[zaloguj się]
[pdf]

MĘSKI (293) ai

męski (277), męzski (10), męśki (3), mężski (2), mężki (1); męzski BartBydg (2); męski : męzski : męśki : mężski : mężki GlabGad (5 : – : – : 1), LibMal (3 : 2), Mącz (40 : – : 3), ModrzBaz (1 : – : – : 1), Calep (9 : 6), LatHar (4 : – : – : – : 1).

-ſ-, -s-, -ſſ-, -ss-, -ſz- (238), -z- (39).

Fleksja
sg
mNmęski fNmęskå, męsk(a) nNmęskié
Gmęskiégo Gmęskiéj Gmęskiégo
Dmęski(e)mu Dmęski(e)j D
Amęski Amęską Amęski(e)
Imęskim, męski(e)m Imęską Imęskim
Lmęskim, męski(e)m Lmęskiéj, męskié Lmęskim, męski(e)m
pl
N subst męski(e)
G męskich
D męskim
A subst męski(e)
I f męski(e)mi
L męskich
inne formy
sg n D skostn - po męsku

sg m N męski (31). ◊ G męskiégo (25); -égo (2), -(e)go (23). ◊ D męski(e)mu (3). ◊ A męski (16). ◊ I męskim (4), męski(e)m (1) FalZioł. ◊ L męskim (18), męski(e)m (2); -im : -(e)m FalZioł (8 : 2). ◊ f N męskå (18), męsk(a) (3). ◊ G męskiéj (29); -éj (3), -(e)j (26). ◊ D męski(e)j (2). ◊ A męską (11) [w tym: -a (2)]. ◊ I męską (5). ◊ L męskiéj (4), męskié (1) OpecŻyw; -éj (2), -(e)j (2). ◊ n N męskié (15); -é (1), -(e) (14). ◊ G męskiégo (39); -égo (3), -(e)go (36). ◊ A męski(e) (14). ◊ I męskim (4). ◊ L męskim (1), męski(e)m (1) FalZioł (1 : 1). ◊ pl N subst męski(e) (5). ◊ G męskich (16). ◊ D męskim (1). ◊ A subst męski(e) (13). ◊ I f męski(e)mi (1). ◊ L męskich (9). ◊ D sg n skostn po męsku (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Przymiotnik od „mąż”:
1. Od znacz. ‘mężczyzna’, też o zwierzętach: samczy; virilis Murm, Mącz, Modrz, Cn; masculinus Vulg, Mącz, Cn; masculus Cn (288): Masculinus, Męski. Mącz 210c.
a. Będący mężczyzną (64):

W przeciwstawieniach: »męski ... niewieści; męski narod, potomek ... corka, dziewka, żona« (4): FalZioł IV 29d; roſkazał bábam Zydowſkim/ ktore położnicam ſłużą/ áby káżde dzyecię męſkiego narodu zábiły/ á dzyewkom pokoy dáły. BielKron 27v; iż przyſięgli/ ieſli ná nas bitwy wygráią/ wſzyſtek narod męſki wygubić/ á żony z dziećmi pobráć w niewolą BielSpr 40; Potomká żadnego męſkiego Kázimierz Krol z nią niemiał/ tylko iednę Corkę Helżbietę StryjKron 427.

Wyrażenia: »męska(-i, -e) płeć, narod, przyrodzenie, plemię, pogłowie, rodzaj, stan« [szyk 10 : 6] (9 : 2 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1): LibLeg 11/65v; GroicPorz ff3v; Przykazał krol ſwoim ludziom áby tego pilni byli/ á zábili káżde dzyecię ktore ſie vrodzi w męſki narod. BielKron 28, 27v, 47; Mącz 9c, 210c, 498c; Potym widzeniu ták ſię vcżuł wolnym/ od wſzytkiego zápalenia złey żądzey iákoby práwie płći męſkiey ná ſobie nie nośił SkarŻyw 211, 348, 477, 478, 489; PaprUp B3v; WysKaz kt; iż iuż tylko męſkiégo rodzaiu potomkowie [...] dźiedźictwo pośięgáć máią SarnStat 1030.

peryfr. »męska(-i, -e) płeć, narod, rodzaj, osoba, głowa, pogłowie, przyrodzenie, stan« = mężczyzna, mężczyźni; samiec; sexus masculinus Vulg; mas, sexus a. stirps virilis, Mącz [szyk 21 : 10] (17 : 4 : 4 : 2 : 1 : 1 : 1 : 1): gdyż [węgorz] nie ma roznoſci w ſwogim rodzaiu: ani płeć męzka ani niewieſcia w nich może być poznana FalZioł IV 29d, V 51; GlabGad M; RejPs 218; Leop 2.Par 31/19; O biedaſz nam męſkiemu rodzáiowi/ żeſmy iuż przyſzli ná niewieśći ſąd BielKron 318v, 15v, 39, 43; Masculinus, [...] co ku męskiey płći należy. Mącz 210c, 210c, 390d [3 r.], 498c; y dał iemu ſto funtow pieniędzy ná to/ áby they pánny Tárſiey y iedná męſka głowá nie oglądáłá w mieſiącu krom iego. HistRzym 21v; BielSpr 40; WierKróc B; KarnNap A4; SkarŻyw 114, 120, 147, 242; KochJez A4v; KochEpit A3; KochWz 135; ReszPrz 28; Prozno ſie mamy ſpuſzcżáć ná męſkie oſoby/ Iuż oni nie odſtąpią ſwoiey zwykłey proby. BielSjem 3; GostGosp 16; LatHar 96, 679.

»płod, potomek, potomstwo męski(e)« (4 : 2 : 1): BielKron 62v, 212v, 222v; prágnąc áby ie Pan bog płodem męſkim/ z ktoregoby iemu cżeść roſłá/ obdárzyć racżył: powili ſyná Bernárdyná SkarŻyw 458; Ale ten Kázimierz wtory/ gdy bez potomſtwá męſkiego vmárł/ ſkończył ſucceſſią álbo náſlednictwo Krolow Polſkich z narodu Polſkiego od Lechá. StryjKron 452, 427; GosłCast 15.

Szeregi: »(ani) męska, ale i (ani, i) biała (a. białogłowska) płeć« (5): ták to imię dawné RADZIWILOW pod śiedmią Tryonów ieſt ſławné/ Nie tylko z męſkiéy ále y z białéy płći ſtrony KochJez A4v; KochEpit A3; GostGosp 16; LatHar 96, 679. [Ponadto w połączeniu niewspółrzędnym 1 r.].

»(bądź, tak) męski i (abo, jako i, a) niewieści (a. żeński)« (9): FalZioł V 51; LibLeg 11/65v; RejPs 218; GroicPorz ff3v; Androgynos, Który oboygá przyrodzenia yeſt tak męskiego yáko y niewieśćiego. Mącz 9c; KarnNap A4; SkarŻyw 120, 147; ReszPrz 28. [Ponadto w połączeniach niewspółrzędnych 2 r.].

α. O rzekomej płci planet i znaków Zodiaku (10): Strzelecz. Ieſt [...]. Męzki FalZioł V 50, V 50 [2 r.], 50v [2 r.].
Wyrażenie: »przyrodzenie męskie« (5): Mars. Planeta ieſt [...] Przyrodzenia męzkiego FalZioł V 51, V 49v [3 r.], 51.
b. Będący częścią ciała mężczyzny lub jego fizjologicznym wytworem; viri (virorum) Vulg, Mącz (109): Murm 50; Leop Ps 146/10; KochPs 191; StryjKron 345; Caesaries – Długie wloſsy męskie. Calep 149a.

W przeciwstawieniu: »męski ... niewieści« (5): Abowiem Męzka vrina ieſth rumieńſza/ á niewieſcia bledſza y grubſza poſpolicie FalZioł V 1v; GlabGad M; SienLek 25v, 27v, 77.

W charakterystycznych połączeniach: członek [= część ciała] męski(-a, -e), goleń, mocz (2), ręka (2), uryna, włosy (2), ząb.

Wyrażenia: »członek (tajemny, rodzący, rodzajny), korzeń, łono, naczynie, czopek tajemny, przyrodzenie, rzecz męska(-i, -e)« = priapus Murm, BartBydg, Mącz; veretrum Murm, Mącz, Calep; membrum virile, mentula, muto, penis Murm, Mącz; verpa Mącz, Calep; coles, pyga Murm; balanus, genitalia virorum, inguen, menta, membrum, pudendum virile, testes, virga virilis, virilia Mącz; genitale, virilitas Calep [szyk 35 : 27] (50 : 3 : 3 : 3 : 1 : 1 : 1): Priapus membrum virile. Das menlich glyd. Naczynye męſkye Coles idem Penis idem, Veretrum idem. Mentula idem. Muto idem. Pyga idem Murm 61, 61; BartBydg 123; popioł kopru [...] rany ktore bywaią wcżłonku męſkiem zagaia FalZioł I 8a, ++5b, c [4 r.], I 34d, 35a, 40a (23); BielŻyw 115; GlabGad O; BielKron 462v; Spado, dictio Graeca, Bes śył álbo członká męśkiego vrodzony Mącz 403d, 22d, 67d, 109b, 146b, 155b (18); Męſkiego łoná lekárſtwo. SienLek 118 marg, 22v, 118, 118v [2 r.], S[ss]3, T[tt]v; StryjKron 572; Verpus – Ołiſienie na korzeniu mezskim. Calep 1113b, 69a, 455a, 838a, [1112]b, 1113b, 1127a.

»nasienie, plemię, siemię męskie« = bilis Calep [w tym: nasienie albo plemię (2)] [szyk 22 : 6] (25 : 4 : 1): Ariſtoteles piſze iż ta riba ktora ieſt ſamiecz: ma pod gardłem ieden cżłonek: w ktorim ma naſienie męzkie FalZioł IV 38d, I 50d, 73d, 87d, 88a, 105c (11); Drugi vrząd ich [nerek] ieſt zachowawać w ſobie ſpermę to ieſt, naſienie albo plemię mężſkie ku rodzeniu cżłowieka potrzebne GlabGad Fv, E2v; Mącz 229a; SienLek 27v, 30v; KuczbKat 30; CzechRozm 155v, 158v, 160v, 163v [2 r.], 164; CzechEp 295; BielSjem 8; Bilis – Siemię meſkię. Calep 130b; WujNT 4; SkarKaz 577a.

»stroje, moszny, jaje męskie« = testiculus BartBydg, Mącz; coleus Mącz [szyk 6 : 2] (4 : 3 : 1): Testiculus, masskye [!] stroye, dicitur a testando, quia testatur hominem esse marem BartBydg 157; Też żyła ktora po łyſcie idzie, rzecżona Zaphena zacięta [...] każdy wrzod/ macicze bolenie, nyrek/ moſzen męzkich, y krzyżow: roztargawa FalZioł V 59, I 92b [2 r.], V 59, 60v; Coleus id est testiculus, [...] Podołek/ yądro w moſznách męskich. Mącz 59c, 452a.

Szereg: »(tak) męski (jako) i niewieści« = tam virorum quam feminarum Mącz [szyk 3 : 1] (4): Mącz 155b, 170b; O łonowych niedoſtátkoch/ ták niewieśćich iáko y męſkich: iáko Kiłá/ y inne ſadzele SienLek 115; Calep 69a. [Ponadto w przeciwstawieniach 5 r.; w połączeniu niewspółrzędnym 1 r.].
c. Właściwy mężczyźnie, cechujący go (43): Lecż to mi ſie widzi być iſtotny znák męſkiey doſkonáłośći/ iż białagłowá s przyrodzenia káżda/ rádá by byłá męſzcżyzną GórnDworz X8, Aa2v, Aa7v; SkarKaz 489a.

W przeciwstawieniach: »męski ... niewiasta (2), żeński« (3): Abowiem lepſſa ieſt niepráwość męſka/ niżli niewiáſtá ktora dobrze cżyni. Leop Eccli 42/14, Eccli 42/13; żeby wymalował ſłowy dworną pánią/ we wſzythkiey żeńſkiey doſkonáłośći/ thák iáko oni formowáli dworzániná we wſzythkiey doſkonáłośći męſkiey. GórnDworz V2v.

W charakterystycznych połączeniach: doskonałość męska (2), nieprawość, niesłuszność, niewstydliwość, strzymawałość, wola.

α. O cechach charakteru uważanych za właściwe mężczyźnie, zwłaszcza: odważny, dzielny, surowy; fervidus Mącz; cordatus Calep; fortis, masculus, robustus, animi validus, viratus, viri proprius Cn (28): Xenocrates poſtawą męſką zaniechawſzy tego ocżim im pirwey powiadał, pocżął im wnet o miernoſci powiadać BielŻyw 100; ale gdi iey to z lati przychodzi to ieſt, iż dopiro iey naſtaroſc broda albo wąſi poraſtaią/ takowa bywa nad przyrodzenie ſroga, męſkiey ſmiałoſci, y okrutna GlabGad O5; LubPs cc6; Mącz 121a; GórnDworz E6; CzechRozm 237v; W ták młodych lećiech [...] ták męſka przy rzecżách duchownych/ dla ktorych prze miłość Bożą wiele ſię ćierpieć ofiáruie/ ſtátecżność SkarJedn A6v; SkarŻyw 297, 553, 559; ZawJeft 44; Strenuitas – Ochota, męzski [! możliwa też lekcja: męstwo]. Calep 1010a, 641b; Iuż nie oná twarz mégo/ ni oná poſtáwá/ Ani oná beſpieczna/ y męzka roſpráwá GórnTroas 34; SkarKazSej 702a; KlonWor 58.

W charakterystycznych połączeniach: męska(-i) cirpliwość, ochota, postawa, postępek, rozprawa, rzecz, statek (stateczność) (4), śmiałość (2), umysł.

Wyrażenie: »męskie serce, męskiego serca« = odwaga, odważny; virilis animus Mącz [szyk 7 : 4] (7 : 4): Mącz 498c; Dworzánin ten moy/ ſercem męſkim/ á wſpaniáłą myſlą/ záwdi ſie znácżnie popiſáć ma. GórnDworz D6, O7; BudBib 2.Mach 7/21; nieboyże ſię Oycże á bądz do końcá męſkiego ſercá SkarŻyw 553, 13, 16; PaprUp D; ZawJeft 47; Calep 69a, 259a. [Cf f. SkarŻyw 13 marg].
Przen (1):
a) O języku (1):
Szereg: »męski i poważny« (1): WLoski ięzyk ácz ieſt blizſzy łáćińſkiégo, y mowy łáćińſkiéy, ieno iż nákáżony, y iuż pieſczeńſzy, y rózny od onéy męſkiéy y poważnéy mowy łáćińſkiéy JanNKar C4.
b) [O smaku: iágody miernie ćierpkie cżynią wino męſkie/ mocne y trwáłe. Cresc 1571 335 (Linde).]
β. O cechach fizycznych uważanych za właściwe mężczyźnie, zwłaszcza o urodzie (7): ábowiem cżego trzebá do przyiemney twarzy/ wſzytko ſie thu zeſzło: Prawdá iż nie wſzytko w cerkiel/ [...] ále ma coś męſkiego/ y żywego w ſobie GórnDworz E; tedyć to rzec muſzę/ [...] Ze nie ieſt w tobie iedná dobra męſka żyłá CzahTr K3; śiłá męzka roſkoſzámi ſtruchláłá. SkarKazSej 704b.
Wyrażenia: »twarz męska« (2): Ale przedſię/ dworzánin moy/ [...] chczę [...] iżby miał nie tylko [...] twarz piękną/ á męſką/ ále theż y przyiemność iákąś przyrodzoną GórnDworz D2v; GosłCast 59.

»męska uroda« (2): Ozdobiłá go cnotá y ſpráwy vczćiwé/ Y przy męſkiéy vrodźie ſerce nielękliwé. KochJez A4v [idem] KochEpit A3.

γ. O kobiecie posiadającej cechy właściwe mężczyźnie (1): Virago, Swieża mocna/ krzepka á śmiała biała głowá/ męśka biała głowá/ która ſie nie lęknie chłopá. Mącz 498c.
d. Którego podmiotem, wykonawcą, bezpośrednim uczestnikiem jest mężczyzna (23): Widząc Sędzia iſz w wierze ſtátecżna/ [...] ná weyrzenie męſkie wſtydliwa: nálaſł ná nię táką rádę SkarŻyw 341, 71, 262; SkarKaz 489a.

W przeciwstawieniach: »męski ... boży (2), z Boga (2)« (4): ták ten wtory [Adam, tj. Jezus] muśiał być obycżáiem niebieſkim/ bo z Duchá Bożego nie z naſienia męſkiego/ mocą Bożą nie męſką ſpráwiony CzechRozm 155v, 158v; dał im moc/ áby ſię sſtáli ſynámi Bożymi/ tym [...]: ktorzy nie ze krwie/ áni z woley ćiáłá/ áni z woley męſkiey/ ále z Bogá ſię národźili. LatHar 106, 688.

[Ze względu na płeć] »męski ... niewieści (2), białychgłow, panieński« (4): Kázałeś mi w. m. przypátrzyć ſie ſpráwam niewieſciem/ á męſkim GórnDworz X6; á będzieſz chciał białychgłow zacnych ſpráwy/ z męſkiemi ſztychowáć/ inácżey nie naydzieſz/ iedno iż one w cnothách áni były nigdy/ áni ſą męſzcżyzn podleyſze. GórnDworz Z6, X5v; Wſzákże ia nie ieſtem ten/ ábych ſkokow ábo tańcow ludźiom pobożnym zgołá zábrániáć miał/ by iedno były vcżćiwe/ [...] á ktemu áby były pánieńſkie oſobno á mężſkie oſobno [puellarum seorsim, virorum seorsim], ModrzBaz 55. [Cf e. GórnRozm E4].

W charakterystycznych połączeniach: moc męska(-i, -e) (3), płacz, przyjaźń, sprawa (3), taniec, wejrzenie, wola (3).

Zwrot: peryfr. »niewolą, poddaństwo męskie(-ą) cierpieć« = wyjść za mąż (1 : 1): iſz ták lepiey/ á niſzli z vtrátą cżyſtośći/ niewolą męſką [...] ćierpieć. SkarŻyw 71, 262.
Wyrażenie: »męskie(-a) (z niewiastą) złączenie, sprawa« = thorus virilis Miech [szyk 6 : 2] (6 : 2): Narodzy ſyą prorok przeſz mąſkyego zlączenya zdzyeuyczy panny PatKaz III 103; MiechGlab 72; LubPs Z3; WujJud 133v; CzechRozm 145v; SkarŻyw 2; CzechEp 307; WujNT 4.
Szereg: »męski, dziecinny, niewieści« (1): Iáko/ kiedy gdźie lubo pogrzeb ſmutny/ Lub nieprzyiaćiel tráfi ſie okrutny/ Miáſto puſtoſząc/ morduie bez wieśći: Ták był płácż męſki/ dźiećinny/ niewieśći. GrochKal 9. [Ponadto w przeciwstawieniach 2 r.].
e. Na mężczyznę skierowany, którego obiektem, dalszym uczestnikiem jest mężczyzna (3): HistJóz B3; Niewiaſta ieſt męſkie zhanbienie BielŻyw 136.
Szereg: »tak męski, jako białejgłowy« (1): á ktore ſię zábićie w obronie żywotá/ ábo poććiwośći/ ták męſkiey/ iáko poććiwey białeygłowy sſtánie/ o to niechayby nikt áni ćierpiał/ áni płáćił. GórnRozm E4.
f. Przeznaczony dla mężczyzny, zastrzeżony, dozwolony tylko mężczyźnie, który przystoi, przysługuje mężczyźnie (30): LibLeg 11/97; Zeznal yſz [...] vkradli ſvknya nyewyeſczya wyſznyewey farby, plaſchcz czarny y ſchubką ſcharawa liſſamy podbitha mąſſka. LibMal 1545/108v, 1546/117v, 1547/130v, 136 [2 r.]; BielKron 81v; Mącz 453d, 456d; Lácedemoniánie dziwnie walecżni ludzie/ ku pothkániu kazywáli więc gráć ná Cythárách/ y ná inych inſthrumenciech nie bárzo męſkich. GórnDworz H2v; KuczbKat 130; záwżdy mleko z ſáć wolę/ á potraw męſkich nigdy nieſkuſzę. SkarŻyw A5; Sżáty męſkie y ſerce wzięłá ná ſię S. Euphrozyná SkarŻyw 13 marg, 13 [2 r.], 16 [2 r.], 141, 183 [2 r.]; BielSjem 11; [2 noże męskie za fl. 2 gr 10, dwoje nożenki panieńskie za fl. 4 InwMieszcz 1586 nr 274].

W przeciwstawieniach: »męski ... niewieści (2), panieński (2)« (4): Nie ma być zbroiá męſka ná niewieśćie/ nie oblecże ſię teſz mąſz w odzienie niewieśćie BibRadz Deut 22/5; SkarŻyw 13, 178, 185.

W charakterystycznych połączeniach: bot męski(-a, -e), czapka, część, imię, instrument, klasztor (6), odzienie, płaszcz, potrawa, sprawa, suknia (4), szata (6), szubka, ubior, urząd, zbroja.

Wyrażenie: »męski cymmer« = część mieszkania przeznaczona wyłącznie dla mężczyzn (1): Andronitis, Et. Andron, Kownátá/ álbo/ yedná część mieſzkania w domu/ w którym tylko mężczyzny mieſzkayą/ męski cymmer/ dwor. Mącz 9c.
Szeregi: »tak (bądź) męski, jako i (bądź) niewieści« (2): Mącz 181c; To też przytym cżytelniku wiedz/ iż wſzytkich imion właſnych bądz męſkie/ bądz niewieście/ bądz miaſt/ álbo ziem/ álbo wśi [...] wſzytkie á wſzytkie ták iáko náſze Polſkie ná końcu ſchylam/ to ieſt/ iáko Grámmátykowie mowią deklinuię ie BudBib c. [Ponadto w przeciwstawieniach 2 r.].

»męski i panieński« (1): Tám przez trzy látá wćieśni mieſzkáiąc/ potym nábudowáłá klaſztorow męſkich y pánięńſkich SkarŻyw 140. [Ponadto w przeciwstawieniach 2 r.].

»męski i żeński« (1): Budowánie klaſztorow męſkich y żeńſkich. SkarŻyw 140 marg.

g. Określający pełnoletność, dojrzałość wieku mężczyzny (10): Vir etiam, Mąż to yeſt męski/ máyące [!] męskie látá. Mącz 498c.

W połączeniu szeregowym (1): Dźiękuię tobie zá wćielenie/ národzenie/ dźiećińſtwo/ kwitnącą młodość/ y mężki wiek twoy LatHar 27.

W przeciwstawieniach: »męski(e) lata, stan ... dzieci abo podrosłkowie, w młodości« (2): Ieſzcżeby przyſtoyniey/ żeby dźieći ábo podrosłkowie tákich ſtroiow/ iáko iákich przynęt do cnoty wąbiących [!] vżywáli: ále męſkiemv ſtanowi przyſtoi áby ſię więcey kochał wtem że ſie cżuie wmężnych vcżynkach ModrzBaz 51v; ACzkolwiek Zbáwićiel náſz [...] do vrzędu ſwego około ludzkiego zbáwienia czekał męzkich lat: iednák w młodośći znáki tego dawał/ ná co ſię był vrodźił SkarKaz 42a.

Wyrażenie: »męski(e) lata, wiek« = integra aetas Mącz [szyk 5 : 3] (7 : 1): Mącz 171d, 498c; GórnDworz Hh4v; lecż wſzytko mnoſtwo domu twego wśrzednich lećiech męſkich vmieráć będzie [morientur viri (marg) iuvenes (–)]. BudBib 1.Reg 2/33; SkarŻyw 244, 259; LatHar 27; SkarKaz 42a.
Szereg: »młodzieński i męski« (1): y pomyſlić możeſz/ przez ony látá ktorych doroſł Syn Boży młodzieńſkich y męſkich lat: iſz będąc w poſłuſzenſtwie Iozephá/ [...] robił z nim rzemieſło iego. SkarŻyw 244.
h. Składający się z mężczyzn (1): a ſtąd panna ſie domnimala aby byl w rócie męſkieé z Iozefem OpecŻyw 32.
i. Wzorowany na wyglądzie mężczyzny (4): Telamones dicuntur [...] signa quae sustinent quae Graeci Atlantes vocant, Męski obraz w budowániu báłki podpieráyąc Mącz 442c.
Zwrot: peryfr. »wziąć męską osobę« = przebrać się po męsku (1): Oná też Zenobia Kśiężná Pálmireńſka/ Wźiąwſzy męſką oſobę/ będęcy płeć żeńſka/ Swoie nieprzyiaćiele wſzyſtki zwyćiężyłá BielSjem 8.
Szereg: »męski albo niewieści« (1): ábyśćie ſię nieomylili/ y ſobie nieutzynili rytego podobieńſtwá/ albo Obras męſki/ álbo niewieśći/ y podobieńſtwo wſzelkich zwierząt KrowObr 110v.
Wyrażenie przyimkowe: »po męsku« (1): álebych ſię ogoliłá po męſku/ y vbrałá wſzáty tákie/ iſzby o mnie nikt nie wiedział/ ieſlim białagłowá. SkarŻyw 183.
j. [jęz. O rodzaju gramatycznym:
Zestawienie: »męski rodzaj«: MASCULINUM genus – mąſſky rodzay [...], COMMUNE genus – poſpolity rodzay ÿ mąſſky y nyevyeſczÿ ReuchlinBartBydg przednia wklejka 2, 7.]
2. Od znacz. ‘małżonek’ (2):
a. Poślubiona mężowi (1): Ięzyk trzeći [= mieszający się w cudze sprawy]/ niewiáſthy męſkie [mulieres viratas] wyrzućił Leop Eccli 28/15[19].
b. Wykonywany przez męża (1):
Wyrażenie: »uczynek męski« (1): Też Pokrzywa w winie warzona/ pobudza y vmocznia vcżynek męſki ku żenie, y zaſię thakież żony khu mężowi FalZioł I 152d.
*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Virilis, Męski. Mącz 498c; Calep 641b, 1127a.

Synonimy: 1.c.α. bitny, dzielny, przeważny, rycerski, sprawny, śmiały, waleczny, wojenny.

Cf MĘŻCZYŃSKI, MĘŻCZYŹNI, MĘŻNY, MĘŻOW, NIEMĘSKI

MM