Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [NALEGACZ]

Następne hasło: NALEGAJĄCY »

NALEGAĆ (34) vb impf

Oba a jasne, e pochylone.

Fleksja

indicativus
inf	nalégać
praes
	sg	pl
1	nalégam
3	nalégå	nalégają

praet
	sg		pl
3	m	nalégåł	m pers	nalégali
	f	nalégała	m an
	n		subst	nalégały

fut
	pl
1	m pers	będziemy nalégać

imperativus
	sg
2	nalégåj

conditionalis
	sg		pl
3	m		m pers	by nalégali
3	f	by nalégała	m an

inf nalégać (3). ◊ praes 1 sg nalégam (3). ◊ 3 sg nalégå (6). ◊ 3 pl nalégają (2). ◊ praet 3 sg m nalégåł (4). f nalégała (2). ◊ 3 pl m pers nalégali (6). ◊ 3 pl subst nalégały (1). ◊ fut 2 sg będziesz nalégåł (1). ◊1 pl m pers będziemy nalégać (1). ◊ imp 2 sg nalégåj (2). ◊ con 3 sg f by nalégała (1). ◊ 3 pl m pers by nalégali (1). ◊ part praes act nalégając (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Domagać się, natarczywie żądać (23)
2. Obstąpić, oblegać (5)
3. Zagrażać (5)
4. Leżeć lub opierać się na czymś (1)
5. [Rzucać się na coś od góry (tu: aby się przebić)]

1. Domagać się, natarczywie żądać; instare Calep, JanStat; flagitare Mącz (23): Bo in hoc corrupto saeculo więcey by ludzie nalegali z bojaźni a strachu, aniż [z] samej miłości dobrego porządku Rzeczypospolitej. Diar 68; ZapKościer 1583/54v; KochSz Cv; Calep 546a; Gdy kto komu czego Pożyczy, tráći to; y gdy ſię vpomina, Z przyiaćielá nábędzie wnet nieprzyiaćielá, Zá onę ſwą vczynność: ieſli będźieſz pilno Nálegał, ze dwu rzeczy prziydźieć obrać iednę CiekPotr 79.

nalegać kogo (3): Obacżył Krol że go bárzo nálegáli [irruerunt in eum vehementer]: onym gwałtem przymuſzony wydał im Dánielá. Leop Dan 14/29; Deprimunt me quae porto, Nálegáyą mię/ albo dolegáyą mi. Mącz 321a; KochSz A2v.

nalegać na kogo (3): Leop 3.Mach 7/2; LatHar 724; Agrippo krolu/ y wſzyſcy mężowie ktorzyśćie tu z námi/ widźićie tego/ o ktorego wſzytek lud Zydowſki nálegał ná mię w Ieruzálem WujNT 498.

nalegać o kogo, o co (4): Mącz 399c; A o Krolewnę Krola nálegáli. Ná koniec obá táką chuć k niey mieli/ Ze ſie bić o nię poiedynkiem chcieli. KochSz A2v; WujNT 498; SarnStat 1104.

nalegać komu (4): Solicitator, Ten któri nálega komu ócz/ vpominacz. Mącz 399c, 129b; SienLek a3; ActReg 128.

nalegać czym (8): Flagito, Vprzeymie bátzo proſzę Náliegam komu vſtáwicznym modleniém/ Modlię ſię. Mącz 129b. Cf Zwroty.

W połączeniach szeregowych (3): Każ ſlowo iego/ nálegay pogodnie/ niepogodnie [insta opportune, importune]/ ſtrofuy/ proś/ groḿ/ we wſſelkiey ćierpliwośći y náuce. Leop 2.Tim 4/2; WujNT 2.Tim 4/2; będźiemy z pilnośćią prośić/ o to [o przymierze i pokój] ſie prácowáć/ nálegáć [petemus, laborabimus, instare, petere et laborare JanStat 883] SarnStat 1104.

W charakterystycznych połączeniach: nalegać bardzo, w czas, pilno (z pilnością) (2), (nie)pogodnie (2); nalegać z bojaźni, z miłości dobrego porządku, ze strachu; nalegać modleniem się.

Zwroty: »nalegać głosy wielkiemi (a. krzykliwemi) żądając (a. prosząc)« (3): MurzNT 111v; LatHar 724; A oni nálegáli głoſy wielkimi żądáiąc áby był vkrzyżowan [At illi instabant vocibus magnis postulantes ut crucifigeretur] WujNT Luc 23/23.

»(z) prośbami nalegać« (2): MurzHist D; Mnie potym ty Kſyęgi ku imprymowániu wydáné ſą: y bárzo mi ći/ którym wiádomé béły/ prośbámi nalégali/ ażebym nakłádu y prácéy nieżałował SienLek a3.

»nalegać słowy« = twierdzić z przekonaniem (1): A gdy przyſzli z Mácedoniey Sylás y Tymotheuſz/ nálegał ſłowy [instabat verbo] Páweł/ oſwiadczáiąc Zydom że Ieſus ieſt Chriſtuſem. WujNT Act 18/5.

»uporem nalegać« (1): niektórzy z przyiacioł náſſych ſwym vporem cżęſthokroć ná nas nálegáiąc [malorum morum freguertius nobis adstantes]/ przewiedli tho ná nas/ żebyſmy wſzyſtki Zydy [...] niezwykłemi mękámi y ſmierćiámi z ſwiátá zgładzili Leop 3.Mach 7/2.

W przen [kogo] (1): A choć Ewánielion powiedam/ niemáſz mnie pochwały. Bo mię potrzebá nalega [neccesitas enim mihi incumbit]. Bo biádá mnie/ ieslibym Ewanielionu nie opowiedał. BudNT 1.Cor 9/16.

2. Obstąpić, oblegać; irruere Vulg, PolAnt (5): máiąc ná ſtronách ſtrzelbę lekką/ gęſtą/ zwłaſzcżá od tey ſtrony nawięcey/ s ktorey mocnie nálega nieprzyiaćiel BielSpr 31.

nalegać kogo (1): wielkość ludźi nálegáłá go dla ſłuchánia ſłowá Bożego/ tedy on ſtánął podle ieźiorá Genezáreth. BibRadz Luc 5/1.

nalegać na kogo (1): Y Stáło ſię gdy rzeſze nálegáły nań/ aby ſłucháły ſłowá Bożego WujNT Luc 5/1.

W przen (2): Omowá poduſzcża/ więc chćiwość záwodźi/ Drapieſtwo nálega/ á niezgodę rodźi GrabowSet N3.

nalegać kogo (1): Coż rzekę w tey ſwey trwodze? roſpácż mnie nálega/ Nádźieiá oſłábiáłá GrabowSet K4v.

3. Zagrażać; imminere Modrz, Cn (5): Cum cuncta bello arderent, Gdy ze wſząd woyná náliegáłá. Mącz 15b, 117c; ModrzBaz 22.

nalegać komu (2): Co my pilnie w vmyśle náſzym rozważáiąc/ á widząc króleſtwu náſzému więtſzé teraz y ćiężſze niż kiedy przedtym nieprzeſpiecznośći nálegáć [pericula impendere JanStat 741] SarnStat 110 [idem] 985.

4. Leżeć lub opierać się na czymś (1): Incumbo ‒ wſpierąm ſie, naliegam. Calep 524a.

5. [Rzucać się na coś od góry (tu: aby się przebić) [na co]: gdzie ſobie vmyślnie śmierć zádawáli/ w ogień álbo w wodę ſię miotáiąc/ álbo ná miecże oſtre nálegáiąc WerWiz A4.]

Synonimy: 1. domagać się, nacierać, żądać; 4. wspierać się.

Formacje współrdzenne cf LEC.

Cf NALEGAJĄCY, NALEGANIE