[zaloguj się]
[pdf]

MOŻNOŚĆ (1113) sb f

możność (1110 + kust), możnoć (3); możność : możnoć RejPs (178 : 1; 150), RejKup (7 : 1; ſ5), BibRadz (17 + kust: 1; Deut 2/10).

-ż- (1040), -sz- (2), -z- (71).

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N możność możności
G możności możności
D możności możnościåm
A możność, możnością możności
I możnością możnościami
L możności możnościåch
V możności

sg N możność (119). ◊ G możności (303). ◊ D możności (39). ◊ A możność (200), też błędnie: możnością (1) RejPs 219v. ◊ I możnością (162). ◊ L możności (116). ◊ pl N możności (27). ◊ G możności (32). ◊ D możnościåm (10); -åm (8), -(a)m (2). ◊ A możności (52). ◊ I możnościami (20). ◊ L możnościåch (31); -åch (15), -ach (4), -(a)ch (12); -åch RejAp (2), RejPos (11), RejZwierc; -ach LubPs, też RejPs (2); -åch : -ach RejWiz (1 : 1). ◊ V możności (1).

Sł stp (aneks), Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

Znaczenia
1. Bycie możnym tzn. takim, który posiada to, czego potrzeba, aby dokon(yw)ać niezwykłych rzeczy lub panować nad innymi; potęga, moc, wielkość, władza, siła (fizyczna), zamożność, znaczenie (o osobach lub zbiorowościach ludzkich); potestas PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, Cn; potentia Mącz, Modrz, Calep, Cn; fortitudo Vulg, PolAnt; auctoritas Mącz; vires Modrz; amplitudo, eminentia, firmitudo, pollentia Calep (798): Abowiem to byłá iáwna rzecz iż ſlába ich możnoſć byłá/ áby oni byli temu doſyć vczynili ále wielmożnoſć mocnego rámieniá twego to ſpráwowáłá RejPs 65v, 24v, 49v, 64v, 78, 90v (15); A thu zowye złośniki gorámi/ iż ſie oni nád wiernymi w możnoſcyách ſrodze wywyzſzáią. LubPs ee5v marg, G4, S5v, T4v marg, Z2v, ee5v, hh5v; Leop Prov 14/26; RejZwierz 10; BibRadz 2.Par 13/20, Ez 30/18; Iáka możność boſka/ áż zá przycżyną niewiaſt zwalcżyli Gigánty/ álbo iáka możność bogiń/ iż Látomá ledwie mieyſce nalázłá ku mieſzkániu BielKron 24, 21, 195, 311, 311v, 415v; nie mnimay być tho ku poſtáwie/ Miał podobyen być [Bogu] cżłowiek/ ták iedno ku ſpráwie. Acż nie w tákiey możnośći/ iedno w podobyeńſtwie RejWiz 111v; Iáko owo gdy kto ſtan Krolewſki miánuie Iż słowy możność iego páńſtwá oznáymuie Toć tám o iego żywey nie mowi oſobie/ Iedno zacność á możność thám rozumie ſobie GrzegRóżn N3; Augere potentiam, Możnośći ſwey roſzerzáć. Mącz 430c; á wſzák káżda moc powſtawa od Bogá/ á tu powiádaſz iż tá możność páńſtwá Rzymſkiego z morzá/ to ieſt z obłudnośći á z nawáłnośći ſwiátá tego. RejAp 105v, 49v, 143v; ktore tho cnoty/ łatwie pan/ zá możnoſcią ſwoią cżinić/ j w nich wziąć nałog może/ á Dworzánin nie może/ iż go nie ieſt s to/ áby ich vżywał. GórnDworz Kk2v, Ee4v, Gg5v, Gg6v; áby odegnał onego ſrogiego á okrutnego wilká [szatana]/ ktory mordował ty niewinne owiecżki iego/ ále gi práwie zemdlił/ á zniſzcżył możność iego RejPos 122v, 1, 27, 29, 34, 50v (13); A ták niech ſie nikt nie chłubi możnoſciámi ſwemi iż ſie go ludzie boią RejZwierc 145; ták iż roſkazał policżyć woyſká ſwoie y lud ſwoy/ y roſkochawał ſie w oney możnośći ſwey RejZwierc 204v, 246v, 250; PaprPan Hhv; áby oná naywyżſza władnośći iego [króla] możność [summa rerum viriumque potestas]/ niepodawáłá mu przeſtroney drogi przewodźić/ á ná wet y broić cobykolwiek chćiał. ModrzBaz 22v, 15v, 18v, 21, 42v, 43v (8); Calep 360a, 421a, 817b, 825b [2 r.]; Phil O2, P3, Q [3 r.], S4; Bog ieſt bogáty, możny, y ſámemu tylko Możność trzebá przyczytác CiekPotr 38, 37, 88.

W połączeniach szeregowych (11): Sędźia powinien mieć w ſobie thy cnoty/ boiaźń Bożą/ prawdę/ mądroſć/ roſtropnoſć/ miernoſć/ przeciw wſzythkim rowną miłoſć/ práwá vmieiętnoſć/ możnoſć. GroicPorz bv; ktory lud y wielkoſćią/ y moznoćią [kust: moznośćią]/ y wzrostem [populus magnus et multus et excelsus] rownał ſie Enácytom. BibRadz Deut 2/10; BielKron 195; Ale y ty miáſtá bárzo k ſobie náwſzem podobny były/ y możnoſcią/ y zwirzchnoſcią/ y báłwochwálſtwem/ y łupyeſtwem/ y vćiſnieniem álbo przeſládowániem ludzi niewinnych RejAp 122, 106v, 107v; Niechayże tedy będą ważne ile chcą/ bogáctwá/ zacność rodu/ dnżość ćiáłá/ y możność [opes, genus, robur, potentia] ModrzBaz 136v, 12, 43; GórnRozm I3v; Calep 64b.

W przeciwstawieniu: »możność ... doległość« (1): Cnotá ozdobą możnośći/ Y ochłodą w doległośći. KochMRot A2.

W porównaniu (1): á ſámiſćie tey możnoſći iák ſćiáná ſprochniáła/ álbo ſláby płot ktory ieſſcze ſie dowieczora może powálić. RejPs 90.

W formule grzecznościowej [w tym: możność jego (2), twa możność (1), możność nasza (1)] (4): LibLeg 7/34v; Bo thu proſtak naydźie wſzytko iuż Polſkiem ięzykiem/ Niebędźie ſye przed twą mnoſćią [lege: możnością] kłániał hárdim bikiem. GroicPorzRej C3v; A cokolwiek z ziemie Swiętego Piotrá/ ku náſzey [cesarza Ottona] możności przydzie/ tobie [papieżowi] wrocę. KrowObr 32v; áby w tym zámordowániu tych dzyatek był záginął then nowo národzony krol/ przed kthorym bárzo drżáłá możność iego. RejPos 26.

W charakterystycznych połączeniach: możność cesarza, domu, krolow, krolestwa (3), przełożonych (2), słaba (2); możność łamać (przełomić, złomić) (3), (z)niszczyć (2), rościągać (2), rozszerzać (rozszyrzyć) (5), wywroćić, zetrzeć (2).

Zwroty: »być [u kogo] w możności; [czyja] możność [u kogo]« (1; 1): Abowiem ſtárał ſię o wſzytko dobre narodu ſwego będąc v nich w wielkiey ſławie y możnośći/ á po wſzytek cżás wdźięcznym [et placuit illis potestas eius et gloria ems omnibus diebus]. BibRadz 1.Mach 14/4, Esth 10 arg.

»dać możność; możności dodawać; możnością obdarzony; możność nadana« [szyk zmienny] (2; 1; 1; 1): RejPs 99v, 119v; O ſláchetneſz to kroleſtwo twoie/ á wielka możność tobie od twego Páná nádána/ nie tylko ábyć dał poſieść wſzytkę zięmię ſwiátá thego/ á podłożyłći pod nogi wſzytko ſtworzenie iego/ ále cie ieſzcże ktemu vcżynił krolewicem niebá ſwoiego/ á vcżeſnikiem Máyeſtatu ſwego ſwiętego. RejPos 79v; RejZwierc A4v; SkarJedn A5v.

»mieć możność« [szyk zmienny] (5): Mącz 44c; więc ktorych ieſt s to/ poſiadáią pánſtwá/ á kthorzy tyle możnośći niemáią/ ſwoim poddánym [...] ich właſne máiętnośći biorą/ á wydzieráią. GórnDworz Ee5v, Ee5; WujJudConf 66; Polleo – Moznoſcz mám, przemoge. Calep 817b.

Wyrażenia: »doczesna możność« (1): Y dałći ktemu doſyć docżeſney możnośći/ Ktorać ták przypadáłá dla twoiey godnośći. REy bowiem iáko mowią ty ſam w Polſzcże wodziſz RejZwierc A4v.

»możność świecka, świata tego« [szyk 5 : 2] (4 : 3): áżby Papież ſwoie páńſthwá ná inſzą ſtronę obroćił/ á możność ſwiecką ſtráćił. BielKron 209v; Oni rozumieli iż ſie ten Krol im miał zyáwić w ſwieckiey możnośći/ á miał ie wybáwić á wyzwolić mocą á gwáłtem obycżáiow ſwiátá tego/ tylko s tey docżeſney niewoley ná ſwiecie. RejPos 1v, 9v, 57v, 80, 231, 324.

»wielka możność« [szyk 6 : 2] (8): prze wielką możnośc ſwą Podniosło ſie ſerce iego [cesarza] w wielką pychę. HistRzym 41; RejPos 79v, 150; PaprPan K4, V v; SkarJedn A5v; StryjKron 59; ze temu [wykorzenieniu Zborowskich] doſic vtzinyc niemogli/ dla wielkiey moznoſci y rozrodzenia ych PaprUp Gv.

»możność ziemska« (1): bo on [Bóg] káżdą moc zięmſką przeyrzał (marg) Y możność zyemſka od Páná. (‒) RejPos 34.

»możnością znaczny« (1): ále y v ludźi rownieyſzych ſtanow/ co ſą ábo możnośćią/ ábo prżyiáćioły/ ábo doſtátkiem znácznemi GórnRozm I3v.

Szeregi: »możność, (i, ani) bogactwo« [szyk 2 : 2] (4): Niech też y to káżdy obacży/ co ſię nie známi rodźi: iáko bogáctwá/ możność [opes, potentiam]: ktore też tákże ſą niepewne/ nieuſtáwicżne/ á nietrwáłe. ModrzBaz 57, 133v; GórnRozm M4v; CiekPotr 39. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»możność i cześć« (1):iż to imię Máximus ieſt znákiem/ vprzedzić oycá w możnośći y w wielkiey ćći. BielKron 332.

»możność, dostatek« (1): Ale ſie iedno przypátrz poznaſz że pan práwy. Iuż go on krol Káliphus nicżym nie celuie/ Więtſza możność doſtátek przy tym ſie náyduie. PaprPan C2v.

»możność a dowcip« (1): iż chociaby też wfzytko w ſwey mocy miał/ á iżby też cżego mogł z możnośći ſwej á z dowćipu ſwoiego dowieść y vcżynić wedle myſli ſwey RejPos 183v.

»możność, (a) moc« [szyk 1 : 1] (2): Tantum sibi in Repub. authoritatis suscepit, Táką ſobię [!] możność á moc w rádzie prziwłaſzcził. Mącz 36b, 430c.

»osiadłość i możność« (1): wypiſuie vpadek przyſzły tego miáſtá ſrogyego [Rzymu]/ ktore zowie wielkim/ bo było y ieſt záwżdy wielkie/ y w oſiádłośći y w możnośći RejAp 122.

»powaga a możność« (1): Praecedere authoritate, Więtſzą powagę á możność mieć. Mącz 44c.

»możność ani ramię« (1): Bo pátrzay iżći nie w możnośći ſwiáthá tego/ áni w rámieniu iego/ Koſcioł Páńſki á kochánie iego należy RejPos 57v.

»(zacna) sława i możność« = potestas et gloria PolAnt [szyk 4 : 1] (5): BibRadz Esth 10 arg, 1.Mach 14/4; KwiatKsiąż Av; iż ten Pan [...] przyſzedł [...] áby nápełnił á oſádzić [!] kroleſtwo ſwoie niebieſkie/ á rozſzyrzył ſławę ſwiętą y możność iego. RejPos 26; SkarŻyw 490.

»władza a (i) możność« [szyk 3 : 1] (4): GórnDworz Z3, Ee5, Gg4v; Ze iuż cżłowiek nie ma tey władzey doſkonáłey y możnośći w ſobie/ iáką miał Adam oćiec náſz przed vpadkiem WujJudConf 66.

»zacność, (a) możność« (2): GrzegRóżn N3; TEmu [Ligęzie] dáłá fortuná vmieć bárzo wiele/ [...] Ieſt zacność możność wielką ieſt ktemu y ſpráwá PaprPan K4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»zwierzchność, (a, i) możność« = auctoritas et vires Modrz [szyk 3 : 2] (5): Mącz 430c; ſkąd im y ony zwirzchnośći á możnośći ich roſły: y pożytki wielkie/ ták iáko chcieli wedle myſli ſwey/ w ludzyoch onych rozmnażáli ſobie. RejPos 283v, 54v, 250v; ModrzBaz 68v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

W przen (3): A pod zasłoną wolnośći w ośiádłośći należącey/ iako wielce ſroga ieſt ſwowoleńſtwá możność [quantum apud nos licentiae regnum]? ModrzBaz 140v.
Zwrot: »w możność ustroić, się wystroić« (1 : 1): GórnRozm M4v; Im ćię wysſzéy podnieśie/ y w możność vſtroi Fortuná/ tym ſie tobie niżéy kłáść przyſtoi. GórnTroas 22.
a. Przewaga, panowanie nad kim; władza; ucisk; potestas Mącz, Modrz, Cn; potentia Modrz, Cn (40): RejPs 144v, 164; RejPos 160; Godźi ſię też ſtan ludźi vbogich przećiwko niebezpiecżnem wſzytkich możnośćiam opátrzyć y obwárowáć ModrzBaz 95, 20v, 46v, 138; Ow dobrá záwiedźione zápiſze możnemu Cżłowiekowi twárdemu y niepobożnemu; Ktory możnośćią ſtráſzy ludźie ſpráwiedliwe/ Y kauzy złych dłużnikow promowuie krzywe. KlonWor 74.

W połączeniu szeregowym (1): iáko ich [królów] wiele vpadáło przed kląthwámi á przed nogámi á przed możnoſcią tey beſtiey RejAp 144v.

W charakterystycznych połączeniach: niebezpieczna możność; groza możnośći, strach; obronić możnośći; obrońca od możności; możnością straszyć.

Zwroty: »być (postawion) pod możnością [czyją]; w możnośći [czyjej] położon być« (2 : 1): RejPs 128v; Coż nam inſzego należy/ iedno ſie vciekáć do możnego Boſtwá iego [Chrystusa]/ [...] proſząc á wołáiącz do niego/ ábychmy tu byli pod możnoſcią kroleſtwá iego. RejPos [137], 34.

»być srog możnością; sroga możność« [szyk zmienny] (2; 1): RejZwierz 59; Toż dopiro będzyecie znáć co to ieſt wolność/ Gdy wam namniey nie będzye ſroga Turſka możność. PaprPan Bv; Krol Pan zwierchni moznoſcia ſwa/ Slachcicowi y inſzego także Stanu Czlowieku aby ſrog niebel ani zauſnici iego PaprUp D4.

»[nad kim] możność mieć, możnościami być przełożon« (1 : 1): żeż ty ieſt Bog ktory nád wſſemi możnoſć maſz/ ktorzy [...] práwie nápełnili wſſytek okrąg ſwiátá. RejPs 87, 218.

»możnością posiadać« = zdobywać, podbijać (2): Albo on Alexánder co wſzem ſwiátem władał/ A okrutne narody możnoſcią poſiadał. RejWiz 86v, 79.

»[nad kim] rościągać, podnosić, stroić możność; [nad kim] możności użyć« [szyk zmienny] (2 : 1 : 1; 2): RejŁas w. 7; á nic ſie áni bogá/ ani ludzi niewſtydáią nád vbogiemi roſćięgáć możnoſći ſwoich RejPs 106v, 80v, 140, 181v, 193.

»wyzwalać (a. wyzwolon), wydrzeć, wywieść z (a. od) możności [czyjej]« (3 : 2 : 1): a przywieſc ie na drogę wſſey ſprawiedliwoſci wywiodſſy ie zewſſey moznoſci ſprzeciwnika naſſego RejPs 34, 86, 212, 212v [2 r.]; RejPos 265.

Wyrażenia: »gwałtowna możność« [szyk 2 : 1] (3): bowiemeśty [Panie] káżdego od gwałtowney możnoſći vſtáwiczny obrońcá. RejPs 86v, 133v, 212v.

»możność kościelna« (1): Abowim możnoſć koſcielna/ ieſt poddana prawdzie bożei/ y od ſłowa bożego pochodzi SeklWyzn c2v.

»możność krolewska« = regia potestas Mącz, Modrz [szyk 3 : 1] (4): BielKron 78; Mącz 223b; Bo Krolewſka możność łácno ſię obráca w tyráńſtwo/ niebędźieli porucżoná cżłowiekowi doſkonáłey cnoty. ModrzBaz 75v, 75v.

»możność świata tego, świecka« (1 : 1): A nic mię nieſtrách żadney możnoſći ſwieckiey gdym ſię ia poruczył pánu ſwemu RejPs 83v, 265.

»wielka możność« (1): Ktoryś wyzwalał iawnie wielekroć Dawidá y inych krolow wiele od wielkiey możnoſći ſprzeciwney RejPs 212v.

Szeregi: »możność albo przystęp« (1): iż nie wſzyſtki rzeczy godzą ſie czynić/ ktorebyſmy łatwię przes możność albo prziſtęp mogli wykonać. KwiatKsiąż D2v.

»możność a srogość bicza« (1): A niedopuſći nigdy temu roſćiągnąć możnoſći ſwoiey á ſrogoſći biczá ſwego nád narodem ludu ſwoiego RejPs 193.

»zwierzchność i możność« (1): Nad każdym chcesz użyć [śmierci] osobnej zwierzchności I wszej możności. RejŁas w. 7.

b. Wszechmoc boska, zdolność uczynienia wszystkiego, zwłaszcza tego, co jest sprzeczne z naturalnym porządkiem rzeczy; wielkość, potęga Boga; władza i opieka boża nad światem, Opatrzność Boża (o Bogu lub Chrystusie jako Synu Bożym); potentia, virtus Vulg, PolAnt; fortitudo PolAnt; potestas Modrz (609): A on okázuiąc możnoſć ſwą roſkázał ſie roſtępić obłokom/ ták iż mánná iáko deſſcz pádáłá ſnich RejPs 115; A ręká twoiá ieſt práwie wſſey możnoſći nápełnioná RejPs 131v; á głowy niewierne będą ſtárte ná ziemi od możnoſći twoiey. RejPs 165, 65v, 70v, 74, 75, 86v, 87 (43); RejJóz O7v, P3, Q2; Miękoſz poſlał ſwoiey duſſy Gdyż ſię temu wopiekę dał Ktorego ċarth możnoſcz poznał A y żiecż ten moczą ſwoyą Będziecż nawſſym pewną zbroyą RejKup p4v; A yż kniemu nieprżiſtali Moczno prżi ſwem Panu ſtali Iégo moznoċ wyznawayacz RejKup ſ5, ſ4 [2 r.], ſ5; Tyś potárł możną głowę y wyelorybowi [...] Twoyá możność y źrzodłá obfite ſpráwuye/ Y rzekam hoyną wodę ták ná wſſem ſſáfuye LubPs R3; Wyznam cyebye Pánye [...] Iżeś mye rozweſelił ſpráwą twey możnośći/ Mocą rąk twych prziwiodłeś mye k wielkiey rádośći. LubPs V2; O moy Pánye y ktoryſz Bog ieſt tákiey możnośći/ Aby tobie podobnym był w twoiey wſzechmocnośći/ Y ktoryſz Bog ieſt ták mocny/ ták bárzo ſtráſzliwy/ Boś ty iedno ſam Pan co tu cżyniſz wielkie dziwy LubPs gg3, A3v, B2v, C marg, Cv, C3 (92); Ktory ácż ciáłá nie ma/ ále wſzytko może/ Trzęſie niebem y zyemią/ y kołyſze morze. Ten wiátrom/ gwiazdom/ ſłońcu/ możnie roſkázuie/ A co chce tho możnoſcią ſwą dziwnie ſpráwuie. RejWiz 112, A3v, 107, 109v, 110, 110v, 112 (18); Leop Ps 131 arg, 144/11; RejZwierz 107v; ábowiem możność moiá [Boga] przez krewkość bywa dokońćżoná [nam virtus mea in infirmitate perficitur; ábowiem moc (marg) moiá G. (–) w ſłábośći bywa potężnieyſza. WujNT]. BibRadz 2.Cor 12/9; Naprzod Oćiec początkiem iż ieſt Boſtwá wſzego Ieſt Duchem niezmierzonym/ á w możnośći iego Zaden go nie przewyżſzy/ bo ieſt Pan nád Pány Y Krol nád wſzemi Krolmi GrzegRóżn Nv, Nv; RejAp AA5v; Gdyż oſobye W. K. M. Pan Bog z możnośći ſwey/ nád tym narodem/ y nád thym ięzykyem/ Kroleſthwem á zwirzchnoſcią/ przełożyć racżył. RejPos A3; Iáko y Dawid nań wołał: Y iákoż ſie ia mam ſkryć Pánie przed możnoſcią twoią [quo a facie tua fugiam? VulgPs 137/8; kędy vćiekę od oblicza twego? WujBib] RejPos 78v; Ktorzy ácż też niewiedzą co ieſt Bog [...] ále wżdy wiedzą iż ieſt Bog/ wiedzą iż ſtworzył niebo y zięmię/ á opánowawſzy ie/ rządzi y ſpráwuie wſzytko możnoſcią ſwoią. RejPos 148v, 3, 6, 13, 20, 51v [2 r.] (39); A gdy przydzieſz tu ná ſwiát w oney ſwey możnośći/ Gdy ſie z duſzą poſpołu złącżą záſię kośći RejZwierc [272]v, 9, 263; Którzy w przeważnym drewnie po morzu żegluią [...] Ci vmieią powiedźiéć o páńſkiéy możnośći/ Y cudách iego ná głebokośći. KochPs 165, 143; ArtKanc Q, I7, I7v, P19; á wam vćiśnienie ćierpiącym odpoczynienie z námi w obiáwieniu Páná Ieſuſá z niebá z ánioły możnośći ſwoiey [cum angelis virtutis eius] WujNT 2.Thess 1/7, Rom 9/22, s. 695 marg; Com tedy nędźnik przedtym o twoiey możności, Ná morzu, wielki Boze, od inych ſłychywał, Ze vbogim folgowáć zwykłeś, á bogacze Tłumić, zniżáć, terazem ſam doświadczył tego CiekPotr 62.

W szeregach z innymi atrybutami Boga [w tym: chwała (3), dobroć, dobrodziejstwo (9), dobrotliwość (4), jasność (2), litość, łaska, majestat, mądrość (2), miłosierdzie (3), prawda (2), sprawiedliwość, światłość (3), świętość, wiadomość (2)] (36): A niemogę nie inſſego wymyſlić iedno iż z iego [Boga] ſwiątoſćią á zwielką możnoſćią nie ſie wyrownáć niemoże RejPs 113; WYſláwiayćie páná z wielkiey dobrotliwoſći iego y zwielkiey możnoſći iego iż on ieſt pan nád pány y krol nád krolmi á bárzo dobry RejPs 202v, 47, 125v, 157, 160, 202v [2 r.], 220; LubPs G2 marg, O2v, ff3; Aby oznaymili ſynom ludzkim mozność twoię y chwałę wielmoznośći kroleſtwá twego [potentiam tuam et gloriam magnificentiae regni tui]. Leop Ps 144/12; vſiądź ná wyſokoſći. (marg) To ieſt okaż możnoſć y ſpráwiedliwoſc twoię. (‒) BibRadz Ps 7/8, I 1d marg, 6c marg; RejAp 21; Iż w ten cżás vyrzycie ſyná cżłowiecżego przychodzącego ná obłoku w wielkiey ſwiátłośći á w wielkiey możnośći ſwoiey/ złym ná ſtrách á dobrym ná wielkie pocieſzenie. RejPos 7v; A chociay on wſtąpił do Bogá Oycá ſwego niebieſkiego/ ále przedſię wſzędy ieſt możnoſcią ſwoią/ wyádomoſcią ſwoią/ z oną ſwiętą práwicą iego/ á wſzytko wie/ widzi/ y ſpráwuie ná niebie y ná zyemi/ wedle woley ſwoiey. RejPos 126, 4v [2 r.], 16, 68v, 184, [203] (14); RejZwierc 174, 265v; RejPosWstaw [213]; KochPs 103; vmocnieni wſzeláką mocą według możnośći iáſnośći [secundum potentiam claritatis] (marg) ábo chwálebney możnośći. G. ( –) iego WujNT Col 1/11.

W połączeniach szeregowych (19): Albo ktorzy/ wſzechmocnoſć iego/ chwale/ czeſc/ moznoſc/ ktoremu ynemu ſtworzeniu prziwlaſczaią SeklKat F3; LubPs gg marg; BibRadz II 135c marg; A ſą [Osoby Boskie] iedney nátury woley y możnośći GrzegRóżn Nv; RejAp 7; iż to ieſt ták wielki goſpodarz [Bóg]/ iż go niebo y zyemiá nigdy ogárnąć nie może/ á wſzędy á wſzędy ieſt iſtnoſcią ſwoią/ możnoſcią/ y opátrznoſcią ſwoią. RejPos 293v, 34v, 150v, 207, 272, 275 (9); WujJudConf 23v; CHwalćie páná z iego świątobliwośći/ Chwalćie páná z iego wielkiéy możnośći: Chwalćie z mocy/ chwalćie go Z dźiwney wielkośći iego. KochPs 216, 210; Ale nas zbaẃ ode złego, (marg) Bo twoie iest kroleſtwo, y możność, y chwałá ná wieki. G. (—) WujNT Matth 6/13, s. 752.

W przeciwstawieniach: »możność ... istność, własność« (2): Tákżeć ácż Pan ieſt pewnie ſwą możnoſcią wſzędzye/ Ale iſtnośći iego práwy ſtolec będzye/ Nád wſzytkimi żywioły/ y nád wſzytki niebá RejWiz 153; w Imieniu Oycá Syná y Duchá S. iednego wyznawamy Bogá/ ktore imię BOG/ należy do możnośći nie do właſnośći [= właściwości]. WujJudConf 23.

Wyrażenia: »Bog (a. Pan Bog, a. Pan) wszej (a. wszel(a)kiej) możnośći, wszech (a. wszytkich) możności; Pan możności« [szyk 11 : 1] (7 : 4; 1): NIemozemy cie inaczey zwac iedno panem wſzelyakiey moznoſci boze wſſechmogący naſz: [...] przed ktorego ſtrachem drzą angieli y kazde tak ziemskie iako y niebieskie ſtworzenie RejPs 134, 67, 72, 125v; Rzecżcie iż we wſzech narodzyech/ kroluie Pan możnośći/ Bo on racżył okrąg ſwiátá ták mocnie tu opráwić LubPs V5v, N4, Q, V2v; Okáżże iáwnie miedzy wſzytkim twym ludem/ y miedzy pokoleniem twoim iżeś tj ieſt Bog wſzelkiey mocy i możnośći [omnem potentiam et fortitudinem] BudBib Iudith 9/15; GrabowSet T2, T3v; Pánie Boże wſzytkich możnośći [Domine Deus virtutum Vulg Ps 83/9] KołakSzczęśl B3v.

»możność bostwa, boska, boża, (Pana) Boga« [szyk 93 : 23] (77 : 32 : 2 : 5): kto kolwiek to vzrzy tedy ſie obaczy [...] iż wſſytko ieſt wmożnoſći boſkiey co ſie kolwiek dzieie ná ziemi. RejPs 85v, 47v marg, 70, 110 marg, 119v, 134v (9); Wyſokość gor y pagorkow y wſzytkich pol niſkośći/ Toś wedle mieyſc vfundował w twoiey Boſkiey możnośći LubPs X5v; A ták rácż dáć miły Pánye s twey Boſkyey możnośći/ By były proſte me drogi k twey ſpráwyedliwośći LubPs aa4v, B2v, B4, C2, E, G, Hv (24); Przypátruiąc ſie ſpráwam Bogá niebieſkiego. Iáko wſzytko możnoſcią Boſtwá ſwego rządzi/ A iáko ſpráwiedliwie wſzytki ſtany ſądzi. RejWiz 76v, 2v; RejAp 2, 21, 51; Bo tu zrozumiej gdzie mowi: Ieſli chceſz tedy możeſz/ iż ten iuż práwie był vtwirdził wiárę ſwą o możnośći Boſtwá iego iż on mógł pewnie bez wſzech przypraw tylko iednym ſłowem vzdrowić ono okrutne záráżenie iego RejPos 45v; drugim też chce okazáć możność Boſtwá ſwego/ iż on vmie y może kiedy chce y co chce vcżynić ze wſzytkimi możnoſciámi ſwiáthá tego. RejPos 49v; A gdzieć ſie iuż cżyiá pámiątká dzieie/ tám ći on [Chrystus] ſam bytnoſcią ſwą być nie może/ ácż wedle możnośći Boſtwá ſwego oblicżnie ieſt przy káżdey ſpráwie ſwey RejPos 88v, 5 [2 r.], 10v [2 r.], 26v, 44, 46v (66); á tego bądź iſt/ iż álbo cie Pan probuie/ álbo chce nád thobą okázáć możność Boſtwá ſwego/ iż on to wſzytko vmie odmienić/ á káżdy ſmętek w prętką pociechę obroćić kiedy iedno racży. RejZwierc 174, 10v, 174, 265v; Bo ácżkolwiek możność Krolewſka nie ledá podobieńſtwem ieſt tu ná źiemi możnośći Bożey [divinam potestatem] ModrzBaz 75v; ArtKanc Qv, Q3v, Q15; GórnTroas 33; LatHar 695; WujNT 386; Tylko ćię pokornie proſzę/ Niech duchá twego odnoſzę. Aby mię w mey wątpliwośći/ Bronił z ſwey Boſki możnośći CzahTr H3v.

bibl. [Ps 109/3] »czas, dzień możności« = dies virtutis Vulg; dies fortitudinis PolAnt (1 : 1): Stobą był záwżdy pocżątek moy/ ieſzcże zá cżáſu możnośći twoiey [Tecum principium in die virtutus tuae Vulg Ps 109/3; Przy tobie przodkowánié w dźień możnośći twoiéy WujBib] RejPos 231 [przekład tego samego tekstu] 150.

»dziw, cud, dziwna sprawa możności« [szyk 11 : 2] (6 : 5 : 2): Zápomnyeli ná wſſem Páná Bogá wſſechmocnego/ Ktory okazał w Egipcye im moc Boſtwá ſwego/ Iákye cudá możnośći ſwey okázował im tám LubPs Y3, Q3, V6v, hh2v; iż poznawſzy [Pan] wiárę tych niewinnych proſtacżkow ſwoich/ nic nie proſzony/ wnet tylko ná onę ſámę wiárę ich/ á ná onę proſtotę ich vcżynił dziw wielki możnośći Boſtwa ſwego ſwiętego. RejPos 235v, 5, 140 marg, 208v, 222, 234, 271, 294; LatHar 470.

»dziwna możność« [szyk 25 : 1] (26): LubPs C [2 r.], F3v, H4v, M4, P5v (14); A wſzytek ſwiát gdyby chciał zniſzcżyłby w godzinie/ Ták iego dziwna możność náwſzem dziwnie ſłynie. RejWiz 49v, 114, 128; iáko wiekuiſte Boſtwo/ Ociec/ Syn/ y Duch s. opánowáło á ogárnęło dziwną możnoſcią ſwą/ wſzytky mocy niebieſkie/ y zyemſkie/ y piekielne RejPos [344], 5, 37v, [77]v, 87, 114v (9).

»majestat, stolec możności« [w tym: stolec a majestat (1)] (3 : 1): Bo iuſz máieſtat możnoſći twoiey záginąć nigdy niemoże RejPs 153, 97v; weźrzy w niebo/ á obácż iż to ieſt ſtolec á Máyeftat możnośći Boſtwá iego. RejPos 144, 191v.

»moc możności« (1): A ácż cżáſem długo chowa nacżynie złe á długo mu ćirpi/ á to dla tego/ áby potym vkazał moc możnośći Boſtwá ſwoiego nacżyniu przebránemu ſwemu. RejPos 74.

»mocny w możności swej« (1): Bo ten Bog moy [...] Ieſt ták mocny w możnosći ſwey y dziwnie ćirpliwy LubPs B6.

»niebieska możność« (1): iż widzyał że Pan w niebyeſkiey możnośći ſwoiey mowić racżył RejPos 188.

»nieczłowiecza możność« (1): [oczy apostołów] widziáły ſwięte cżłowiecżeńſtwo iego [Chrystusa]/ ſpráwy iego/ y ony nie cżłowiecżey możnośći dziwy iego. RejPos 208v.

»nieznośna możność« (2): y wdziwnych niebieſkich ſpráwach iego/ ktore iáwnie okázuią nieznoſną możnoſćią [!] iego. RejPs 219v; LubPs C.

»opatrzność możności« (1): Oto ma [Jezus] być [z Kościołem] mocą ſwoią/ opátrznoſcią możnośći Boſtwá ſwego/ ſtrażą y opieką Anyołow ſwoich/ á dziwną ſpráwą táiemną Ducha ſwiętego RejAp 2.

»możność pańska, Pana« = virtus Dei PolAnt [szyk 53 : 6] (42 : 17): Iż wmoznoſci panskiey wſſytko zalezy. RejPs 90 marg; Wtym pſalmie prorok wyſlawya możnoſć páńſką/ w iego właſnym zmartwy wſtániu RejPs 144, 110, 115v, 140, 151v marg, 192v (10); Przipominánie dziwney możnośći Páńſkiej / ktorey pełno w niebie/ w ziemi/ w morzu/ y w káżdym namnyeyſzim ſtworzeniu. LubPs R3 marg, A2v, Cv marg, C3 marg, E3, G2 marg (23); Nie dármoć Dawid woła o Páńſkiey możnośći/ Iż ieſt záwżdy dziwnieyſza tám ná wyſokośći. RejWiz 152v, 116; BibRadz I 91a marg, Iudith 13/24, II 135c marg; Ale dla tego thák długo záchowan był w ſlepocie iego/ áby nád nim możność Páńſka byłá okazána. RejPos 74, 3 marg, 16, 74, 87, 163 (17); BudBib Iudith 13/24; KochPs 161; SapEpit A4; Ná to pátrząc vkrzywdzony/ Zlęknie ſie Páńſkiey możnośći SzarzRyt A4.

»sprawca wszej możności« (1): A ty miły pánie ktoryś ieſt ſprawcá wſſey możnoſći/ odwiedz do tego czaſu myſli náſſe od błędu złoſćiwego RejPs 121.

»sroga możność« (2): LubPs R5; twoiá głowá [smoku] záwżdy ſtárta być muśi tym prętem żeláznym á tą ſwiętą á ſrogą możnoſcią iego [Syna], RejAp 100v.

»święta, świętobliwa możność« [szyk 18 : 8] (25 : 1): abowiem przez moznoſc twoię ſwiętą ieſtechmy ſtworzeni a przez dobrodzieyſtwo twoie ieſtechmy ku miloſierdziu twemu przywiedzieni RejPs 202v, 29, 92; RejJóz Gv; PAnie Boże Krolu moy Pánie wſzechmogący/ W ſwiętey możnośći twoiey tu wſzytko máiący LubPs hh4v, L3, T3, V3v, dd4, ee4 marg (9); RejAp 100v; ták iż pełná zyemiá y niebo ieſt/ ták iáko wſzytki kory Anyelſkie wyznawáią/ tey możnośći ſwiętey iego. RejPos 231v; iáko káżde koláno drzeć á vpadáć muśi przed ſtráchem tey możnośći ſwiętey. RejPos [344], 29, 78, 79, 142, 191v (11); RejZwierc 10v.

»wielką możność« [szyk 16 : 2] (18): á iż by zrozumieli [nieprzyjaciele] iż nikomu inemu iedno tobie krolewſkie ymię należy á iż nikt zrownáć niemoże zwielką możnoſćią twoią. RejPs 124v, 47, 113, 202v [2 r.]; Ty wywodziſz ſwe wyężnie w ſwey wyelkiey możnośći LubPs P5, M4v, S3v, V6, hh; iż tu ma przyść [Chrystus] ná ſkońcżeniu ſwiátá w wielkiey możnośći ſwoiey/ y okázáć to/ iákiey on wielmożnośći pánem był/ á iákiego kroleſtwá krolem był. RejPos 5v, 4v [3 r.], 7v; RejPosWstaw [213]; KochPs 213, 216.

»znak, znamię możności« [szyk 9 : 1] (9 : 1): Okażże możnośći ſwey yákye dziwne známyę/ Zetrzy złoſniká tego to okrutne rámyę. LubPs C3, P5v, S4v, T2v, Y2v, hh2; iuż ſam [Pan] pocżął ocżywiſcie iáwne znáki vkázowáć możnośći ſwoiey/ vmárłe krzeſząc/ chrome/ ſlepe trędowáte/ vzdrawiáiąc RejPos 81, 222, 282, 283v.

Szeregi: »bostwo a (abo, i) możność« [szyk 4 : 1] (5): A tho ieſzcże ktemu/ iż ich tám máło było coby byli mieli zrozumieć Boſtwu ábo możnośći iego [Jezusa]/ iedno iż ták z dáleká ſłycháli iáko o Proroku/ y dziwowáli mu ſie iáko Prorokowi RejPos 221, 183, [203], 222, 286. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»możność a istność« (1): Słuchayże co im thu wnet Pan powiedzyeć racżył/ [...] ábychmy nie vnośili ná potim myſli ſwoich/ á dwornie ſobie nie rozważáli o możnośći á o iſtnośći Páná tego. RejPos 231. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.; w połączeniach szeregowych 4 r.].

»moc a (i) możność« = potentia et fortitudo, virtus et potentia PolAnt (6): LubPs E4v; BibRadz Iudith 13/13; Támże [Pan] wiele dziwow y znákow cżynił z mocy onego Boſtwá ſwiętego ſwego á z możnośći ſwoiey. RejPos 170, 4v; BudBib Iudith 9/15, 13/13. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»możność a opieka« (1): iż narod nędzny ludzki/ gdy był odpadł prze grzech [...] przodká ſwego/ á wypadł s tey możnośći á s tey opieki tego wielmożnego á nieſkońcżonego Boſtwá/ iuż był przyſzedł w poſłuſzeńſtwo á w opeikę [!] [...] cżártá ſproſnego. RejPos [344]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»możność a opatrzność« (2): Pátrzayże iż tu zwątpili zwolennicy o możnośći á o opátrznośći jego y zdáłá ſie im to rzecż nie podobna/ áby thák wiele ludzi miáło być pátrzono RejPos 183v, 335. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»prawica (a. ręka) a (i) możność« (5): Bo gdy iuż będzye nád thobą ręká iego/ á możność iego nád głową twoią/ á iż cie iuż práwye opánuie kroleſtwo iego/ [...] żadna zła przygodá o cię ſie pokuśić nie będzye ſmiáłá. RejPos 206v, 78 [2 r.], 78v, 206v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»możność a rozkazowanie« (1): Gdiż wſzytki domy/ wſzytki zamki/ wſzytki możnośći ſwiátá tego/ ſą w możnośći á w roſkázowániu ſwięthym iego. RejPos 293v.

»siła, (i) możność« [szyk 2 : 1] (3): Okazałeś ſwą możność/ y dźiwné śiły/ Kiedyś z Aegyptu wywiódł ſwóy naród miły. KochPs 114, 117, 213. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»sprawa a (i) możność« (3): RejPs 151v marg; Narod á narod będzie chwalił ſpráwy twe á możność twoię [opera tua et potentiam tuam] będą przepowiádáć. Leop Ps 144/4; RejPos 304v.

»możność, wielkość« (1): Vcżyńcye wyecżną chwałę tu yego [Pana] możnośći/ Chwalcye go według yego ták hovney wielkośći. LubPs gg.

»możność i wielmożność« (1): ACżći ieſt w oſobách rozność/ ále w iſtnośći ich ná wſzem iedyność. Rowna możność y wielmożność/ ále wſzyſtkim iednáka pocżćiwość. ArtKanc I7.

»władza, (a, i) możność« [szyk 2 : 1] (3): RejPos 34v; BiałKat 108v; Przyznayćie/ o źiemſkié kráie/ Przyznayćie wſzytki rodzáie/ Władzą/ y możność wiecznému Iednowłaycy niebieſkiému. KochPs 144. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»wola, (a) możność« (3): Ale ten Pan wſzytko moczą ſwą á roſkázowániem ſwym/ á thylko ſłowem ſwym wſzytko cżynił á roſkázował według wolej á możnośći Boſtwá ſwego. RejPos 10v, [77]v, 294v.

»możność i (a) zwirzchność« [szyk 1 : 1] (2): á nic nas nie dotknie zwirzchność Páńſka iego [Chrystusa]/ ábychmy ſie go bali/ á iżbychmy ſie lękáli iáko Páńſkiey zwirzchnośći á możnośći iego/ á nie przeſtępowáli náuk á poſtánowienia iego ſwiętego. RejPos 209v, 315.

W przen (16): RejPs 67v; Wſſytko Pan potłumi głoſem ſwey możnośći LubPs G4v; Iż Kriſtus P. ieſt krolem niebá y zyemie/ á práwicá możnośći iego roſciągnęłá ſie wſzędi LubPs T4v marg, M4, V2v; Ruſzże ſię Pánie do odpoczynienia twego/ ty y Skrzyniá możnoſći twoiey [tu et arca fortitudinis tuae]. BibRadz Ps 131/8; RejPos 2; O wiekniſty Boże [...] Rácżyſz ty nas vtwirdźić Duchem ſwey możnośći: Byſmy w tey prawdźie świętey ſtátecżnie wytrwáli ArtKanc L2v, L2v.

W charakterystycznych połączeniach: cień możności, duch (2), głos (2), miecz, prawica, ręka (2), skrzydła (4), skrzynia.

Wyrażenia: »boska możność« (2): Prziymi myę pod ſwięte ſkrzydłá twey boſkiey możnośći LubPs D4, ccv.

bibl. »przepasany możnością; możnością się przepasać« = ozdobiony mocą; accinctus potentia Vulg (1; 1): Leop Ps 64/7; NA krzyżn ten wiśiał/ ktory odchłań piekielną złupił: możnością ſię przepáſał/ trzeciego dniá zmartwychwſtał. LatHar 388.

»święta możność« [szyk 2 : 1] (3): LubPs O6, Pv marg; Gdyż przed tym widzyeli [ludzie krainy onej]/ iż iedno cieniem ſwey możnośći ſwiętey vzdrawiáło wiele niemocnych ono ſwięte á możne Boſtwo iego. RejPos 204.

Przen (53):
a) Metonimicznie: Ten, który jest wszechmocny; Bóg, Chrystus (16): ſtrąć [Panie] zoney nádętey pychy ony mocarze/ ktorzy opuſćiwſſy możnoſć twą dufáią ſobie RejPs 212v; Y wſſyſcy vćiśnyeni ćiśńcye ſie do nyego/ Kłádąc nyewinne ſercá przed możnoſcyą yego. LubPs O6v, F2v, aav, bb5v; Odſtęṕ odemnie miły Pánie/ bomći thego nie godzien ábych ſthał bliſko możnośći twoiey/ á vpadł ná kolána [Piotr] przed onym ſwiętym Boſtwem iego. RejPos 177, 26v; ArtKanc Q11v.
Wyrażenia: »boska możność« (7): Zmiłuyże ſie według ſlubow twey Boſkyey możnośći. LubPs bbv, aa5, aa5v, bb2v, bb4, bb6; Tu iuż nie mogłá wytrwáć oná Boſka możność iego/ á wnet mu powiedzyeć racżył RejPos 200.

»święta możność« (1): Aż nie mogłá wyćirpyeć/ możność ſwięta iego/ Y pobudził cżłowieká/ według zdánia ſwego/ Marćiná z Witemberku/ Doktorá zacnego RejZwierz 107v.

b) Przejawy wszechmocy bożej, cuda, czyny niezwykle [pl] (37): RejPs 30v, 119, 153v; (marg) Dzywne ſprawy Boskie (‒) Bo Bog dzywnie ſwe moznoſći na wſzem okazuie A żadny tego nie doznał iako czo ſprawuie RejJóz O8; Ey nyewyem ktoby myał być thák bárzo nyedbáły/ Znáyąc ſtrách możnośći twych co przed tym bywáły LubPs ee6v, Pv; Iż práwicá twoiá miły Pánie podnioſłá mnie/ á práwicá thwoiá wypełniłá nádemną wſzytki możnośći twoie. RejPos 78.

W połączeniu szeregowym (1): w ktorym [Panu] ſie iáwnie á iáſnie okazáły wſzytki ſpráwy/ dziwy/ y możnośći Boſtwá tego pod zákryciem cżłowiecżeńſtwá iego ſwiętego. RejPos 294.

W charakterystycznych połączeniach: (wy)dziwować się możnościam (2), przypatrzyć się (3); okaz(ow)ać możnośći (4), wysławi(a)ć (rozsławić) (7).

Wyrażenia: »możności bostwa, boskié« [szyk 8 : 3] (7 : 4): RejPs 131; (marg) Dziwy ſpraw boſkich ( —) Wnet napilniey pytay ſie o Boſkich możnoſciach. RejWiz 10; RejPos 114v, 177 [2 r.], 204, 231v, 272, 294 [3 r.].

»dziwne możności« (7): Tu prorok dziwnie przywodzi człowieká ku chwale páńſkiey przypomináiąc mu dziwne możnoſći iego á żártuiąc z inych bogow pogáńſkich. RejPs 201, 131v, 202v; RejWiz 111v; Iuż też y ocżyma ſwemi widzieli dziwne możnośći Boſtwá iego [Chrystusa]/ gdy przed ich ocżymá vmárłe krześił/ chore vzdrawiał RejPos 114v, 206, 272.

»możności pańskie, Pana« [szyk 7 : 2] (5 : 4): Wyſláwiá prorok rozliczne możnoſći páńſkie około poſtánowienia niebá y dziwow iego/ á takież ziemie y wod rozlicznych RejPs 151v, 150, 202v; LubPs Y2, aa3v, dd4v; RejPos 11, 212v [2 r.].

»wielkie możnoci« (1): wyſláwiáiąc wielkie możnoći páńſkie RejPs 150.

Szeregi: »bostwo a (i) możności« [szyk 1 : 1] (2): á poſyłáć duſzycżkę ſwoię/ pytáć ſie o możnoſciach Páná ſwego y o naſwiętſzym Boſtwie iego. RejPos 11, 242.

»możności i (a) dobrodziejstwa« (3): RejPs 202v; A Páná ſwego [człowiek] nie tylko áby wſpomionąć miał/ ábo ſie przypátrzyć Boſkim możnoſciam á dobredzieiſtwam iego miał/ ále cżáſem ledwe weźrzy w niebo gdzie ieſt ſtolec á Máieſtat iego. RejPos 204, [278]v.

»możności i dobrotliwości« (1): A ia będę wyſláwiał możnoſći twoie y wyznáwał dobrotliwoſći twoie RejPs 164.

»dziwy a możności« [szyk 3 : 1] (4): á wſzákoż [Bóg] iáko chce/ á kiedy chce/ á ktorym kſtałtem chce/ może okázáć wſzytki dziwy á możnośći Boſtwá ſwoiego. RejPos 294, 177 [2 r.], 212v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»obrony i możności« (1): O dziwnych obronách y możnoſćiach boſkich y iáko miał poſtánowić krolá nad ludem ſwoiem RejPs 131.

»sądy a możności« (1): Ale iáki [Bóg] ieſt ábo co ſpráwuie/ niepośćignione żadnym rozumem ſądy á możnośći iego/ to v mnie po tákowych rozumiech máło. RejZwierc 195v.

»sprawy a możności« (2): Cżego nie dał inym narodom/ ktorzy áni ſie przypátrzyć/ áni ſie przyſłucháć nie mogą iego Boſthwu ſwięthemu/ áni wyſławić dziwnych ſpraw á możnośći iego. RejPos 206, 283v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»tajemnice a możności« (1): Iż Duch ſwięty wſtąpi do ſercá twoiego [Maryi]/ á támże záćmi y ſpráwi w tobie wſzytki táiemnice á ony dziwne możnośći Boſtwá ſwego. RejPos 272.

2. To, co pozwala być możnym, co daje przewagę nad innymi: niezwykła siła (fizyczna), zamożność, majątek, bogactwa, władza; też przejawy tego: wspaniałość, splendory, majestat; potestas Vulg, PolAnt, Modrz, Cn; potentia Modrz, Cn; fortitudo, virtus Vulg (89): vpomina bogacze áby ſie niekocháli wmożnoſćiach ſwoich y iákoby ich właſnie mieli vzywáć. RejPs 90, 29, 69v, 78v, 94, 106 marg (10); Saffowałes Złotem wſſedze Rozlicznemj moznoſczami Ktemu Ludſkemi Duſſami RejKup bb7v; BielKom G2v; LubPs R, Rv marg, gg3; RejWiz 86v, 153; Poprożnicym prácował/ bes przycżyny/ á márniem możność ſwoię ſtráwił [vane fortitudinem meam consumpsi; popróżnicy ſtrawiłem śiłę moię WujBib] Leop Is 49/4; W téy Koronácyéy Saulowéy ná oko widźimy/ iákiéy świątośći itéż możnośći pełná ieſt Koronácya Królewſka OrzQuin V; RejPos 3, 72, 82v, 138v, 159v, 191v, 297; ModrzBaz 75v.

W połączeniach szeregowych (11): Przed tą [mądrością] muſzą vſtępić wſzytki ſwiátá tego/ Spráwy/ rády/ możnośći/ y bogáctwá iego. RejWiz 62v; RejAp 33v, 105, 106v; bo chocia pańſtw/ kroleſtw/ bohactw/ á możnośći tyle/ ile ony miáły/ te niemáią/ iednák chęći do ſweywoley/ ieſt w nich ták wiele. GórnDworz Z6v; RejPos 72, 116v, 293v; onáć [prawda] ieſt mocą/ kroleſtwem/ możnośćią/ y máieſtatem [fortitudo et regnum et potestas et maiestas] ná wieki wiecżne. BudBib 3.Esdr 4/40; PaprPan X3; WujNT 2.Thess 2/9.

W przeciwstawieniu: »cnota ... możność« (1): Więcej się w cnotach niż w możności kochać. RejŁas w. 59.

W charakterystycznych połączeniach: pełny możności; opuścić możności (2), użyć (2); ufać możności(am) (2); (roz)dać możności (3), wzgardzać (wzgardzenie) (2); szafować możnościami; dufać w możnościach (2), kochać się (3).

Wyrażenia: »możności doczesne« (1): Bo niechay oni iáko chcą w mnimániu ſwym możnoſciam tym docżeſnym vfáią RejPos 4v.

»możność krolewska« (2): Sceptrum możnośći krolewſkiey twoiey [virgam virtutis tuae Vulg Ps 109/2; Laſkę mocy twoiéy WujBib] poſle s Syonu Pan tobie RejPos 231 [idem] 232.

»niebieska możność« (3): Bo Pan Bog w koſcyele ſwym ſwiętych ſpołecżnośći/ Záwżdy tu przemyeſſkawa s ſwey dobrotliwości/ Chocyaſz ſtolicá yego w nyebyeſkyey możnośći. LubPs C3v, ff4; RejWiz 2v.

»możności świata (tego), świeckie« [szyk 11 : 1] (9 : 3): Iz więcei wazy łaska panska niſz wſſythki moznoſci ſwiata. RejPs 54v marg, 72v marg, Ff3; RejAp 33v; Y nádzyewáli ſie/ iż [Jezus] im [apostołom] miał rozdáć miáſtá/ zamki/ y ine możnośći ſwiátá tego RejPos 66v, 7, 10, 26, 72 [2 r.], 230v, 293v.

»możność wielka« (1): Thedy iey dał on Smok ſwą moc/ y możność wielką [virtutem suam et potestatem magnam; moc ſwoię y władzą wielką WujNT]. Leop Apoc 13/2.

Szeregi: »bogactwa, (i, albo, ani) możności« = potentia et divitiae, opes ac potentia Modrz [szyk 4 : 4] (8): Każdy mię ſnich ſrogo ſfuka Bo ſnich każdy wiele dufa. Wſwich bogacztwach y moznoſcziach RejKup b8; RejAp 146v; RejZwierc 145, Bbb; WujJudConf 243v; Możni w bezpiecżeńſtwie máią ſwe rzecży / vfáiąc możnośći y bogáctwam ſwem. ModrzBaz 64, 131; GórnRozm L2v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»możności ani majętności« (1): gdyż ſą ták vſtáwicżne á rozlicżne złośći náſze/ á nie odkupione żadnemi możnoſciámi áni máiętnoſciámi náſzemi. RejPos 246.

»moc i możność« (1): Leop Apoc 13/2 cf »możność wielka«. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»możności i nadzieje« (1): opuśćiwſzy możnośćiy wſzytki nádzieie ſwiáthá tego. RejPos 26.

»ozdoba i możność« (1): Iż po dźiś dźień pátrzyćie ná pány y krole ſwoie/ pomázáńce Bożé/ y z ich ſię ozdoby y możnośći vweſelaćie SkarKazSej 666a.

»możności a pycha« (1): ktorzy nic niedbáią o bogá tylko wmożnoſćiach á wpyſſe ſwey położyli nádzieię ſwoię RejPs 106.

»siła, możność« (1): Ręcżęć z náſzym Wálentem nie wygraſz w tey ſtronie/ Bo tu śiły możnośći ták wiele záſtánieſz PaprPan P2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»możności a sprawy« (1): iż ſie nie miáły zyáwiáć około nyego możnośći ſwiátá tego/ iedno możności á ſpráwy kroleſtwá onego niebieſkiego RejPos 10. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

a. Siła zbrojna, potęga militarna; wojsko; fortitudo HistAl; manus PolAnt (14): ktorzy pokłádáli nádzieię wmożnoſćiach ſwoich y zoſtáli leżący ná poliach miáſto gnoiu RejPs 124, 114v, 118v; Dárius [...] wezwał wielką wielkoſć ieznych y pieſzych [...] máiąc nádzieię z zaſtępern ſwym przewyciężyć możnoſć Alexandrá HistAl E5; LubPs K2, Z3v; HAnnibál Kártágińſki gdy walcżył z Rzymiány/ A iż nigdy nie zrownał z nimi możnoſćiámi/ Rozmáite hánſzlaki ná nie wynáydował/ Máłym pocżtem wielkie ich woyſká przełámował. RejZwierz 39v; BibRadz Ex 14/8.

W połączeniu szeregowym (1): A ſtám tąd on wiele kroć łámał wſſytki możnoſći/ ſprzećiwne ſtrzelby y miecże borzące y ine náwáłnoſći waleczne RejPs 111v.

W charakterystycznych połączeniach: dufać możnościam; łamać możności, zetrzeć (2), zwyciężyć; położyć nadzieję w możnościach (2).

Wyrażenia: »przyprawy możności« = uzbrojenie, środki do walki (1): Położyli niektorzy nádzieię zwyćięſtwá ſwego wrozmáitych przypráwach możnoſći ſwoich/ á my tylko wnádzieię ſpomożenia páńſkiego RejPs 29.

»sroga możność« (1): Iákoś też zgromił y Iabin przy ſtrumienyu Kizon/ Iż ieſt w ſrogiey możnośći ſwej ták przed tobą zelżon/ Abo yákoś też v Endor wyelkye woyſká zborzył LubPs S6.

»możności świata tego, świeckie« (1 : 1): Bo nie z woyſki/ áni z żadnemi możnoſciámi ſwieckiemi/ iedno iż w ręku iego miáłá być zákryta moc iego. RejPos 3, 16.

W przen (1): Atho wnet maſz gothowa [!]/ zbroię á pewną obronę/ iáko ſie maſz vbráć á kogo ſobie ná pomoc maſz ſzukáć przećiwko tym możnoſciam iego. RejPos 78v.
b. Umocnienie, obrona (4): Weźḿ ná ſię tarcż możnośći á mocy twej zbroie LubPs I2v.
Wyrażenie: »dziwna możność« (1): ſtánie mi to [obrona Pańska] zá pewny zamek/ dziwną możnoſćią opráwiony RejPs 140.
W przen (2): Bo knam przyſtáną yni národowie iáko Gálaad y Manaſſes y Ephraym możnoſć głowy náſſey. RejPs 88v.

W połączeniu szeregowym (1): O Pánie tyś ieſt moc y możnosć moiá/ y vćiecżká moiá cżáſu vtrapienia [fortitudo mea et robur meum et refugium meum] BibRadz Ier 16/19.

c. Nadzwyczajne sposoby, czary, siły tajemne (3): RejPos 265v.

W połączeniu szeregowym (1): vkazuiąc im dziwne figle ſwoie/ dziwne guſłá á cżáry ſwe/ dziwne á nieprawdziwe możnośći ſwe/ ktorich ieſzcże y dziś wielekroć ludzie vżywáią/ á w nich nádzieię máią. RejPos 71v.

Wyrażenia: »dziwne możności« (1): RejPos 71v cf W połączeniu szeregowym.

»możności świata tego« (1): gdyż vſpráwiedliwienie náſze przed Máyeſtatem ſwiętym iego nie może być z żadnych możnośći ſwiátá thego/ áni z żadnych możnośći náſzych RejPos 265v.

3. Ludzie mający władzę, panujący nad innymi, budzący postrach i posłuch; istoty nadprzyrodzone; siły natury (41): GDyſz zadna moznoſc przed ſtrachem boſtwa twego wytrwac niemoze aby ſie wczem mogła ſprzeciwic ſwiętey woley twoiey RejPs 112, 161, 165v, 196 marg, 196v; LubPs S6; Gdyż oná [prawda] ieſt w obronie nie ledá możnośći/ Tey broni y ták ſie zwał on Pán z wyſokośći. RejWiz 2; SzarzRyt B3.

W połączeniu szeregowym (1): Bo kyedy Pan odſtąpi iuż ſie [diabli] nic nie boią/ Ani krolow ni kſiążąt niż żadnych możnośći RejWiz 95v.

Wyrażenia: »możności niehieskie, nieba« (6 : 4): á ták chwalćie go nietylko proſte ſtworzenie iego ále y ángieli y wſſytki ine możnoſći niebieſkie prze dziwne ſpráwy iego. RejPs 217v, 131v, 141; LubPs ff4; Cżego żádny cżłowiek áni żadny mocarz vcżynić nie może/ áby miał tylko ſłowem roſkázowáć wrzodom/ cżártom/ wiátrom/ morzu/ y inym wſzytkim możnoſciam niebá y zyemie. RejPos 213, 26v, 34, 39v, 72, 345.

»możności piekielne, piekła« (2 : 1): racz radſſey miłoſciwie wydrzec nas zmoznoſci piekielnych aby nad nami zwierzchnoſci zadney niemiały RejPs 128v; Abowiem they iedno á żadney inſzey nigdy nie będą mogły złámáć áni zwyciężyć żadne brany áni żadne możnośći zyemſkie áni piekielne. RejPos 302, 116.

»możności świata (tego), świeckie« (13 : 1): Iuż chwałá á wyelmożność kroleſtwá twoyego/ Przewyzſſyłá możności wſſytki ſwyátá tego. LubPs ff, F4, V6v marg, Z4, Z5v marg; RejWiz A3v; RejAp AA5v; chociay on oſądził/ potłocży/ wſzytki kſiążęta/ wſzytki możnośći tego ſwiátá/ á nie chce áby nád iego wiernymi inſza moc pánowáłá/ iedno moc iego/ á kroleſtwo iego ſwięte. RejPos 131, 49v, 109v, 124v, 131v, 301v; ArtKanc Q15.

»wodne możności« (1): Acz rozmáite wodne możnoſći podnioſly ſumne burzliwoſći ſwoie RejPs 138v.

»możności ziemskie, ziemie« (5 : 4): Iedno rácz łáſkáwem wzrokiem ſwem wezrzeć ná nas ſnádnie ſie okaże moc twa nád wſſemi możnoſćiámi ziemſkiemi RejPs 120, 141; LubPs ff4; gdyż on był Pánem y Krolem wſzytkich możnośći niebieſkich y ziemſkich. RejPos 72, 26v, 34, 39v, 213, 302.

Szeregi: »możności a stany niebieskie« (1): Azaſz tám nie było wielkie weſele á wielką rádość wſzech możnośći á onych ſtanow niebieſkicb/ gdy widzyeli áno Krol [...] idzye do Máyeſtatu ſwoiego RejPos 345.

»możność a (ani) strach« [szyk 1 : 1] (2): á żadna mu ina możność/ áni ſtrách ſwiátá tego w tym ſtráſzen nie będzie RejWiz A3v; RejAp 41.

W przen (2):
Zwrot: »zagrzmieć możnością, możnościami« (1 : 1): Bog w Máyeſtacye ſwym zágrzmyał możnoſcyámi LubPs G4, E.
4. Wielkość albo mnogość czegoś; duża siła oddziaływania, skuteczność (61): I dziwnye ye ſprzećiwnicy ich ná wſſem trapili/ Pod możnoścyą okrutnych rąk ſwych ye vniżyli LubPs Y3v, G4 marg, gg5, hh; Ták iż gdy kthorey [gwieździe] s cżáſem możność iey przypádnie/ Wiele ſwym przyrodzenyem tu ná ſwiecie władnie. RejWiz 128v; Też ieſt hetmanowi albo Xiążećiu potrzeba yżeby dział możnosć y ich pożytek vmiał znać KwiatKsiąż O4v; RejAp 147; Stoi [...] Pan twoy nád tobą płácżący [...] y ze wſzytkimi możnoſciámi wſzytkich korow niebieſkich/ cżekáiąc á prágnąc vznánia twego. RejPos 196v; RejZwierc 2v; Calep 351a; PowodPr 57.

W charakterystycznych połączeniach: możność głosu, okrętow, rąk (ręki) (2), rozkoszy, wojska, wszystkich korow niebieskich.

Wyrażenia: »dziwna możność« (1): A thákże też y gwiazdy choć ſie widzą máłe/ Ale w dziwnych możnoſciách záwrżdy będą trwáłe. RejWiz 128v.

»wielka możność« (1): Pleban powieda odpuſthy wielkiey moznoſczy. RejKup K.

a. Potęga, ogrom, wspaniałość; siła budząca podziw lub przerażenie (o czymś boskim) (48): ZBawicielu naſz [...] połozywſſy duſſe naſſe przed możnoſćią nog twoych poządliwie wołamy ktobie RejPs 64; Niedawno widząc możnoſć dziwow iego ktorą on dla nich czynił w egipćie RejPs 116, 110, 165, 173v, 212v; Gdzyeſz vcyec mam przed możnoſcyą oblicża Boſkyego LubPs ee; Przed możnoſcią ſłowá iego [Boga] trwoży ſie záwżdy ſwiát. LubPs E marg, C3, D4 marg, E3 marg, E4v, X5 marg (8); BibRadz Eccli 17/7; A od tych mędrkow á wymyſlácżow ſwiátá tego/ y nád tymi wynioſłemi rozumy ich/ obyecuie Pan okázáć możność ſrogośći ſwey/ ták iż im zá tę niewiárę ich wſzytko od nich odiąć będzye racżył. RejPos [290]v, 232.
Wyrażenia: »dziwna możność« (1): A owſſem ony wſſytky dziwne możnoſći ſpraw twoich/ á pámiątkę wielmożnoſći y ſpráwiedliwoſći twoich obfitemi ſlowy mieli by wſpominać RejPs 213v.

»możność imienia pańskiego, bożego, świętego« (6 : 2 : 1): A rácż okázáć możność imyenyá twoyego/ Rácż nas nędzne wybáwić LubPs S2v, B4v, Cv, E3v, O3 marg, P3v marg (9).

»możność (świętej) ręki pańskiej, prawice pańskiej (a. Boga), ramienia pańskiego« (12 : 5 : 2): á ia zá czáſow ſwoich ludziom będącym/ będę wyſláwiał możnoſc ramienia twego RejPs 104, 116, 159, 162, 198v; Abych wyznał chwałę thwoyego imyenyá/ A wyznawał możność twey ſwyętey práwice/ Ześ mye racżył wywyeść s ták ſrogyey cyemnice. LubPs ee4, C3, Ev, P3, dd5, dd6v (11); Iż y ná niebie/ y ná zyemi/ y w piekle/ y w morzu/ wſzędy doſięga możność tey práwice Bogá Oyczá tego niebieſkiego. RejPos 231v; Vpokorzcie ſie moi mili bráćiſzkowie pod możnoſcią ręki Páńſkiey RejPos 328v, 188.

»wielkiej możności« = możny, potężny (2): Wyelkyey yeſt możnośći głos Páná náſſego/ Bo wſſytko ſtworzenye w poſłuſſeńſtwye yego LubPs G4v; KochPs 40.

Szeregi: »możność a moc« (1): On wywyodł lud Izráelſki z ludu pogáńſkyego [...] W możnośći rámyenyá ſwego á mocą ſwey ręki LubPs dd5.

»władza i możność« (1): Głos páńſki wiełkiéy władze/ y wielkiéy możnośći. KochPs 40.

5. praw. Moc prawna, ważność, urzędowe uznanie (2): a ieſly przerzeczeny poſlowie na tho ſie zezwolicz niebenda chczieć thedy they wypiſane artyculy nikczemne y zadny możnoſczy nie mayą bidz rozumiane ConPiotr 35.
Szereg: »ważność i możność« (1): wyiąwſzy to/ żeby w tákiéy kauźie y áktciiéy/ o ważnośći/ y możnośći zapiſów ſądownie położonych [...] między ſtronámi controwerſia ſie wſczęłá SarnStat 1165.
6. Możliwość; to, na co kogo stać, zdolność, zdatność do czego; okoliczności sprzyjające, brak przeszkód lub trudności; facultas Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn; vis PolAnt, Mącz, Calep, Cn; potestas PolAnt, Modrz, Cn; posse HistAl, JanStat; potentia PolAnt, Cn; virtus Vulg; materia Mącz (120): Facultas, proprie facilitas agendi ‒ Moznosc. Calep 405a.

możność czego (7): BOże ktory maſz wſſytkę możnoſć wſſelkiey pomſty nád kożdem RejPs 139, 218v; KromRozm I F4v; KwiatKsiąż E; Materia benefaciendi, Możność dobrze vczinienia. Mącz 211b; Ale káżdego karánia przycżyná ma być oná/ áby złyeh ludźi śmiálość/ á ſzkodzenia możność powśćiągáłá/ á od grzeſzenia odſtraſzáłá. ModrzBaz 79, 82.

możność czyja [w tym: pron poss (5), G sb (2)] (7): że my [...] ku dobremu Rzeczypospolitej [...] co z najwiętszej możności naszej będzie, przed nogi WKM Pana swego poniesiemy Diar 76; LubPs R2; (marg) Iſtnośći niewidome iáko mocz máią. (‒) Ale wedle rozumu pátrz iáko iſtnośći/ Chociay ſą niewidome/ cżynią ſwe możnośći. Kwiatek pyękny máła rzecż choć ſtoi z dáleká/ Nie widáć go/ á wonność záleći cżłowieká. RejWiz 112v; KwiatKsiąż K2, K4v; Mącz 343b; A może żaden odemnie niecżekáć [...] doſtátecżnego opiſánia praw. nie ieſt rzecż moiey możnośći [non est hoc facultatis meae]: á potrzebuie cżáſu y pilnośći więcey. ModrzBaz 73v.

cum inf (3): RejPs 66v; Ciáło zábijáiąc/ iuż możność vſtánie/ Grzechem y złośćiámi ćiebie gniewáć Pánie GrabowSet S, C.

W połączeniu szeregowym (1): ták iż rozumy ich ku vznányu bogá y woley yego ſtęmpyáły/ á pochop/ chuć/ y możnoſć ku wypełnyányu woley yego [...] bárzo obćyęzáłá. KromRozm III A7v.

Frazy: »jak będzie [czyja] możność« = jak będzie mógł, na co go będzie stać (1): zem doſtal ſwey prawey oycziſni tą bogatą zaplatą y bede yą placzycz yak bedzie moya moznoſcz poniewoly poky bedzie yako bila pyerwey LibLeg 11/57v.

»(do)staje [komu] możności« [szyk zmienny] (2): Ciérpliwość ma mieć więtſzą/ im więcéy doſtáie Możnośći człowiekowi/ którą ſam bóg dáie. GórnTroas 22; GrabowSet P3.

»ile [czyjej a. komu] możności (z)staje (a. stawa)« (3): RejPs 150; ktora áby od náſzych gránic dáleko byłá odegnána/ káżdy prawdźiwy śláchćic/ ileby możnośći iego zſtawáło [quantum in unoquoque virium sit et facultatum] miałby ſię ſtáráć. ModrzBaz 73; OrzJan 4.

Zwroty: »być w możnośći [czyjej]« = ktoś może (1): Bowiem on gdy raczy oſuſſyć ziemię to ieſt wſſytko wmożnoſći iego/ á prze niedoſtátek ożywienia iey vczynić niepłodną RejPs 160v.

»dać możność, użyczyć możności« = pozwolić, umożliwić (2 : 1): y iáko iem pan bog dał możnoſć wſſelyákich ſądow ná ziemi RejPs 218v; OrzQuin R3v; Vżycż Pánie możnośći/ Gdy złoſne cżáſy trapią żáłobliwie/ Bym krzywdy nioſł ćierpliwie GrabowSet K2.

»mieć możność« = móc [szyk zmienny] (4): y zchlubliwoſći oney nieprzyiaćielá náſſego/ ktorą ſtego miał iż miał możnoſć nád námi złą wolą ſwą wypełnić. RejPs 66v, 139; ArtKanc K15v; gdyż to ieſt ſkutek wolnośći/ Zyć iáko chćieć/ bo ſługá nie ma tey możnośći. KołakCath C3v.

»wszelaką możność swą obrocić [ku czemu]« = usilnie starać się o co (1): Omne consilium, studium, officium, operam, laborem, diligentiam, fidem, benevolentiam ad amplitudinem alicuius conferre, Wſzeláką możność ſwą obroćić ku powiſzſzeniu cziyemu. Mącz 122c.

»odjąć (a. odejmować) możność« = uniemożliwi(a)ć [szyk zmienny] (2): Eripere facultatem, Możność odyąć/ to yeſt/ przeſzkodźić áby nie mógł k temu álbo owemn prziść. Mącz 346c; á kto ábo przekaża ábo odeymuie vrzędowi możność cżynienia co ná iego powinność należy [privat magistratum potestate faciendi sui officii]/ ten [...] niech będźie zá wyſtępnego przećiw máieſtatowi oſądzon. ModrzBaz 82.

Wyrażenia: »możnością swoją (a. moją)« = ile może, ze wszystkich sił [szyk 2 : 1] (3): Bo każdy oytcżyznie ſwé/ przyiácielom a ſamému ſobie/ możnoſcią ſwą dopomotz powinien ieſt OpecŻywSandP ktv; LibLeg 11/[322]v; Niech znam moią możnośćią wielkie twe [Boże] lutośći. SzarzRyt B2v.

»wszelaką możnością, wszytką swą możnością« (2): BielŻyw 168; A práwie oślep/ wſzeláką możnośćią Ná cudzą ſkázę/ śiły ſwe gotuie. GrabowSet F2.

»ze wszej (a. wszytkiej) możności swej« (6): RejPs 87v; Iż będzyeſz miłowáł Páná Bogá twego ze wſzey możnośći ſwey/ á bliźniego ſwego iáko ſam ſiebie. RejPos 222v; ktory ſie o to ſtáraſz ze wſzey możnośći ſwey/ ábyś ten nędzny żywot ſwoy ták ſtánowił á ták záchowywał iákoby ſie wżdy też podobał Pánu Bogu thwemu. RejPos 296v, 230v, [236], 240.

Szeregi: »chuć i możność« (1): ále y wolą náſſę nápráwya/ á chuć y możnoſć nam dáye ku wypełnyenyu przykazánya y woley bożey KromRozm II k3v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»możność i siła« [szyk 2 : 2] (4): KuczbKat 80; ſpólną pomocą My oboiégo narodu Prełaci/ Rády/ Barones, y wſzyſtki ſtany pomágáć ſobie mámy [!] wſzyſtkiémi śiłámi y możnośćiámi SarnStat 1022. Cf »wedle siły i możności«.

Wyrażenia przyimkowe: »podług możności« = ile można, na ile kogo stać (4): Iam to dawno pred ſię wziął [!]/[...] dobrze dzierżeć o białychgłowach/ y bronić ich podług możnośći. GórnDworz Hv.

~ podług możności czyjej [w tym: pron poss (2), G sb (1)] (3): GroicPorz c; KwiatKsiąż K4v; żebym ze wſząd/ podług możnośći mey/ W. M. iáko przyiaćielowi mnie zdawná záchowáłemu/ vcżynność moię y chęć wſzeláką rad pokázował. WerKaz 277. ~

»wedle, według możności« = secundum potestatem a. vires PolAnt; secundum virtutem Vulg; pro modo facultatum, quantum facultas feret nostra Modrz; iuxta facultatem JanPrzyw; pro posse, quantum possibile JanStat (43 : 24): áby ieden drugiemu wſzythkiego dobrego życzył/ rády dobrey w potrzebách dodawał/ wedle możnoſći zápomagał GroicPorz mm4; KrowObr 128, 128v; BielKron 261v; SienLek 164v; BiałKat 28v; WujJud 145; SkarŻyw 440; o chwałę ſię Bożą wedle możnośći ſtáramy NiemObr 150; WujNT 2.Cor 8/3; ále chcąc wedle możnośći tego zábronić SarnStat 1236; KlonWor 53.

~ wedle możności czyjej [w tym: pron poss (46), G sg sb i pron (6)] (52): ze wſythką moyą pylnoſzczyą a wedlug mey nawyathſzey moſznoſczy thczą tho pylnye opatrowacz, a thego pylen bycz MetrKor 37/4, 40/174, 46/65v; ConPiotr 30v [2 r.], 34v; SeklWyzn d3; KromRozm II n3v; GroicPorz g2, m; KrowObr 32v [2 r], 36; BibRadz 1.Esdr 2/69; BielKron 96v; OrzQuin G4v; SienLek 191; RejAp 70; RejPos 84v, 120, 328, 336; Płáczmy tedy bráćiéy náſzéy vmárłéy: wſpomagaymy ié wedle możności náſzéy/ iáko możemy BiałKat 356; WujJud A7v, 93; RejPos [212]v; BudBib Eccli 14/13, 29/25; CzechRozm A4v; ModrzBaz 6v, 101, 121; SkarJedn 289; zdáłá mi ſie rzecz być potrzebna/ ná tym pierwſzym początku Kroniki Ruſkiey/ oſobliwie linią narodow Sławańſkich Ruſkich porządną genealogią według możnośći mozgu y śił náſzych/ z dowodu Greckich/ Laćinſkich/ Hebreyſkich/ y Kaldeyſkich Hiſtorikow położyć. StryjKron 86, 652; NiemObr 151, 171; ReszList 173; BielSjem 31; ActReg 61; WujNT przedm 3; SarnStat 5, 12 [2 r.], 36, 54, 124 (9); CiekPotr 10; GosłCast 7.

Wyrażenie: »wedle wszej możności« (3): KlerWes A2v; á życżyć wſzytkyego dobrego káżdemu wedle wſzey możnośći/ coby iedno było z woley/ s przeźrzenia/ á z opátrznośći Páná ſwego. RejPos 334v, 336.
Szeregi: »według możności i dochodu« (1): gdzie ná woynę Węgierſką pobor z Włoki po 12. groſzy vchwalono/ y ruſzenie Sláchty według możnośći y dochodu káżdego StryjKron 652.

»wedle możności a dowcipu« (1): pilnye a wyernye ſprawowacz. yednacz a omyſliacz. wedlye mey nawiſchey moznoſczy a dowczypw. MetrKor 46/65v.

»wedle możności i majętności« (1): Chcemy y obiecuiemy ie [...] wedle możnośći náſzéy y máiętnośći [iuxta possessiones facultatesque nostras JanStat 4] zgodnie bronić. SarnStat 5.

»wedle możności i powinności« (1): Boże day áby ſię temu wſzytcy przypátrowáli/ á wedle możnośći y powinnośći ſwey temu doſyć cżynili [pro cuiusque portione impleantur] ModrzBaz 101.

»wedle siły i możności« [szyk 1 : 1] (2): SkarŻyw 134; poddáć ſie/ bydź poſłuſzni/ y ſłużyć/ okrom chytrośći y zdrády wedle możnośći y śił [toto posse et viribus JanStat 752] náſzych będźiemy powinni. SarnStat [994].

»według możności i umiejętności« (1): będąc tez gotow tę łaskę wm MMPann według naiwiętszey moznosci y vmieietnosci swey zawsze odsługować. ActReg 61. ~

»nad możność« = więcej niż można a. niż kto może; supra posse HistAl; supra vires Mącz; supra virtutem Vulg (3): Tis piekielnego ſtrożá/ to ieſt pſa Cerberuſa/ nád możnoſć mytem zmocnił HistAl I8; Extendere se supra vires, Wycięgáć ſie nád możność. Mącz 444d; WujNT 2.Cor 8/3.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Potestas. Macht. Możnoſc. Mymer1 34; Vis ‒ Moc, możnoſc. Calep 1129a.

Synonimy: 1. dużość, moc, panowanie, potencyja, potężność, powaga, siła, wielkość, władza, zacność, zwierzchność; a. przełożeństwo, władność; b. opatrzność, wszechmocność; 2. bogactwo, dostatek, dostojeństwo, majestat, majętność, moc, obfitość, państwo, siła, zwierzchność; a. wojsko, zastęp; b. obrona; 3. mocarz, moc, możny; 4. dzielność, mnogość, moc, siła, skuteczność, wielkość; a. cud, dziw; 5. moc, ważność; 6. moc, podobieństwo, przemożenie, siła, snadność.

Cf MOŻENIE, NIEMOŻNOŚĆ, PRZEMOŻNOŚĆ, WIELMOŻNOŚĆ, WSZECHMOŻNOŚĆ, ZAMOŻNOŚĆ

MB