákáżdy prżypadek ieſt práwo piſáne/ przeto mądrego Sędźigo y pytánia w ſądźie potrżebá GórnRozm G; Calep 834a; Bo nie ieſt to rzecż podobna/ [...] áby [...] z rázu práwá wſzytki mogły ſtánąć/ gdyż wſzytki przypadki zrázu obacżone y przeyrzáne być nie mogą Phil D3; SarnStat 658; Możeć być ſpráwiedliwość bez práwá: Bo więcey Przypadkow á niżli praw KlonWor 64.
Wyrażenia: »przypadki prawne« (1): PRZED KROLEM IEgo M⟨iłością⟩ VMYSLILEM BYL DOSTATECZNIE PRZYKLADY przypadków práwnych do kożdéy z tych 12. Iuriſdyciy przykłádów przywiéźdź SarnStat 1262.

»przypadki przypadłe« (1): Y téż dla wiela przypadków przypádłych nowé [statuty] poſtánawiamy. SarnStat 28.

Wyrażenie przyimkowe: »w [którym] przypadku ([w których] przypadkach)« = in casu(-ibus) JanStat (17): iż we cztérzéch przypadkách niżey nápiſánych/ [...] [wina] do Komory náſzéy ma bydź dawáná. Pierwſzj casus ieſt pożogá [...] SarnStat 515, 516, 802.
~ Wyrażenia: »w pewnych, niektorych przypadkach« (4:1): Mąż niemoże żony káráć o cudzołoſtwo/ áni przećiw niey czynić w pewnych przypadkách. Naprzod/ gdy też ſam cudzołożnikiem ieſt. [...] GroicPorz ll; Wtore práwo ktore wſzyſtkim ogulnie ſłuży; á trzećie/ ktore należy oſobliwośći. Do tego zoſtáwić nie ktore rżeczy w pewnych prżypadkách Sędźiemu GórnRozm K2v, K4v; LatHar 116; Kiedyby poena talionis ſzłá w tym Páńſtwie, tedyby [...] ząb zá ząb muśiáło iśdź, [...] wſzákóż w niektórych przypadkách ma mieyſce SarnStat 715.

»w takowym przypadku« = in eo a. in tali casu JanStat (9): Ale żeby kto oſoby [...] niewinnéy o tákowy álbo iny wyſtępek potwarnie nie winował/ y áby ztąd obwiniony/ nie był do wieże wſádzon w tákowym przypadku: tedy [...] SarnStat 711 [idem 933]; GDyby ſie wſczęłá zwádá/ między którémi zágáśiłby kto w tym ogień/ y w tym zágáſzeniu byłby kto ránion/ [...] w tákowym przypadku [...] zachowa ſie/ iż ten kto ogień zágáśił/ zá ránę ma bydź ſądzon SarnStat 1174, 328, 506, 625, 628, 698, 767, 933. ~

f. Problem do rozważenia; controversia, thema Cn (2): Bo y do tego cżáſu co ſie mądrzy zdáli/ Práwie ſie w tych przypadkoch nigdy nia zgadzáli. Iedni zwáli fortuną komu ſie ſzcżęśćiło/ [...] Ze drudzy zá tho mieli by to iáka páni/ Ták ná ſwiecie ſzydziłá tu wſzytkimi námi. RejWiz 127v; A poććiwemu cżłowiekowi iáko tho ieſt ſzkodliwy przymiot [pycha]/ tho iuż káżdy [...] obacżyć może. [...] Bo iż tego przypadku nie trzebá długo ſłowy fárbowáć/ dobrze ſie ſámá tá rzecz záfárbowáłá RejZwierc 72.
2. To, co kogoś (rzadziej coś) charakteryzuje: cecha (niekiedy dodatkowa, nieistotna, nietrwała), sposób postępowania, emocje (140): GlabGad Hv; [Boże] racz miłoſciwie wyzwalac nas od takich przypadkow ktoreby tobie mialy obrzydzic duſſe naſſe RejPs 102v; RejJóz I3v, L2, O5; Bo orzeł oſtry wzrok ma/ á człowyek oſtry rozum. [...] Bo yednák wzrok á rozum oboye przypadek yeſt/ ácz rozny yeden od drugyego KromRozm II r2, r3; Ale wżdy śiłá zwycżay złomi przyrodzenia/ A wiele ſie odmieni przypadkow s ćwicżenia. RejWiz 59v; y s przypadku tego [tj. pijaństwa]/ Práwie ſie gniázdo ſplotło/ do wſzytkiego złego. RejWiz 175, A8v, 49v, 117, 130v, 137v [2 r.] (12); RejZwierz 75v; iżći miárá ma być w rozgodzeniu ſzeſći rzecży przyrodzonych: Naprzod Powietrza: wtore Iedzenia y pićia [...] ſzoſte przypadkow duſznych/ to ieſt/ Weſela/ gniewu/ boiáźni/ ſmętku y innych. SienLek 2; GórnDworz C7; KuczbKat 425; ABowiem kto ſie chce przypátrzyć iákiemi dziwnemi przypadki náturá náſzá záwikłána á zámotána ieſt/ ma ſie cżemu podziwowáć. Bo pátrz iż ſie iednemu chcze goſpodárſtwá [...] drugiemu opilſtwá á cekláciey RejZwierc 12v; Bo wierz mi iż thám [podróżując po świecie] naydzieſz cżłowieká z rozmáitemi przypadki/ czoć ſie vkaże iáko Anyoł ſwiátłośći ná poſtháwie/ ále ná vmyſle radby cie y s ſkory wyłupił. RejZwierc 20; Ale iż przyrodzenie náſze rozne á dziwno záwikłáne ieſt/ też rozne przypadki ná ſobie okázowáć muśi. RejZwierc 60; Abowiem ieſli ciáło w tym ták ſproſnym opiłym przypadku nápoły iáko nieżywe ieſt/ coż rozumieſz o [...] duſzycy RejZwierc 62v, A3v, A6v [2 r.], 3, 20v, 21v [2 r.] (31); RejPosWstaw [1103]v; CzechEp 214; KochMRot B3; iż w nas rozumienie y mądrość ieſt przypadkiem/ przychodźi y odchodźi. SkarKaz 485a, 485a [3. r.], b; [y woleli by [Litwini] Cudźoziemcá zlepſzymi przypatkami [...] niż ſwego z ſamą krewnośćią/ y domoſtwem RotRozm K3v].

przypadek czego (1): Bo Chleb z wielu źiarn ieſt ſprawowan/ y Wino z wiela gron bywa [...]. A możemy widźieć wſzyſtki Winá y Chlebá przypadki KuczbKat 170.

przypadek czego [= będący skutkiem czego] (2): Nie dayże ſie gniewowi też proſzę vnośić [...]. Bo ieſli s cżego więcey złych rzecży przypada/ A náſzym przyrodzeniem bárzo ten wrzod włada. (marg) Gniew ſzkodliwy y iego przipadki. (–) RejWiz 192, Cc6.

przypadek czego [= polegający na czym] (1): A thák mnieyſzego ſtanu ludzie iż nie ták ſą zábáwni tymi przypadki thych ſmiertelnych grzechow iáko ći zacnieyſzy/ przeto też y śiwſzy/ y rumieńſzy/ y trwálſzy/ y dłuſzſzych żywotow vżyć mogą RejZwierc 158.

przypadek czyj [w tym: pron poss (9), G sb i pron (9), ai poss (5)] (23): Zwirzętá ſłuchy wzroki oſtrzſze niż cżłek máią [...]. Ale cżłowiek to wſzytko rozumem popſował/ A ty wſzytki przypadki źwirzęce celował. RejWiz 29; RejZwierz 58v, 77v; OrzQuin E4v; RejPos 88v, 179, 208v, 265v; gdyż żadny przypadkow ſwych obacżyć nie może/ á káżdemu ſie ſwe ſpráwy podobáią RejZwierc 50v; Boć to ſámo przezwiſko ſláchćic záwżdy ten dekret ná cię feruie/ [...] áby cie nikt [...] z iákich twoich nieforemnych przypadkow ſtrophowáć nie mogł. RejZwierc 51v; Abowiem przyrodzenie cżłowiecże przykłonne ieſth ku boiáźni ieſzcże z onego przeſtráchu w Ráiu przodká náſzego/ gdyż ſie ze wſzytkimi przypadki iego rodzimy. RejZwierc 78v, 6v, 14v, 44v, 70, 73 (13). Cf »przypadki człowiecze«, »przypadki przyrodzenia«.

Ze zdaniem przydawkowym (1): Abowiem to ieſt poważnemu naucżćiwſzy przypadek/ áby około niego wſzythkim ſpráwam iego cnotá z rozumem roſkázowáłá RejZwierc 144.

W połączeniu z przymiotnikiem w funkcji dzierżawczej (1): Lecż winnym y chlebowym przypadkom y oſobom [w eucharystii]/ to ieſt/ okrągłośći/ ſzerokośći/ woniey/ białośći etc. mieśce ſię dáć muśi LatHar 188.

W połączeniach szeregowych (2): Ale iáko widzimy iż y w źwirzęthach rozne przyrodzenia ſą/ także też y w náſzym nędznym narodzie rozne przypadki y przyrodzenie/ y obycżáie okázowáć ſie muſzą. RejZwierc 67v; Oczko 33v.

W przeciwstawieniach: »istność (2), grunt, jestestwo, [własność] ... przypadek« (4): ácz [wzrok i rozum] rozny yeden od drugyego/ wſſákże yeſt myędzy nimi nyeyákye podobyeńſtwo/ ktore myędzy iſtnoſcyą á przypadkyem [...] być nyemoże KromRozm II r2; RejWiz 86; bo bránie álbo dawánié/ nie ſą grunty Króleſtwá Polſkiégo/ ále ſą przypadki iákieś iego/ któré przychodzą y odchodzą/ okrom vpadku Koronnégo. OrzQuin E4v; Ale ſam w ſobie Bog záwżdy iednáki/ a odmiány żadney y przypadkow przychodzących y odchodzących nie ma. [...] Przetoż mądrość y ſłowo iego ieſteſtwem ieſt nie przypadkiem iákim. SkarKaz 485a; [co przypadkiem ábo kroleſtwu ieſt/ ábo kśięſtwu/ to Orzechowſki zá właſność przycżytha RotRozm B3].

W porównaniach (2): RejPos 199v; Bo gdzie wierney ſzcżyrośći á práwey miłośći nie będzie/ tedy ty ine przypadki ſą práwie iáko cżyrwony ogon v złey ſzkápy. RejZwierc 90.

Fraza: »przypadek ma przypaść« (1): Bo gdzye ieſt wierne á pokorne á vniżone ſerce/ iuż tám trudno iáki inſzy przypadek ſzkodliwy ma przypáść do ſercá thákiego. RejPos 271v.
Wyrażenia: »przypadki(-ek) człowiecze (a. człowieczeństwa), ludzki« [szyk 2:1] (2:1): iuż ſam ſiebie cżłowiek pozna/ y obacży/ że w ſobie cżłowiecżych właſnych przypadkow ma niewiele/ źwirzęcych przymiotow więcey GórnDworz Ll3; RejPos 199v; A Gdiżechmy iuż odpráwili rozne przypadki cżłowiecżeńſthwá náſzego/ [...] Iuż też pomy do ſtárſzego wyſtępku náſzego [...] to ieſt do gniewu RejZwierc 75.

»pirwszy przypadek« = reakcja, odruch (4): A powiedáią o Rycerſkich ludzioch/ iż kiedy ku bithwie że ieden zblednie/ drugiemu ſie nogá w ſtrzemieniu trzęſie/ bo tą ſą pirwſze przypadki/ á nie ſą w náſzey mocy RejZwierc 73v; ABowiem toć być inácżey nie może/ że y bácżny cżłowiek/ á zwłaſzcżá pirwſzy przypadek/ [...] áby w ſobie zárázem mogł przełomić/ á iżby ſie theż s cżáſem rozgniewáć nie muſiał. RejZwierc 77, 73v [2 r.].

»przypadki przyrodzenia, przyrodzone« [szyk 11:2] (10:3): chociaż chleb áni wino nie odmienia właſnośći ſmaku/ y przyrodzonych wſzytkich przypadkow ſwoich. RejPos 88v, 352; Tákże y w inych przypadkoch przyrodzenia náſzego/ káżdy ſnádnie poznáć może s poſtáwy á s poſthępkow iego. RejZwierc 19v; A thák poććiwy cżłowiek pátrz/ ázali ſie nie ma ná co rozmyſláć/ ſłyſząc ták ſtráſzne á ohydne przypadki przyrodzenia ſwego [tj. łakomstwo i gniew]? RejZwierc 68; Bo ſąć theż y ine przypadki przyrodzenia náſzego/ ktorym ſie ciáło obronić nie może [...]. Iáko ieſt zbytnia rádość/ zbytni ſmęthek RejZwierc 73v, A6v, 2v, 4v, 6v, 19v (11).

»sprosny przypadek« (3): áno nie tylko tháka beſtia/ ále zacni á mądrzy ludzie w tákim ſproſnym przypadku [tj. pijaństwie] vpadáli. RejZwierc 62, 63; WerGośc 257.

»szkodliwy(-e) przypadek(-ki)« [szyk 14:3] (17): Nie zágradzáć tobie Pan pocżćiwey pilnośći/ Skromiąc w ſobie rozumem ſzkodliwe przypadki/ [...] Pychę/ zazdrość/ łákomſtwo RejWiz 193v; RejPos 271v; Tákże y poććiwy cżłowiek/ gdy ktory ſzkodliwy w ſobie przypadek bacży/ [...] wcżás mu w ſobie gwałth potrzebá vcżynić RejZwierc 76v; Zazdrośći też tám [w dawnej Polsce] y inych ſzkodliwych przypadkow nie wiele być muſiáło RejZwierc 267v, A6, A6v [2 r.], 20v, 57, 70 (15).

»przypadek zły« [szyk 1:1] (2): To wſzytki złe przypadki/ co ich iedno znamy/ Iuż w tym ták zacnym cechu [tj. u żarłoków] iáwnie ie widamy. RejWiz 175; Zyẃ pobożnie/ cnotliwie/ bez przypadku złego/ Ták iákoś ſzyrzey widzyał z hetmáná káżdego. RejWiz 176.

Szeregi: »przypadki i obyczaje« [szyk 1:1] (2): A tákże wnet y s przypadkow y z młodych ieſzcże obycżáiow dziećinnych ſnádnie ſie obacżyć może ku cżemu ſie ktorego przyrodzenie ſciąga. RejZwierc 6v, 3v.

»przypadki i postępki« (1): (nagł) Ian Kochanowſki (–) PRzypátrzże ſie co vmie pocżćiwe ćwicżenie/ Gdy ſláchetne przypádnie/ k niemu przyrodzenie. Co rozeznaſz s przypadkow/ y s poſtępkow iego RejZwierz 77v.

»przymioty i przypadki« (1): ábyś W⟨asza⟩ M⟨iłość⟩ obrał iednego s tych pánow [...]/ iżby [...] roſpowiedział the wſzytki przymioty/ y oddzielne przypadki/ ktore temu ſłużą/ kogo práwym Dworzáninem zwáć mamy GórnDworz C7.

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu dwu- lub wieloczłonowym: »i (a(l)bo) in(sz)e przypadki« (10): Rozum/ vrodę/ y ine przypadki/ ná chwałę ſwą Pan dáwáć racży. RejPos 201 marg; Ieſliże ſie theż chceſz chłubić vrodą/ zacnośćią/ vrzędy/ rozumem/ ábo inemi przypadki tobie nádánemi od Páná twego. Tu rozumiey [...] ieſliże ie tobie dáć racżył/ tedyć nie ná márną chłubę ſwáthá [!] tego RejPos 201v, 208v; Záłámuyże w ſobie [...] wſzytki pożądliwośći cieleſne [...]. Bo cie tho záwżdy będzie wiodło ná pychę/ ná gniew/ ná pomſtę/ ná łákomſtwo/ ná opilſtwo/ ná obżárſtwo/ y ná inſze przypadki RejZwierc 36, 14, 14v, 68, 73, 75, 122.

W przen (2): A kiedy ieſzcże [człowiekowi cnotliwemu] ktemu náuká przypádnie/ Iuż ono przyrodzenie ieſzcże więcey zgádnie/ Iákiemi ſie przypadki ma cnotá ozdobić/ y Iákiemi iey pokoy ſpálerámi obić. RejWiz 8; poććiwy cżłowiek/ gdy ſobie nadobny wárſtát s cnoty [...] zbuduie/ iuż mu łácno o wſzytko ine nacżynie [...]. A wſzytki ine ſzkodliwe przypadki/ iáko ty gniewy/ ty zwády/ [...] precż ná vlicę/ iáko zużeliczę niepotrzebną/ od ſiebie odrzućić może. RejZwierc 74v.
3. Ustalona kolejność zmianowa w wykonywaniu określonych obowiązków [czego] (1): gdy cżynił doſyć powinnośći ſwoiey kápłáńſkiey Zácháriaſz przed Pánem Bogiem/ wedle przypadku porządku ſwego/ á iż mu to loſem przypádło [...] iż ſzedł áby kładł ony zapaláne ofiáry RejPos 295.
4. Niezależna od człowieka siła mająca wpływ na jego życie: los, zrządzenie losu, przeznaczenie; sors Calep, Cn (18): Iedni zwáli fortuną komu ſie ſzcżęśćiło/ [...] drudzy zá tho mieli by to iáka páni/ Ták ná ſwiecie ſzydziła tu wſzytkimi námi. [...] Drudzy tho zwáli fátum/ po polſku przypadkiem RejWiz 127v; A toć ieſt ten przypadek co Fatum zowiemy/ A tym záwżdy porządkiem ná ſwiecie poydzyemy. Co komu los przynieſie [...]/ To mu záwżdy przypada z dawnego zrządzenia. RejWiz 129, 127v, 128; RejZwierc 22, 87 [2 r.]; Fors, Fortuna, casus – Szczeſcie, przipądek. Calep 431a, [994]a.

przypadek czyj (1): A też cżłowiek niewie ſwego przypadku/ iáko ryby wierſzą/ á ptaki ſiecią/ ták też y ná ludzi połowka cżáſu niebeſpiecżnego/ gdy ie przygodá z nieopátrzenia ogárnie. BielKron 81v.

Wyrażenia: »niespodziane przypadki« (1): Nie ieſt rzecz ſłuſzna/ áby nieſpodźianym przypadkom ſzczęśćia [insperatis sortis casibus JanStat 1017] poſtępki rzeczy były poddáné SarnStat 952.

»przypadki szczęścia [= losu]« (1): SarnStat 952 cf »niespodziane przypadki«.

Szereg: »(nie) szczęście a(l)bo (ani) przypadek« (3): RejPos 215v; gdy mu ſłudzy powiedźieli/ iż ſyn zdrow/ á iż tey godźiny opuśćiłá go febrá ktorey P. IESVS rzekł: Idź/ ſyn twoy zdrow: dopiero [król] nie ſzczęśćiu/ áni iákiemu przypadkowi/ ále ſámemu Pánu Iezuſowi zdrowie ſynowſkie przyczytał. SkarKaz 420a. Cf »z przypadku albo szcześcia«.
Wyrażenia przyimkowe: »od przypadku« = przypadkowo, zrządzeniem losu (1): gdy ſam [Teramenes] zdrowo vſzedł/ zá obáleniem ſie domu [...] rzekł thymi ſłowy [...]: O ſzcżęſcie/ do cżegożeś mię záchowáło. Cżym dał znáć then cżłowiek mądry/ że nie był záchowány od przypadku ále dla cżegoś więtſzego zoſtháwiony Phil M3.

»z przypadku« (4): Iedni zwáli fortuną komu ſie ſzcżęśćiło/ A iż tho ták s przypadku wſzytko ſie ſporzyło RejWiz 127v; Pátrz co ſie dzyało z Iopem álbo s Tobiaſzem/ [...]. Tu nie mnimay być ſie im to s przypadku dzyało/ Wſzytkoć to ono Boſtwo dziwnie ſpráwowáło. RejWiz 131; LatHar 228.

~ Szereg: »z przypadku albo szcześcia« (1): S przipadku zaś álbo ſcześćia [...] ná ludzie oyczyzná á máiętnośći przypadáyą. KwiatKsiąż A3v. ~

5. To, co do kogoś należy, majątek, dochody (6): Práwo o dziedzicżeniu á przypadkách [cf rzekł Pan do niego [Mojżesza]: Słuſſney rzecży te Sálffadowe dziewki żądaią day im teſz dzierżáwę miedzy przyrodnymi oycá ich/ á niechać dziedzicżą po oycu ſwoim. 27/9] Leop Num 27 arg; Choćbyſmy ſie nań [na skarb koronny] wſzyſcy [...] raz po troſze zrzućili/ á ty przypadki do niego przybywáły [...]. A ná czożby ſie to obroćiło? Ná ćwicżenie Rycerſkiey krwie Koronney RejZwierc 187v, 187v.
a. Danina, podatek (4): postępujemy z każdego łanu [...], aby dał pan onego łanu 4 grosze, kmieć 4 gr, ksiądz 4 gr, k temu ine wszytki przypadki do tego, na miestach wedle zwyczaju pirwszego Diar 77; łącżne/ gáiowe/ bywáią tákie y owákie przypadki ná niektorych mieyſcách GostGosp 108.
Szereg: »kontrybucyje i inne przypadki« (1): iż cobykolwiek [prowizorzy] [...] wźięli z dochodów tych/ któré ſą náznáczoné do ſtołu náſzégo Królewſkiégo/ [...] że to záś ná potrzeby náſzé z tych Contribuciy/ y innych przypadkow vchwalonych [...] wróćić máią SarnStat 433.
6. Czyjaś wola, przepisy, przykazania (3): A coż ieſt inſzego Kośćioł/ iedno nie Ołtarz/ to ieſt nie zakon Boży/ z przypadki ſwemi OrzRozm F.
Wyrażenie: »przypadki boskie« (1): A coż ſie kolwiek tráfi tu nam ſprzećiwnego/ To Bogá winuiemy y ty ſpráwy iego. [...] Aby też to s przypadkow Boſkich ták być miáło/ Iużby ſie też żadnemu dobrym być niechciáło. RejWiz 136.
Przen [ze zdaniem przydawkowym] (1): A ktoby ſie nalicżył co nam lichwy ziemiá/ Wydawa hoynie wſzytkim s káżdego plemieniá. [...] Azaſz nam nie wydawa przyſmákow rozlicżnych/ Onych wdzyęcżnych korzonkow/ onych zyołek ſlicżnych. Ktemu dziwnych przypadkow iáko to przypráwić RejWiz 56v.
7. To, co należy do określonego terenu lub znajduje się na nim (5):
Wyrażenie: »przypadki [do czego] należące« (4): Iſz Grzegorz Gowińſki kupieł pulwloki v pomienionego Bartoſza Zwarki Szoltisa za Summę Siedmdziesiąth liczby pruskiey ze wſzytkimi przypadki do tey pulwloki naliezącemi ZapKościer 1580/6; SarnStat 1038, 1058, 1187.

W połączeniach szeregowych (3): My tę źiemię Podláſką do iednośći nie rozerwánéy [...] ze wſzyſtkiémi [...] iéy Grodámi/ [...] przyległośćiámi/ przypadkámi/ właſnośćiámi wſzelákiémi y wſzytkiémi do téy przerzeczonéy Ziemie/ y do ich wſzelákich częśći [...] należących [...]/ w tytuł Koronny przywrácamy SarnStat 1038 [idem (2)] 1058, 1187.

a. O powierzchni pola, gruntu: dodatek, przyległość (1): [Przytym tesz ya [...] arendarsz [...] wsdawam rolą zląkamy wsystkymy y ze wstkymy [!] przypatkamy, ktore ku ty roly nalezą [...] temusz przerzeczonemu Stanyslawowy przezwyskyem Stankowy KsięgiSądWiej 1565 nr 4422.]
Wyrażenie: »gruntowe przypadki« (1): ktoriſz to napisany Lias kupil od niego dom ze wszitkimi grunthowemi przipadki Morgiem Kawliem, łąkami etc. ZapKościer 1581/21.

Synonimy: 1. przyczyna, przygoda, trafunek, zdarzenie; b. brzemię, doległość, niefortuna, przeciwność, przygoda, trapienie; α. bol, bolączka, bolenie, boleść, choroba, ciężkość, dolegliwość, mdłość, niemoc, niezdrowie, słabość; d. przykład; e. akcyja, kauza, kontrowersyja, rzecz, sprawa; 2. istność, kstałt, rodzaj, własność; 4. fatum, fortuna, los, szczęście, przygoda, trafunek; 5. bogactwo, dobro, dochod, imienie, majętność, możność; a. czynsz, dań, kontrybucyja, płaca, płat, pobor, podatek, szos, trybut; 6. prawo, przykazanie, wola.

Cf PRZYPADŁOŚĆ, PRZYPADNIENIE

LWil