Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MIECĄCY SIĘ

Następne hasło: MIECHERZ »

MIECH (57) sb m

-e- (13), -é- (7); -e- : -é- OpecŻyw (2:1).

Fleksja

	sg	pl
N	miech	miechy
G	miecha	miechów
A	miech	miechy
I	miech(e)m	miechy, miechami
L	miechu	miech(o)ch

sg N miech (12). ◊ G miecha (6). ◊ A miech (18). ◊ I miech(e)m (2). ◊ L miechu (4). ◊ pl N miechy (4). ◊ G miechów (2). ◊ A miechy (5). ◊ I miechy (2) LudWieś, BielKom, miechami (1) GrabPospR. ◊ L miech(o)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

1. Worek, torba, sakwa (44)
- a. Sakiewka na pieniądze (17)
2. Przyrząd tłoczący powietrze (12)
3. Łuska zbożowa (1)

1. Worek, torba, sakwa; saccus Murm, BartBydg, Mącz, Calep, Cn, culeus Murm, Mącz, Cn; follis Mącz; pero, uter Cn (44): On cżterzy kąty rozmierzył/ A ná nich orły poſádził: W miechoch k nim dzieći przywiązał BierEz G2, Gv; Iſch wſſobothą teraſz przeſla wnoczi wlyazl do ſtodoly polyeya kmyeczia wzegrzv y nalazl tham myech zitha naſſipany LibMal 1551/165, 1544/78, 1547/135v, 1551/159, 165v, 166, 1552/168v; BielKom Dv; Culeus, Skorzány miech/ też Sák álbo wór skorzány/ w który mężoboycá rodźiców ſwoyich/ ze pſem/ yáſzczurką [...] weſpołek s tym był vtopion Mącz 71a; Saccaria, saccorum mercatura, Spráwowánie miechów ná przedawánie. Mącz 363a, 133c, 433b; RejZwierc 234v; GrabPospR M4v [2 r.].

W charakterystycznych połączeniach: miech chmielowy, nasypany, skorzany (2); miech mieć, nosić, ukraść, wziąć; w miech nabrać, włożyć (7), zaszyty.

Przysłowia: RejJóz H3; RejWiz 71v; RejZwierz 27v; Contrahere rictum, eorum est qui moesti aut meditabundi sedent, Włożić piſzczele w miech/ kęſáć ſie w wárgi/ to yeſt milczeć y ſmutnym być. Mącz 355d. [Ogółem 4 r.].

Lucini quibus sunt parvi utrinquae ocelli et brevis visus, Którzy nie dáleko wáidzą [!] pátrzą yáko ſzczurek z miechá yáko w przipowieśći mowiemy. Mącz 198b.

Szereg: »miech, (albo) wor« [szyk 3:2] (5): Murm 150; BartBydg 38b; Saccarius, portitor saccorum, Który wory álbo miechy nośi. Mącz 363a, 363a; Calep 935a.

a. Sakiewka na pieniądze (17): OpecŻyw 94v, 98; pirweie^m go vprzedźił/ a policżeke^m mu dáł/ ij wty^m popádłem go za pas ij z mieche^m poſpołu ForCnR E, Ev; Máło pieniędzy w ſkrzynce/ máło mamy w miechu. BielSat C3 [idem] BielRozm 19.

Przysłowia: aby mu pan Bog dał na ten nowy rok/ ſzyrokie mieſtce v krola iego miłoſci mądre ſlowo/ cięſzko wmiechu/ legko na wątrobie. LudWieś A2.

Lepiey miech groſzem nádmieſz/ niżli wiátrem dudy BielSat C [idem] BielRozm 16.

Oſobliwa to vciecha/ Gęſty groſz ſypáć do miechá BielKom F2v.

Fraza: peryfr. »miech [komu] sklęsnął« = ktoś wydał wszystkie pieniądze (1): Lecż zaś gody cżymby wypráwili/ Nie ma ſie długo zálecáiąc/ Miech mu ſklęſnął PaxLiz E4v.

Zwroty: peryfr. »kłaść do dziurawego miecha« = tracić, trwonić (1): á ten co weźmie naiem ſwoy/ kłáść gi będźie do dźiuráwego miechá [in sacculo pertuso]. BibRadz Agg 1/6.

peryfr. »naprowadzić w miechy srebrnych gości« = wzbogacić (1): Zá niego [króla Wacława] w náſze te Sármátckie włośći, Náprowádzono w miechy ſrebrnych gośći. KlonKr E.

peryfr. »miech rozdziergać« = płacić (1): Maſzli wolą miech rozdźiergay/ Kupcowi zá mię pieniądze day BierEz B2v.

peryfr. »wytrząść, wywlec z miecha« = wyciągnąć od kogoś pieniądze (1:1): BierRozm 11; Ano dawno tá poćiechá Wſſytko mu wywlekłá zmiechá RejRozpr F2.

Szereg: »miech albo kaleta« (1): Gdym wás ſlál bez miécha albo kaléty/ a záli wám cżego niedoſtáwalo? OpecŻyw 98. [Ponadto w różnych członach zdania złożonego 1 r.].

2. Przyrząd tłoczący powietrze; follis Murm, Mymer¹, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; mantibrum BartBydg; sufflatorium Cn [w tym: pl t (3)] (12): Follis. eyn bloſzbalck Myechy. Murm 141; Mymer¹ 29v; BartBydg 59b; RejWiz 149; RejZwierz 105; Calep 428a.

W porównaniu (1): Bowie^m płucza maią ſie iako miech kowalſki, biorącz w ſię wiatr ku ochłodzie ſerdecżney GlabGad E.

Przysłowie: Rozno bęcżą orgány/ gdy ſłábo dmą miechy RejWiz 119v.

Wyrażenia: »kowalski miech« = follis fabrilis Mącz [szyk 3:2] (5): GlabGad E; LibMal 1547/127v; vlała mi ſie dziwna potwora/ Iakoby wielką okrągła kula/ [...] pod nią wrząci kocieł/ ktory zły wrog kowalskiemi miechi poddymał. LudWieś A4; Mącz 133c, 483d.

»wietrzny miech« (1): Ventosus follis, Wietrzny miech yákie ſą kowálskie. Mącz 483d.

3. Łuska zbożowa (1): Vagina frumenti, Miech álbo kłos. Mącz 473b.

Synonimy: 1. kaleta, pytel, taszka, toboła, wor, worek; a. trzos, wacek; 2. dymacz, dymka, fachel, poddymka; 3. łupina, łuska, łuszczyna.

Cf MIECHONOS