[zaloguj się]
[pdf]

METROPOLIT (40) sb m

metropolit (28), metropolita (4), mitropolit (2), metrapolit a. metrapolita (1), metropolit a. metropolita (5); metropolit MiechGlab (4), KromRozm III (5), BielKron, StryjKron (5); metropolita OrzRozm, WujJud (2); metropolit : metropolita : mitropolit : metrapolit a. metrapolita BudNT (1: – : 1 : –), SkarJedn (12 : 1 : 1 : 1). [Za postaci wątpliwe uznano L sg, N pl -owie i D pl z tekstów, w których nie ma zaświadczonej pewnej odmianki lub występują różne pewne odmianki. N pl -owie i A pl z tekstów, gdzie występuje jedna pewna odmianka, zostały pod nią podciągnięte].

e oraz oba o prawdopodobnie jasne (tak w metropolitan); oba a jasne.

Fleksja
sg pl
N metropolit, metropolita metropolitowie, metropolite
G metropolita metropolit(o)w
D metropolitowi metropolit(a)m
A metropolita metropolity
I metropolit(e)m metropolity
L metropolicie
inne sg G a. A - metropolita

sg N metropolit (16), metropolita (2). ◊ G metropolita (6). ◊ D metropolitowi (1). ◊ A metropolita (1). ◊ G a. A metropolita (1). ◊ I metropolit(e)m (1). ◊ L metropolicie (3). ◊ pl N metropolitowie (3), metropolite (1); -owie RejPosRozpr, SkarJedn; -owie : -e WujJud (1 : 1). ◊ G metropolit(o)w (2). ◊ D metropolit(a)m (1). ◊ A metropolity (1). ◊ I metropolity (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

W Kościele katolickim i niektórych prawosławnych arcybiskup stojący na czele prowincji kościelnej obejmującej kilka diecezji; metropoli praefectus, metropolitanus episcopus Cn [metropolitus Łac śr] (40): Wſſák theż máyą [Grekowie i Ruś] ſwoye metropolity/ ktorzy nád biſkupy [...] władzą máyą/ od Conciliy powſſechnych dáną. KromRozm III L7v; BielKron 343v; WujJud Mm5v; wielki kśiądz porádziwſzy ſię Metropolitá/ kazał druk ſpráwić/ y drukárnią zbudowáć BudNT przedm c5v, przedm b7v; áby Metropolit wáſz iuż nie do Cárogrockiego Pátryárchy [...]: ále do Rzymv do Papieża po błogoſłáwieńſtwo [...] ſłał. SkarJedn 368, 106, 322, 363, 378; á zá beſpieczność y zá ſtáteczne záchowánie poſtánowionego przymierza [...] áby ſam Kniáź wielki Dimitr z Metropolitem y z Boiáry ſwoimi pochrzeſtnym cáłowániu przyſięgę vczynił. StryjKron 421.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [metropolit + przymiotnik (14), przymiotnik + metropolit (5)] (19): MiechGlab **v [2 r.], **3v, 5; KromRozm III L6v, Q; o Sidorze ábo Iſidorze Kiowſkim Metropolićie. SkarJedn A*v, 266, 267, 268, 292, 319, 321 [2 r.], d6; StryjKron 587, 617 [2 r.], 658.

W połączeniach szeregowych (7): thakze y rvſkym Knyezem. horodom y myaſtam Metropolytham y wladikam, Czernczom y Belczom Boyarom y myeſzczanom, y wſyemv poſpólſtwv Iawno nyech bedzie LibLeg 10/95; Wſſák theż máyą [Grekowie i Ruś] [...] y pátryárchy/ ktorzy ták nád metropolity/ jáko nád biſkupy y kápłany władzą máyą KromRozm III L7v, N5v; Stany Duchowne koſćiołá Powſzechnego. Kárdynali. Pátryárchowie. Arcybiſkupi. Metropolite. Biſkupi. Suffragáni. Arczdźiakoni [!]. Canonicy. Dyakonowie. Subdiakonowie Akoluty. Exorcyſtowie. Odźuierni [!]. Proboſzcżowie. Opátowie. Przeorowie. WujJud 142 marg; Lecż y wy ſami to bácżyć możećie: iſz Popowi może moc ná rozgrzeſzánie y ná ſłużenie/ y ná inne Kápłáńſkie vcżynnośći/ Włádyká záhámowåć: á Władyce Metropolith/ á Metropolitowi Pátryárchá. SkarJedn 340, 267.

Szeregi: »arcybiskup albo metropolit« [szyk 2 : 1] (3): od ktorego Piotrá/ ktoryżkolwiek Metropolitá/ álbo Arcybiſkup mocy ſwey Vrzędnie niebierze: tákowy káżdy Odſzczepieńcem będąc ſzydźi Krolmi OrzRozm C; RejPosRozpr c3v; StryjKron 658. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»metropolit i (abo, a) (wielki, nawyższy) biskup« [szyk 5 : 1] (6): MiechGlab **3v, 5; BielKron 343v; ieſliby ktory Biſkub [!]/ podeyrzány miał rozſądek ſwego Mitropolitá/ ábo teyże prowincyey Biſkupow: áby do wáſzey Rzymſkiey ſtolice áppellował. SkarJedn 106; wſzyſcy oycowie á zwłaſzcżá ći/ ktorzy ſię pierwey nabárziey ſprzećiwili/ to ieſt/ Cizycki/ Trápeſuńſki/ Monenbáſenſki/ y Herákleńſki Metrápolitowie y Biſkupi/ ná toż tákże zezwolili SkarJedn 292; StryjKron 587. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»władyka i metropolit; metropolit z władykami« (1; 1): Chrzyſmá S. powiádaią/ iſz poświęćić żaden Wládyká y Metropolit nie może/ okrom ſamego Pátryárchy. SkarJedn 347, 382. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

Synonim: arcybiskup.

Cf METROPOLITAN

MM